Leúndu arazo buruazkenak vs indíkatu soluzio burulehenak

Bittor Hidalgo-k atzokoan ekartzen zigún ondoko textu ondo interesgarria, aterea ti bere tesia, zein den titulatzen "Hitzen ordena euskaraz" (1995):

Azkuek (eta Altubek) 'azentu-tildea' ez, baina goiko arrasta (apostrofoa) proposatzen dute hala moduzkoetarako, eta biek ere praktikatzen bere idatzietan tarteka. Hala dio atal batek nire tesian:

Altubek 1932an proposatzen du (El acento vasco en la prosa y en el verso), gainezarritako komatxo baten erabilera (coma superpuesta), sintagma desberdinak bereizteko euskaraz. Altubek aitortzen du, gaztelaniaz banaketa hori aditzak berak egiten duela maiz, baina, nola, euskaraz aginduta dagoen, aditza esaldi amaierara-edo eramatea, beharrezkoa gertatzen dela beste zeinuren baten erabilera. Kasualitatez, gainezarritako koma honen erabilera, sintagma desberdinen artean, predikatzen eta praktikatzen du Azkuek, bere lehen garaiko idatzi guztietan (Grankanton arrantzaleak; Peru Matraka ta Pedr'Anton; Izkindea; …). Eta azken honetan argitzen du ongi goiko arrastaren erabilera (27, eta 35-6 orr.):

LENENGO ARAUA. Esaldiak ondo oguzteko' alkar mendetuta dagozan itzak' arnasa baten oguzi bear daue. / … / Noiz arnasa artu leiken' edo zeintzuk daizan itz alkar mendetuak' itzen goiko marratxoak dinoskue. (27 or.) / … / Goiko arrasta. Marra au barria dai; bear bearra dailako sortu daut. Euskal itzak' euren berarizko Irizpidea gaitik' erdaldunak marrarik ipinten ez dauen lekuan bere' marraren bat bear daue' euren agerkizuna ilundu nai izan ezik. / … / 90. ¿Noiz, bada, oitu bear izango dai goiko arasta? / Arnasa artuteko peremiñaa' ta itzen agerkizuna nastuteko arrizkua dagoenean, bezte marrarik onetarako oitu al izan ezik. (35-6 orr.)

Azkuek gerora baztertu egingo du erabilera, aldiz Altubek bereganatzen duena 1932tik aurrera bederen, eta bere azken urteetako euskal idatzietan.

Ikusten denez, Azkue eta Altube ondo kontziente ziren respektu "velcro-efektua" on Xabier Aristegieta, nahiz, zoritxarrez, bilatzen ziotén soluzio grafikoa ki arazo bat (sintaktikoa) zeinen soluziobidea izan beharko litzakén printzipalki sintaktikoa (ikus "Velcro-efektuaren sakoneko soluzioa dá sintaktikoa, eta baliabideak eskura izanez gero...").

Gauza da ze, garai hartan (1932), adibidez Altube (berdin nola lehenago Azkue) ari zen proposatzen eredu sintaktiko bat zeinekin ezin agerianago gelditzen ziren a ahuldade handiak on hitz-ordena buruazkenak ("Erderismos", 1929). Ahuldade areagotu horiek ia ezinbestez eskatzen zutén puntuazio bereziren bat zeinekin gidátu irakurlea gain zelai ilunak on prosa bat sendoki inkoherentea.

Egungo beharrak, ordea, oso bestelakoak dira: gure behar nabarienak sortzen dira noiz saiátu aplikatzen eredu bikoitz, burulehen-buruazken, potenteago bat, esan nahi baita SOVO, non, adibidez, esaldiko parte rhematikoena ager litekén bai aurrén edo baita atzén aditza (gogoratu atzoko esaldia on Axular), halan ze batzutan sor liteké anbiguetate sintaktikoa burúz norabidea zeintan interpretatu behar dugun textua. 

Gure helburua ez da saiatzea txikiagotzen a inkoherentzia handia on textu bat ezin buruazkenagoa, baizik saiatzea seinalatzen norabideá zeintan deskodetu textua, non azentuak adieraziko luké justuki norabide burulehena, progresiboa eta koherentea, zein den sakoneko soluzioa ki "velcro-efektuak", eta zeintan areagotzen dén a efikazia on diskursoa.

Jakina, diferentzia handia dago artén saiátu leuntzen arazo sintaktiko buruazkenak, eta saiátu indikatzen norabidea on soluzio sintaktiko burulehenak. Eta helburu diferenteak eskatu ohi dituzté soluziobide diferenteak ere, berezituagoak, egokituagoak. [739] [>>>]