Divergentzia gehiago egotea ezin da interpretatu nola efizientzia handiagoa an aurreikuspena

Hiztunak, orohar eta aukera sintaktikorik izanez gero, díra saiatzen kokatzen informazio akontestualena an posizio bat non interpreta dadin efektibokiago, esaldi-bukaeran.  Oro har, zenbat eta gutxiago espero informazio bat, zailagoa izanen da gure entendimenduan integratzeko (interpretatzeko): hortik dator interesa on kontestualizatu progresiboki informazio berri hori, eta bereziki informazio akontestualena.

Eta horixe da arrazoia zeinengatik munduko hizkuntzek duten jotzen ki kokatzen thema lehenago ze rhema. Eta rhemaren barruan, parte gutxien rhematikoa (nola aditza) lehenago ze parte rhematikoagoa (nola, tipikoki, objetua eta bere osagarriak). Eta bestalde, detaileak dira izaten gutxiago aurreikusgarriak ezi euren referenteak, eta osagarriak gutxiago aurreikusgarriak ezi buruak. Azken buruan, horixe bera da arrazoia zeinengatik munduko hizkuntzek duten jotzen ki izan SVO eta burulehenak. Nahi dute lortu interpretazio hobea, errazagoa eta eraginkorragoa.

Modu batera edo bestera, arrazoi (edo nahiago bada: kostu) interpretatibo hori egon liteké, nire ustez, azpi arrasto elektrofisiologiko divergenteak zein ez-itxarondako hitzek erakusten dituzte respektu itxarondako hitzak. Arrasto erlatiboki divergente horiek lukete adieraziko nolabaiteko kostu interpretatibo gehigarri bat hon ez-itxarondako hitzak respektu itxarondakoak.

Molinaroren eta besteren artikuluan (2017), euskaldun natiboek gaztelaniaz dute erakusten dibergentzia gehiago ezi gaztelaniadun natiboek gaztelaniaz. Saiatzea interpretatzen hori an terminuak on aurreikuspen-efizientzia handiagoa (nola egiten duten Molinarok eta bestek) iruditzen zait erratua. Izatekotan, alderantziz izan beharko litzateke: divergentzia gutxiago, eta aurreikuspen-efizientzia handiagoa.

Dio Molinarok, erantzunez ki Nerea Azurmendi kazetaria:   

- Y la conclusión ha sido...
-Que la habilidad de predicción era más eficiente entre quienes tenían al euskera como lengua materna. La lengua materna era, de hecho, la única diferencia entre los integrantes del grupo objeto de estudio. Todos eran bilingües, con el mismo nivel de competencia en euskera y en castellano. Las pruebas, por cierto, se hicieron en castellano. [Molinaro, El Diaro Vasco, 2017ko ekainaren 1a]

Ez, esperimentu horretan, natibo euskaldunek (gaztelaniaz) dute erakusten ber divergentziak zein gaztelaniadun natiboek (gaztelaniaz), eta are gehiago ere. Izatekotan, gutxiago efizienteak izanen lirateke. [⇶]

______________________________
Irakur ere sarrera hauek
1:  Unitate sintetikoak vs analitikoak
2.: Marko orokorra: "...retrasa mucho..." (Molinaro, 2017) 
3.: Arrasto elektrofisiologikoen balio osagarria
4.: Hitz-generoa desagertuko balitz ere...

Hitz-generoa desagertuko balitz ere...

Ikus ondorengo esaldi hau:

A main effect of group [esan nahi baita diferentzia esanguratsu bat arten gaztelaniadun natiboak eta euskaldun natiboak] was observed in the grammaticality task (but not in the accuracy) indicating that Spanish grammar was more complex for Basque natives. [Molinaro et al., 2017:64]

Izan ere, Molinarok eta bestek euren artikuluan dute reportatzen nóla, behin euren ariketa elektrofisiologikoa egindakoan, zuten burutu beste bi ariketa (behavioural task edo jardun-ariketa horietakoak, ez elektrofisiologikoak) non autore horiek ziren saiatu konparatzen gaztelaniadun natiboen eta euskaldun natiboen abilidadeak respektu gaztelaniaren hitz-generoa, horretarako erabilíz ariketa elektrofisilogikoan erabilitako hitz berberak.

Bi ariketa horietako lehenengoan, hitzak pantailan agertu, eta hiztunek zehaztu beharko zuten euren generoa; eta bigarrenean, hitzak eta determinanteak batera eman, eta hiztunak esan beharko zuen ea bietan generoa bat zetorren ala ez (grammaticality task). Bi ariketetan autoreek neurtu zuten zénbat denbora tardatzen zuten hiztunek erantzuten (reakzio-denbora) eta zénbat erantzun zuzen eta oker egiten zituzten (zehaztasun-ariketa).

Molinarok eta bestek bi jardun-ariketa horietan aurkitu zutén diferentzia esanguratsu bakar bat arten gaztelaniadun natiboak eta euskadun natiboak: alegia, natibo euskaldunek erabili zutén esanguratsuki denbora gehiago noiz erabakitzen ea determinantea eta izena generoan konpatibleak ziren ala ez (grammaticality task). Hauxe da Molinaroren eta besteren beste komentario bat:

... a Group effect [berriro diot: diferentzia esanguratsu bat arten gaztelaniadun natiboak eta euskaldun natiboak] emerged [...], indicating that Basque natives were slower in their judgements. [Molinaro et al., 2017:64]

Atzerapen erlatibo horren interpretazioa dá goragoko aipua, alegia ze Spanish grammar was more complex for Basque natives. Baina, esaldi hori (ere) interpretatu behar da an marko egoki bat non azpimarra dezagun ze generoa ez da baizik gaztelaniaren gramatikaren detaile (funtzionalki) marginal bat zeinek ez dun inondik inora oztopatzen euskaldun natiboen gaztelaniazko komunikazioaren eraginkortasun erlatiboa. Inondik inora ere ez.

Esan nahi baita ze ondo ezberdindu behar dirá, alde batetik, diferentzia gramatikalák zeinek eragin efektu esanguratsua gain hiztunen eraginkortasun komunikatibo erlatiboa (nola diren buruazkentasun edo burulehentasun sintaktikoa, zein baitira komunikatiboki kruzialak), eta beste alde batetik, beste diferentzia gramatikal batzuk zeinek ez duten eragiten efektu esanguratsurik gain eraginkortasun komunikatiboa hon hiztunak (nola hitz-generoa). Ez dira inondik inora berdin.

Zeren, gaztelaniatik generoa desagertuko balitz ere, horrek ez luke sortuko batere arazo komunikatibo konparatibo esanguratsurik. Baina, kontrara, burulehentasuna galduko balitz, edo euskaran burulehentasuna irabaziko balitz ondorio komunikatiboak izanen lirateké izugarri handiak. [⇶]

______________________________
Irakur ere sarrera hauek
1:  Unitate sintetikoak vs analitikoak
2.: Marko orokorra: "...retrasa mucho..." (Molinaro, 2017) 
3.: Arrasto elektrofisiologikoen balio osagarria

Arrasto elektrofisiologikoen balio osagarria

Aurreko sarreran argi gelditu da marko orokorra non behar dugun kokatu eztabaida hau: sintaxi buruazkenak dirá estrukturalki askoz gutxiago efizienteak ezi sintaxi burulehenak. Horren ondorioz hizkuntza buruazkenetan beharko dirá estrategia konpensatzaileak (hemen eta Japonian), zeinen artean dén aurkitzen nagusiki a erabilera e estruktura sintaktiko sinpleagoak (horretan gauzatzen dira estuasunak) afin izan daitezen aurreikusgarriagoak. Horrek, jakina, bádu kostu esanguratsurik gain eraginkortasuna.

Kostu komunikatibo hori ordainduta ere, sintaxi buruazkenetan aurreikuspen estrukturala inoiz ez da izanen hain ajustatua nola an hizkuntzak non gako estrukturalak diren iragartzen sistematikoki eta esplizitoki (sintaxi burulehenak). Halako estruktura sistematikoki iragarleak báditu, gainera, beste ahalbide klabe batzuk nola baita eskaintzea askatasun diskursiboa afin jarraitu detailatzen mezua koherenteki eta eraginkorki, besteak beste.

Eta orain, saiatuko gara marko egokian jartzen Molinarok erabilitako esperimentu-modua, zein den oinarritzen an grabatzeá eta analizatzea zenbait arrasto elektrofisiologiko zein parte-hartzaileen aktibitate zerebralak uzten baitu noiz irakurtzen hitzak edo testuak (erabilíz elektrodo batzuk zein dirén itsatsiak gain hiztunaren burua). Izan ere, azpimarratu behar da ze arrasto elektrofisiologiko horren interpretazioa ez da batere ebidentea, eta edozein kasutan askoz ere gutxiago direktoki interpretagarrik, askoz ere gutxiago objetiboki interpretagarria ezi emaitzak on, demagun, ulermen-ariketa bat.

Gauza da ze azterketa batean normalean konsideratzen dugu ebaluatuak zénbat erantzun zuzen eta zenbat oker eman dituen (ariketa objetibo errazki interpretagarria baita), aski berdin zaigularik zéin burmuin-prozesu gertatu diren afin ailegatu ki erantzun horiek (burmuin-arrastoen interpretazioa ez litzake batere ebidentea). Arrasto elektrofisiologiko horiek, jakina, ez dira baztertu behar, baina euren erabilera izan beharko litzake soilik osagarria respektu emaitza objetiboagoak zeinen interpretazioa baita zuzenekoa: ulermen-ariketak, reakzio-ariketak, pausak, dudak, jarraitutasuna, diskursoaren analisia....

Gainera, suposatuz, adibidez, ze arrasto elektrofisiologikoek dúte neurtzen nóiz gertatzen diren desfaseak (edo "mismatch"ak) arten hiztunaren aurreikuspen linguistikoak eta pantailan irakurritako benetako balioak (lehenago aurreikusitakoak), oso kontuan hartu beharko genuke desfase guztiak ez direla berdinak: ez baita berdin huts egiteá an aurreikuspena e elementu gramatikal bat ze-dún-baldintzatzen aurreko perpaus osoaren zentzua, edo erratzeá aurreikusten zerbait ze-ez-dun inolako eraginik gain koherentzia e aurreko diskursoa, adibidez.

Edonola ere, konparatuko balitz zéin arrasto elektrofisiologiko uzten duten hala euskaldun natiboek euskaraz nola gaztelaniadun natiboek gaztelaniaz, lortuko genukeena izango litzaké material osagarri bat respektu ebidentzia anitza eta sendoa ze-ari-den etengabe oihukatzen ze hizkuntza buruazkenak dirá estrukturalki askoz gutxiago efizienteak ezi burulehenak. [⇶]

______________________________
Irakur ere sarrera hauek
1:  Unitate sintetikoak vs analitikoak
2.: Marko orokorra: "...retrasa mucho..." (Molinaro, 2017)

Marko orokorra: "...retrasa mucho..." (Molinaro, 2017)

Gilenek apuntatutako artikulu horretan (ikus aurreko sarrera) agertzen dirá zenbait deklarazio ganik Nicola Molinaro (ikertzailea an Basque Center on Cognition and Language) respektu ondoko artikulu hau:

Molinaro, N., Giannelli, F., Caffarra, S., & Martin, C.D., (2017) Hierarchical levels of representation in language prediction: The influence of first language acquisition in highly proficient bilinguals. Cognition, 164, 61-73.
Doi: 10.1016/j.cognition.2017.03.012 

Molinarok zehazki dio (Gara, 2017):

Tenía en la cabeza una idea: los euskaldunes deben predecir más. ¿Por qué? Por la forma de la lengua. «En castellano y muchísimos idiomas europeos tenemos preposiciones, auxiliares, artículos… que nos ayudan a estructurar el contenido. Estas palabras pueden ir antes o después. En castellano van antes, en euskara después. Ese hecho retrasa mucho a los euskaldunes el momento en el que pueden estructurar el contenido. Asumir un proceso palabra por palabra implicaría un coste de trabajo muy importante, hasta el punto dificultar la comunicación. Por eso, los euskaldunes han desarrollado más la predicción; lo necesitan». [Molinaro, an Gara, 2017-06-18]

Eta hortxe dago kuestio honen guztiaren marko nagusia: sintaxi buruazkenak asko atzeratzen du estrukturazioa e eduki komunikatiboa; hots, asko atzeratzen du interpretazio segurua. Eta gauza da ze inseguritate estruktural eta interpretatibo horren arrazoi bakarra dá sintaktikoa, zeinen zuzeneko efektua dá eraginkortasun komunikatibo esanguratsuki txikiagoa respektu hizkuntzak non ordenazioa dá burulehena. 

Sintaxi burulehen batean hiztunak ez du aurreikusi behar estruktura, zeren estruktura hori (eta berekin doan interpretazio zehatza) emana datorkio gabé errore posiblerik (horrek ahalbidetzen du, jakina, eduki komunikatibo horien expresio egokituago bat, expresio eraginkorrago bat). Baina, sintaxi buruazken eta hortaz diskursiboki inkoherente batean (eta zenbat eta buruazkenagoa izan, gehiago),  ez da hori gertatzen, zeren estrukturak soilik resolvitzen dira sintagma nagusien buruetan, eraginez gainkostu komunikatiboak.

Jakina, inefizientzia estruktural horiek sortutako gainkostua ezin izanen da gastatu modu efizienteago batean; esan nahi baita ze inefizienteki gastatutakoa ezin izanen dela gastatu integratzen detaile aberasgarri gehiago an estruktura sendo eta jarraituago bat, adibidez; esan nahi baita ze inefizienteki gastatutako energia komunikatiboa ezin izanen dela gastatu efizienteki afin lortu helburu komunikatibo sortzaileak. 

Arazo kruzial hori konpontzeko, soilik dago tajuzko bide bat: pixkanaka joatea garatzen baliabideak ze-duten-ahalbidetzen interpretatzen eta sortzen mezu potentzialki konplexuak efizienteki eta seguru, halatan ze hiztunaren ardura soilik izan dadin eduki komunikatiboa bera, eta ez estruktura. Arazo sintaktikoari soluzio sintaktikoa eman behar zaio: hiztunari eman behar zaizkió baliabide sintaktikoki eta interpretazionalki potenteak.

Eta horixe da marko nagusia non mugitu behar garen: sintaxi buruazkenak retrasa mucho el momento en el que se puede estructurar el contenido, dú atzeratzen asko eduki komunikatiboaren estrukturazio eta interpretazio segurua. Hortik aurrera, jarrai dezakegu mintzatzen buruz detaileak e ikerketa zein Molinarok eta beste koautoreek burutu duten. [⇶]
_____________________________
Irakur ere sarrera hau:
1:  Unitate sintetikoak vs analitikoak