Kritika tu Bernardo Atxaga

Bernardo Atxagak berriki aurkeztu du ondorengo textu-zati interesgarri hau an Euskaltzaindiaren bilkura bat:

Andima Ibiñagabeitiak, adibidez, "alderrai" terminoa erabiltzen du maiz. Atera egiten du gordeta zegoen kutxatilatik eta mundura bidali. Gaur egun, errazagoa zaigu hitz horren erabilera. Baina, lexikoarekin baino gehiago, sintaxiarekin egiten du lan, eta hau da, zalantzarik gabe, bere lanik garrantzitsuena; Ibiñagabeitia bezalako itzultzaileek, eta ia haiek bakarrik, egin dezaketena. Kontuan izan itzultzaileak estutu egin behar izaten duela hizkuntza, lan berriak eginarazten dizkiola —pentsa ezazue zientzia liburuekin ari direnengan—, ezin diola hizkuntzari bere kabuz, bere ohizko eran, aurrera joaten utzi; idazleak, bai, baina hark ez. Idazleak abandona dezake bere burua hizkuntzaren ur korrontean, har dezake aldi bakoitzean bihurgunerik errazena —nola egiten omen zuen Petrarcak Mont Ventoux-en ibili zenean, aldapa gutxien zuen bidezidorra hartu —; baina itzultzaileak, nahita ere, ezin du. Virgiliok idatzitako kadentzia, tonua, zehaztasuna errespetatzea beste erremediorik ez dauka. Lehia horretan itzultzaileak forma berriak jartzen ditu zirkulazioan, ez bakarrik hitzak, eta hizkuntzaren erabilpen sofistikatu eta aberatsago baterako oina ezartzen du. Horrelaxe hazi eta garatu ziren hizkuntza guztiak. [Bernardo Atxaga]

Bernardo Atxagak diosku ze itzultzaileak behar izaten du estutu hizkuntza. Baina hor báda asimetria interesgarri bat: izaten dira justuki hizkuntza regresiboen itzultzaileak zeinek behar duten bereziki estutu hizkuntza noiz itzultzen textuak on hizkuntza progresiboak, eta ez hainbeste alderantziz. Zeren alderantzizko itzulpenetan ez baita izaten estuasunik, baizik kontrakoa, sortuz mejora komunikatiboa: soilik hizkuntza progresiboetatik regresiboetara pasatzen garenean agertzen dira estuasun horiek, hortxe islatzen dira hizkuntza regresiboen estuasun guztiak.

Bestalde, Bernardo Atxagak diosku ze idazleak, libre ari delarik, ahal duela hartu beti bihurgunerik errazena, eta Mont Ventoux-era bidean har dezakeela aldapa gutxieneko bidezidorra. Baina, errazena, zein ikuspuntutik? Persona herrenaren ikuspuntutik akaso? Izan ere, herrena hasiko da nekatzen noiz-eta aldapa hasi gorantza, eta horrexegatik nahiago izaten du aldapa txikiena. Persona ez-herrenak, aldiz, nahiago izaten du aldapa esanguratsuki handiagoa, erabiliz ritmo arinagoa, ahaltsuagoa, ez baitu nahi izaten itzulinguru (komunikatiboki) inefizienterik. Askea da, benetan.

Bistan da, hizkuntza progresiboaren idazleak bere esku ditu aukera guztiak, zailagoak eta errazagoak, eta horregatik da askea; horrek bai aukera dezakeela biderik efizienteena, pausatuki edo arin, bere ritmora, izan ere hizkuntzaren deduktibitateak ematen baitio aukera hori.

Hizkuntza regresiboaren idazleak, aldiz, halabeharrez ibili beharko ditu bide induktibo herrenak (argiki herrenak dira respektu gaur egungo behar komunikatibo-informatibo konplexuak, ez hainbeste respektu behar komunikatibo zeharo sinple eta adierazkorrak zein ziren existitzen noiz hizkuntzak hasi baitziren garatzen), eta horrek du drastikoki baldintzatzen hala bere ritmoa nola bere fondoa, hala bere aukera-multzoa nola bere kalitate teknikoa, hala bere komunikazio idatzia nola bere komunikazio mintzatua (konparaturik kin aukera komunikatiboki aberatsak zein ematen dituzten bide progresiboek).

Izan ere, ezin daiteke egon aukera potenterik, aske eta irekirik baldin ez bada bide progresiborik, non mezua iltzatuko duzu ti hasiera tu bukaera, ia perfektuki (normalean horra joko dute hikuntzek). Ez da bakarrik forma kontu bat, da zerbait sakonagoa, da pensamolde deduktiboaren aukera irekia versus pensamolde induktiboaren estuasun fortzatua, ..., da garapen humanoa.

Azkenik, Atxagak dio ze báda lan sintaktiko bat zein ia soilik ahal duten egin itzultzaileek. Jakina, ez nago batere ados. Nire ustez euskararen garapenean parte har dezake edozeinek, nahiz-eta egia den ze erantzukizun guztiak ez diren berdinak. Bernardo Atxagak berak dauka afera honetan erantzukizun zuzena eta handia (areago euskaltzaina izanda), eta ezin du inolaz ere deskargatu bere bizkarretik hóri zama akaso astuna on proposatu sintaxi eta baliabide sintaktiko berriak, ahaltsuagoak, aberatsagoak, garatuagoak. Zeren bera baita pieza klave bat an puzzle hau. [80] [⇶]

Sarasolari bost axola zaio evidentzia

Hementxe daukagu konfirmazioa respektu Ibon Sarasolaren jarrera an afera on euskararen garabideak:

... euskaraz badugu gaur egun prosa eredu aski landua eta nazioartean homologatzeko modukoa. Ezagutu eta ikasi egin behar dela eredu hori, horixe da guztia. [Ibon Sarasola]

Gainera, textu berean, kalifikatzen du nola "ergela" idazki bat non Inazio Barquerok eskatzen dio justuki ze lan egin dezan aldé prosa-eredu landu eta internazioalki homologagarri bat. Eta, hantxe bertan ere, deitzen dio "estrategia" ki ariketa responsablea on onartu ze ordena informatiboa dá informatiboki ahaltsuagoa ezi ordena antiinformatiboa (zenbat-eta mezu konplexuagoa, orduan-eta nabariagoa). Niri oso larria iruditzen zait mezu hori. Eta oso argigarria.

Sarasola jauna: gaur egun dugun eredua dá euskara batua (zein, gaur egun bederen, gauzatzen dén an euskara estandarra), eta haren potentzia komunikatiboa ez da inondik inora homologagarria kin húra zein daukaten auzoko hizkuntzek, nola gaztelania edo frantsesa.

Evidentea da: euskaraz esaten diren esaldi guztiak arazorik gabe emanen dituzu gaztelaniaz, ia automatikoki, momentuan, eta gainera ikuspuntu komunikatibo batetik mejoratuak (oro har). Alderantzizko bidean, aldiz, arazoak nonahi topako dituzu, eta azken buruan emaitza komunikatiboki eskasagoa lortuko, kin itzulinguruak edo gabez itzulinguruak. Ez dugu ahaztu behar ze esaldiak dirá komunikatzeko bideak.

Bestela esanda, gaztelaniaz dauzkagu errepide, bide eta bidexka guztiak gure esku, eta, esan gabe doa, gehienetan errepidea da biderik onena afin joan ki gure helburu komunikatiboa an modu egokiena (errepidean hobeto kontrolatzen duzu, lasaiago zoaz, aukera gehiago dauzkazu, ...). Euskaraz aldiz, falta zaizkigu errepideak, eta inkluso bidexkak ere agertzen zaizkigu txartoago artikulatuak (oro har). Hortaz, halabeharrez ibili behar gara harbideetatik, saltoka, eta esanguratsuki txartoago.

Detaile tekniko bat: errepideak sortzen dira kin baliabide progresiboak, bitarten baliabide regresiboek soilik balio dute afin egin bidexkak.

Baina Sarasolari bost axola zaio evidentzia. Eta hori oso larria da, oso-oso larria. [79] [⇶]