J.M. Agirre (2012): "... eta horretarako beharrezkoa dugu ez bakarrik orain arteko lokarri prepositiboak erabiltzea, baizik eta gainera esapide prepositibo berriak finkatzea."

Atzokoan irakurtzen genuén zati bat ti J.M.Agirre-ren "Hizkera juridiko-administratiboan esamolde prepositibo berriak hedatu beharra" (2012), zeinen amaiera dén hau (osorik irakurri ahal duzú hemen):

Euskara juridiko-administratiboari dagokienez, korritzen duen hizkera bat behar dugu, euskara “korrientea” (haria argi jarraitzekoa), baina beste alde batetik espezialitatekoa, hots, kultoa eta trabatua, eta horretarako beharrezkoa dugu ez bakarrik orain arteko lokarri prepositiboak erabiltzea, baizik eta gainera esapide prepositibo berriak finkatzea. [J.M. Agirre, 2012]

Dudagabé, gogoangarria. [2164] [>>>]

J.M. Agirre (2012): "anbizio faltagatik, kastizismo eta purismoagatik…"

Atzokoan gogoratzen genuén ondoko pasartea ti J.M. Agirre itzultzailea (2012), eginez lehenago aurkezpen txiki bat:

Gogora ditzagun, amaitzeko, ondorengo hitzak on itzultzaile Jesus Maria Agirre (2012), zein jaso genituen an gure sarrera titulatzén "J.M.Agirre: "Hizkera juridiko-administratiboan esamolde prepositibo berriak hedatu beharra"":

Ausartzen naiz esatera ezen garabideko hizkuntzek, nola eta, hizkuntza hegemonikoak imitatuz, haiek kopiatuz (mailegatuz edo kalkatuz) garatu dituztela beren espezialitate-hizkerak. Gurean, ordea, oinarrizko hizkeraren ingurumarian gabiltza aspaldion bueltaka, benetan ausartu gabe (anbizio faltagatik, kastizismo eta purismoagatik…) espezialitate-hizkeraren eraketan aurreratzen.

Kontu hau garbi ikus dezakegu lokarri prepositiboen kasuan. Gure tradizio literarioan sistema prepositibo nahiko hedatua eratu zen, hizkuntza erromanikoak kalkatuz. Hor daukagu ETAren saila: “harik eta”, “zeren eta”, “baldin eta”, “baizik eta”, “nahiz eta”, “bai eta”, “ustez eta”, “noiz eta”…. Hor daukagu orobat HALAren saila: “hala nola”, “halatan non”, “halako moldez non”… Hor dugu ere EZEN konjuntiboa. Hor da orobat erlatibo erromanikoa: “zeina”, “non”… Hor dugu bestalde erakuslea, lokarri prepositibo gisa ere erabiltzeko: “era horretara”, “hartarako”…

Tradizio literarioan hasitako bidea, ez eten, baizik eta osatu eta aberastu egin beharko genuke, hizkera juridiko kultu eta funtzional bat sortzeko. Ildo horretan, helburuzko esapide prepositibo bat falta zaigularik, ETAren sailean “amorez eta” proposatuko nuke, “amoreagatik” zaharretik abiatuta. Erlatibo erromanikoa onartu beharko genuke erabilgarria ez ezik bultzatu beharrekoa dugula, erlatibo esplikatiboetatik agian espezifikatiboetara ere inoiz pasatuz. [J.M. Agirre, 2012]

nondik gaur azpimarratu nahi genuké honako zatitxoa non autorea saiatzen den azaltzen zergátik gaudén an egoera hau:

anbizio faltagatik, kastizismo eta purismoagatik… [Agirre, 2012]

Edozergatik dela ere, ezbidea. [2163] [>>>]

J.M. Agirre (2012): "... 'amorez eta' proposatuko nuke, 'amoreagatik' zaharretik abiatuta."

Atzo aipatzen genituen zenbait bide ki garatu baliabide propioak (lortuz "afin(-eta)..." edo "finéz(-eta)..."), hala nola ere beste aukera batzuk nola "amoreagatik(-eta)..." edo "arren(-eta)...". Baina bádaude bide gehiago baldin hala nahi bada, nola ondorengoa, zeintan J.M. Agirre abiatzen zen ti aipatutako "amoreagatik(-eta)..." finéz lortu beste baliabide hau:

• "amorez(-eta)..." 
  

Hónela zioén J.M. Agirrek hemen:

Tradizio literarioan hasitako bidea, ez eten, baizik eta osatu eta aberastu egin beharko genuke, hizkera juridiko kultu eta funtzional bat sortzeko. Ildo horretan, helburuzko esapide prepositibo bat falta zaigularik, ETAren sailean “amorez eta” proposatuko nuke, “amoreagatik” zaharretik abiatuta. [J.M. Agirre]

Pasarte hori entresakatu dugu ti ondorengo artikulua, zein publikatu zen an 31 eskutik, maleruski desagertua:

Gero, behin erabiltzen hasitakoan, estruktura horiek joan litezke zabaltzen ki beste esparru komunikatiboak ere baldin euskara-erabiltzaileek (erabiltzaile bakoitzak an erabilera bakoitza) ikusí egoki. [1259] [>>>]

Oskar Arana (2012): "...argudio sendoak... [soluzioak edo soluziobideak] oso lagungarriak..."

Zioén Oskar Aranak an komentario bat gain artikulua on J.M. Agirre titúlatzen "Hizkera juridiko-administratiboan esamolde prepositibo berriak hedatu beharra" (2012, zeintaz mintzatu garen sarrera honetan edo atzoko sarreran bertan):

Zer pentsatua ematen du, argudioak sendoak dira, eta soluzioak edo soluziobideak, berriak izan arren, ez dira hain hizkuntzaren senaz urrutikoak ere. Gainera, oso lagungarriak izan litezke, eta oreka puntu osasungarria eman gure testu juridiko-administratibo batzuetan traketsei. [Oskar Arana, 31 eskutik, 2012]

Argudio sendoak eta soluzioak edo soluziobideak oso lagungarriak. Ez da gutxi. [459] [>>>]

Ber mekanismoa: "amorez-eta..."

Aurreko sarreran "amoreagatik-eta..." estruktura aipatu dugularik, nahi genuke orain gogoratu ondorengo proposamena on itzultzaile J.M. Agirre (ikus hemen eta hemen):

Tradizio literarioan hasitako bidea, ez eten, baizik eta osatu eta aberastu egin beharko genuke, hizkera juridiko kultu eta funtzional bat sortzeko. Ildo horretan, helburuzko esapide prepositibo bat falta zaigularik, ETAren sailean “amorez eta” proposatuko nuke, “amoreagatik” zaharretik abiatuta. [J.M. Agirre, 2012]

Eta gauza da ze "amorez-eta..." berez sortzen da, erabiliz ber mekanismoa nondik sortú "nahiz-eta..." edo "nahizik-eta...", non, gainera, kontuan hartu behar dugu ze aráuz Euskaltzaindiaren Hiztegia (EH): 

amorez 1 Zah. Amoreagatik. [EH]

eta non, areago, "amorez" bera ere erabili da an zentzu final pospositiboa:

Jangoikuak, pasino txarrak kendu daiguzan amorez, opa edo eskiniten deuskuz Zeruko sari andi ta ederrak. Mg CO 37. [OEH]

Berriro diogu: ez da baizik ber mekanismoa nondik sortu dirén "nahiz-eta..." edo "nahizik-eta...".

Zergátik ez genuke erabili behar? [458] [>>>]

J.M. Agirre: "...jarraituago..."

Hona hemen Jesus Maria Agirrek egindako seigarren gogoeta an bere artikulua titúlatzen "Gogoeta xumea esapide prepositiboez" (Administrazioa euskaraz, 100. zk, 2018:21-22):

Seigarren burutazioa, tradizioarekiko etena gainditu beharra. Ikertzaileek diote XX. mendean haustura gertatu zela tradizioarekin eta haren espiritura itzuli behar garela (Amuriza, Altonaga, Sarasola). Hirurogeietan gaudenon belaunaldia garbizaletasunaren giroan abiatu zen itzulpengintzan eta, hizkera administratiboari dagokionez, azken aldion «euskara erraza»ren inplantazioa bizi izan dugu, plain englishen bidetik halako populismo paternalista batek bultzatua. Nire iritziz, idazmolde administratibo pixkat jasoago-jarraituago-konplexuago bat bilatu behar genuke, beldurra galduz hizkera arruntetik batzuetan pixkat gehiago aldentzeari. [Agirre, 2018:21]

Jesus Maria Agirrek jasotzen du hor nóla ikertzaileek diote ze XX. mendean tradizioarekiko etena edo haustura gertatu zela an esparrua e-sintaxia, eta egia da hala izan zela. Baina, zehatzagoak izateko, XX. mendeko eten hori, etena bainoago, izan zen izugarrizko atzerakada.

Aurreko sarreran azpimarratzen genuen nóla tradizio zaharrean ez zen sumatzen arazo handirik ki erabili baliabide sintaktiko akaso berriak, baina edonola ere, aberasgarriak:

Erreparatu daiteke nola orduko gure kolegek eskrupulurik gabe jotzen zuten baliabide hauetara. [Agirre, 2018:22]

Guztiarekin ere, gauza da ze, urte gutxi batzuetan, euskarak galduko zituén lau mendé on progreso sintaktiko idatzia, zein ez zen soilik galdu, baizik ere, ez gutxitan, mespretxátu, erabat zapuztuz lehengo giro sintaktikoa, zein baitzen ezinbestekoa ki jarraitu garatzen euskararen sintaxia.

Desbideak aurká garabideak, eta desbideak atéra garaile, eta ez gaitezen engaina, hala jarraitzen dute orain ere, halan ze, etena gainditzeko, atzerapausuak desibili beharko dira, bai eta aurrerapausu berriak eman an norabidea on jarraitutasun koherente eta potentea, nondik naturaltasunez segitzen baita eraginkortasun komunikatiboa, gerota eraginkortasun handiagoa. [303] [>>>]

J.M. Agirre: "...konplexu edo aurreiritzi gutxirekin..."

Hona hemen Jesus Maria Agirrek egindako bosgarren gogoeta an bere artikulua titulatzen "Gogoeta xumea esapide prepositiboez" (Administrazioa euskaraz, 100. zk, 2018:21-22):

Bosgarren burutazioa: tradizioak erakusten diguna. Gai honi dagokionez, iraganeko euskal idazle eta itzultzaileek, itxura batean, konplexu edo aurreiritzi gutxirekin jokatu izan dute XX. mendera arte. Dokumentatu nahi izan dut pixkat, eta Klasikoen gordailua webgunean begiratu bat eginez gero, baliabide sintaktiko ugari topatzen dugu latinetik edo erromantzeetatik kalkatuta.

Bai, oso egokia da gogoratzea ze, euskararen tradizioaren barruan ere, ahal da jokatu konplexu edo aurreiritzi gutxirekin afin joan bilatzen soluzio komunikatibo egokiak. Bai, hori ere báda tradizioa, eta konparatzen jarrita, tradizio zaharragoa, eta areago, betikoa, izan ere betikoa baita sena on bilátu komunikazio eraginkorragoa, modu batera edo bestera.  Ez gaitezen ahaztu ze hiztunen sen komunikatibo hori dá hizkuntzen izateko arrazoia bera, eta horri eskegita, horri subordinaturik egon behar da beste guztia.

Orain dela gutxi (Berria, 2018ko ekainak 5) irakurri ahal izan ditugu honako erantzunak on Orreaga Ibarra hizkuntzalaria ki galderak e Iker Tubia kazetaria:

Asko aldatu da euskara azken ehun urteetan?

Bilakaera handia izan du arlo guztietan: lexikoan hitz pila bat galdu dira, eta berriak sartu dira; esaldiak josterakoan kalko berriak sortu dira; fonetikan aldaketak egon dira gutxinaka...

Beste hizkuntzen pare?

Hizkuntza guztiak bizirik daude, eta hizkuntzaren sena aldatzea da. Europako hizkuntza guztietan homogeneizazioa gertatu da, dialektoak gero eta lausoagoak dira. Bestalde, ingelesak denetan du eragina.

Aldaketak nabarmenagoak dira euskalkietan?

Euskara batuak bortizki eragin du euskalkietan. Alde batetik, euskara batuak homogeneizazio hori eragin du, eta ezaugarriak lausotu egin dira pixka bat. Konbergentzia aroan gaude; gero eta batuago hitz egiten dugu. Gazteak ere hara eta hona ibiltzen dira, eta berrikuntzak hartzen dituzte. Tafallako gazte batek ondo edo ostean esan diezazuke.

Batzuk kezkaturik daude, euskalkiak galduko ote diren.

Alde batetik, normala da. Esentzia galtzeko beldurra dago. Baina, beste alde batetik, hizkuntzak egokitu egin behar du, eta tresna izan behar du. Balio behar dizu esateko flipatu egin duzula edo desfasatu egin zarela. Bada hiltzen ari den lexiko bat, nekazaritzari lotutakoa, eta sortzen ari den beste bat: txateatu, whatsappeatu...

Dudarik gabe, gaur eta hemen behar dugú "flipatu", eta "noiz...", eta "burúz...", eta "gáin..." eta "artén..."...

Eta bai, esan ahal da ze hizkuntzaren sena aldatzea da, justuki zeren hiztunen sena baita eraginkorkiago komunikatzea, zeren hiztunen sena, sen originala, da komunikazioa, eta horretan, guztian bezalaxe, konplexuak edo aurreiritziak ez dira baizik oztopo, oztopo larria. [302] [>>>]

J.M. Agirre: "[esapide prepositiboak]...baliabide funtzional bat gehiago dira"

Hona hemen Jesus Maria Agirrek egindako laugarren gogoeta an bere artikulua titúlatzen "Gogoeta xumea esapide prepositiboez" (Administrazioa euskaraz, 100. zk, 2018:21-22):

Laugarren burutazioa: esapide prepositiboen balioa. Ari gara perpaus aurrean doazen lokailuez, zeinak gidatzen duten gaiaren garapena. Euskararen sintaxian baliabide funtzional bat gehiago dira, hala nola diren aditza aurreratzea, osagarria atzeratzea edo kate astunegiak ebitatzea. Zenbat eta hizkera-maila jasoagoa edo jarraituagoa den, esamolde prepositiboek orduan eta presentzia edo garapen handiagoa izan ohi dute. Trafiko-seinale modukoak dira: testua zenbat eta dentsoagoa den, orduan eta seinale gehiago eta sofistikatuagoak behar.

J.M. Agirre ari da gáin lokailuak zein joan aurré perpausak afin gidatu gaiaren garapena. Eta arrazoi guztia du. Beste kontu bat da ze, dioen guztia, orobat aplikatu ahal da ki sintagma postposizionalak zeinen barruan egon litezke perpausak zeinen barruan egon litezke berriro ere sintagma postposizonalak... Esan nahi baita:

X egin genuenean = noiz egin (genuen) X

X egin genuen egunari buruz = burúz eguna noiz egin (genuen) X

X egin genuen egunari buruzko liburua  = liburua burúz eguna noiz egin (genuen) X

X egin genuen egunari buruzko liburua egin genuenean  = noiz egin genuen liburua burúz eguna noiz egin (genuen) X

Eta, jakina, "noiz...", edo "burúz..." horiek ez dira baizik baliabide funtzional batzuk (nola "non...", edo "baizik...") zein derivatzen baitira bitartéz mekanismo sintaktikoak zein diren guztiz propialak ti euskara, eta zein diren, gaur eta hemen, ezinbestekoak ki progresibizatu, arindu eta ireki komunikazioa on erabiltzaileak e-hizkuntza e-Axular. [301] [>>>]

J.M. Agirre: "...funtzionalitatea...ez datza bakarrik edukia modu ulergarrian ematean""

Hona hemen Jesus Maria Agirre-k egindako hirugarren gogoeta an bere artikulua titúlatzen "Gogoeta xumea esapide prepositiboez" (Administrazioa euskaraz, 100. zk, 2018:21-22):

Hirugarren burutazioa: funtzionalitatearen bila. Formulazioen funtzionalitatea, nire ustez, ez datza bakarrik edukia modu ulergarrian ematean, baizik eta baita modu sinesgarrian ematean ere; alegia, maila sozial bati hizkera-maila bat dagokio eta hizkera-maila horrek bere ezaugarriak ditu, eta hor sartzen da, besteak beste, fraseologia jakin bat, sektore bateko exijentzia dena, baina baita ere bereizgarri dena; hizkera-maila bakoitzak erritmo bat du, doinu bat, funtzionatuko badu. Eta egungo euskal testu juridiko-administratibo askotan, gogoratzen dudanetik, zalantzan dago oraindik ulergarritasuna, eta are gehiago sinesgarritasuna.

Ikus ⇶ Esaldi bakoitzak bere intentzioa, non agertzen dira lau testu ze aportatzen dute informazio bera, baina lau modu oso ezberdinetan. Gauza da ze...

...kontua ez da soilik informazioa nola edo hala ematea, baizik informazioa eroso ematea an modu ahalik-eta egokiena respektu helburu komunikatibo zehatzak eta potentzialki konplexuak. [Ikus "Buruz hizkuntzen garapen sintaktiko-diskursiboa" (Rubio, 2014:125), in "Hizkuntzen berdintasun komunikatiboa: mitoa ala errealitatea?" (Mendizabal Ituarte, 2014)]

zeren...

...gauza bat da informazioa ematea, eta beste gauza bat da nola ematen den informazio hori; eta azken ikuspuntu horretatik egon daitezke testu (edo diskurso) koherenteagoak, progresiboagoak, erosoagoak, ulergarriagoak, pausatuagoak, jarraituagoak, egokituagoak... eta, finean, eraginkorragoak. [⇶ "Edozein informazio": zein zentzutan?]

Eta puntu honetan azpimarratu behar da inportantziá on koherentzia sintaktiko-informatiboa, zeinen gainean hiztunak erosoki (koherenteki) egokitu ahal izanen ditú bere esateko ritmoak, bere doinuak, bere enfasiak eta, hitz batean, bere expresibitate guztia, respektu bere helburu komunikatibo zehatzak, halatan ze entzuleak jaso ahal izanen ditú mezu informatiboki edota expresiboki konplexuak an baldintza ahalik-eta abantailatsuenak.

Zeren, ulermena galtzea ez da baizik gradu maximoa on porrot komunikatiboa, baina, ondo lehenagotik ere, galtzen da mezuaren expresibitatea, galtzen doa indarra on hainbat ñabardura informatibo-espresibo zein, ordena sintaktiko-interpretatibo inkoherentean, ezin izanen diren deskodifikatu edo kodifikatu hain modu abantailatsuan nola modu koherentean (ez informatiboki, ezta espresiboki ere), finean sortuz diferentzia handiak an eraginkortasun (kalitate) komunikatiboa.    

Bai, diferentzia komunikatibo horiek handiak izaten dira an textuinguru aski neutroak nola juridiko-administratiboa (non egoten baitá karga informatibo handia), baina, zenbat eta textuinguru expresiboagoa izán, zenbat eta karga expresiboa handiagoa izán, diferentzia horiek hainbat handiagoak izanen dira, eta are handiagoak noiz testuak (edo diskursoak) izán aberatsak bai informatiboki eta baita expresiboki ere (umorea da, adibidez, halako textuinguru konplexu horietako bat). [300] [>>>]

J.M. Agirre: "...esamolde berriak sozializatuz."

Ondoren doa Jesus Maria Agirreren bigarren gogoeta ti "Gogoeta xumea esapide prepositiboez" (Administrazioa euskaraz, 100. zk, 2018:21-22):

Bigarren burutazioa: hizkera-mailen interkomunikazioa. Itzulpenak balio digu, batez ere, eremu berriak jorratzeko, zeinak, normalean, maila tekniko, kulto edo jaso batean urratu ohi baitira. Maila horietan lantzen dugun hizkerak, eskolarizazioaren eta hedabideen bitartez, eragina izan beharko luke hizkera arruntean ere, esamolde berriak sozializatuz. Beraz, uste dut hizkera arrunta espezialitatekoaren oinarri izan behar dela, baina baita espezialitatekoak arruntean ere eragina izan behar duela.

Hizkuntza garatzean, besarkatu eta landu behar da edozein aurrerakuntza sintaktiko zein gertatu an hizkera arrunta (hala nola SVO ordena), berdin nola ere edozein aurrerakuntza zein gertatu an edozein esparru tekniko, kulto edo jasoa (hala nola "aurka..." edo "gain..." edo "eze..." erlatiboa). Gero, esamolde berriak joan beharko liraké sozializatzen. [299] [>>>]

J.M. Agirre: "...iraungo eta aitzinatuko badu,..."

Jesus Maria Agirrek publikatu berri dú oso artikulu interesgarria titulatzen "Gogoeta xumea esapide prepositiboez" (Administrazioa euskaraz, 100. zk, 2018:21-22) non egiten ditu zazpi gogoeta, nire ustez zein baino zein garrantzizkoagoa, gáin esapide prepositiboak. Hona hemen lehenengoa:

Lehenengo burutazioa: jatorri-hizkuntzaz kutsatzea. Itzulpena uste dut planteatu dugula, gehienbat, xede-hizkuntzara lerraturik, xede-hizkuntza horretan formulazio ahalik naturalenak lortzeko helburuarekin. Alabaina, garabidean edo ahultasunean dagoen hizkuntza batek beharrezkoa du, iraungo eta aitzinatuko badu, hizkuntza nagusitik baliabideak hartzea, kalkoak eta maileguak eginda. Partekatzen dugun mendebaldeko kultura komunean gu atzetik goaz eta bidea urratuta dago. [J.A Agirre, 2018]

Garabidean edo ahultasunean:

1.: landu behar dira euskaraz noizbait erabilitako estruktura garatzaile guztiak, ustiatuz bide hau maximoraino.

2.: landu behar dira euskaran noizbait erabilitako mekanismo sintaktiko sortzaile-garatzaile guztiak, ustiatuz bide hau maximoraino.

3.: landu behar da beste edozein bide garatzaile ere, hala nola kalkoak eta maileguak.

Iraungo eta aitzinatuko badu. [298] [>>>]

J.M. Agirre (2012): "... beharrezkoa dugu ez bakarrik orain arteko lokarri prepositiboak erabiltzea, baizik eta gainera esapide prepositibo berriak finkatzea"

Aipatu berri dugu Jesus Maria Agirre itzultzailearen textu bat (⇶ J.M.Agirre: "Hizkera juridiko-administratiboan esamolde prepositibo berriak hedatu beharra" [2012]) zeinen bukaeran irakurri ahal baitugu hau:

Euskara juridiko-administratiboari dagokienez, korritzen duen hizkera bat behar dugu, euskara “korrientea” (haria argi jarraitzekoa), baina beste alde batetik espezialitatekoa, hots, kultoa eta trabatua, eta horretarako beharrezkoa dugu ez bakarrik orain arteko lokarri prepositiboak erabiltzea, baizik eta gainera esapide prepositibo berriak finkatzea. [Jesus Maria Agirre, 2012]

Bai, halako lokarri burulehenak dirá nola harribitxi komunikatiboak, zein ezin ditugun galdu, baizik landu. [283] [>>>]

Patxi Baztarrika (2016): "... ez daukat soluziorik? ba, aurkitu egin behar dut, eta asmatu egin behar dut, bidurrik gabe"

Aurreko sarreretan aipatutako kolokioan, puntu batean, behinda Ibon Sarasola-k azaldú arazoaren sakona, Patxi Baztarrika-ri galdetu zioten (garai hartan baitzén Eusko Jaurlaritzako sailburuordea on politika linguistikoa, eta, hortaz, bere iritzia guztiz relevantea) ea nóla bideratu ahal zen egoera hori. Eta, hor, Patxi Baztarrika-k eman zuén erantzun perfektua, eta hau ere historikoa:

Patxi Baztarrika: "... ez daukat soluziorik? bueno ba, aurkitu egin behar dut, eta asmatu egin behar dut, bildurrik gabe".

Hori da bidea, zein baita garabidea.

Gogora ditzagun, amaitzeko, ondorengo hitzak on itzultzaile Jesus Maria Agirre (2012), zein jaso genituen an gure sarrera titulatzén ⇶ J.M.Agirre: "Hizkera juridiko-administratiboan esamolde prepositibo berriak hedatu beharra":

Ausartzen naiz esatera ezen garabideko hizkuntzek, nola eta, hizkuntza hegemonikoak imitatuz, haiek kopiatuz (mailegatuz edo kalkatuz) garatu dituztela beren espezialitate-hizkerak. Gurean, ordea, oinarrizko hizkeraren ingurumarian gabiltza aspaldion bueltaka, benetan ausartu gabe (anbizio faltagatik, kastizismo eta purismoagatik…) espezialitate-hizkeraren eraketan aurreratzen.

Kontu hau garbi ikus dezakegu lokarri prepositiboen kasuan. Gure tradizio literarioan sistema prepositibo nahiko hedatua eratu zen, hizkuntza erromanikoak kalkatuz. Hor daukagu ETAren saila: “harik eta”, “zeren eta”, “baldin eta”, “baizik eta”, “nahiz eta”, “bai eta”, “ustez eta”, “noiz eta”…. Hor daukagu orobat HALAren saila: “hala nola”, “halatan non”, “halako moldez non”… Hor dugu ere EZEN konjuntiboa. Hor da orobat erlatibo erromanikoa: “zeina”, “non”… Hor dugu bestalde erakuslea, lokarri prepositibo gisa ere erabiltzeko: “era horretara”, “hartarako”…

Tradizio literarioan hasitako bidea, ez eten, baizik eta osatu eta aberastu egin beharko genuke, hizkera juridiko kultu eta funtzional bat sortzeko. Ildo horretan, helburuzko esapide prepositibo bat falta zaigularik, ETAren sailean “amorez eta” proposatuko nuke, “amoreagatik” zaharretik abiatuta. Erlatibo erromanikoa onartu beharko genuke erabilgarria ez ezik bultzatu beharrekoa dugula, erlatibo esplikatiboetatik agian espezifikatiboetara ere inoiz pasatuz. [J.M. Agirre, 2012]

[281] [>>>]
______________________________
Ikus sarrera hauek ere:
1: Entzun mesedez audio historiko hau, non debatitzen duten Ibon Sarasolak eta Patxi Baztarrikak
2: Ibon Sarasola (2106): "...beraz, hor problema haundi bat degu, problema haundi bat degu" 
3: Ibon Sarasola (2106): "...orduan 'bitartean' aurrera bota behar da"
4: Ibon Sarasola (2016): "...eta bádaude 'mientras' bezalakoak eta okerragoak ere bádaude"
5: Ibon Sarasola (2106): "...ez gara konpetitiboak, oraingoz behintzat..."
6: Patxi Baztarrika (2016): "... jarreraren kontua, nik uste klabea dela horretan...."

Mekanismo propioak: "amorez eta..."

J.M. Agirre itzultzaileak hemen:

Tradizio literarioan hasitako bidea, ez eten, baizik eta osatu eta aberastu egin beharko genuke, hizkera juridiko kultu eta funtzional bat sortzeko. Ildo horretan, helburuzko esapide prepositibo bat falta zaigularik, ETAren sailean “amorez eta” proposatuko nuke, “amoreagatik” zaharretik abiatuta.

Bai, hala da.  Osatu eta aberastu ordez-ta estutu eta pobretu. [210] [⇶]

J.M.Agirre: "Hizkera juridiko-administratiboan esamolde prepositibo berriak hedatu beharra"

Horrá artikulua, osorik:

• Hizkera juridiko-administratiboan esamolde prepositibo berriak hedatu beharra (J.M. Agirre, 2012)
  

[168] [⇶]

Esaldi deklaratiboak: hemen, Berrian eta Japonian

Erantzunez a Erramun Gerrikagoitia buruz hemengo galdera bat.

Definituko dugu hemen esaldi deklaratiboak nola hóriek osatuak per aditz deklaratibo nagusi bat (verba dicendi, hala nola "esan", "erakutsi", "pensatu", ...) eta perpaus suborbinatu konpletibo bat zeinen marka izaten da atzizkia "-(e)la".

Jesus Maria Agirre itzultzaileak dio honako hau buruz esaldi deklaratibo horiek:

DEKLARAZIOA
Verba dicendi edo aditz iragarleak, askotan jartzen dira enuntziatu hasieran, aditz operatibo, bideratzaile eta aurkezleak baitira. Euron artean, ESANen portaera oso nabaria da, zentzu honetan, hegoaldeko literatura batipat herrikoian. [J.M. Agirre, Euskal Gramatika Deskriptiboa, 834. or.]

Har dezagun, adibidez, joan den ostiralean Berria egunkariak emandako titular nagusia:

"Bonbek bakeari eta askatasunari bide emateko zantzuak" daudela dio Sanzek.

Hortxe dugu esaldi deklaratibo normal horietako bat zeinek daukan joskera hain anormala nola antikomunikatiboa.

Esango nuke Berria egunkariak báduela famá on eskaintzea euskara estandar zaindua; eta, gogoratu uste dudanez, behin baino gehiagotan jarri da nola adibidé on euskara estandar ia perfektua. Ondorengo aipuak jasotzen ditu hitz batzuk ti Ibon Sarasola burúz "Euskaldunon egunkaria", baina uste dut hitz horiek berdin ere aplika dakizkiokeela a Berria:

(Ibon Sarasolak) Egunkariaren egitekoa goraipatu zuen, hizkuntzaren ikuspegitik batez ere: “Euskararen normalizaziorako tresna garrantzitsuenetakoa kendu digute Egunkariarekin batera, Euskaltzaindiak jarritako arauak eguneroko lanera moldatzeko tresna eraginkorrenetakoa baitzen”.

Sarasolaren iritziz, “ez dago inolako zalantzarik euskararen normalizazioan Euskaltzaindia bezainbesteko lana egiten ari zela” Egunkaria.

Nik, ordea, ez dut uste goikoa bezalako titularrek emango diotela a euskara ezer goraipagirririk, eta bai, ordea, kenduko, ondo kenduko ere.

Esaldi deklaratiboek askotan izaten dute sujetu oso labur bat zeinek dún zimentatzen oinarri thematikoa (Sanzek: bi silaba), eta aditz nagusi are laburragoa zeinek irágarri deklarazio-mota (dio: bi silaba), hala nola galdegai luze edota konplexu bat zein baita deklarazioa bera ("Bonbek bakeari eta askatasunari bide emateko zantzuak" daudela: 26 silaba).

Evidentea iruditzen zaigu ze goiko mezu hori hagitz hobeto ulertuko zen baldin eman baligute aurrena sujetua, gero aditza eta azkenik deklarazioa. Ikus Deia-k nola ematen duen lehenengo orrialdean informazio berbera:

Titularra:

Sanz contradice el discurso oficial del PP y confiesa su esperanza en el proceso de paz

Azpititularra (zein baita interesatzen ziguna):

Afirma que se atisban signos de que las pistolas y las bombas pueden dejar paso a la paz y la libertad

Bistan da, Deia-ko azpititularrak informazio gehiago ere ematen du an modu askoz informatiboagoan, irakurgarriagoan, eta abar.

Berria-ko hizkuntzalariek akaso esan lezakete ze euskararen ordena dá SOV, eta horrek aldatzen dituela gauzak, baina euren goiko titular hori ez da SOV ezpaze OVS (hots, Mahomarena eginda: nola galdegaia dén luze edo konplexua, desthematizatu dezagun esaldia), eta, gainera, esaldi deklaratiboetan, eta areago deklaratibo konplexuetan nola titular hori, euskaraz ere estandarragoa da SVO ezi SOV (ohitu gara a estruktura hori):

Egia esan, lizentzia hitza ez da beharbada egokiena holakoetarako, zeren lizentzia horren arabera jokatzen baita normalena (ez dela, alegia, noizbait gogoz beste hartu beharreko erabaki halamoduzko bat, arauaren salbuespen sistematiko moduko bat baizik).

Formulatzea oso erraza da, hara: galdegaia perpaus konpletiboa denean, aditzaren eskuinera doa eskuarki. [Juan Garzia, Joskera lantegi, 229: kasu honetan azpimarrak dira Juan Garziarenak]

Beraz, goiko erabilera ez da soilik antikomunikatiboa eta antiperiodistikoa (deklarazioa soilik bihurtu da interesgarri noiz ezagutu dugún autorea), baizik-eta gainera antiestandarra, zein baita ja akaboa on kontratransgresioa.

Kontua ez da soilik ze halako erabilerek ez dutela jotzen an norabide egokia, baizik ze jotzen ari direla aúrka aurrerapen linguistiko partzialak zein diren estandarizatu edo gramatikalizatu an euskara; hau da, kontrako norabidean: horretan ere ereduzkoak ote? edo, akaso horrexegatik ote dira ereduzkoak batzuentzat?

Eta gauza da ze, ez soilik SVO sintaxietan, baizik munduko SOV hainbat sintaxitan ere, galdegai deklaratiboak jarri ohi direla atzé aditz nagusia (euskara estandarrean gainera, horixe da salbuespen nagusia a arau orokorra on jartzea galdegaia aurré aditza). Dá adibide ona buruz nóla arrazoi komunikatiboek tira egiten duten ti estruktura linguistikoak an norabide konkretu bat: norabide progresiboa.

Japonieraz, berriz, menpeko deklaratiboak ere emanen genituzke an modurik kanonikoena (SOV), eta, jakina, itxaron behar genuke harik azkena afin enteratu ea "Sanzek esan ote zuen", "Sanzek ukatu ote zuen", "Sanzek zin egin ote zuen", "Sanzek ezeztatu ote zuen", "Sanzek baieztatu ote zuen", noiz-eta aditz nagusiaren informazio hori dén informazio estrategiko klavea afin zuzenean interpretatu informazio potentzialki konplexu hori zein, japonieraz, emanen zitzaigun aurretik.

Ohitura hori antikomunikatiboa da hemen eta Japonian. [88] [⇶]