Inglesean "-s" pospositivo zaharra eta "of" prepositivo ez-hain-zaharra ederki konpontzen dira

Erantzunez ki Txopi:

Vistan da ze inglesean ondo funtzionatzen dula erabiltzea bai "of" prepositivoa eta bai "-s" pospositivoa. Frantsesean edo gaztelanian ere ondo funtzionatzen du erabiltzea soilik "de" prepositivoa. Arazoa dago an hizkuntzak ze soilik erabiltzen dute estruktura pospositivoak (genitivoak edo bestelakoak ere) nola japoniera edo euskara altubearra. Hórtxe daude arazoak, eta ez dira arazo superfizialak, baizik dirala arazoak ze baldintzatzen dute kalitate komunikativoa hon erabiltzaileak hon hizkuntza horiek.

Nire proposamenak dira proposamen guztiz irekiak, non dan kabitzen bai ez erabiltzea batere valiabide prepositivorik (nola dun egiten japonierak), bai erabiltzea oso valiabide prepositivo gutxi juntu kin anitz valiabide pospositivo (nola dun egiten gaur egungo euskara batuak), edota erabiltzea anitz valiabide prepositvo juntu kin zenbait valiabide pospositivo (nola dun egiten inglesak). Eta esan gabe doa, baita kabitzen da beste edozein konbinazio ere.

Báda aukera ere te erabili soilik "hon", edo soilik "e" (jakina), edo beste edozein valiabide ze azaleratu liteke.

Buruz "hon" genitivo orokorra eta "e" genitivo optativoa an kateak

Irakurle estimatu horrek ikusi duenez, azken postetan, zenbait kasutan, agertu da "e" valiabide prepositivoa an erabilera genitivoa. Mezu honetan argitu nahi nuke erabilera hori.

Dudarik  gabe, euskararen valiabide prepositivoak azaleratzerakoan, kasu arazotsuena da genitivoa. Ez dirudi erraza desdoblatzea estruktura genitivoa, baina halere, bilatu behar dira modu naturalenak eta egokienak te azaleratu halako valiabide prepositivo genitivoak, zein diran krutzialak an garapena e hizkuntza bat.

Azaleratze horretan, bádira bi kandidatu ze ematen dute aski naturalak:

         1.: "hon", zein dator ti "ho + n", non:
               a) "o" da morfema bat ze egiten du referentzia ki zerbait proximoa (agertzen da an "ho-ri" eta "ho-riek" eta an aditzak nola "dio" [edo "deutso" an kontraposizioa kin "deutsa" eta deutse"]), esan nahi baita ze da nola hurbiltasunezko erakusle bat; eta
               b) "-n", zein dan berezko referentzia genitivoa.
Modu horretan "hon" litzake nola esatea "honena:..." (edo "honena:..."), baina an forma laburtua, nola dagokion ki valiabide bat ze erabiliko da kin nolabaiteko maiztasuna, eta zein dan izanen atonoa (ikus ere post hau).

         2.: "e", zein da euskal genitivo zaharra: "nire", "zure", " hare", "ene"... (azken horretan akaso ikus liteke "e-" prepositivo genitivo bat ere: "ene"). Bestalde "e-" da morfema prepositivo historiko bat an euskara, zein dan agertzen an aditzak nola "e-tor -ri", "e-gi-n"...

"Hon" da genitivo potente bat, bai adieratzen ideia genitivoa (kontzeptualki gardena), bai eta lotzen izenak eta euren sintagma genitivoak (diralarik luze edo labur). Hori dala-ta, "hon" da oso aukera egokia te izan oinarrizko genitivo prepositivo orokorra.

Batzutan, ordea, izan daiteke interesgarria izatea beste aukera genitivo bat, zein, akaso ez izanik hain potentea nola "hon" (ez du ber presentzia fonetikoa nola "hon"), izan ahal da valiagarria te egin alternantziak an kateak hon genitivoak (edo an kateak hon beste valiabide prepositivoak). Adibidez, ordez-ta esan:

          Hori da burua hon departamentua hon finantzak.

zein egokia baita, aukera liteke honako hau ere:

          Hori da burua hon departamentua e finantzak

Esan nahi baita ze "hon" izan daiteke aukera genitivo orokorra (zein, jakina, erabil daiteke beti, hala nahi izanez gero), baina, batzutan, hala nahiko balitz, aukera litekela "e" an kateak hon genitivoak (edo an kateak hon inesivo-genitivoa nola aurreko hori). Beraz, "e" izan liteke valiabide genitivo optativo bat an kateak.

Mekanismo propioak: zeharkako galderak an sorrera e zenbait eraikuntza erlativo

Aurrena, irakur mesedez, irakurle estimatu horrek,  nire mezu ""Zein" erlatiboa: zer hintzen eta non hago!".

Han agertzen zan honako erlativo hau:

Ganboarroc su emaytean
Asi dira, ta onegaz urten daude beralan
Oñeztar barruangoac
Çein erre ez citeçan.

Eta hurrengo komentarioa ti Mitxelena:

V. 33: çein erre ez çiteçan "(solamente) los que no se quemaron", relativo y no final. [87 or.]

"Çein" hori, aparte izan erlativo murriztaile peto-petoa, erabiltzen ari zan ondo lehenago ze argitara zedin aurreneko euskal liburua, eta erabilera hori zan kantatua, hau da: ahoz ("Cantares de la quema de Mondragon").

Nire aburuz, goiko adibide hori egon beharko litzake enmarkatua an gela nagusia e Euskaltzaindia, distiratsu, nola harribitxiak. Baina, ez gaitezen desbideratu. Ikus hurrengo adibidea, nik moldatua:

Ganboarroc su emaytean asi dira, ta onegaz urten daude beralan Oñeztar barruangoac; çéin erre ez citeçan, eta órrek (urten daude).

Azken bi perpaus horiek, alegia "...; çéin erre ez citeçan, eta órrek (urten daude)", dirá bi perpaus korrelativo ze, bien artean, osatzen dutén eraikuntza erlativo bat. Eta gauza da ze bigarren perpausean zehaztu egiten da ze justuki "órrek", alegia "órrek çein erre ez çiteçan", justuki "órrek urten daude", ez besteak ["(solamente) los que no se quemaron"].

Bilakabidean, estruktura korrelativoaren "çéin" tonikoa (ez baita oraindik izenorde erlativo tipiko berezitua) dá bihurtuko "çein" atonoa (jada bilakatua izenorde erlativo sinplea: "...urten daude beralan Oñeztar barruangoac çein erre ez citeçan").

Azken buruan, urrasño bat baino ez dago arten zeharkako galdera moduko hori eta gure goiko perpaus erlativoa, eta, baldintza egokietan, erraz antzean egin liteke bidea arten bata eta bestea.

Azkenik esan ze valiabide erlativo berezituak nola "zein" edo "ze", duté erakusten abantaila handia gain erlativo korrelativoak: ahal dira aiseki metatu, rekursivoki, emanez potentzia komunikativo handia ki hiztuna.

Zenbat-eta karga informativo pisuagoa eta exigenteagoa, estruktura sendoagoa behar da

Esaldiak dira nola etxeak zein eraikitzen dirén an gure hiriak, dira eraikuntzak zein izan ahal dirén altuagoak edo bajuagoak, exigenteagoak edo gutxiago exigenteak. Eta zenbat-eta altuagoa eta exigenteagoa izan etxe bat, orduan-eta estruktura sendoagoa beharko du, orduan-eta estruktura refortzatuagoa.

Etxeak hasi ohi dira eraikitzen ti basamendua, gero zutabeak, eta azkenik teilatua. Hori litzake koherentzia an ordena konstruktivoa. Zentzu horretan, inkoherentea litzake hastea eraikitzen etxe bat ti teilatua. Hobe hastea ti basamendua.

Baina, nahiz eraiki aurrena basamendua, gero zutabeak, eta azkenik teilatua, etxea (esaldia) eroriko da baldin zutabeak ez badira aski sendoak afin sostengatu pisua e eraikuntza (hots, karga informativoa e esaldia), zein izan ahal da aski handia. Esan nahi baita ze, nahiz estruktura, printzipioz koherentea izan an bere ordena konstruktivoa; hori ez dala aski, behar dirala zutabe egokiak respektu pisua zein sostengatu behar duten.

Eta, horixe arazoa gertatzen da an hurrengo esaldia, zein Erramunek proposatu an bere bloga:

La «polémica» creada en torno al proceso de desarme de ETA, con la buena noticia de que este avanza -con problemas evidentes y lentamente, pero avalado por la Comisión Internacional de Verificación (CIV)-, y la sorprendente reacción del Gobierno de Iñigo Urkullu, haciendo pública una propuesta no comunicada ni contrastada con las partes implicadas -utilizada como una maniobra neutralizadora de esos avances y sin visos de viabilidad-, ha vuelto a mostrar bastantes de las miserias a las que se enfrenta la sociedad vasca en esta fase política.

Esaldia informazioz gainezka datorkigu, informazio-piloa dakar, eta informazio hori eman nahi da an estruktura ondo zehatza eta exigentea, non marko tematikoa (La «polémica» creada en torno al proceso de desarme de ETA) izugarri puzten da afin gogoratu ki irakurlea zértan dan a polemika ze aipatzen dén an hasiera e esaldia. Emaitza ez da zorionekoa, vistan da. Eta horren arrazoia ez da esaldiaren estruktura globala, zein hasi da ti basamendua eta bukatu an teilatua, pasatuz ti zutabeak. Arazoa da ze zutabe horiek ez dira aski sendoak ki sostegatu horrenbesteko informaziorik an modu hain exigentea, eta izanik horrenbeste tarteki eta parentesi ondo luzeak.

Ados nago kin Gilen noiz, komentatuz goiko esaldia an bloga e Erramun, dioen ze:

... ailegatzen garenerako aditz nagusira galdu samartuak gara. Niri behintzat hala gertatu zait, eta behin baino gehiagotan irakurri behar izan dut, ulertu beharrez.

Kontua da ze erabili nahi da estruktura informativo bat oso-oso exigentea, zein den berez problematikoa (ez da berdin eraikitzea etxola bat edo 100 pisuko etxeorratza kin estruktura atxikiak).

Eraikuntza hori egiteko, behar dirá, aparte estruktura global egokia, baita ere materiale eta zutabe sendoak eta ondo refortzatuak afin irakurleak edo entzuleak arian ondo uler dezan zéin den elementu (adreilu) informativo bakoitzaren nondik norakoa, eta horrela, ez dezan galdu haria (zein, goiko materialeekin, galdu egiten baita).

Ikus adibidez saio hau, non sendotu dut estruktura e esaldia, nahiz izan estruktura bera:

La «polémica» creada en torno al proceso de desarme de ETA, (polémica que comenzó) con la buena noticia de que (el proceso) avanza –lentamente y con problemas evidentes, pero avalado por la Comisión Internacional de Verificación (CIV)-, y (que continuó con) la sorprendente reacción del Gobierno de Iñigo Urkullu, (que hizo) pública una propuesta no comunicada ni contrastada con las partes implicadas (en el proceso) – (propuesta) sin visos de viabilidad (que fue) utilizada como maniobra neutralizadora de (los) avances (en dicho proceso)-,  (es una polémica que) ha vuelto a mostrar bastantes de las miserias a las que se enfrenta la sociedad vasca en esta fase política.

Ez da berdin estruktura izatea inkoherentea zatio hasi eraikitzen etxea ti teilatua, edo estruktura izatea koherentea an eraikuntza baina ahula afin sostengatu estruktura eta pisu informativo ikaragarria.