asteartea, maiatza 03, 2022

Mapa bat non ikusten dugun nón kokatzen zen Uxama Barca an kontextua on jende-taldeak zein bizi zirén haren inguruan lehénda heldu erromatarrak

Horrá mapa bat non ikusten dugun nón kokatzen zen Uxama Barca an kontextua on jende-taldeak zein bizi zirén haren inguruan lehénda heldu erromatarrak (an "Reconstrucción paleogeográfica de autrigones, caristios y várdulos" ganik Santos, Emborujo, Ortiz de Urbina, 1992) [Klikatu gain irudia ki ikusi hobeki]:

Atzo aipatu lez, hortxe ikusten ditugu Autrigoiak, zeinen mugak ailegatuko lirake ki "Nervion" ibaia (Nervion ibai osoa izanen litzaké muga naturala tarten autrigoiak eta karisitoak). Eta bádirudi ze Uxama Barca zén lur horren hiri nagusi bat, justuki an gaur egungo Valdegobia bailara. [1614] [>>>]

Etiketak:

astelehena, maiatza 02, 2022

Valdegobia bailara, non baitzen Uxama Barca zaharra

Atzokoan mintzo ginen gain bailará on Valdegobia eta nóla hantxe aurkitu dirén gaztelaniaren aztarna zaharrenak (ikus ere herenengungo sarrera). Hortaz, eta hantxe gaudelarik, ondo dateke gogoratzea ze bailara horrexetan aurkitzen zén Uxama Barca zaharra, zeintaz euskal Wikipedia-k kontatzen digun hau:

Uxama Barca autrigoien lurraldeak osatzen zuten hamar civitatesen bat izan zen, egungo Osman, Araban, zegoena. "Uxama" toponimoa, denboraren poderioz "Osma" bilakatua, indoeuropar jatorria, ziur asko zelta, du, zelta edo aurrezeltar hizkuntzetan "garaiena" esan nahi zuen eta

Klaudio Ptolomeok lehenengoz aipatua, autrigoien hiria zela esan zuen. Hauek euskal historiaurreko tribuetako bat osatzen zuten, askorentzat zelta jatorrikoa

Arkeologo gehienen ustetan, Arabako Karankan dagoen "Lastrako kastroak" izeneko herrixkan zegoen.

Aztarnategian bertan ekoiztutako txanponak aurkitu dituzte (garai haietan hiriek egiten zituzten txanponak ez herriek), iberiar alfabetoz (zeltek ez zuten alfabetorik) u uarkas inskripzioa dutenak. Zilarrezko inkrustazioak dituen lantza bat ere topatu dute. Ezaugarri zeltak (motibo lerromakurrak edo otso-hortzak) dituen lantza hau Arabako Arma museoan dago gaur egun.

bitárten gaztelaniazkoan dioskue hau:

Uxama Barca era una antigua ciudad, perteneciente a la tribu de los autrigones, situada en Caranca de Valdegovía, Álava (España). El término Uxama, que con los siglos ha derivado en Osma, indica un origen indoeuropeo, precéltico o céltico, ya que Uxama era un sobrenombre usado entre los pueblos de lenguas precelta o celta para denotar el significado de "la más alta".

Es mencionada por primera vez por el historiador romano Claudio Ptolomeo​ como una ciudad autrigona.

La ubicación exacta del castro es la correspondiente al poblado de "Castros de Lastra", ya que es el más posibilidades ofrece según historiadores y arqueólogos.​

Los autrigones eran una tribu prerromana, de nombre posiblemente celta, establecida en el norte de la península ibérica. Geográficamente situados, en la parte oeste de Vizcaya y Álava, este de Cantabria y norte de la provincia de Burgos.

Entre los hallazgos materiales de este yacimiento destacan cierto número de monedas atribuidas a la ciudad de Uxama Barca, ya que en esa época la moneda era emitida por la urbe y no por la etnia, llevan la leyenda u uarkas, escrita usando signario ibero, ya que los pueblos celtófonos carecía de alfabeto propio.

Igualmente una punta de lanza profusamente decorada con incrustaciones de plata, con características muy de gusto céltico, mezclando motivos curvilíneos con otros rectilíneos como dientes de lobo, actualmente expuesta en el Museo de Armería de Álava.

"Osma" izeneko herriak bádira Sorian ("Burgo de Osma" da herri bat zeinen jatorrizko kokapena aurkitzen zén gain mendi bat) eta Bizkaiko ekialdean ("Osma" da Mallabiko auzo bat an Deba-arroako parte garaiena). Bestalde (ikus an "Ulzama", Wikipedia):

Koldo Mitxelena era de la opinión de que el topónimo Ulzama (Ultzama en euskera) derivaba del término celta Uxama, que significa 'el más elevado', entendiendo que se ajustaba perfectamente a la descripción de Ulzama, que es, junto con Basaburua, el valle más alto de los que componen la vertiente mediterránea navarra en la divisoria con la vertiente cantábrica. Según Mitxelena, Ulzama no sería más que un término celta transformado en Ultzama por la fonética vasca, mientras que en otras latitudes ese mismo término acabó convertido en Osma.

En la Edad media el valle de Ulzama aparece en los escritos mencionado bajo diferentes nombres, como Iozama, Utzama, Hutzama, Uçama o Uzama, que parecen formas intermedias entre las actuales Ulzama/Ultzama y la hipotética Uxama originaria. En un texto de 1366 aparece, sin embargo, mencionado como Urçama, lo que hizo que José María Satrústegui aventurara un nombre relacionado con la palabra vasca ur ('agua').

Esan nahi baita ze, Mitxelena-ren ustez, Nafarroako "Ultzama" ere derivatuko litzake ti "Uxama" prezeltiko edo zeltikoa. Hala izatekotan, beste baldintza eta prozesu fonologiko batzuk parte hartuko zutén ki lortu "Ultzama" ordezta "Osma". [1613] [>>>]

Etiketak: ,

igandea, maiatza 01, 2022

Laburbilduz, gaztelaniaren testigantza zaharrenak aurkitzen dira an bailara bat zein dén oso nagusiki... arabarra

Hona hemen Valdegobiako bailara, zeinen erdi-erdian kokatzen dén Valpuesta herria, ikusten dugunez:

Bailara horren parte handiena pertenitzen da ki Araba, bitárten zati erlatiboki txiki bat dagokio i Burgos:

Arabako parte ia guztia dago integratua an Valdegobia/Gaubea udalerria:

Hortaz, ondo interesgarria dateke jakitea ze, gaur gaurkoz, gaztelaniaren testigantza zaharrenak (Valpuestako kartularioak) aurkitu dirá an Valpuesta (Burgos), zein, ikusi dugunez, dén horíxe herria zein aurkitzen den an bihotza on Valdegobia bailara, erdi-erdian.

Laburbilduz, gaztelaniaren testigantza zaharrenak aurkitzen dira an bailara bat zein dén oso nagusiki .... arabarra. [1612] [>>>]

Etiketak:

asteazkena, apirila 27, 2022

Iruñeko Erresuma noiz romantzea sortzen ari zen

Atzokoan mintzatu ginelarik gain Nafarroako Resuma an XII-XIII. mendea, noiz hasi baitzen idazten an mintzaira romantzea (ordézkatuz latina), gaur atzerago joanen gara ki ikusi nolákoa zen Iruñeko Erresuma (izan baitzén aintzindaria on Nafarroako Errresuna) an XI. mendea, noiz ari zen jaiotzen mintzaira romantze hori (ti Wikipedia: Iruñeko Erresuma):

Iruñeko erresumako egoera Antso III.a Garzeitz Nagusiaren heriotzaren garaian

Source: Enciclopedia General Ilustrada del País Vasco. Editorial Auñamendi. Tweaks for the area to the north of the Pyrenees: Urzainqui, Tomás. La Navarra marítima. Pamplona-Iruñea: Pamiela. page 65.
Antso III.a Gartzeiz hil zén an 1035. [1608] [>>>]

Etiketak:

asteartea, apirila 26, 2022

"En la época de Teobaldo I (1234-1253), todos los documentos regios están en romance desde 1244, ..." (Inés Fernández-Ordóñez, 2004)

Galdetzen zuén Josu Lavin-ek:

Naffarroaco Resumac eta calvinismoac iraun balute Euscal Herrian euscarac bercelaco aurpeguia eracusten luque egun, ezta?
Hori ondo aztertu beharko litzake, zeren, adibidez, ondokoa irakurri ahal dugu an "Alfonso X el Sabio en la historia del español" ganik Inés Fernández-Ordóñez (2004):

En la época de Teobaldo I (1234-1253), todos los documentos regios están en romance desde 1244, ...

Dakigunez, lehen euskal dokumentu administratiboak idatziko zirén an XVII. mendea (1616):

Lehenago, Etxepare-k idatzia zuén lehen euskal liburua an 1545. [1607] [>>>]

Etiketak: , ,