Ordena progresiboa: expresiboki moldagarriagoa

Diozu, Gilen:

Ildo beretik, uler daiteke ezen "Hi haiz putakumea!" esaldian akzentu nagusia edo enfasia "puta-" elementuan dagoela, eta fokua dela "putakumea".

Bai, hala uler daiteke. Eta nik nioen ze ordena progresiboan (are progresiboagoan), errazago eta indartsuago fokaliza daiteke indarra an "puta" hitza:

"Tu eres (un) hijo de ... puuuta!"

edo

"Tu eres (un) hijo de (la) ... grandisima puta"

zeren "puta" hitz final hori eman ahal dá bakartuagoa, hola emánez beste joku expresibo bat (adibidez, "puta" hitz final horrek ametitzen ditú adjetiboak nola erabilitako "grandisima" hori).

Eta antzeko zerbait da gertatzen kin "hi haiz (...) putakumea!"  respektu "hi putakumea haiz!" regresiboagoa: alegia, bukaerako fokua ahal dala errazago bakartu, indartu, konplementatu... ("hi putakumea-haiz!" horretan ez legoke pausarik arten "putakumea" eta "haiz", dena batera esango litzake).

Gauza da ze hori guztia ez da soilik gertatzen an irainak, baizik aplikagarria dala an edozein diskurso.

Ordenamendu progresiboa da, oro har, expresiboki moldagarriagoa (apárte izan potenteagoa...) afin emán bai mezu informatibo neutroak eta bai mezu enfatikoagoak ere. [194] [⇶]

azentu fokal nagusia vs. fokua

Dio Erramunek an komentario bat respektu aurreko sarrera:

Niri ere iruditzen zait ze an "What a Fucking random video" intensitate handiena dago an "Fucking" hori. Izanic ere adjectivoa zein bethi -nola adjectivo guziac- dago subordinatua ki substantivoa.

Eta hortxe dago intensitate handiena (an "fucking"); baina gauza bat da hor egotea azentu fokal nagusia (intensitate handiena), eta beste gauza bat fokuaren nondik norakoa.

Foku bat izan daiteké silaba batekoa, hitz batekoa, bi hitzetakoa, sintagma batekoa, perpaus batekoa, esaldi osokoa; baina foku bakoitzak dú eramaten bere azentu nagusi bakarra (nahiz egoten diran beste azentu batzuk gutxio markatuak).

Esan ahal duzú:

You are a son of a biiitch!: Hor, azentu nagusia dago an "bitch" eta fokua da "bitch" (dá oso foku intensoa).

edo

You are a son of a fucking bitch!: Hor, azentu nagusia dago an "fucking" eta adjektivo intensivo horrek du markatzen hasiera hon fokua, zein, nire ustez, dan "fucking-bitch" ("fucking" horrek dú egiten antzeko efektua ezen azentu intensiboa an goiko "biiitch" intenso hori).

edo

You are a fucking son of a bitch!: Hor, azentu nagusia dago an "fucking" eta adjetibo intensivo horrek dú markatzen hasierá on fokua, zein, nire ustez, dan "fucking-son-of-a-bitch" (dá foku zabalagoa ezen goikoa).

Esan ahal duzú:

What a viiideo!: Hor, azentu (intensitate) nagusia dagó an "video", eta fokua dá "video". Dá exklamazio bat zeinen esanahia izan ahal dán positiboa (a ze video ona!) edo negatiboa (a ze video txarra!) segun kontextua, entonazioa...

edo

What a fucking video!: Hor, azentu (intensitate) nagusia dagó an "fucking", baina nire ustez fokua dá "fucking-video". Hemen ere, "fucking" horrek adierazi ahal dú intensitate positiboa (a ze video ona!) edo negatiboa (a ze video txarra!) segun kontextua, entonazioa...

edo

What a fucking random video!: Hor, azentu nagusia dagá an "fucking", baina nire ustez fokua dá "fucking-random-video".

[193] [⇶]

Adjetibo indartzaileak: you are a son of a fucking bitch!

Erantzunez a Gilen, respektu bere komentarioa an aurreko sarrera.

"putasemea" edo "hijo de puta!" dirá:

Inglesez: "song of a bitch!" ("song of a bitch": 118.000.000 emaitza an Google)
Frantsesez: "fils de pute!"
Italianoz: "figlio de puttana!"

Inglesez esan ahal dá "bitch's son" ere, zein dan erabiltzen erlatiboki oso gutxi ("bitch's son": 11.300 emaitza an Google) justuki zeren dén askoz gutxiago expresiboa, askoz gutxiago moldagarria expresiboki. Gainera batzutan doa integraturik an expresioak nola:

"son of a bitch's son"

eta inkluso aurkitu dut:

"son of a bitch's son of a bitch" 

Gero, aparte, dauzkagu adjetibo indartzaileak (ez baitira zértan izan kalifikatiboak), nola "fucking" edo "la grandisima", zein, horiek bai, hobe doazén aurré izena zein nahi duten indartu: kasu horietan iraina ez dá, izatekotan, hori adjetibo indartzailea, baizik geroko izen indartua (adjektiboa eta izena emanen dirá barík pausa, osatuz unitate interpretatibo bat, aski modu sintetikoan) .

Alegia, oso ezberdinak dirá "fucking son" ("bloody son", "damn son") eta "song of a bitch", eta biak ere batera eman daitezke:

you are a fucking son of a bitch! ("fucking son of a bitch": 16.700 emaitza an Google)

eta orobat indartu daiteké "bitch's son" (zein dan gehiago nola etiketa edo denominazio sintetiko bat):

you are a fucking bitch's son! ("fucking bitch's son": 79 emaitza an Google)

baina, iraintzekotan, askoz indartsuagoa izanen da a aldaera non indartu "bitch":

you are a son of a fucking bitch!  ("son of a fucking bitch": 1.070.000 emaitza an Google)

Bestalde, oso ezberdinak dira "putain de fils" eta "fils de putain" edo "fils de pute". Eta biak ere batera esan daitezke:

tu es un putain de fils de pute!

Oso ezberdinak dira "fottuto figlio" eta "figlio de puttana".  Eta biak ere batera esan daitezke:

sei un fottuto figlio de puttana!

Gaztelaniaz ere, ez da berdin: "puto hijo" eta "hijo de puta". Eta biak ere elkarrekin eman daitezke:

eres un puto hijo de puta!

Baina, askoz indartsuagoa da hau:

eres un hijo de la grandísima puta!

non "grandisima" dan indartzaile horietako bat. Eta are gehiago beste hau:

eres un puto hijo de la grandísima puta!

non erabilí bi indartzaileak batera. [192] [⇶]

¿Zergatik da gutxiago expresiboa "putasemea" ezen ez "hijo de puta"?

Aurreko sarreran Txopik zún planteatzen gaia on hizkuntz nahasketa, eta nik, horren harira, nabarmendu nahi nuke ze erabilera horren gako nagusia (nahiz ez den bakarra) bilatu behar da an expresibitate erosoa, expresibitate potente, direkto, eraginkor eta noranahikoa. Era berean azpimarratu nahi dut ze expresibitate eroso eta noranahiko hori dago guztiz lotua kin hitz-ordena. Explikatuko naiz.

¿Zergatik da gutxiago expresivoa "putasemea" ezen ez "hijo de puta"? Ikus:

"Hijo de puta eta entzuten duzu sasikumea.. y a dónde vas?"

“Da como que suena mejor erderaz. Azkenien los tacos que dice… euskeraz
zer esan biozu… Putakumia naiz (ez daz antzekorik). Puto cabrón putakumia
baino hobeto sonetan dau”.

"Txillixo eitteko erderaz hobeto eitten da”. (alegia: Oihu egiteko...)

(Gazteak, musika eta euskara. Arrasateko gazteeen iritziak: 2011)

Eta gauza da ze "hijo de puta" da esanguratsuki expresiboagoa ze "putasemea" zeren esaldi (sintagma) labur horren climaxa dá "puta" hitza (eta ez "semea"), eta baldin climax hori bukaeran badoa, isolaturik, bertan zentratu ahal dá indar guztia, lortuz expresibitate maximoa eta ezin finagoa:

hijo de puta!

Eta areago ere isolatu daiteke esaldi-tontor hori:

hijo de ... puta!

Eta inkluso luzatu "puta" hitz hori, edo jolastu kin enfasi-molde diferenteak:

hijo de ... puuuuuuta!

Desefektu bera da areagotzen noiz gehitu aditza. Ez da berdin esatea:

putasemea da!

edo

es un hijo de puta!

Eta zér esanik ez:

oso puta handiaren semea da!

eta

es un hijo de la grandísima puta!

Bukaerako aditzek areago zailtzen dute esaldi-bukaerako climax kontrolatuak, batzuetan bihurtuz ia deskripzio, hori zein, printzipioz, nahi zan iraina. [191] [⇶]

Juan Garzia: "...idazkeraren trinkotasun indartsua baizik..."

Juan Garziak diosku ondorengoa gain nominalizazioak ("Joskera lantegi", 1997:500):

Kontuak kontu, izenaren ezker-eskuinak etekintsu baliatzen duen eskema hori guztiz normala da erdaraz. Areago, esango nuke bilatu egiten dela erdarazko prosa dotorean eskema hori oso-betetzea (adjektibo baloratiboek, espero izatekoa denez, izenaren ezkerreko enfasi-posizioa dute kuttun; zehaztaileek, jakina, eskuineko arruntagoa):

su esperado ingreso cautelar en prisión

su inoportuna pero brillante intervención ante la aturdida asamblea proletaria

la imprevisible conglomeración fibro-molecular in absentia de los polímeros estéridos burgaleses 

eta abar handi bat.

Funtzionatzen duen heinean, gainera, ez da pedanteria hutsa horren helburua, idazkeraren trinkotasun indartsua baizik, kontutan hartu behar baita [adibide] horietako bakoitzak, IS [Izen-Sintagma] itxuraren azpian, perpaus oso bat daramala gutxienez. (Juan Garzia 1997:500-501)

Baina, zértan gelditzen gara? Ez al zuten nominalizazioek balio ki puztu esamoldeak, erabiliz adibidez aditz betegarri edo ortopedikoak? Pasarte horretan, baina, Garziak diosku ze nominalizazioen helburua izan daiteké idazkeraren trinkotasun indartsua. Hortaz, zér egiten dute nominalizazioak? Puztu ala trinkotu?

Ikus zeláko erraztasunez lotu ahal diren sintagma nominalizatuak (eta oro har sintagma nominalak) noiz integratuak barne estruktura progresiboak (erabili ditut goragoko hiru adibide horiek):

... Su esperado ingreso cautelar en prisión se esfumó tras su inoportuna pero brillante intervención ante la asamblea proletaria acerca de los devastadores efectos de una imprevisible conglomeración fibro-molecular in absentia de polímeros estéridos burgaleses tratados con ...

Jakina, erraztasun diskursiboak dirá finean bilakatzen erraztasun expresiboak. [190] [⇶]

Rekursibitate funtzionala

Nire ustez galdera interesgarriena ez da ea pirahã hizkuntzak bádun edo ez dun aukera rekursiborik (izan ere, segun nóla definitu rekursibitatea, edozein esaldi minimoki konplexuk eskatuko luke rekursibitate-graduren bat), baizik pirahãk noráinoko eta noláko aukera rekursiboak ditun, esan nahi baita noráinoko eta noláko aukerak ditun afin konbinatu perpausak eta sintagmak euren artean afinda lortu estruktura konplexuak, ñabartuak, zehatzak eta ondo egokituak respektu intentzio komunikatiboak on hiztuna.

Eta hor ezin liteke egon dudarik ezen pirahãk dú eskaintzen aukera rekursibo infinituki murritzagoa ezez hizkuntzak zein dúten garatu (gramatikalizatu) adibidez konjunzio-sorta aberatsa (eta, edo, erlatiboak...). Ezin da egon dudarik ezen pirahã da funtzionalki askoz gutxiago rekursiboa respektu hizkuntza teknologikoki potenteagoak.

Eta gauza da ze, edozein egunkari hartuta, erakutsi daiteke nóla sintaxiak kin estruktura eta baliabide burulehenak (esan nahi baita SVO eta prepositiboak) diran orohar funtzionalki luzaz rekursiboagoak ezen sintaxiak non perpausak eta sintagmak diran erlazionatzen arartez estruktura eta baliabide postpositiboak. Berriro diot, edozein egunkari hartuta ia begibistakoa da diferentzia nabarmena arten hizkuntza burulehenak eta buruazkenak. Hori-simetria arten baliabide buruazkenak eta baliabide burulehenak da soilik formala, ez funtzionala, eta, jakina, funtzioan dago koxka. [189] [⇶]

Jokaera kontrazientifikoa

Atzo gauez zúten eskaini oso dokumental interesgarria (an "La noche temática", la2) gain bizimodu eta hizkuntza pirahã (gogoratu hemen eta hemen), hala nola ere gain jokaera kontrazientifikoa zein dan nagusitzen arten "generatibistak" (zein dan, oraindik orain, korronte nagusiá arten sintaxilariak, nahiz egon gainbeheran).

Dirá 52 minutu: El código de la Amazonia (La gramática de la felicidad). [188] [⇶]