Bide hori ere ibili da ('zein' + '-la'): zergátik ez landu bide gehiago?

Sarrera honetan eta honetan, duela gutxi, mintzatzen ginen gain "zein" erlatibo batzuk zeinen atzizki subordinatzailea (konplementatzailea) zén "-la", ordezta izán autore berak (Beriainek) tipikoki erabilitako "bait-". Eta gauza da ze, justuki 2019ko sarrera honetan, mintzatu ginén gain hurbiltasun semantikoa zein, zenbait kontextutan, existitu ahal da arten perpaus subordinatu printzipioz ondo ezberdinak (nola izan litezke, perpaus subordinatu adjektiboak eta adverbialak), eta nóla gertuko puntu horietan gerta daitezké zubi evolutiboak nondik eman daitezke aurrerapausu sintaktiko garatzaileak. Gogoratuko ditugu hemen han esandakoak, zeren guztiz datozkigu harira:

Josu Lavinek, atzo, zún jartzen bere atentzioa gain puntu ondo interesgarri bat, alegia: nóla batzutan funtzio ezberdineko perpausak izan ahal diren oso hurbilekoak an esangura:

Gauça hauén ondoan beha neçan, eta huná, tropela handi nehorc conta ecin ceçaqueen-bat, gende eta leinu eta populu eta mihi gucietaric, throno aitzinean eta Bildotsaren presentián ceudela, arropa luce churiz veztituac, eta palmác bere escuetan.

Después de estas cosas miré, y he aquí una gran compañía, la cual ninguno podía contar, de todas gentes y linajes y pueblos y lenguas, que estaban delante del trono y en la presencia del Cordero, vestidos de ropas blancas, y palmas en sus manos.

Azquen ceudela hau quasi relativoa da. Ezta? [Josu Lavin]

Baiki, hala esan genezake: bi perpaus horiek quasi berdin signifikatzen dute, nahiz bata, gaztelaniazkoa, dén erlatiboa (zeini berebat esaten zaie subordinatu adjektibo, zeren izaten diren justuki nola adjektibo neurrira-eginak), eta bestea, euskarazkoa, dén subordinatu adverbial (zeren erabili ohi dira ordezta adverbioak, izanki nolabaiteko adverbio neurrira-eginak).

Printzipioz oso perpaus diferenteak beraz (batzuek modifikatuko luketé izena, bitarten besteak zuzenduko ziren ki verboa), baina, zenbait kasutan, oso hurbilekoak euren signifikantzan. Eta, bai, osoro da interesgarria hurbilatsun funtzional hori, zeren holako hurbileko erabileratan garatu ohi dira zubiak arten esapide printzipioz diferenteak afin zabaldu horizonte linguistikoak arartez hóri mekanismo linguistiko universala zein dén gramatikalizazioa.

Jar dezagun adibide bat. Daukagu euskaraz a atzizki modala: "-la", zein agertzen zaigu adibidez an "honela", "horrela", "hala", "bezala", "nola"..., eta zein halaber agertzen zaigu an perpaus konpletiboak, zeinen konplementatzailea dén justuki "-la", halan ze, euren jatorria ondo izan zitekén honako hau:

Bi perpaus horiek quasi berdin signifikatzen dute, hala esan genezake.
Bi perpaus horiek quasi berdin signifikatzen dutela esan genezake.
Esan genezake bi perpaus horiek quasi berdin signifikatzen dutela.

eta gero sortukó "(e)ze" konpletiboa ere, zein berdin ere den euskara hutsa (ikus sarrerá titulatzen "ezik" edo "ezen": ezezkotasuna > salbuespena > konpletiboa)

Esan genezake ze bi perpaus horiek quasi berdin signifikatzen dutela.
Esan genezake ze bi perpaus horiek quasi berdin signifikatzen dute.

Diosku Trask-ek an bere "The history of Basque" (1997:115):

Finite adverbial clauses are formed in a variety of ways, but most commonly by adding both one of the complementizers [zein dirén "-(e)la" eta "-(e)n"] and a further suffix or postposition to the verb in the subordinate clause; one or two types additionally take a clause-initial particle, an "if" clauses take the prefix ba- on the finite verb. [Trask,1997:115]

Hola sor zitezkén:

Ikusi dut persona bat, zutik zegoen, hala ikusi dut.
Ikusi dut persona bat, zutik zegoela ikusi dut.
Ikusi dut persona bat, zutik zegoela.

non daukagun perpaus adverbial modal bat, zein orobat uler liteke nola konpletibo hutsa non aditza eliditu den. Gerora, aukeran, erabiliko zén "-larik" justuki afin indartu zentzu adverbiala e esapidea, kanpoan utziz interpretazio konpletiboa:

Ikusi dut persona bat, zutik zegoelarik.

Pausutxo bat baino ez da. Eta konpletiboetatik erlatiboetara, soilik dá beste pausutxo bat, nondik "(e)ze" konpletiboa bihurtuko zén erlatibo (akaso "zé" idatzita hobe afin guztiz ezberdindu): beste harribitxi bat zé jarraitzen du lantzeke.

• Mekanismo propioak: "ze" erlatiboa (harribitxi bat)

• "Ece" erlatiboa

• Euskarak sortu ditu bi mota on nexu erlatibo prepositiboak

• Perpaus konsekutiboak: "zenbaitetan, 'non/ezen' bera bakarrik ere" [EGLU]

Bai, hortxe dauzkagu: konpletiboak, adverbialak, erlatiboak, konsekutiboak... euren bidea bilatzen. [Balbula, 2019]

Era berean, ez da baizik pausutxo bat arten perpaus adverbial horiek eta perpaus erlatiboak kin "zein" gehi"-la":

Ikusi dut persona bat, zutik zegoela.
Ikusi dut persona bat, zein zutik zegoela.

Eta aurki ikusi dugunez, bide hori ere ibili da: zergátik ez landu bide gehiago? [⇶]