igandea, ekaina 30, 2013

Ordena progresivoa: expresivoki moldagarriagoa

Diozu, Gilen:
Ildo beretik, uler daiteke ezen "Hi haiz putakumea!" esaldian akzentu nagusia edo enfasia "puta-" elementuan dagoela, eta fokua dela "putakumea".
Bai, hala uler daiteke. Eta nik nioen ze ordena progresivoan (are progresivoagoan), errazago eta indartsuago fokaliza daiteke "puta":
"Tu eres (un) hijo de ... puuuta!"
edo
"Tu eres (un) hijo de (la) ... grandisima puta"
zeren "puta" final hori ahal da eman bakartuago, eta horrela du ematen beste joku expresivo bat (adibidez, "puta" final horrek ametitzen ditu adjektivoak nola "grandisima" hori).

Eta antzeko zerbait da gertatzen kin "hi haiz (...) putakumea!"  respektu "hi putakumea haiz!" regresivoagoa: alegia, bukaerako fokua ahal dala errazago bakartu, indartu, konplementatu... ("hi putakumea-haiz!" horretan ez dago pausarik arten "putakumea" eta "haiz", dena batera esaten da).

Gauza da ze hori guztia ez da soilik gertatzen an irainak, baizik dala aplikagarria an edozein diskurso.

Ordenamendu progresivoa da, oro har, expresivoki moldagarriagoa (aparte izan potenteagoa...) afin eman bai mezu informativo neutralak eta bai mezu enfatikoagoak ere. []

azentu fokal nagusia vs. fokua

Dio Erramunek an komentario bat respektu aurreko sarrera:
Niri ere iruditzen zait ze an "What a Fucking random video" intensitate handiena dago an "Fucking" hori. Izanic ere adjectivoa zein bethi -nola adjectivo guziac- dago subordinatua ki substantivoa.
Eta hortxe dago intensitate handiena (an "fucking"); baina gauza bat da hor egotea azentu fokal nagusia (intensitate handiena), eta beste gauza bat fokuaren nondik norakoa.

Foku bat izan daiteke silaba batekoa, hitz batekoa, bi hitzetakoa, sintagma batekoa, perpaus batekoa, esaldi osokoa; baina foku bakoitzak du eramaten bere azentu nagusi bakarra (nahiz egoten diran beste azentu batzuk gutxiago markatuak).

Esan ahal duzu:

You are a son of a biiitch!: Hor, azentu nagusia dago an "bitch" eta fokua da "bitch" (da oso foku intensoa).

edo

You are a son of a fucking bitch!: Hor, azentu nagusia dago an "fucking" eta adjektivo intensivo horrek du markatzen hasiera hon fokua, zein, nire ustez, dan "fucking-bitch" ("fucking" horrek du egiten antzeko efektua ezen azentu intensivoa an goiko "biiitch" intenso hori).

edo

You are a fucking son of a bitch!: Hor, azentu nagusia dago an "fucking" eta adjektivo intensivo horrek du markatzen hasiera hon fokua, zein, nire ustez, dan "fucking-son-of-a-bitch" (da foku zabalagoa ezen goikoa).

Esan ahal duzu:

What a viiideo!: Hor, azentu (intensitate) nagusia dago an "video", eta fokua da "video". Da exklamazio bat zeinen esanahia ahal dan izan positivoa (a ze video ona!) edo negativoa (a ze video txarra!) segun kontextua, entonazioa...

edo

What a fucking video!: Hor, azentu (intensitate) nagusia dago an "fucking", baina nire ustez fokua da "fucking-video". Hemen ere, "fucking" horrek ahal du adierazi intensitate positivoa (a ze video ona!) edo negativoa (a ze video txarra!) segun kontextua, entonazioa...

edo

What a fucking random video!: Hor, azentu nagusia dago an "fucking", baina nire ustez fokua da "fucking-random-video". []

osteguna, ekaina 27, 2013

Adjektivo indartzaileak: you are a son of a fucking bitch!

Erantzunez a Gilen, respektu bere komentarioa an aurreko sarrera.

"putasemea" edo "hijo de puta!" dira:
Inglesez: "song of a bitch!" ("song of a bitch": 118.000.000 emaitza an Google)
Frantsesez: "fils de pute!"
Italianoz: "figlio de puttana!"
Inglesez esan ahal dá "bitch's son" ere, zein dan erabiltzen erlativoki oso gutxi ("bitch's son": 11.300 emaitza an Google) justuki zeren izan askoz gutxiago expresiboa, askoz gutxiago moldagarria expresiboki. Gainera batzutan doa integraturik an expresioak nola:
"son of a bitch's son"
eta inkluso aurkitu dut:
"son of a bitch's son of a bitch
Gero, aparte, dauzkagu adjektibo indartzaileak (ez baitira zertan izan kalifikatiboak), nola "fucking" edo "la grandisima", zein, horiek bai, hobe doazén aurre izena zein nahi duten indartu: kasu horietan iraina ez dá, izatekotan, hori adjektibo indartzailea, baizik geroko izen indartua (adjektiboa eta izena emanen dirá ken pausarik, osatuz unitate interpretatibo bat, aski modu sintetikoan) .

Alegia, oso ezberdinak dirá "fucking son" ("bloody son", "damn son") eta "song of a bitch", eta biak ere batera eman daitezke:
you are a fucking son of a bitch! ("fucking son of a bitch": 16.700 emaitza an Google)
eta orobat indartu daiteké "bitch's son" (zein dan gehiago nola etiketa edo denominazio sintetiko bat):
you are a fucking bitch's son! ("fucking bitch's son": 79 emaitza an Google)
baina, iraintzekotan, askoz indartsuagoa izanen da a aldaera non indartu "bitch":
you are a son of a fucking bitch!  ("son of a fucking bitch": 1.070.000 emaitza an Google)
Bestalde, oso ezberdinak dira "putain de fils" eta "fils de putain" edo "fils de pute". Eta biak ere batera esan daitezke:
tu es un putain de fils de pute!
Oso ezberdinak dira "fottuto figlio" eta "figlio de puttana".  Eta biak ere batera esan daitezke:
sei un fottuto figlio de puttana!
Gaztelaniaz ere, ez da berdin: "puto hijo" eta "hijo de puta". Eta biak ere elkarrekin eman daitezke:
eres un puto hijo de puta!
Baina, askoz indartsuagoa da hau:
eres un hijo de la grandísima puta!
non "grandisima" dan indartzaile horietako bat. Eta are gehiago beste hau:
eres un puto hijo de la grandísima puta!
non erabilí bi indartzaileak batera. []

Etiketak: ,

igandea, ekaina 23, 2013

¿Zergatik da gutxiago expresivoa "putasemea" ezen ez "hijo de puta"?

Aurreko sarreran Txopik zun planteatzen gaia hon hizkuntz nahasketa, eta nik, horren harira, nabarmendu nahi nuke ze erabilera horren gako nagusia bilatu behar da an expresivitate erosoa, expresivitate potente, direkto, eraginkor eta noranahikoa. Era berean azpimarratu nahi dut ze expresivitate eroso eta noranahiko hori dago guztiz lotua kin hitz-ordena. Explikatuko naiz.

¿Zergatik da gutxiago expresivoa "putasemea" ezen ez "hijo de puta"? Ikus:
"Hijo de puta eta entzuten duzu sasikumea.. y a dónde vas?"
“Da como que suena mejor erderaz. Azkenien los tacos que dice… euskeraz
zer esan biozu… Putakumia naiz (ez daz antzekorik). Puto cabrón putakumia
baino hobeto sonetan dau”.
"Txillixo eitteko erderaz hobeto eitten da”. (alegia: Oihu egiteko...)
(Gazteak, musika eta euskara. Arrasateko gazteeen iritziak: 2011)
Eta gauza da ze "hijo de puta" da esanguratsuki expresivoagoa ze "putasemea" zeren esaldi (sintagma) labur horren climaxa dá "puta" (eta ez "semea"), eta baldin climax hori bukaeran badoa, isolaturik, bertan zentratu daiteke indar guztia, lortuz expresibitate maximoa eta ezin finagoa:
hijo de puta!
Eta areago ere isolatu daiteke esaldi-tontor hori:
hijo de ... puta!
Eta inkluso luzatu "puta" hori, edo jolastu kin enfasimolde diferenteak:
hijo de ... puuuuuuta!
Desefektu bera da areagotzen noiz gehitu aditza. Ez da berdin esatea:
putasemea da!
edo
es un hijo de puta!
Eta zer esanik ez:
oso puta handiaren semea da!
eta
es un hijo de la grandísima puta!
Bukaerako aditzek areago zailtzen dute esaldi-bukaerako climax kontrolatuak, batzuetan bihurtuz ia deskripzio, hori zein, printzipioz, nahi zan iraina. []

Etiketak: ,

igandea, ekaina 16, 2013

Juan Garzia: "...idazkeraren trinkotasun indartsua baizik..."

Juan Garziak diosku ondorengoa gain nominalizazioak (Joskera lantegi, 1997:500):
Kontuak kontu, izenaren ezker-eskuinak etekintsu baliatzen duen eskema hori guztiz normala da erdaraz. Areago, esango nuke bilatu egiten dela erdarazko prosa dotorean eskema hori oso-betetzea (adjektibo baloratiboek, espero izatekoa denez, izenaren ezkerreko enfasi-posizioa dute kuttun; zehaztaileek, jakina, eskuineko arruntagoa):
su esperado ingreso cautelar en prisión
su inoportuna pero brillante intervención ante la aturdida asamblea proletaria
la imprevisible conglomeración fibro-molecular in absentia de los polímeros estéridos burgaleses 
eta abar handi bat.
Funtzionatzen duen heinean, gainera, ez da pedanteria hutsa horren helburua, idazkeraren trinkotasun indartsua baizik, kontutan hartu behar baita [adibide] horietako bakoitzak, IS [Izen-Sintagma] itxuraren azpian, perpaus oso bat daramala gutxienez. (Juan Garzia 1997:500-501)
Baina, zértan gelditzen gara? Ez al zuten nominalizazioak balio ki puztu esamoldeak, erabiliz adibidez aditz betegarri edo ortopedikoak? Pasarte horretan, baina, Garziak diosku ze nominalizazioen helburua izan daiteké idazkeraren trinkotasun indartsua. Hortaz, zer egiten dute nominalizazioak? Puztu ala trinkotu?

Ikus zelako erraztasunez ahal diran lotu sintagma nominalizatuak (eta oro har sintagma nominalak) noiz integratuak barne estruktura progresiboak (erabili ditut goragoko hiru adibide horiek):
... Su esperado ingreso cautelar en prisión se esfumó tras su inoportuna pero brillante intervención ante la asamblea proletaria acerca de los devastadores efectos de una imprevisible conglomeración fibro-molecular in absentia de polímeros estéridos burgaleses tratados con ...
Jakina, erraztasun diskursiboak dirá finean bilakatzen erraztasun expresibo. []

Etiketak: ,

asteartea, ekaina 04, 2013

Rekursibitate funtzionala

Nire ustez galdera interesgarriena ez da ea pirahã hizkuntzak bádun edo ez dun aukera rekursiborik (izan ere, segun nóla definitu rekursibitatea, edozein esaldi minimoki konplexuk eskatuko luke rekursibitate-graduren bat), baizik pirahãk noráinoko eta noláko aukera rekursiboak ditun, esan nahi baita noráinoko eta noláko aukerak ditun afin konbinatu perpausak eta sintagmak euren artean afinda lortu estruktura konplexuak, ñabartuak, zehatzak eta ondo egokituak respektu intentzio komunikatiboak on hiztuna.

Eta hor ezin liteke egon dudarik ezen pirahãk dú eskaintzen aukera rekursibo infinituki murritzagoa ezez hizkuntzak zein dúten garatu (gramatikalizatu) adibidez konjunzio-sorta aberatsa (eta, edo, erlatiboak...). Ezin da egon dudarik ezen pirahã da funtzionalki askoz gutxiago rekursiboa respektu hizkuntza teknologikoki potenteagoak.

Eta gauza da ze, edozein egunkari hartuta, erakutsi daiteke nóla sintaxiak kin estruktura eta baliabide burulehenak (esan nahi baita SVO eta prepositiboak) diran orohar funtzionalki luzaz rekursiboagoak ezen sintaxiak non perpausak eta sintagmak diran erlazionatzen arartez estruktura eta baliabide postpositiboak. Berriro diot, edozein egunkari hartuta ia begibistakoa da diferentzia nabarmena arten hizkuntza burulehenak eta buruazkenak. Hori-simetria arten baliabide buruazkenak eta baliabide burulehenak da soilik formala, ez funtzionala, eta, jakina, funtzioan dago koxka. []

Etiketak:

igandea, ekaina 02, 2013

Jokaera kontrazientifikoa

Atzo gauez zúten eskaini oso dokumental interesgarria (an "La noche temática", la2) gain bizimodu eta hizkuntza pirahã (gogoratu hemen eta hemen), hala nola ere gain jokaera kontrazientifikoa zein dan nagusitzen arten "generatibistak" (zein dan, oraindik orain, korronte nagusiá arten sintaxilariak, nahiz egon gainbeheran).

Dira 52 minutu: El código de la Amazonia (La gramática de la felicidad). []

Etiketak: ,