XK9: ...there is nothing as imperfect, or as impractical, as the national language of Japan (Naoya)

Erantzunez tu Xabier Kintana (ikus XK1, XK2, XK3, hau, XK4, hau, XK5, XK6, XK7, hau eta XK8).

Xabier Kintanak zioen an bere kritika tu Erramun:

Zergatik ez zoaz japoniarrengana gauza bera predikatzen? Haiek ere SOV tipoko mintzaira daukate, eta segur aski horregatik daude hain atzeraturik.

Japoniarrengana ez, baina itzultzaile japoniar batengana bai jo genuela aspaldi, hari galdetzeko zein ote zen bere iritzia buruz kontu guzti hauek (aurrena Josu Lavin-ek eta gero nik ere aukera izan nuen). Hona hemen bere erantzun esanguratsu bat:

Lingua iaponica demens est.

Dementziala, beraz. Eta honela justifikatzen zuen bere esana:

Nam facilius est deductiviter cogitare.

Alegia, errazagoa dela pensatzea deduktiboki (buruak aurretik) ezen-ez induktiboki (buruak atzetik).

Baina, ideia hauek guztiak ez dira berriak an Japonia. Izan ere, Japonian inkluso existitu dira proposamen serioak tu ordezkatu euren hizkuntza induktibo (regresiboa) per hizkuntza deduktiboren (progresiboren) bat nola inglesa edo frantsesa. Proposatzaile horietako bat izan zen Mori Arinori (1847-1889), zein garai batez izan zen Japoniako Hezkuntza-Ministroa. Berrikiago, Shiga Naoya poeta eta letra-gizonak (1883-1972) eginen zuen bere saioa (Shiga was awarded the Order of Culture by the Japanese government in 1949). Naoyaren hitzak dira hurrengook:

We have been accustomed to our present national language since the days of our childhood, and we do not feel all that much in particular about it. But I am of the opinion that there is nothing as imperfect, or as impractical, as the national language of Japan. Once we realize the extent to which the development of our culture has been impeded by this fact, we will also see that here there is a major issue that must by all means be solved on this occasion [Japan's military defeat]. It is no exageration to say that unless we achieve such a solution, no hope may be entertained for Japan developing into a genuinely modern nation [..]. To document in concrete detail just how imperfect the national language of Japan really is, and to show just how impractical it is, is too vexing a task, and one beyond my abilities; but this is what I have come to feel constantly and most keenly, during my nearly forty years as an author. [Shiga Naoya]

Zeren, gauza da ze Japonia dá potentzia ekonomiko eta industrial bat, baina ez da, inondik inora, potentzia linguistiko bat. Zergatik? [128] [⇶]

XK7: Xabier Kintanaren zientzia tendentziosoa

Erantzunez a Xabier Kintana (ikus XK1, XK2, XK3 hau, XK4, hau, XK5 eta XK6).

Xabier Kintana akademiko eta hizkuntzalariak argudiatzen du ze:

..., europar mintzaira askok SVO, latinak eta euskarak, aldiz SOV. (ikus hemen)

Ikus Europako hizkuntzen familiak:

Eta familia indoeuroparraren azpifamiliak:

Badirudi ze Kintana akademiko eta hizkuntzalariak ahaztu egiten du ézen Europako SVO mintzaira guztiak (errepikatu nahi dut: GUZTIAK) izan direla lehenago SOV. Ahanztura guztiz relevante hori dá oker handia, oker zientifiko handia.

Kontua ez da ja ezen Kintanak ez digula ematen azalpen serio bat burúz zergatik egon den joera orokor berbera an evoluzio (orokorrean) aski independenteá on mintzaira horiek guztiak. Ez, kontua da ezen Kintanak, ezkutatuz realitatearen perspektiba historikoa, ezkutatzen digula realitatea bera.

Izanez ere, Kintanak erakusten digu latina nola mintzaira independente bat, zeinen hitz-ordena zen SOV. Baina, hitz-ordenaz ari garenean, ez ginake ahaztu behar ze latina joan zen garatzen ti estadioá SOV buruzki estadioá SVO zein ikusten dugun an gaurko hainbat mintzaira europar.

Inkluso islandiera (han goian, aski isolaturik) garatu zen ti SOV at SVO. [112] [⇶]

XK6: Hizkuntza semitiko mintzatuenak ez dira VSO

Erantzunez a Xabier Kintana (ikus XK1, XK2, XK3 hau, XK4, hau eta XK5).

Diosku Kintanak:

Tipologiari dagokionez, ondo dakikezunez, badira S (subjektua) V (aditza) eta O (objektua) ordenatzeko eran aukera ezberdinak: semitar hizkuntzek VSO hobesten dute, ...

Nik uste ze Kintanak beharko luke errepasatu bere iturriák buruz hitz-ordená on hizkuntza semitikoak. Hizkuntza semitiko mintzatuenak (zein baitira arabiera kolokiala, amarikoa edo/ta hebraiera) ez dira ja VSO.

Leku askotan agertzen da ze arabiera kolokiala, hau da hizkuntza semitiko mintzatuena, pasatu da tik VSO at SVO (nahiz-eta erabilera formalak oraindik VSO modura mantentzen diren).

Edonon ere irakur daiteke nola hizkuntza amarikoa (Etiopia) pasatu zen tik VSO at SOV, azpi presio kultural gogorra on hizkuntza kusitikoak, zein ziren SOV. Hauxe da adibide estandarra zeinek erakusten duen nola baldintza oso bereziek eragin lezaketen ia edozein aldaketa sintaktiko. Baina halako kasuak salbuespenezkoak dira.

Nahi den lekuan ikusiko da nola hebraiera pasatu da tik VSO at SVO.

Hizkuntza semitiko mintzatuenetan ez da bat bera ere zein den VSO.

Kintana zertan dabil? [111] [⇶]

XK4: David Gil: ... then I see no way to avoid the conclusion that ...

Erantzunez a Xabier Kintana (ikus XK1, XK2, XK3 eta hau ere).

Zinez, Bingfu-ren azalpena hain da ona, hain logikoa, hain naturala, non oso zaila da haren kontra egitea.

Eta evidentzia enpirikoa? Zer esan dezakegu burúz evidentzia enpirikoa? Bát al dator? Demagun hala dela, eta datu enpirikoek erakusten digutela ze hizkuntzek jotzen dute a kokatzea objetua atze aditza noiz eskakizun linguistikoak handitzen diren. Hala balitz, horrek zer esan nahiko luke? Akaso honako hau?

First a question: Is it actually the case that there's more OV>VO than VO>OV amongst ATTESTED changes, or only amongst RECONSTRUCTED changes.

If the latter, then the reason for, say, Proto-Indo-European being OV in the eyes of some historical linguists *may* (I'm only throwing this out to be provocative) be the same as the reason for, say English being OV, underlyingly, in the eyes of this or that flavour-of-the-week generative framework -- namely the product of a desire to get everything nicely lined up and serialized and pretty and elegant.

However, if the former, then I see no way to avoid the conclusion that what we have here is a fascinating window into linguistic evolution, with OV languages being evolutionarily prior to VO languages with respect to word order typology.

(An inevitable disclaimer. To say that, say, OV Japanese is evolutionarily prior to, say, VO English with respect to word order typology is not to rule out the possibility that, say, OV Japanese might be more advanced evolutionarily than VO English with respect to other linguistic properties not correlated with word order. And needless to say, such claims say nothing about extra-linguistic matters.)

David Gil [1998ko maiatzak 27]

Bai, teoria eta evidentzia sendoek bát eginen balute... [105] [⇶]

XK3: Sujetua urjenteena, edo akaso aditza, baina ia inoiz ez objetua

Erantzunez a Xabier Kintana (ikus XK1 eta XK2).

An XK1 esan genuen ze hitz-hurrenkera guztiek ez zeukaten maiztasun berbera gaindí mundua, eta eman genuen ideia bat buruz nolako frekuentzia-ezberdintasunak aurki genitzakeen. Orain zehaztuko dugu pitin bat gehiago ha-informazioa:

Lehenengo eta urrutiko begiratu batean, datu estatistikoek erakusten digute nola munduan zehar nahiago izaten dén sujetua esaldian aurrena, nahiz batzuetan aditza izan aurrenekoa, eta soilik gutxi batzutan agertu objetua an hasierá on informazio-kate regular bat.

 

Hor ageri zaizkigu lehentasun komunikatibo orokor batzuk, urgentzia komunikatibo orokor batzuk, zeinetan, orohar eta alde handiz, komunikagai urgenteena izanen zén sujetua (thema), edo akaso aditza (akzioa), baina badirudi ze, definitiboki, objetua ez dela sartzen artén gure urgentzia komunikatiborik handienak, salbu kasu atipikoetan.

 

Gauza da ze halako OVS hizkuntzetan mezuak derrigor izanen dira oso laburrak, eta gehienetan sujetua eta aditza izanen dirá aski kontestualak (ia esan gabe doaz), eta keinuak (informazio gestuala) oso inportanteak. Esan nahi baita ze halako hizkuntza bat izanen da tipikoki oso hizkuntza hurbila ti kontestua, oso "ahozkoa" (oso gutxi literarioa), oso gestuala, oso sinplea.

 

Eta, realitatean, nón bizi dira OVS hizkuntzak?, zéin baldintzatan bizi dira? Aukera dezagun bat: Uranina, eta ikus dezagun, gaingiroki bada ere, zéin ote diren baldintza horiek:

Bistan da: oso hiztun gutxi, Amazonia inguruan, polisintetikoa, ... Akaso, horrelako hizkuntzak izanen zirén askoz frekuenteagoak an garai oso zaharrak, noiz mezuak ziren oso laburrak, oso adierazkorrak, oso zuzenak, noiz ordena ia berdin zen. Pensatzekoa da hala izanen zela, eta hasiera ona da hori, baina gaur egun halako sintaxiek ez dute etorkizunik: hain da mugatua ordena hori. [103] [⇶]

XK1: Kintanak zor digu azalpen (serio) bat

Mezu hau da lehenengoa hon serie bat zeinetan erantzungo baitiot a Xabier Kintana.

Kintanak dio:

Mila esker zure mezuengatik. Sintaxiaren beste posibilitateak aipatzen dituzu. Horiek, jakina, infinituak izan daitezke, baina kontua da hizkuntza bakoitzak, bere eboluzio propioaren aribidean, horietako batzuk bereganatu eta hobetsi dituela. Eta horiek gertatu dira, besteak beste, bere nortasunaren ezaugarri linguistiko propio.

Hasteko, esan dezadan ezen pozgarria da ikustea nola Kintanak du erabiltzen ha-hitza "eboluzioa" afin adierazi hizkuntza baten aldaketa multzoa zehar denbora. Hitz horrek kokatzen gaitu an marko kontzeptual egoki eta amankomun bat.

Baina, jakina, eboluzio hori tratatzean, hizkuntzalari batek (hots, zientifiko sozial batek) esan beharko liguke zerbait gehiago ezi Pernandok.

Erabiliz abstrakzio-gradu handixeagoa ezi Kintanak, esan dezakegu ézen, adibidez, ha-posibilitateak on ordenatzea sujetua, objetua eta aditza ez dira infinituak, baizik 6: SOV, SVO, VSO, VOS, OVS eta OSV, eta ze ordena horietan guztietan existitzen dira hizkuntza realak, halatan non, Kintanaren arabera, ordena horietan guztietan gordeko zirén hizkuntza realen ezaugarri propioak, eta bestalde, Kintanaren hitzetatik segitzen da ezen 6 ordena horiek izanen lirateke berdin aukeragarri, berdin gomendagarri, berdin komunikatibo, eta berdin ... inofensibo.

Alde horretatik, espero genezake ezen munduko hizkuntzak aleatorioki joango zirela egokitzen a goiko molde horiek, eta, berdin nola gertatzen den noiz jaurtitzen baitugu dado bat asko eta askotan, espero genezake ezen posibilitate guztiek izanen zutela antzeko maiztasuna. Jakina, horrek ez liguke ziurtatuko ezen Kintanaren ikuskera egiazkoa denik, baina hak-ikuskera izanen zuén aldeko ebidentzia bat, zein aztertu beharko litzateke xehekiago.

Bestalde, Kintanaren ikuskera hori derrigor jarri beharko genuke dudatan baldin realitateak eskainiko baligu egoera bat non ordena batzuek dauzkate oso ordezkari gutxi, eta beste batzuek ordezkari asko. Horrek ere ez liguke ziurtatuko ezen Kintanaren ikuskera da faltsua, baina, hala eta guztiz ere, hizkuntzen banaketa esanguratsuki apartatuko balitz ti banaketa uniformea, orduan azalpen sendo bat beharko litzateke áfin azaldu desbiazio hori.

Zein da realitatea? Realitatea da ezen 6 aukera horietatik existitzen dira 2 non dagoen oso-oso hizkuntza gutxi, eta beste 2 non dauden asko-asko. Beste bietan badaude batzuk-batzuk (gutxi). Dudarik gabe, egoera horrek eskatzen du azalpen bat, baina Kintanak ez du ezer azaltzen.

Kintanak ez du azaltzen, soilik deskribatzen (guztiz superfizialki) eta ya-esta. Kito. Bukatu da. Akabo. Kintanarentzat, gauza da ze hizkuntza bakoitzak hobetsitako sintaxiak du osatzen hizkuntzaren nortasun propioa. Hori, Kintana jauna, da zientziari eskapo egitea. [101] [⇶]

Xabier Kintanaren argudioak

Erramun Gerrikagoitiaren "Referentziak" blogean ahal ditugu irakurri Xabier Kintanaren argumentuak kontra tesia ezen hizkuntza burulehenak daude teknikoki garatuago ézi hizkuntza buru-azkenak:

Erramun adiskidea:

Mila esker zure mezuengatik. Sintaxiaren beste posibilitateak aipatzen dituzu. Horiek, jakina, infinituak izan daitezke, baina kontua da hizkuntza bakoitzak, bere eboluzio propioaren aribidean, horietako batzuk bereganatu eta hobetsi dituela. Eta horiek gertatu dira, besteak beste, bere nortasunaren ezaugarri linguistiko propio. Tipologiari dagokionez, ondo dakikezunez, badira S (subjektua) V (aditza) eta O (objektua) ordenatzeko eran aukera ezberdinak: semitar hizkuntzek VSO hobesten dute, europar mintzaira askok SVO, latinak eta euskarak, aldiz SOV. Erdaren eraginez zuri errazagoa, logikoagoa eta ederragoa iruditzen zaizu SVO delakoa, euskal tradiziokoa gaitzetsiz. Zergatik ez zoaz japoniarrengana gauza bera predikatzen? Haiek ere SOV tipoko mintzaira daukate, eta segur aski horregatik daude hain atzeraturik.

Deklinabidea darabilgulako, berriz, jo eta ke ari zara "tik etxe" gisako aldaketak predikatzen. Zergatik ez diezu espainolei ingelesez "the father's house" esaten dutelako argudioa erabiliz, berek eskuarki "la casa del padre" diotenaren ordez "la padre de casa" esan dezaten, horrela ingeles aurreratuagoen itxura logikoago hori lortzeko? Edo errusiarrei beren deklinazio aberatsa ken dezatela predikatzen?

Zer eta nolako logikaz eta erraztasunaz ari zara baina? Espainolenaz? Munduko hizkuntza gehienak eranskariak dira, hots, euskararen antzekoak, eta horietako asko hiztunen kopuruetan ere ez dira nolanahikoak (japoniera, turkiera, georgiera, hungariera, finlandiera, kitxua, nawatl eta Amerikako indiar guztienak....), hortaz, lotsatu behar al dugu euskaldunok garen bezalakoak izaten segitu nahi dugulako?

Gauza batean konforme nago zurekin: gehiegikeriak eta abusuak ere egin daitezke sintaxian eta egin egiten dira, eta horiek kasu batzuetan errazago esan litezkeen. Baina, Erramun, ez al zara konturatzen, "etxetik" barik "tik etxe" bezalako aldrebeskeria, inon esaten ez dena eta euskara ere ez dena (ez erraza, ez zaila, hori ez baita ezer) predikatzen diguna, ez dela inoren gehiegikeriak salatzeko pertsonarik egokiena? Fitsa eta gapirioarena ahantzia al duzu?

Badakit ez dela erraza non eta Euskal Herrian, normaltasunaz mintzatzea eta oreka gordetzea, baina, serioski esanik, zer uste duzu erantzunen lieketela Espainian gaztelaniaz zerorrek predikatzen dituzun gisako "soluzioak" proposatuko lizkieketenei? Zer iritziko liokete halakoari? Nik neuk behintzat, onerako ala txarrerako ote den guztiz segur ez banago ete, aspaldian erabaki dut gurean ezin jo daitekeela normaltzat beste inon, geure egoera berean egonik, inondik ere normaltzat hartuko ez litzatekeena. Eta horrek errealitatea neurtzeko parametrotzat balio dit. Pertsona, gizarte eta hizkuntza guztietan badira kontraesanak, historian sortu eta harrezkero herrestan eramaten direnak, baina puntu bateraino giza abereon izaeraren osagaiak dira, geure nortasun bereziaren ezin kenduzko akatsak, azaleko oreinak edota sudur luzea edo hanka okerrak bezalakoak, eta askotan horiekin bizitzera ohitu behar dugu. Logikoak al dira gaztelaniaz, boda lat. vota, sing. votum, coger coxer, coller, colli(g)ere, abuelo lat avus, moduko grafiak ala? Eta nork proposatzen du horien idazkera aldatzeko?

Besterik gabe, adeitasunez eta adiskidantzaz agurtzen zaitu

Xabier Kintanak

Hurrengo postetan joango gara aletzen Xabier Kintanaren argudioak. [100] [⇶]

Kintana jauna: zure kritika (edo dena delakoa) ez da serioa

Gure hizkuntzalari eta akademiko Xabier Kintanak dio:

... ez baitut uste, "etxe horretan" esateko "an etxe hori" bezalakoak idazten dituena inori maisu-irakaspenik emateko dagoenik.

Xabier Kintanak hartu du adibide ezin sinpleago (non ez den ongi ikusten ahal ezer ere) afin desitxuratu bide garakor bat zeinen izateko arrazoia dén diskursiboa (nahizta, behin baliabide bat hizkuntzan sartuz gero, halako kasu sinpleetan ere erabiliko zen libertade osoz, jakina).

Hori da nola frogatu nahi izatea ezen "zeren" kausala ez da beharrezkoa zeren ez luke zentzurik esatea "zeren bainaiz satsua", zein den agertzen an Etxepare (1545) [edo, idatzi beharko genuke "in Etxepare (1545)"?]. Bistan da: "zeren" baliabideak markatzen du diferentzia noiz aurkezten perpaus luze edo konplexuagoak, nola onartzen baitu Txillardegik berak ere:

Onartu beharra dago, beraz; batez ere, denaz gain, perpausa luzeetan eskaintzen dituen aukera aberatsengatik. [Euskal Gramatika, 400. or.]

Bichakjianek berak dio ze:

The advantage of the modern order is hardly apparent if we compare brief segments such as 'victoriam reportavit' and 'he won a victory', or the Engl . 'a red ball' and the Fr. 'un ballon rouge'. But the important advantage of a technique, however, is not to do the simple things drastically better, but to achieve what was out of reach or to produce easily what required considerable effort. The advantage of an internal combustion engine over the sprocket wheel of a bicycle is negligible when it is matter of going to the corner store for a quart of milk, but it becomes noticeable when pounds of groceries are to be hauled from a distant supermarket. Likewise, if a comparison is made between the following sentences, where the first one uses head-last structures and the second their head-first equivalents, it quickly becomes apparent that sentence 1, though formally correct, is in fact difficult to decode and ambiguous, whereas sentence 2 does not present any problem, neither for the speaker nor the listener.

1. (The dog chased) the cheese eating mouse catching cat.

2. (The dog chased) the cat that caught the mouse that was eating the cheese.

Similar restrictions occur in German, where the head-last order is a must in subordinate clauses (3), but becomes impossible when the modifier is an embedded sentence (4).

3. Ich glaube, dass Heinz das Buch gelesen hat lit. 'I believe that John the book read has'

4. *Ich weiss, dass du, dass Heinz das Buch gelesen hat, glaubst lit. 'I know that you that John the book read has believe'

In those cases, German abandons the canonical head-last order and uses instead the more manageable head-first alternative (5).

5. Ich weiss, dass du glaubst, dass Heinz das Buch gelesen hat lit. 'I know that you believe that John the book read has'

(cf. Bach et al. 1986; and Kempen 1996 for corroborating psycholinguistic evidence).

Beraz, Kintanak kritika serioa eta argumentatua egin nahi badu, har ditzala adibide representatiboak eta eman ditzala argumentuak, eta ez zeharkako komentarioak ze(inek) ez duten ezer ere aportatzen at eztabaida (ikus "Euskararen garabideak" eta blog hau). Adibide bat: nola emanen luke Xabier Kintanak hurrengo gutunaren aurreneko paragrafoa?



Ez da dudarik ezen aditza aurreratzea oso egokia da asko eta askotan, eta euskara estandarrean desagertu beharko litzateke araua zeinek ezintzen baitigu jartzen aditza non nahiago dugun.

Ez da dudarik ezen bádira euskararen tradizioan baliabide batzuk zein diren oso interesgarriak afin lortu emaitza progresiboagoa, eta zein, praktikan, debekaturik dauden an euskara estandarra, hala nola, nabariki: "zein" erlatibo mugagarri orokorra edo "ezi" konparatiboa.

Ez da dudarik ezen bádira beste baliabide batzuk zein, gutxi erabili badira ere, bádauden eskura, hala nola, nabariki: "afin" finala, "bitartean-eta" denborazkoa, edo "kontra" prepositiboa, zein erabiltzen den afin iragarri pilota-partidak (ez dakigu Kintanak zer pensatuko duen buruz erabilera hori).

Ez da dudarik ezen, hala nola "baizik" prepositiboa báden oso erabilgarria, berdin ere izan litezke erabilgarriak (baldin eskura eta normalizaturik izanen bagenitu) beste antzeko baliabide desdoblatu batzuk nola "buruz", edo "inter", edo "kin", edo "on", edo "an", zein, jakina, konbinatu daitezke kin aurreko beste baliabide guztiak afin lortu soluzio komunikatiboak zein bestela ezinezkoak izanen baitziren (ohartu ze baliabide pospositiboak ere hor izanen genituzke).

Beste kontu bat da ritmoa (ikus geherago gure komentario bat non diogun ze tresna horiek bultzatu beharko liraké gradualki, baina galdera da: zéin da ritmo gradual optimoa?): hor bai dagokeela duda gehiago, eta akaso hor zentratu beharko litzateke debatea (edo dena delako hau). [63] [⇶]