Horra hor diferentzia artén hiztegia on Euskaltzaindia eta beste hiztegiak

Aurreko komentario batean, Josu Lavin-ek du entresakatu hurrengo hitzak on Atxaga:

Badakit hitz hau ez dela gure euskal hiztegietan azaltzen, eta guztiek ere jauzi egiten dutela "transferitu" delakotik "transformadore" delakora; baina, oker ez banago, Euskaltzaindiaren hiztegia E letran dago oraindik. Aukera dut, beraz, "transfiguratu" eta baita "transfigurazio" bera ere erabiltzeko. Ziurrenik ere baztertua izango da, zeren elizen arteko Biblian ere nahiago izan baitute "antzaldatze" delakoa; baina, aukera dagoen bitartean, bonbon. Eta gero gerokoak."

Bistan da zein amildegi sakona dagoen artén hiztegia on Euskaltzaindia eta beste edozein hiztegi (Sarasolarena barne). Atxagaren (eta Leizarragaren) gustuko "transfiguratu" garden hori ez omen da agertzen ezein hiztegitan, baina hori ez da oztopo afin Atxagak erabil dezan horixe-hitza "transfiguratu" kin solemnitate guztia. Hori da giroá zein behar dugun.

Justuki Euskaltzaindiaren hiztegiak markatuko du diferentzia, diferentzia oztopagarria, diferentzia gaiztoa. Horrexegatik ez dut ulertzen zergátik Atxagak berak dioskun hurrengo hau (noiz galdetzen dioten zéin ote den Euskaltzaindiaren eginbeharra):

Gaur egun Euskaltzaindiaren lehen eginkizuna hiztegia egitea da, zalantzarik gabe. [Bernardo Atxaga, Noticias de Gipuzkoa, 2007-3-18]

Mesedez, egiguzue mesede bat: ez bukatu hiztegi hori, ez bukatu inoiz hiztegia on Euskaltzaindia. Gure lexikoak eskertuko du. [108] [⇶]

XK5: Teoria gardena eta ebidentzia enpiriko sendoa bat-eginik

Erantzunez a Xabier Kintana (ikus XK1, XK2, XK3 hau, XK4, eta hau). 

1998an David Gil hizkuntzalariak (erantzunez a bere kolega Bingfu Lu) zúen planteatzen honako galdera hau (ikus XK4):

First a question: Is it actually the case that there's more OV>VO than VO>OV among ATTESTED changes, or only amongst RECONSTRUCTED changes.

Eta Gil-ek berak zioskun zér deduzitu beharko genukeen baldin erantzuna balitz baiezko biribila (ikus Gil-en mezu osoa hemen):

... , if the former, then I see no way to avoid the conclusion that what we have here is a fascinating window into linguistic evolution, with OV languages being evolutionarily prior to VO languages with respect to word order typology.

(An inevitable disclaimer. To say that, say, OV Japanese is evolutionarily prior to, say, VO English with respect to word order typology is not to rule out the possibility that, say, OV Japanese might be more advanced evolutionarily than VO English with respect to other linguistic properties not correlated with word order. And needless to say, such claims say nothing about extra-linguistic matters.)

Gil-ek, esan bezala, zúen planteatzen hori-galdera an 1998. Eta 2005ean Tom Givón hizkuntzalariak (zein baita figura zentral bat an hizkuntzalaritza funtzionala) zioen (ikus Givón-en mezu osoa hemen):

1. Synchronic morphology is most often the best guide for reconstructing older syntax. There is not a single shred of evidence in Japanese morphology indicating anything but SOV syntax (see Givon 1971, 1979, 1983 ed., 2001, inter alia).

2. In general, SOV is the oldest attested word-order in human language. Most natural (non-contact induced) drift is, as far as I know, always away from SOV, not toward it (Givon 1979; Ruhlen & Gell-Man, forthcoming).

Honek du erakusten haruntzago ti edozein duda razonable ezen, afera honetan, bat datoz teoria gardena eta ebidentzia enpiriko sendoa. Hau da, ... I see no way to avoid the conclusion that... [107] [⇶]

Txopi: Japoniera gaur egun

Post honetan nahi nuke azpimarratu Txopiren azken ekarpena, zein zaidan iruditzen alde guztietarik ere biziki sugerentea:

Balbulako lagun estimatuak:

Joan de astean liburu bat leitu nuen japonierari buruzkoa, zein nire uste apalean ez duen desperdiziorik. Liburuaren titulua da, “The Japanese Language in Contemporary Japan” da eta autorea Andrew Miller.

Millerrek bere esperientzia linguistikoa kontatzen digu liburu interesgarri honetan. Esaterako berari oso arraroa iruditu zitzaion nola Japoniera hizkuntza zaila egiten zitzaion ez bakarrik berari –azken finean bera atzerritarra zen- baizik eta japoniarrei beraiei. Adibide bat, onartzen dute inongo lotsarik gabe esaldi luzeetan galdu egiten direla. Ama hizkuntzari buruz deskribapen bat egitean, japoniarrak adjetibo hauek erabiltzen dituzte, “hizkuntza inperfektoa” edo baita “inpraktikablea”. Oso konsziente dira informazio nagusia atzean ipintzeak, alegia SVO sintaxiak, esfortzu linguistiko izugarria eskatzen duela, Rubiok erabiltzen duen “gainkostua”. Ez dituzte beraien mugak ukatzen.

Baina hemen ez da amaitzen beraien autokritika, adibidez ez dute arazorik azaltzeko hizkuntzaren hiztegia oso exkaxa dela. Hainbat eta hainbat hitzek ñabardura gutxi dute eta hau gutxi balitz ez dituzte hitzak soberan aurkitzen, horregatik kanpoko hizkuntzetatik prestamoak hartzeko joera. Espresioak ere ez dira libratzen kritika honetaz eta “indarrik gabekoak” direla iruditzen zaie. Honela elkarrizketa arrunt batean ez, baina hasarrealdietan, estualdietan, norbait jeloskor sentitzen denean... beraien espresioak makalak direla diote. Autorearen ustez, itzulpen bat egiten denean japonieratik inglesera, testoa oso txepela geratzen da, “very vapid”.

Egoera honetan japoniar askok honako galdera hauek egiten omen dute, “Ona al da gure hizkuntza?”. Duintasun handiz onartzen omen dute, ez duela hizkuntza baten helburu nagusia lortzen, hau da, Komunikazioa.

Norbaitek pentsatzen ahal du guzti hau idazkerarengatik dela, ba ez, harrigarria ematen badu ere, arazo hau nahiko konponduta omen dute, nahiz eta ez duten erabiltzen idazkera silabikoa.

Egoera horren larria izanik, Japoniera ordezkatzeko saio serioak izan dira. Lenengoa Mori Arinori (1847-89) politiko eta irakasleak proposatu zuen. Bigarren saioa Siga Naoya (1883-1972) poeta eta nobelistak egin zuen, nahiz eta bigarren honek ere ez zuen arrakastarik izan. Biak inglesa proposatzen zuten.

Esan beharra dago, bi gizon hauen proposamena ez zela traidore batzuena izan. Alderantziz, biak maite zuten biziki beraien kultura eta horregatik oso konsziente ziren beraien ama hizkuntzak hainbat arazo zuela. Seme-alaba baten gaixotasuna onartzen duen guraso batek, ez du horregatik bere umea gutxiago maite, alderantziz esango nuke.

Japoniak duen arte eta folklore jakitunik ospetsuenak ere, Yanagita Kuniok, onartu zuen japoniera ez zela beraiek nahiko zuten bezain perfektoa. Gizon honek iritzi hau azaltzeak inpresio handia sortu omen zuen herrialdean, zeren bere leialtasuna eta maitasuna hizkuntzarekiko ez zuen inork zalantzan ipintzen ahal.

Nik ere biziki maite dut nire ama hizkuntza eta arestiko autoreak bezalaxe, oso konsziente naiz euskarak Realak edo Athleticek baino arazo franko gehiago dituela. Halere nik ez nuke euskara hizkuntza garatuago batengatik aldatuko. Hori bai, reformak bultzatuko nituzke zalantza gabe. Hasteko sintaxia, SOV-tik SVO-ra. Ondoren behin-betirako aditzen sinplifikazioa, ahalik eta handiena, non referentziak ez duten zertaz hizkuntza romanikoak izan behar. Eta hortik aurrera ikusiko da.

Badirudi ze Japoniako egoera soziolinguistikoa ez dela ereduzkoa. Han, baina, ezin dute erabili arrazoi extralinguistikorik. [106] [⇶]

XK4: David Gil: ... then I see no way to avoid the conclusion that ...

Erantzunez a Xabier Kintana (ikus XK1, XK2, XK3 eta hau ere).

Zinez, Bingfu-ren azalpena hain da ona, hain logikoa, hain naturala, non oso zaila da haren kontra egitea.

Eta evidentzia enpirikoa? Zer esan dezakegu burúz evidentzia enpirikoa? Bát al dator? Demagun hala dela, eta datu enpirikoek erakusten digutela ze hizkuntzek jotzen dute a kokatzea objetua atze aditza noiz eskakizun linguistikoak handitzen diren. Hala balitz, horrek zer esan nahiko luke? Akaso honako hau?

First a question: Is it actually the case that there's more OV>VO than VO>OV amongst ATTESTED changes, or only amongst RECONSTRUCTED changes.

If the latter, then the reason for, say, Proto-Indo-European being OV in the eyes of some historical linguists *may* (I'm only throwing this out to be provocative) be the same as the reason for, say English being OV, underlyingly, in the eyes of this or that flavour-of-the-week generative framework -- namely the product of a desire to get everything nicely lined up and serialized and pretty and elegant.

However, if the former, then I see no way to avoid the conclusion that what we have here is a fascinating window into linguistic evolution, with OV languages being evolutionarily prior to VO languages with respect to word order typology.

(An inevitable disclaimer. To say that, say, OV Japanese is evolutionarily prior to, say, VO English with respect to word order typology is not to rule out the possibility that, say, OV Japanese might be more advanced evolutionarily than VO English with respect to other linguistic properties not correlated with word order. And needless to say, such claims say nothing about extra-linguistic matters.)

David Gil [1998ko maiatzak 27]

Bai, teoria eta evidentzia sendoek bát eginen balute... [105] [⇶]