Zeren, bestela, euren kontakizunean, ez genuken izanen... mintzagaia

Atzokoan kontrajartzen genituén ondorengo bi kontakizunak buruz prozesu generatiboa nondik sortuko litzaké VSO hurrenkera neutrala. Alde batetik genuén prozesu konputazionalki garestiago bat, non egiten baitziren bi mugimendu:

 

eta bestetik bágenuen prozesu generatibo konputazionalki merkeago bat (bat mugimendu):

non galdetzen genuén:

[Bigarren] kontakizuna konputazionalki merkeagoa izanik (mugimentu bat aurka bi), akaso nagusitu beharko litzake gain lehenengo kontakizun garestiagoa, baina ... ez da horrela gertatzen an kasua e Fernández eta Ortiz de Urbina: zergátik?

Fernández eta Ortiz de Urbinak erantzuten dute:

Hau da: zeren, bestela, euren kontakizunean, ez genuken izanen... mintzagaia. 

Bitxia da kontakizun hau, zeintan mintzagaia ez da abiapuntuá on prozesu diskursiboa (nahiz akaso izán mintzagai eliptikoa, edo kontextuala), baizik, oso diferenteki, zérbait derivatua bidéz mugimendua, abiatuz ti aditz-sintagma bat, zeinen burua (aditza) izanen litzaké abiapuntu generatiboa. Edonola ere, inportantea iruditzen zaigu nabarmentzea ze autoreak aipatzen duté...

... subjektu-predikatu oinarrizko hurrenkera ... [Fernández eta Ortiz de Urbina, 2007:243]

zein nolabait modelatzen duté jarriz sujetu-mintzagaia an espezifikatzailea on inflexioa, hau da beti ere ezkerrerago zein predikatu-iruzkina, nahiz, gero, hurrenkera hori akaso gelditu "ezkutatua" ga beste mugimendu gehigarriren bat (edo batzuk), nola goragoko aditzarena. Soilik esan, hortaz, ze azken mugimendu hori (aditzarena) dá informatiboki kostosoa (eta kontakizun generatibista horretan konputazionalki kostosoa ere) azpi baldintza komunikatibo orokorrak. [⇶]

Edo, bestela, mugi dadila aditzá ki burua e inflexioa, eta geldi dadíla sujetuá an bere sortzezko gunea

Azken sarreretan (adibidez an "Fernández eta Ortiz de Urbina (2007): '... aditza ezkerretara eraman ondoren, ASO hurrenkera lortzen dugu, hasierako mintzagai-iruzkin hurrenkera apur batean ezkutatzen duena.'") ikusi dugu nóla Fernández eta Ortiz de Urbinak erakusten ziguten nóla generatuko luketé VSO ordena an sintaxiak non ordena hori dén oso ohikoa. Izan ere, beharko zirén bi mugimendu (ikusten dugu ze "mugimendu" kontzeptua dá klavea an marko generatiboa): alde batetik, sujetua mugituko zen ki espezifikatzaile-gunea e inflexioa, eta bestetik, aditza are gorago mugituko zén ki posizio bat are aurreratuago zein sujetua:

Horrek bi hutsune utziko zituen an aditz-sintagma, bata an jatorrizko gunea e sujetua, eta bestea an jatorrizko gunea e aditza, non geldituko zirén bi arrasto ("trace", ti). Atzo Lakak gogoratzen zigun ze (Laka, 2008:16):

..., mugimendu edo lekutze sintaktikoa konputatu ahal izateko, gogoratu behar dugu (oharkabean bada ere) lekuz kanpo aurkitutako osagaiekin, eta gainerako osagai eta elementuak konputatzen jarraitu behar dugu, lekuz kanpoko osagaien jatorrizko lekuak eta perpausaren elementu guztien arteko harremanak egokiro antzeman arte (Gibson 1998). [Laka, 2008:16]

halan-ze ("Simetria ala simetria eza? Hitzordenaz hausnarrean" 2008:16):

"...zenbat eta prozesu sintaktiko konplexuagoak izan, orduan eta zama handiagoa ezarriko diogu oroimenari, eta gure egitura kontzeptualak denbora gehiagoz mantendu beharko dira aktibatuta." (2006b:293) [Erdoziaren hitzak (2006), zein Lakak aipatu an bere 2008ko artikulua]

Esan nahi baita ze, VSO (goragoko moduan) sortzeko, beharko zirén bi mugimendu zeinen konputazioa luzatuko zen harik gramatikalki uztartú pieza guztiak e puzzle generatiboa (adibidez, egoki enkajatu beharko lirake mugitutako elementuak eta euren jatorrizko arrastoak), hola sórtuz prozesamendu-kostu konputazional bat zein, modu sinple batean modelatuta, imagina daikegu proportzionala ki kopurua e mugimenduak (nahiz beste aldagai batzuk ere sar litezke an funtzioa, nola mugimenduaren luzera respektu sortzezko gunea, ...). Hortaz, gauza da ze, goragoko kasu horretan, beharko zirén bi mugimendu.

Bi mugimendu horiek gehiegi jota, aldeztu zeinke beste bide generatibo bat, merkeagoa konputazionalki. Ikus an Fernández eta Ortiz de Urbina (2007:243):

Hain errex nola hori. Ez  bazaizu gustatzen lehenengoa, proposa daikezu bigarren sorbide hau, non, orain, aditza dén bihurtzen sujetu an bere sortzekoko gunea (barné aditz-sintagma: jada ez da beharrezkoa beste nonbaitera joatea ki jasó sujetuaren "zerak" edo "tasunak", nola Fernández eta Ortiz de Urbina kontatzen zigutén hemen), eta dá aditza zein mugutuko den ki burua e inflexioa. Total: orain mugimendu bat!

Hori-kontakizuna konputazionalki merkeagoa izanik (mugimentu bat aurka bi), akaso nagusitu beharko litzake gain lehenengo kontakizun garestiagoa, baina ... ez da horrela gertatzen an kasua e Fernández eta Ortiz de Urbina: zergátik? Bihar ikusiko dugu. [⇶]

Atzerakarga informatiboa vs atzerakarga konputazionala

Genioén atzo:

Ohar gaitezen ze hor egonen liraké bi kostu-mota guztiz ezberdin:

• Alde batetik, kostu konputazionalá e mugitu aditza ti bere sorrerako aditz-sintagma aldé posizio aurreratuago bat respektu sujetua: gogora dezagun ze, autoreen marko generatiboan, halako mugimendu sintaktikoak dúte inplikatzen kostu konputazional bat.
  

• Bestetik, kostu informatiboá zeinengatik, autoreen hitzetan ...
  

  ... "subjektu/predikatua eta mintzagai/iruzkina parekatzea, bat-batean, are perpaus sinpleetan ere, opakoagoa egitea dakar-eta. Egituraren "kostua" garestitu egiten da informazioaren aldetik." [Fernández eta Ortiz de Urbina, 2007:219]

Ikus daigun:

• Lehenengo kostua (konputazionala) soilik existitzen da an marko generatiboa, eta oinarritzen da an ustezko oinarrizko estruktura batzuk nondikako mugimenduak konputazionalki kostosoak izanen ziren. Esan ahal da, beraz, ze kostu konputazioal hori sortzen da zuzenean ti euren kontakizun generatiboa, zeinen oinarriak nekez izanen zirén espekulatiboagoak.

• Bigarren kostua: gainkostu informatiboa edo komunikatiboa (azpi baldintza orokorrak), dá kostu diskursibo-funtzionala, zeinen arabera evoluzionatzen dirá sintaxiak.

Ez daigun nahasi bi kostu horiek, kostu konputazional generatiboa (Lakak argudiatzen duena) eta gainkostu komunikatiboa (azpi baldintza orokorrak), zein sortzen da ti estruktura gramatikal antiinformatiboa.

Dio Lakak (Laka, 2008:16, ikus hemen):

Eragiketa sintaktikoek burmuinean gertatzen diren gertakariak izaki, baliabide mentalak erabiltzen dituzte, eta konplexutasun sintaktikoa handiagotuz doan neurrian, erabili beharreko baliabideek ere gora egiten dute, denbora gehiago erabiliaz [Laka, 2008:16].

eta gogoratzen digu ze estruktura sintaktikoki konplexuagoak eragiten dituzté "areagoko eragiketa sintaktikoak", halan-ze (Laka, 2008:16):

Adibidez, mugimendu edo lekutze sintaktikoa konputatu ahal izateko, gogoratu behar dugu (oharkabean bada ere) lekuz kanpo aurkitutako osagaiekin, eta gainerako osagai eta elementuak konputatzen jarraitu behar dugu, lekuz kanpoko osagaien jatorrizko lekuak eta perpausaren elementu guztien arteko harremanak egokiro antzeman arte (Gibson 1998). [Laka, 2008:16]

Horretaz ere, Lakak aipatzen ditú ondorengo hitzak e Erdozia zeháztuz nóla prozesatuko liraken "prozesu sintaktiko konplexuago" horiek (an "Simetria ala simetria eza? Hitzordenaz hausnarrean" 2008:16):

"...zenbat eta prozesu sintaktiko konplexuagoak izan, orduan eta zama handiagoa ezarriko diogu oroimenari, eta gure egitura kontzeptualak denbora gehiagoz mantendu beharko dira aktibatuta." (2006b:293) [Erdoziaren hitzak (2006), zein Lakak aipatu an bere 2008ko artikulua]

Zama konputazional horri deitu genión atzerakarga chomslyarra (ikus hemen), baina gaur, modu deskriptiboago batean, dei geneioke "atzerakarga konputazionala".

Bestalde, Fernández eta Ortiz de Urbina (2007) mintzo dira buruz konputazioak, baina ez dira espreski referitzen ki euren kostua edo zama, baizik-ze, horren ordez, argiki mintzo zaizkigu buruz zama edo desoreka informatiboa zein den segitzen noiz ez diren koinziditzen estruktura gramatikalak eta informatiboak. Jakina, hortik sortzen dá "atzerakarga informatiboa".

Eta gauza da ze, atzerakarga konputazioanalak eta atzerakarga informatiboak ez dute euren artean zerikusirik. [⇶]

Fernández eta Ortiz de Urbina (2007): "Egituraren 'kostua' garestitu egiten da informazioaren aldetik"

Aurreko sarreran utzi genituén Fernández eta Ortiz de Urbina saiatzén azaltzen zergátik VSO sintaxiak dirén agertzen ondo gutxiago zein beste ordena batzuk gaindi munduko sintaxiak (gaur egun). Eta nahiz saiatu ziren ematén erantzun parametriko bat (bide batez, ondo arbitrarioa), bigarren saio batean, bueltatuko dira ki eremua e informazio-eraketa, esánez, besteak beste:

...bestelako konputazio berezi hau [referitzen dirá ki mugimendua non aditza kokatzen da lehenda bere sujetua] ez zaigu dohainik ateratzen, subjektu/predikatua eta mintzagai/iruzkina parekatzea, bat-batean, are perpaus sinpleetan ere, opakoagoa egitea dakar-eta. Egituraren "kostua" garestitu egiten da informazioaren aldetik. [Fernández eta Ortiz de Urbina, 2007:219]

 

Ohar gaitezen ze hor egonen liraké bi kostu-mota guztiz ezberdin:

• Alde batetik, kostu konputazionalá e mugitu aditza ti bere sorrerako aditz-sintagma aldé posizio aurreratuago bat respektu sujetua: gogora dezagun ze, autoreen marko generatiboan, halako mugimendu sintaktikoak dúte inplikatzen kostu konputazional bat.
  

• Bestetik, kostu informatiboá zeinengatik, autoreen hitzetan ...
  

  ... "subjektu/predikatua eta mintzagai/iruzkina parekatzea, bat-batean, are perpaus sinpleetan ere, opakoagoa egitea dakar-eta. Egituraren "kostua" garestitu egiten da informazioaren aldetik." [Fernández eta Ortiz de Urbina, 2007:219]

Ikus daigun:

• Lehenengo kostua (konputazionala) soilik existitzen da an marko generatiboa, eta oinarritzen da an ustezko oinarrizko estruktura batzuk nondikako mugimenduak konputazionalki kostosoak izanen ziren. Esan ahal da, beraz, ze kostu konputazioal hori sortzen da zuzenean ti euren kontakizun generatiboa, zeinen oinarriak nekez izanen zirén espekulatiboagoak.

• Bigarren kostua: gainkostu informatiboa edo komunikatiboa (azpi baldintza orokorrak), hori dá kostu diskursibo-funtzionala, zeinen arabera evoluzionatzen dirá sintaxiak.

Ez daigun nahasi bi kostu horiek, kostu konputazional generatiboa (Lakak argudiatzen duena) eta gainkostu komunikatiboa (azpi baldintza orokorrak), zein sortzen da ti estruktura gramatikal antiinformatiboa. [⇶]

Bai, baina, mesedez, azalpena ez dadila izán berriro formala, zeren soilik luzatuko dugu ustezko kate explikatibo bát ze, zoritxarrez, ez dun ezer ere zinez azaltzen.

Atzo ikusten genuen nóla Fernández eta Ortiz de Urbinak (2007) zúten egiten referentzia oso interesgarri bat (zatio fundamentala) ki arrazoi nagusia zergátik VSO ordena ez dén hain orokorki funtzionala. Honela adierazten dute (Fernández eta Ortiz de Urbina, 2007:218): 

non, genioenez:

Bigarren kontakizun honetan nabari da diferentzia oso interesgarri bat respektu Lakaren kontakizuna (zeren kontakizunak dira), eta dá autoreek egiten duten referentzia ki mintzagai-iruzkin hurrenkera (bestela esanda: thema-rhema): alegia, nóla behin aditza aurreratutakoan, hurrenkera informatibo orokor hori (thema-rhema) galdu egiten den. Oso referentzia interesgarria. Eta hor bai jo dutela zérbait fundamentala: mintzagai-iruzkin hurrenkera. Hori ez da kontakizun bat, hori ez da retorika hutsa, hori oinarritzen da an logika diskursiboa, an koherentzia e diskursoa, eta bere inportantzia azpi baldintza orokorrak (askotan exigenteak) dá motorea e evoluzio linguistikoa.

Hala ere, noiz saiatzen diren zehazki azaltzen zergátik VSO ez den agertzen hain ugariki nola beste batzuk, baizik askoz gutxiago, lehenengo hurbilketa batean behintzat jarraituko dute ibiltzén bidé antzua bezain hutsala e formalismoa, non ezer ere ez den zinez azaltzen:

... ASO (VSO) mota zergatik den hain urria ulertzeko, ... aditza eta inflexioa elkartzeko moduak sortzen duen aukera parametrikoa "markatua" dela esan daiteke. [Fernández eta Ortiz de Urbina, 2007:218]

Antzerako "markatua" litzaké ustezko beste parametro bat: "Polisintesiaren Parametroa", zeinen aktibazioagatik hizkuntza batzuk izanen zirén ez gehio eta ez gutxio ze justuki ... polisintetiko. Eta bukatu da istorioa. Irakur daigun [Fernández eta Ortiz de Urbina, 2007:218]:

Gauza da ze nola behar dugun justifikazio bat (eskerrak, ez da gutxi) gana datua ezen VSO sintaxiak dirá askoz urriagoak zein beste mota batzuk, jarrai daikegu "ad hoc" asmatzen istorio (kontakizun, relato, narrazio) formalak zeinekin soilik trasladatuko dugú arazoa (eta azalpena) ki beste esparru bat non egin beharko baitá ber galdera, alegia:

• Zergátik aukera parametriko batzuk dirá markatuagoak zein beste batzuk?

Esan nahi baita ze ustezko azalpen horrekin ez dute ezer azaldu. Diote:

Teoriak berak berak aurresan beharko luke hori [markatutasuna] parametro bakoitzarekin. [Fernández eta Ortiz de Urbina, 2007:218]

Bai, baina, mesedez, hurrengo azalpena ez dadila izán berriro formala, zeren soilik luzatuko dugu ustezko kate explikatibo bát ze, zoritxarrez, ez dun ezer ere zinez azaltzen. [⇶]

Fernández eta Ortiz de Urbina (2007): '... aditza ezkerretara eraman ondoren, ASO hurrenkera lortzen dugu, hasierako mintzagai-iruzkin hurrenkera apur batean ezkutatzen duena.'

Atzoko sarreran Lakak erakusten zigun nóla eratorri adibidez OSV abiátuz ti oinarrizko SOV bidéz mugimendua e sujetoa ti bere sortzezko gunea (barné aditz-sintagma) ki espezifikatzailea e inflexio-sintagma, segitua ga mugimendua e objetua ti bere sortzezko gunea (barné aditz-sintagma) ki beste posizio bat ezkerrerago zein sujetua.

Antzera ere, Fernández eta Ortiz de Urbinak (2007) deskribatzen digute nóla derivatu VSO abiátuz ti SVO bidéz mugimendua e sujetoa ti bere sortzezko gunea (barné aditz-sintagma) ki espezifikatzailea e inflexio-sintagma, segitua ga mugimendua e aditza ti bere sortzezko gunea (barné aditz-sintagma) ki beste posizio bat ezkerrerago zein sujetua. Honela adierazten dute (Fernández eta Ortiz de Urbina, 2007:218): 

Bigarren kontakizun honetan nabari da diferentzia oso interesgarri bat respektu Lakaren kontakizuna (zeren kontakizunak dira), eta dá autoreek egiten duten referentzia ki mintzagai-iruzkin hurrenkera (bestela esanda: thema-rhema): alegia, nóla behin aditza aurreratutakoan, hurrenkera informatibo orokor hori (thema-rhema) galdu egiten den. Oso referentzia interesgarria. Eta hor bai jo dutela zérbait fundamentala: mintzagai-iruzkin hurrenkera. Hori ez da kontakizun bat, hori ez da retorika hutsa, hori oinarritzen da an logika diskursiboa, an koherentzia e diskursoa, eta bere inportantzia azpi baldintza orokorrak (askotan exigenteak) dá motorea e evoluzio linguistikoa. [⇶]

Esan nahi baita ze ordena guztiak ez dira izanen berdin errazki prozesagarriak

Atzo saiatu ginen antzematen nóla gure sintaxilari generatibistak derivatuko lukete inglesezko esaldi hau: "Pat will charm snakes":

Hor agertzen zitzaigun IP (inflexio-sintagma, zeinen buruan egonen zén "will" auxiliarra (I inflexioa), eta zeinen ezkerreko espezifikatzailera igo beharko zen "Pat" izen-sintagma (NP) afinda jaso sujetutasun gramatikala. IP horren osagarria litzaké oinarrizko aditz-sintagma (VP), non geldituko liraké aditz semantikoa (V, buruan) eta osagarria (NP), zein ez litzaken mugitu behar ki jaso bere osagarritasun grmatikala.

Antzera ere, teorizatzen dutenez, derivatuko litzake SOV ordena (nahizta, adibidez euskaraz, zenbait kasutan, objektua ere konkordatzen da kin inflexioa, eta akaso baten batek proposa lezaké osagarriaren gorantzako beste mugimendu bat afin, demagun, auxiliarraren [inflexioaren] konkordantzia [plurala] eta osagarriaren kasua [absolutiboa] gauza zitezen, bai eta gero beste edozein mugimendu afin beté ez dakigu zéin eskakizun semantiko edo sintaktiko edota beste edozein ordena finala). Edonola ere, galdetzen genuén:  

Baina, nóla heltzen dirá aditza edo objetua ki posizio aurreratuagoak zein sujetua, nola an OSV, OVS, VSO edo VOS? Mugimendu gehiago beharko dira, eta prozesamendu-kostu gehigarri bat.

Jarraian dauzkagu mugimendu horiek deskribaturik ga Laka (kontuan hartu behar da ze Lakaren beheko "vP" sintagma hori da analogoa ki goragoko IP, halan-ze, horren barruan, sujetua jada mugitu da ki espezifikatzailea e vP helburuz-eta bihurtu sujetu (eta ergatiboa):

Baina, gauza dá: zéin dira, zehazki, mugimendu sintaktiko ezberdin horiek zeintaz mintzo da Laka? Ikus dezagun (an artikulua titulatzen "Processing Derived Word Orders in Basque" ganik Erdozia, Laka eta Forrnells) zéin izanen ziren mugimendu sintaktikoak an SOV eta OVS ordenak:

eta an SVO eta OVS:

Ikusten denez:

• SOV litzaké oinarrizko ordena chomskyarra, halatan ze ez luke sortuko batere desplazamenturik. 

• OSV litzaké bigarren konplexuena zeren bere generazioak (kodifikatzeko edo deskodifikatzeko) lúke eskatuko desplazamendu sintaktiko bat ("gizona" objetua pasatu behar da "gorago" gain "emakumeak" sujetua).

• SVO ordenak lúke eskatuko bi desplazamendu sintaktiko: bai "emakumeak" sujetua, eta baita "ikusi du" aditza aurreratu beharko ziren ki objetua, zein, kasu honetan, mantenduko zen an bere oinarrizko posizioa. 

• OVS ordenak ere bi mugimendu beharko zituen zeren, orain, "gizona" objektua eta "ikusi du" aditza pasatuko zirén ki posizio aurreratuagoak. Gainera, kasu honetan objetu hori hiru posizio gorago amaituko da.
  

Teoria horren arabera presta geinke ondorengo rankina respektu ordena horien konplexitate sintaktikoa eta kostu konputazionala:

SOV < OSV < SVO ≈ OVS

non SOV izanen litzaké gutxien konplexua, eta gutxien kostutsua konputazionalki, eta SVO egonen litzaké arten konplexuenak (eta beraz kostutsuenak) kin-eta OVS. 

Eta antzerako mugimendu gehigarriak gertatu beharko lirake baldin abiapuntua balitz SVO, halan-ze, kasu horretan SVO izanen litzake ordená konputazionalki gutxien kostosoa.

Gauza da ze nola, oinarrizko estrukturan, sujetua doá aditz-osagarrien ezkerretara (ikus hemen), abiapuntua soilik izan ahal dirá SVO eta SOV, halan-ze beste lau ordenak izanen dirá konputazionalki kostosoagoak (adibidez, goragokoan OVS ordena derivatzeko, irudiko bi mugumendu horiei gehitu behar zaie sujetuaren igoera ki espezifikatzaiela e vP, halan ze, oinarrizko VPko hiru guneak "hutsik" gelditu dira: hor soilik gelditu dirá arrastoak).

Esan nahi baita ze ordena guztiak ez dira izanen berdin errazki prozesagarriak. [⇶]

Fernández eta Ortiz de Urbina (2007): '... inflexio-sintagmaren espezifikatzaile gunera heltzen diren sintagmak dira subjektuak.'

Atzo hasi ginen saiatzen azaltzén herenegungo aipu hau (Fernández eta Ortiz de Urbina, 2007:56):

... izatez gure iritziz, inflexio-sintagmaren espezifikatzaile gunera heltzen diren sintagmak dira subjektuak. Izan ere, subjektua eta osagarria bi gune sintaktiko baino ez direla pentsatzen dugu, hau da, ez inolako zerak, zer horiek ezar daitezkeen lekuak baino, eta bien artean, badirudi inflexio sintagmaren espezifikatzaile gunea dela subjektu gunea, edo, bestela esanda, subjektua kokatzeko lekua. [Fernández eta Ortiz de Urbina 2007:56]

Eta genioen atzo ze hori guztia enmarkatu behar da barné programa chomskyarra non saiatzen diren deskribatzen prozedimenduá nondik gure burmuinak generatzen dú diskursoa, halan-ze euren deskripzioan, esaldietako elementuak sortuko zirén an oinarrizko leku eta ordena biologiko batzuk, nondik gero hasiko ziren gertatzen operazio sintaktikoak, konputazionalki kostosoak, zeinen finean ahoskatuko zén esaldia. Hortaz, gauza da ze, ustezko operazio horietan, esaldiko sintagmak abiatzen dira ti leku eta ordena batzuk eta amaitzen dira an beste batzuk.

Eta mugimendu horietako bat gertatu behar da afin izen-sintagma bat bihur dadín sujetu gramatikala, alegia, sintagma hori heldu edo mugitu behar da ki gune edo leku espezifiko bat:

... izatez gure iritziz, inflexio-sintagmaren espezifikatzaile gunera heltzen diren sintagmak dira subjektuak. [Fernández eta Ortiz de Urbina 2007:56]

Beraz, báda kokapen sintaktiko bat non sintagma bati ezartzen zaió subjektutasuna, edo, bestela esanda, ezartzen zaizkio subjektuaren "zerak":

Izan ere, subjektua eta osagarria bi gune sintaktiko baino ez direla pentsatzen dugu, hau da, ez inolako zerak, zer horiek ezar daitezkeen lekuak baino, ... [Fernández eta Ortiz de Urbina 2007:56]

eta leku hori dá:

... eta bien artean, badirudi inflexio sintagmaren espezifikatzaile gunea dela subjektu gunea, edo, bestela esanda, subjektua kokatzeko lekua. [Fernández eta Ortiz de Urbina 2007:56]

Horrela, nola genioen herenegun, ...

... sujetua (sujetuaren "zerak" hartzeko) kokatu behar dá an espezifikatzaile-gunea e esaldia (esaldiari deitzeko beste modu teknikoago bat dá "inflexio-sintagma", eta, bestalde, "inflexio sintagmaren espezifikatzaile gunea" izanen litzaké esaldiaren sujetu-gune sintaktikoa)

Mugimendu hori adieraz daiteke grafikoki honela (ikus hemen):

Hor ikusten dugu ze "Pat" izen-sintagma (NP) sortu da an espezifikatzailea e aditz-sintagma (VP azpiko ezkerreko gunea, non gelditu baita ti bat, hots, arrasto bat), non aditzak (sintagma horren buruak) emana zion paper semantiko bat (irudiko theta-rola), zehazki agente rola, baina horrekin (gune horretan) ez da oraindik sujetu gramatikala. Sujetu gramatikala izateko, igo behar da ki espezifikatzaile-gunea e esaldia (edo IP, inflexio-sintagma), non ezarriko zaizkion sujetu gramatikalaren "zerak", eta non jada sujetua pasatu da ki inglesezko posizio deklaratiboa (kokatu dá aurre aditz auxiliarra, horko inflexioa, zein, adibidez, sujetu horrekin askotan konkordatuko da). 

Horretaz mintzo dira Fernández eta Ortiz de Urbina: izen-sintagma mugitu, heldu edo igo behar da ki posizio zehatz hori afin bihur dadín sujetu. Baina, nóla heltzen dirá aditza edo objetua ki posizio aurreratuagoak zein sujetua, nola an OSV, OVS, VSO edo VOS? Mugimendu gehiago beharko dira, eta prozesamendu-kostu gehigarri bat. Horretaz mintzatuko gara bihar. [⇶]

Saiatu gaitezen interpretatzen zehazki zér esaten ari diren Fernández eta Ortiz de Urbina an atzoko aipua

Tituluan diogunez, saiatuko gara interpretatzen zehazki zér esaten ari diren Fernández eta Ortiz de Urbina an atzoko aipua, zein den aski kriptikoa gana ez iniziatuak an aparatu chomskyarra:

... izatez gure iritziz, inflexio-sintagmaren espezifikatzaile gunera heltzen diren sintagmak dira subjektuak. Izan ere, subjektua eta osagarria bi gune sintaktiko baino ez direla pentsatzen dugu, hau da, ez inolako zerak, zer horiek ezar daitezkeen lekuak baino, eta bien artean, badirudi inflexio sintagmaren espezifikatzaile gunea dela subjektu gunea, edo, bestela esanda, subjektua kokatzeko lekua. [Fernández eta Ortiz de Urbina 2007:56]

Hori ulertzeko lehenengo ideia nagusia dá ze generatibistak saiatzen dirá deskribatzen funtzionamenduá e burmuina. Hasiera horretatik abiatuta, teoria horretan ia dena dá ustezkoa (horregatik deitzen diogu ustezko teoria), praktikoki indemostrablea, eta oso-oso espekulatiboa (ia edozein funtzionamendu proposatu ahal da).

Eta bigarren ideia nagusia dá ze burmuinaren funtzionamendu horretan, esaldiko elementuak sortzen dirá an ustezko leku eta ordena batzuk (burmuineko oinarrizko lekuak eta ordena) nondik gero mugitu ohi dirá (ki beste posizio edota ordena batzuk) afinda akaso hartú "zera" batzuk (adibidez sujetuaren "zerak" an kasua e "inflexio-sintagmaren espezifikatzaile-gunea"), edota afin ailegatu ki ordena komunena an hizkuntza jakin bat, demagun OSV, zein finean hiztunak produzituko baitu. Bigarren ideia fundamental hau finkatzeko (burmuineko mugimentu sintaktiko horiek guztiak, zein diren previoak ki produkzioa e esaldia), gogora daigun ondorengo adibidea (an "Eredu linguistiko generatiboa versus eredu linguistiko funtzional-diskursiboa"):

Genioen atzo nóla gramatika generatiboa (chomskyarra) dá...

...saiatzen deskribatzén ustezko prozedimendu generatibo sintaktiko batzuk, zeinekin, adibidez, estruktura pasibo batera heltzeko, lehenago pasatu beharko zén, haren (momentuko) generazioan, ti estruktura oinarrizkoago bat, previoa, zeini aplikatuko zitzaion arau-multzo bat, osatúz transformazio bat, edo derivazio bat. Baina, estruktura pasibo bat emateko, zergátik pasatu beharko nintzake ti estruktura aktibo bat?

Esan nahi baita ze, noiz-ere nahi dugun emán estruktura pasibo bat, gure burmuninean, previoki, generatu beharko zén estruktura aktibo bat, kin bere sujeto transitiboa eta bere osagarri zuzena, ondo definituak, afin gero gure burmuinak buru dezán transformazio estruktural bat non oinarrizko ordena aktibo hori alderantzizkatuko zen. Hala izanen da aldioro noiz sortu nahi baita pasibo bat. Eta hala izanen zen aldioro noiz sortu edo generatu nahi dugun esaldi pasibo bat.

Atzo aipatutako Crystal-ek, liburu berean, dio ("The Cambridge encyclopedia of language", 1987:97):

The link between active and passive sentences, for example, could be shown - such as the horse chased the man (active) and the man was chased by the horse (passive). The kind of formulation needed to show this is:

NP1 + V + NP2 → NP2 + Aux + Ven + by + NP1

(...) If this formula were to be translated into English, four separate operations would be recognized:

(i) ...

(ii) The second noun phrase in the active sentence (NP2) is placed at the beginning of the passive sentence.

(iii) ...(iv)

This rule would generate all regular active-passive sentences.

Hortaz, esaldi pasiboaren sujetua (hots, NP2 an NP2 + Aux + Ven + by + NP1) dá lehenago sortu nola bukaerako objetua e esaldi aktibo regular bat (hots, NP2 an NP1 + V + NP2), nondik desplazatu baita afinda pasiboa sor edo derivatu dadin. Hori, sorbide itxia da, ez-diskursiboa, ez-irekia, an zentzua ze hiztunak hasieratik ere jakin eta transformatu behar du hala estruktura nola edukia e esaldia zein eman behar dun (soilik horrela burutu ahal izanen du desplazamendu hori). Bistan denez, prozedimendua (eredua) itxia da, eta ondorioz, kostutsua gana giza-garuna eta komunikatiboki ere.

Eta marko horretan, zér esan nahi du ze ...

... inflexio-sintagmaren espezifikatzaile gunera heltzen diren sintagmak dira subjektuak. [Fernández eta Ortiz de Urbina 2007:56]

Horren atzean dagó burmuineko ustezko mugimendu horietako bat, zeintaz mintzatuko gará bihar. [⇶]

[#6] Espezifikatzaile-posizioa ez bada parametrikoa (beti ezkerretara), orduan adibidez VSO izanen da konputazionalki kostosoagoa zein SVO edo SOV

Herenegungoa laburbilduz:

Subjektua, hortaz, ezkerretara, hauxe da esandakoa laburbiltzeko leloa. [Fernández eta Ortiz de Urbina 2007:56]

izan ere ...

... ez da pentsatu izan subjektuak hizkuntzatik hizkuntzara lekua alda dezakeenik, buruak osagarriarekin egiten duen moduan. [Fernández eta Ortiz de Urbina 2007:56] 

Beraz, espezifikatzailearen posizioa ez litzake parametrikoa, nola hóri arten "burua" eta bere "osagarria", baizik-ze espezifikatzailea kokatuko zén beti aurré bere aditza. 

Bestalde, kontuan hartuz ze, jarraituz kin gure teoria generatiboa, sujetua (sujetuaren "zerak" hartzeko) kokatu behar dá an espezifikatzaile-gunea e esaldia (esaldiari deitzeko beste modu teknikoago bat dá "inflexio-sintagma", eta, bestalde, "inflexio sintagmaren espezifikatzaile gunea" izanen litzaké esaldiaren sujetu-gune sintaktikoa):

... izatez gure iritziz, inflexio-sintagmaren espezifikatzaile gunera heltzen diren sintagmak dira subjektuak. Izan ere, subjektua eta osagarria bi gune sintaktiko baino ez direla pentsatzen dugu, hau da, ez inolako zerak, zer horiek ezar daitezkeen lekuak baino, eta bien artean, badirudi inflexio sintagmaren espezifikatzaile gunea dela subjektu gunea, edo, bestela esanda, subjektua kokatzeko lekua. [Fernández eta Ortiz de Urbina 2007:56]

Hortaz, ezin liteke izán oinarrizkoa edozein hitz-ordena non subjetua (esaldiaren espezifikatzailea) dá agertzen ondorenda aditz-objetua (esaldiaren buru-osagarria), nola gertatú an VSO, VOS, OVS edota gure interesaeko OSV. Horiek ezin litezke izán oinarrizko ordenak, eta horrek inplikatzen du ze, ordena horiek generatzeko, ezinbestekoa da mugimendu edo desplazamendu sintaktiko gehigarririk afinda sujetua amai dadin ondorenda aditza edo osagarria, halan-ze goragoko lau ordena horiek derrigor izan beharko lirake konputazionalki kostutsuago zein euren oinarrizko ordena respektiboak, zein soilik izan litezké SVO edo SOV (non betetzen dirén oinarrizko eskakizun horiek).

Esan nahi baita ze, euren ustezko teoria horretatik beretik ere ez da ondorioztatzen ze ordena guztiak dirén konputazionalki berdinak, baizik-ze ondorioztatzen da ze bádaude ordena batzuk (sujetulehenak) zein dirén kostutsuagoak zein beste batzuk (aditzlehenak edo objetulehenak). 

Genioén an:

• [#1] Laka: '...  prozesamendu-lanetan ia aho batez onartzen dela subjektuak hasieran dituzten hurrenkerak prozesatzeko errazagoak direla hizkuntzan.'
  

nóla ...

..., 2015 uztailean aurkitzen dugú Laka katedratikoa irakasten ze (2015):

• Berdin dio sintaxiaren ordenak, hizkuntzaren egiturak: guztiak prozesatzen ditugu efikazia berdinarekin. [ikus, adibidez, atzoko sarrera]
  

Beraz, Laka irakasten ari da ze ordena sintaktiko guztiak berdin prozesatzen diren, noiz daukán evidentzia sendoa ezen "subjektuak hasieran dituzten hurrenkerak prozesatzeko errazagoak direla".

Eta gauza da ze, espezifikatzaile-posizioa ez bada parametrikoa (beti ezkerretara), orduan adibidez VSO izanen da konputazionalki kostosoagoa zein SVO edo SOV. Euren ustezko teoria horretatik ere!   [⇶]

[#1] [#2] [#3] [#4] [#5] [#6] [#7] [#8] [#9] [#10] [#11] [#12] [#13]

Hawkins (2004): 'This has impeded progress, in my opinion,...'

Herenegun orriotan jasotzen genuen nóla Hawkins mintzo zen buruz "kuriositate-falta" an analisi formala, afinda azaldú zergátik estrukturak diren nola diren ("explanatory vacuum"). Hawkins-ek honela jarraitzen zuen herenegungo aipua [Hawkins, 2004:265]: 

nondik guk nabarmendu nahiko genuke baieztapená ezen:

This has impeded progress, in my opinion, ... [Hawkins, 2004:265] 

Zentzu berean, hauxe genioén an "Kitto eta gabén evidentziarik":

Hóri bai, gaur eta hemen, zérbait lortzen dute: desbideratzen gaituzte ti analisi funtzionala, zein baitá kruziala. 

hola galéraziz progresoa. [⇶]

[#5] Fernández eta Ortiz de Urbina (2007): '... ez da pentsatu izan subjektuak hizkuntzatik hizkuntzara lekua alda dezakeenik, ...'

Fernández eta Ortiz de Urbina hizkuntzalari chomskyarrak esaten digute ondorengoa buruz kokapen sintaktikoa e sujetua (ikus an "Sintaxi organikoa"):

Egia esan gure eremu teorikoan nagusiki, espezifikatzailea buruaren ezkerretara dagoen gunetzat jo izan da, eta ez da pentsatu izan subjektuak hizkuntzatik hizkuntzara lekua alda dezakeenik, buruak osagarriarekin egiten duen moduan. [Fernández eta Ortiz de Urbina 2007:56]

Esan nahi baita ze, buru sintaktikoek (adibidez, aditzek) hizkuntzatik hizkuntzara lekuz aldatu lezakete euren posizio erlatiboa respektu euren osagarriak segun parametro bat ("buru-osagarri" parametroa), baina sujetuak biologikoki, fisikoki, oinarri-oinarritik egongo lirake an hasiera e perpausa, aditzaren ezkerretara. Laburbilduz:

Subjektua, hortaz, ezkerretara, hauxe da esandakoa laburbiltzeko leloa. [Fernández eta Ortiz de Urbina 2007:56]

Hortaz, subjektuek ez dute jotzen ki hasiera e perpausak zeren gehien-gehienetan dirén thematikoak, eta zeren komunikatiboki horixe baita euren leku funtzionalena (an sintaxiak zein ez diren guztiz kontextualak: baldin sujetuak badira oso kontextualak, akaso, OVS izan liteké aukera bat). Ez, hortxe daude. Hortxe zeuden. Hortxe egon dirá tikan hasiera e "hizkuntza"... organikoa. Baina gauza da ze explikazio komunikatibo-funtzionala dá nahikoa da ki azaldu subjetuen hasierako posizio tipikoa. Nahikoa. Atzo genioén: 

Sinpleki ez dira behar argudio biologikoak, aparte izán zientifikoki eskasa eta gainera aski aluzinantea postulatzea ze (ez esaldi zinez emandakoetan, baizik oinarrizko estruktura previo batzutan, nondik gero, etengabe derivatzen arituko diren besteak) sujetua aurrena doá zeren burmuinean hala grabatua dago, kitto, eta gabén evidentziarik. 

Burmuinean grabatua an ...  sintaxi organikoa.

Sinpleki, "ez da pentsatu izan subjektuak hizkuntzatik hizkuntzara lekua alda dezakeenik,...". [⇶]

[#1] [#2] [#3] [#4] [#5] [#6] [#7] [#8] [#9] [#10] [#11] [#12] [#13]

Hawkins (2004): '... in an explanatory vacuum'

Herenegun aipatzen genuén Comrie, nor ...   

..., antzera nola Haspelmath, mintzo da buruz responsabilitatea e linguista ("one's responsibility as a linguist"), zein egongo litzaké, bere hitzetan, obligatua ki saiatú behintzat azaltzen zergátik gauzak diren nola diren, zergátik estruktura sintaktikoak dirén nola diren.

To the extent that the actual distribution departs from this random distribution, the linguist is obliged to state and, if possible, account for the discrepancy.

Eta "azaldu" horrek esan nahi du "azaldu ahalik eta hobetoen", emánez, ahalko balitz, azalpen logiko bat, zein uler daigun. Lakak eta bere kolega formalistak ez dute ematen azalpen logikorik, soilik trasladatzen duté arazoa ki beste esparru bat, esparru biologikoa, non estrukturak ez diren azaltzen, baizik sinpleki deskribatzen.

Izan daigun beste referentzia bat buruz puntu hau, Hawkins, nor dén linguista funtzionalista ondo famatua, honela mintzo zen buruz hurbilketa formala (Laka,...) an bere "Efficiency and complexity in grammars" (2004:265):

We still need a theory for why the basic hierarchies and functional principles reflected in grammars are the way they are, and this is the major issue I have been dealing with here. All kinds of questions remain to be answered, but it is surprising to me that there has been such a lack of curiosity in formal grammar concerning the ultimate explanation for basic principles. Why is there a subjacency constraint? Why are some categories adjacent and others not?Why are gaps and zero forms found in some environments and not others? Why are some categories asymmetrically ordered and others not? What we have seen is a succession of formal models and principles, each of which has been proposed in an explanatory vacuum. [Hawkins, 2004:265]

Bai, hor mugitzen dira Laka eta bere kide formalistak:

... in an explanatory vacuum.

Justuki hortxe, an vakuitate explikatiboa. [⇶]

[#4] Sujetua (tipikoki atal tematikoena: zértaz mintzo) logikoki joan beharko litzake lehenago zein objetua (tipikoki atal rematikoena: informazio berri xeheena)

Beatriz Fernández eta Jon Ortiz de Urbina (an euren "Hizkuntzari itzulia 80 hizkuntzatan", 2007:216) dioskue ze oso ekonomikoa da estruktura gramatikalak eta "informazioaren isuria" bat etortzea:

Hizkuntza gehienetan aurkitzen dugun subjektu-predikatu hurrenkera, beraz, oso ondo egokitzen da gizakiek gure informazioaren isuria eratzerakoan jarraitu ohi dugun mintzagai-iruzkin hurrenkera islatzeko. Informazio eraketa ez da berez eremu linguistikoa, eta badu zerikusirik gizakien bestelako sistema sinbolikoekin, baina ekonomikoa da oso gure egitura gramatikalak zuzenean parekatu ahal izatea kanpoko beste sistema horrekin. Ez dakigu bi sistemek "hizkuntza" bera erabiltzen duten, baina, behintzat, argi dago bat-bateko itzulpena errazagoa dela egitura gramatikalak eta egitura informatiboak bateragarriak badira. [2007:216]

Argi daigun ze "mintzagai-iruzkin" egitura informatibo hori dá gure "thema-rhema", eta hortaz, esaten ari dira ze "oso ekonomikoa" litzake baldin, islátuz egitura informatiboa, egitura gramatikaletan ere sujetua (atal thematikoena) hasieran kokatuko balitz aurkéztuz geroko predikatua, zeinen zati rhematikoena izaten dá objetua. Bestela, eta euren metaforari jarraiki, gure burmuinak nekezago "itzuliko" lituzke estruktura gramatikal antiinformatibo horiek, eta horrek ekarriko luké itzulpen-kostu gehigarri bat, esan nahi baita  prozesamendu-kostu gehigarri bat (beti ere konsíderatuz baldintza orokorrak).

Beraz, oso ekonomikoa litzaké baldin orohar aurkituko balitz sujetua hasieran ordezta adibidez objetua hasieran, zeren oso ekonomikoa litzaké egitura gramatikalak bat-etorriko balira kin molde informatiboak ordezta izán antiinformatiboak eta antiekonomikoak.

Aipu horretan, bi hizkuntzalari chomskyar horiek mintzo dira buruz "hizkuntza", zein den hizkuntza biologikoa, organikoa, eta zein ez den zértan izan logikoa, funtzionala, informatiboa (noiz dioten ze "informazio-eraketa ez da berez eremu linguistikoa", ari dira mintzatzen buruz "hizkuntza" hori). Ikuspuntu funtzionaletik, ordea, hizkuntzak dira kode konventzionalak zeintan bai sartzen den informazio-eraketa, zein den erabat eremu linguistikoa. Bestalde, estruktura gramatikalak ez badira informatiboak, saiatu gaitezke proaktiboki aldatzen, nola beste edozein kode konventzional zein ez den bereziki logiko, funtzional edo sozialki interesgarria. 

Orain kontrastatu behar dugu gure azalpen logiko hori (baldintza orokorretan, sujetua aurre objetua) kin datu enpirikoak. Eta datuetara joaz, fija gaitezen an munduko hiru ordena gramatikal gutxien erabilienak: hirurak daukate ezaugarri antiinformatibo nabari hori, hirurak daukate objetu tipikoki rhematikoena (O) aurrenda sujetu tipikoki thematikoena (S):

Bai, hirurak daukate objetua aurre sujetua (VOS, OVS eta OSV): orotara, %4. [⇶]

[#1] [#2] [#3] [#4] [#5] [#6] [#7] [#8] [#9] [#10] [#11] [#12] [#13]

Comrie (1981): 'To the extent that the actual distribution departs from this random distribution, the linguist is obliged to state and, if possible, account for the discrepancy'

Herenegun aipatzen genuén Comrie hizkuntzalari funtzionalista, nork, an bere "Language universals and linguistic tipology" famatua (1981), zioén:

non, antzera nola Haspelmath, mintzo da buruz responsabilitatea e linguista ("one's responsibility as a linguist"), zein egongo litzaké, bere hitzetan, obligatua ki saiatú behintzat azaltzen zergátik gauzak diren nola diren, zergátik estruktura sintaktikoak dirén nola diren.

To the extent that the actual distribution departs from this random distribution, the linguist is obliged to state and, if possible, account for the discrepancy.

Eta "azaldu" horrek esan nahi du "azaldu ahalik eta hobetoen", emánez, ahalko balitz, azalpen logiko bat, zein uler daigun. Lakak eta bere kolega formalistak ez dute ematen azalpen logikorik, soilik trasladatzen duté arazoa ki beste esparru bat, esparru biologikoa, non estrukturak ez diren azaltzen, baizik sinpleki deskribatzen. [⇶]

[#3] Zero OSV hizkuntza an Tomlin (1986), esan nahi baita, bat ere ez

Hasi garelarik konparatzen OSV eta SVO ti ikuspuntua e euren potentzia-efektibitate komunikatiboa:

Adibidez, nóndik sostengatzen dute ze OSV eta SVO dirá berdin potente-efektiboak an baldintza komunikatibo orokorrak? Nón daude evidentziak? Inon ez!

Eta hori gutxi balitz, Laka (akaso sintaxilari influienteena an ikerkuntza akademikoa, esan nahi baita, universitatekoa) saiatzen da baztertzén (deitúz "sasiteoria") beste teoria bat zeinen aldeko evidentziak pilatzen diren. Zér da hau? (ikus hemen)

ikusi dugu an [#1] nóla Lakak laburbiltzen zigun ze:

...  prozesamendu-lanetan ia aho batez onartzen dela subjektuak hasieran dituzten hurrenkerak prozesatzeko errazagoak direla hizkuntzan. [Laka]

eta an [#2] aurreko horren azalpen komunikatibo sendoa:

... izan ere, sujetua, baldintza orokorretan, gehientsuenetan izaten dá tematikoa (zehaztuz zértaz mintzo den), eta halako referentzia informatiboa, noiz behar den, komunikatiboki hobeki joango da hasieran zeinda ez beste edonon, nola an OSV. Honela genioen an "Buruz hizkuntzen garapen sintaktikoa" (2014:135):

Hurrengo galdera da: ordena sujetulehen horiek nagusitzen al dira gain besteak an banaketa estatikoa (sinkronikoa) eta dinamikoa (diakronikoa) e munduko sintaxiak? Erantzuna da: argiki. Ikus ondorengo taula kin datuak ti Tomlin (1986), zein Lakak erabilí an bere "Simetria ala simetria eza? Hitzordenaz hausnarrean" (2008:7):

Datu estatiko horietan, sintaxi sujetulehenak dirá %87 bitartean-ze besteak %13, diferentzia handia, zeinen azalpen funtzionala aurkitzen baitugu an [#1] eta [#2]. Ikuspuntu formaletik, ordea, ez dago azalpenik (harantzago ti ustezko estruktura sintaktiko biologiko eta azaldubako batzuk) baina hala ere eta argudiatzeke, baztertu nahi dituzté "sasiteoriák" ze báduten azalpen komunikatibo argia. Hau guztia zinez absurdua da.

Báda, gainera, bigarren datu deigarri bat: Tomlin-en datu-basean justuki agertzen dirá zero OSV hizkuntza, esan nahi baita, bat ez. Dakigunez, maiztasun estatikoak soilik ematen dute informazio partziala, argazki moduko bat zein dén oso pobrea respektu informazio dinamikoa (zeintaz mintzatuko garen), non ikus daikegun (edo saiatu behintzat) pelikula askoz osoagoa (baldintza evolutiboak barne); baina, hala ere, bádira kasuak, nola maiztasun nulu hori (zero hori), non jada datu estatikoak dirén ondo adierazgarriak. [⇶]

[#1] [#2] [#3] [#4] [#5] [#6] [#7] [#8] [#9] [#10] [#11] [#12] [#13]

Haspelmath, Dryer, Gil eta Comrie (editoreak e WALS)

 Atzo aipatzen genuén Haspelmath hizkuntzalaria, zeinek bukatzen zuén esanez:

..., so ignoring functional explanations is irresponsible.

Hemen soilik gogoratu ze Haspelmath dá editoreetako bat e WALS (The World Atlas of Language Structures), kin Dryer, Gil eta Comrie (2005):

eta baita editorea e "WALS Online", kin Dryer:

Beraz, 2005eko liburuan, editoreak zirén Haspelmath, Dryer, Gil eta Comrie, bitartean-ze, orain, "WALS Online" publikazioan, editoreak dirá Dryer eta Haspelmath. WALS dá gaur egungo referentzia nagusiá noiz behar den informazioa buruz estruktura e munduko hizkuntzak. [⇶]

[#2] Eta azalpen sendoa: sujetua dá izaten 'thema' diskursiboa (markoa, informazio referentziala, zeri buruz), bitarten predikatua izaten dén 'rhema' (mezuaren muina, zér esaten den buruz tema)

Herenegun ikusten genuen nóla Lakak zioskun ze : 

...  prozesamendu-lanetan ia aho batez onartzen dela subjektuak hasieran dituzten hurrenkerak prozesatzeko errazagoak direla hizkuntzan. [Laka]

Baina, bá al da azalpenik horretarako? Ikuspuntu komunikatibo-funtzionaletik bai, oso azalpen sendoa: izan ere, sujetua, baldintza orokorretan, gehientsuenetan izaten dá thematikoa (zehaztuz zértaz mintzo den), eta halako referentzia informatiboa, noiz behar den, komunikatiboki hobeki joango da hasieran zeinda ez beste edonon, nola an OSV. Honela genioen an "Buruz hizkuntzen garapen sintaktikoa" (2014:135):

Ikuspuntu biologiko-formaletik (adididez, Laka) ez dira saiatu ere egiten bilatzén azalpenik. Ikus honetaz zér genioen an sarrera titulatzén "XK2: Irresponsabilitate handia" (Balbula, 2007):

Sintaxiari buruz, existitzen dira bi hurbilketa linguistiko nagusi: bata da hurbilketa formala (zeinen referentzia nagusia den Chomsky), eta bestea da hurbilketa funtzionala (non akaso Givón aipatu beharko genuke).

Hurbilketa formalak ez ditu azaltzen logikoki bere printzipioak: printzipio horiek hor daude (biologikoak dira), eta parametroak funtsean arbitrarioki banatuta egonen lirateke:

Another issue involves explanation: there has been little interest in even asking the "why" question in formal grammar and principles of ordering have been stipulated in an explanatory vacuum . [John A. Hawkins (funtzionalista)]

Korronte funtzionalistak, berriz, jartzen du bere analisiaren zentroan honako galdera hau:

fundamental question: Why is language structure the way it is? [Martin Haspelmath (funtzionalista)]

Ez dugu egin behar oso buruketa sakona afin konturatu ezen hurbilketa funtzionala da zientifikoki osoagoa ezi hurbilketa formal hutsa (gauza da ze hurbilketa funtzionalak sistematikoki galdetzen du: "Zergatik?"). Haspelmath doa haruntzago noiz dioen:

Are functional explanations compatible with generative analyses?

In principle, yes, but often generative analyses are made redundant by functional explanations, so ignoring functional explanations is irresponsible. [Martin Haspelmath (funtzionalista)]

Guztiz ados: da irresponsabilitate handia. Datuak ari dira exijitzen azalpen (serio) bat.

Orain eta hemen, irresponsabilitate bikoitza: zientifikoa eta soziala. [⇶]

[#1] [#2] [#3] [#4] [#5] [#6] [#7] [#8] [#9] [#10] [#11] [#12] [#13]

Faltsua, baina, nóri ajola?

Duela bost urte idazten genuén ondorengo sarrera:

• Sei hilabete geroago, Lakaren artikulu antizientifikoak hor jarraitzen du
  

non genioén:

Ea ulertzen dugun: artikulu horretan ["SVO eta OVS hurrenkerak"] Lakak konparatu ditu SVO eta OVS (ez du aipatu SOV), eta konparazio horretan dio ez dutela "inolako prozesamendu-abantailarik aurkitu subjektua lehenengo duen hurrenkeraren kasuan (SVO)" respektu OVS. Azken ezeztapen hori faltsua da, nola ikusia dugun (ikus Laka: norbaitek explikatuko al dit?).

Zehazkiago, Lakak diosku ze, bere experimentuan, "Emakumea ikusi du gizonak" eta "Gizonak ikusi du emakumea" esaldiek "prozesamendu-kostu berdinak" dituztela, zein berriro ere da faltsua, nola ikusia dugun (ikus Prozesamendu-kostua ez da soilik neurtzen an irakurketa-denborak).

Eta orain, amaitzeko, esaten digu ze faltsutasun horiek bat-datoz kin "euskal hizkuntzalaritzan egindako aldarrikapen nagusia"; hots: " SOV hurrenkeraz bestelako hurrenkera guztiek prozesatze-lan handiago eskatzen dutela euskaldunon garunean" (beraz, SOV-k izanen luke prozesamendu-kostu txikiena arten ordenamendu guztiak).

Baina artikulu horretan ez da konparatu SOV (zein, lehen bezalaxe, izan liteke bai efektivoagoa ezi SVO eta OVS, bai gutxiago efektivoa ezi bi horiek, edo baita tartean egon...). Hortaz, esatea ze emaitza horiek (non ari diren konparatzen SVO eta OVS) bat-datoz kin goiko aldarrikapen linguistiko nagusi hori (non ari den konparatzen SOV) da nola ezer ez esatea. Ezer ez.

Kepa Erdoziak (2006) bai konparatu zituela lau hitz-ordenamendu (SOV, SVO, OVS eta OSV) elkarren artean, zuzenean. Eta hor, ordena bat nagusitzen bazen, hori zen SVO (akats-portzentajeetan, SVO ordenak zuen ateratzen emaitza esanguratsuki hobeagoa ezi OVS, SOV eta OSV, bitarten SOV ordenak soilik zuen ateratzen emaitza esanguratsuki hobeagoa ezi OSV), halatan non SVO ordenak izanen luke prozesamendu-kostu txikiena. Ez da arazorik, Erdoziak berak ere topatuko zuen bere ezbide propioa afin-eta, bukaeran, bat-etorri kin "Euskal hizkuntzalaritzan egindako aldarrikapen nagusia".

Baina, ez al du Lakak zuzendu behar EHU-k publikatutako desartikulu hori? (ikus "Unibertsitatea, zeru hori").

Orain, bost urte geroago, hortxe bertan darrai, eskegita an EHUko orri bat, nola genioén an sarrera titulatzén:

• Noiz arte egongo da artikulu hori hor?
  

edo hemen:

• Laka: ez al da erantzukizun gehiegi isilik jarraitzeko?
  

non irakur daikegun:

Ez da azalpenik heldu (deskalifikazio gratuitorik bai, ordea), eta (urte eta erdi geroago) artikuluak hortxe dirau, eskegita an EHUko orri bat, agerian utziz jarrera bát aurre zientzia, jarrera bát aurre kritika fundamentatua, jarrera bát aurre komunitate zientifikoa. Artikulu hori antizientzia da, antidivulgazioa, eta erakusle ezin hobea hon prepotentzia antizientifikoá zeinekin jokatzen ahal duten gure guru sintaxilari ortodoxoek.

Bistan denez, gutxienekoa da tituluko huts tipografiko nahasgarri hori, atzo aipatutakoa (hor gutxienez bost urtez ere):

Titulua izan beharko litzaké:

SVO eta OVS hurrenkerak

Nóri ajola hau ere? [⇶]