Beraz daukagu 'izan' aditzeko orainaldi osoa aterea ti '*e - i - za - n' (singularra, salbu 'da' fosila) eta '*e - i - la - n' (plurala), non aditz-erroak liraké "za" eta "la" partikula zaharrak

 Beraz, honela gedituko liraké "izan" aditzeko orainaldi singularra, zein derivatuko litzaké ti:

• *e - i - za - n > i - za - n = izan (aditz-partizipioa)

salbu 3. persona, zein litzakén fosil zahar bat:

• n(i) - (d)a - i - z(a) = n - a - i - z = naiz (orainaldiko 1. persona)

• h(i) - (d)a - i - z(a) = n - a - i - z = haiz (orainaldiko 2. persona)

• da (fosil bat: orainaldiko 3. persona) 
  

eta horrá pluralak, atereak regularki ti:

• *e - i - la - n > *e - i - ra - n

non azken pausuan agertzen dirá bi evoluzio fonetiko divergente:

• g(u) - (d)a - i - la > g(u) - (d)a - i - ra > g - a - i - ra > gara / gira (orainaldiko 1. persona pluralak)

• z(u) - (d)a - i - la > z(u) - (d)a - i - ra > z - a - i - ra > zara / zira (orainaldiko 2. persona pluralak)

• ∅ - d(a) - i - la > ∅ - d(a) - i - ra = d - i - ra = dira (orainaldiko 3. persona plurala)

Beraz hortxe daukagu "izan" aditzeko orainaldi osoa aterea ti '*e - i - za - n' (singularra, salbu 3. persona  fosila) eta '*e - i - la - n' (plurala), non aditz-erroak liraké "za" eta "la" partikula zaharrak. 

Azkenik eta bidenabar, gogora daigun partikula zahar horietako batzuk, zeinen kokapena eta interpretazioa izan zitekén oso flexiblea an garai haiek:

Atzokoan gogoratzen genuén ondoko zerrendatxo inkonpletoa, non Lakarra diakronistak (2018) biltzen zituén zenbait partikula zahar zein erabili dirén hala prepositiboki nola postpositiboki:

..., gi-, la-, da-, za-, le-, i- / -ki, -la, -da/ -t, -z(a), -le, -i bezalako bikoteak.

Beste bikote inportante bat izanen litzakén:

e- / -e

nondik goragoko adizkietan agertzen zaikigú "za", "la", "e" eta "i", hala nola ere "da" fosila.

Begiratu bat gain forma dialektal nagusiak an "izan" aditzaren orainaldia

Atzokoan mintzo ginen gain zenbait bilakaera fonetiko divergente zein gertatu (eta gertatzen ari) diren an hizkera diferenteak (an "izan" aditzeko 1.eta 2. persona pluralak):

• g(u) - (d)a - i - la > g(u) - (d)a - i - ra > g - a - i - ra > gara / gira (orainaldiko 1. persona pluralak)

• z(u) - (d)a - i - la > z(u) - (d)a - i - ra > z - a - i - ra > zara / zira (orainaldiko 2. persona pluralak)

non, ikusten dugunez, hizkera batzuetan gertatuko zén bilakabide fonetiko hau:

• g - a - i - ra > gara
  

• z - a - i - ra > zara
  

eta beste batzuetan bilakabide hau:

• g - a - i - ra > gira

• z - a - i - ra > zira

Baita gertatu dirá antzeko bilakabide fonetiko divergenteak an beste adizki batzuk nola:

• n - a - i - za > naz

• n - a - i - za > niz

denak ere derivatuak ti forma komunak.

Gaur sinpleki eman nahi genuke ikuspegi orokar bat gain forma dialektal nagusiak zein erabiltzen diren an hizkera diferenteak jásoz ondoko taula ti Wikipedia (ikus an "Dialectos del euskera"):

Taula horretan ikusten ditugú, bi mutur dialektaletan, "naz" versus "niz" hala nola ere "gara" versus "gira", bitarten behenafarreran, aldiz, ikusten ditugu vazilazio batzuk arten "naiz" eta "niz".

g(u) - (d)a - i - la > g(u) - (d)a - i - ra > g - a - i - ra > gara / gira

Zatitzen genuén atzo "dira" orainaldiko 3. personako adizkia honela:

• ∅ - d(a) - i - la > ∅ - d(a) - i - ra = d - i - ra = dira (orainaldiko 3. persona plurala)

zein izango litzaké guztiz regularra. 

non ez dagoen hasierako elementu pronominalik (∅), bitarten, aitzitik, bádagoen elementu hori an 1. eta 2. personak, zein horregatik eratorriko lirake honela:

• g(u) - (d)a - i - la > g(u) - (d)a - i - ra > g - a - i - ra > gara / gira (orainaldiko 1. persona pluralak)

• z(u) - (d)a - i - la > z(u) - (d)a - i - ra > z - a - i - ra > zara / zira (orainaldiko 2. persona pluralak)

non, ikusten dugunez, hizkera batzuetan gertatuko zén bilakabide fonetiko hau:

• g - a - i - ra > gara
  

• z - a - i - ra > zara
  

eta beste batzuetan bilakabide hau:

• g - a - i - ra > gira

• z - a - i - ra > zira

Baita gertatu dirá antzeko bilakabide fonetiko divergenteak an beste adizki batzuk nola:

• n - a - i - za > naz

• n - a - i - za > niz

denak ere derivatuak ti forma komunak.

∅ - (d)a - i - la > ∅ - (d)a - i - ra = d - i - ra = dira (orainaldiko 3. persona plurala)

Duela egun batzuk galdetzen genuén:

Nóndik etor litezke adizki plural horiek? (gara/gira, zara/zira, dira; ginan, zinan ziran)

Gaur ikusiko dugú nóla eratorri orainaldiko 3. persona plurala, zein baita "dira":

• ∅ - d(a) - i - la > ∅ - d(a) - i - ra = d - i - ra = dira (orainaldiko 3. persona plurala)

zein izango litzaké guztiz regularra. 

Gogoratu nahi genuke ze orainaldiko 3. persona singularra bázen irregularra, zeren teorian izan beharko zén (ikus hemen) :

• ∅ - d(a) - i - z(a) > ∅ - d(a) - i - z =  daiz (orainaldiko 3. persona singularra regularra)

zein litzaké antzekoa nola "naiz" edo "haiz". Baina, genioenéz hemen, persona horretan gelditu dá fosildua "da" hitz zaharra (an aditz-forma), akaso hizkuntzaren zaharrenetarikoa (gainera, printzipioz, CV):

"da" horrek ez du erakusten antzekotasunik kin "izan" aditza (eztare, "gara", "zara" edo "dira" adizkiek), alderantziz-ze "naiz", "haiz" edo "zan" formak, zein bai derivatuko lirake ti oinarrizko aditz hori. Nolabait esan, "da" forma litzaké fosil bat barné "izan" aditza (bere jatorria ez legoke an "izan" aditza).

"da" izanen litzaké oso forma zahar bat (akaso hizkuntzaren lehenengoetarikoa) zeinen izaera gramatikala, garai hartan, ez zen izanen hain argia, baizik aski anbiguoa: ez zen izanen aditz argi bat, baizik gehiago adverbio-erakusle moduko bat, oso presentziala (orainaldikoa) zein soilik gero bihurtuko zén aditz purua (an "hura da", zeinen forma regularrago bat izanen litzaké "hura daiz").

Pluralean, beraz, regularra: "haiek d - i - ra".

Lakarra (2013) : "Aunque en vasco no se documente ningun '*e-lan-i', no nos es necesario para llegar al conocido causativo '-ra-': (...). No hay, por tanto, impedimentos para que '-ra-' venga de '*lo-', (...), i.e., del '*-e-lo(n)' ..."

Herenegun ikusten genuén Orduña-ren ondoko pasartea (data gabe), non autore horrek aipatzen zuén Lakarra:

El llamado «infijo causativo» -ra- no sería en realidad otra cosa que un radical verbal *ero, ... [Orduña, data gabe]

Jo dugu i Lakarra (2013:584), nondik entresakatu dugún honako zatia:

Aunque en vasco no se documente ningun *e-lan-i, no nos es necesario para llegar al conocido causativo -ra-: (...). No hay, por tanto, impedimentos para que -ra- venga de *lo-, y no necesariamente de *la (o *le), i.e., del *-e-lo(n) 'take' visto en parrafos anteriores. [Lakarra, 2014:584]

Esan nahi baita ze Lakarra-k (2014) hor eratorri dú "-ra-" kausatiboa ti "*lo-" an:

• *-e-lo(n) 
  

zein izanen litzaké "take" aditza, eta non "lo(n)" litzakén aditz-erroa. Gorago, beste saio batean, erabili dú "lan" aditz-erroa (an "*e-lan-i"), zein den CVC, jarraiki bere teoria. 

Gure interpretazioan, kausatibioaren jatorria litzaké "la → ra" partikula/hitz zaharra (CV), zein izanen litzaké erroa an honako aditz-partizipioa:

• *e - i - ra - n < *e - i - la - n   (nondik etorriko liraké "izan" aditzaren pluralak)

eta partikula prepositiboa an beste aditz-partizipio batzuk (akaso hasieran erabilia nola adverbio moduko bat), kin zentzu datiboa edo kausatiboa (ikus  atzoko sarrera).

Saiatuz ematen interpretazio bat ki 'la/ra' partikula an '*e - i - ra - n < *e - i - la - n'

Atzokoan amaitzen genuén gure sarrera kin hitz hauek:

Gure ikuspegitik, ordea, eta atzokoan genioenez, "-ra-" hori ez litzaké baizik aditz-erro zahar bat, zeinen jatorria egonen litzake an partikula zaharrá "la/ra" (nolabaiteko aditz-argumentuen hedatzailea, aditz-irismenaren hedatzailea), an atzoko aditz-pratizipioá: *e - i - ra - n < *e - i - la - n..

non mintzo ginén gain "la/ra" aditz-partikula hori an terminuak on "nolabaiteko aditz-argumentuen hedatzailea, aditz-irismenaren hedatzailea". Horrekin nola edo hala referitzen ari ginén ki papera zein Lakarra-k (2006) egokitzen zión ki  partikula hori an berak proposariko bilakaera bat zein hasiko zén kin erabilera datibo hutsa (adibidez an "*eradun"), eta zein bere ustez gerora bihurtuko zén zerbait zabalagoa, adieraziz zerbait nola:

... una simple adición de actante. [Lakarra, 2006:584]

Gogora daigun sarrera hura, osoa:

• Lakarra (2006): "..., posiblemente, tal oposición había iniciado su transformación hacia una simple adición de actante ..."

Atzokoan aipatzen genuén ondoko hitzak te Lakarra (2006:584-585) non referitzen zen ki "*e-ra-dun" aditza nola datiboa te "*e-dun":

..., *e-dun 'haber' / *e-ra-dun 'dativo de *e-dun', ... [Lakarra, 2006:584-585]

Hor Lakarra mintzo da gain oposizioa arten "-da-" partikula zaharrago bat eta bere ustezko versio berriagoak: "-la-" eta gero "-ra-", zeinen artean egonen zén evoluzio fonetiko bat baina baita evoluzio semantiko bat:

..., posiblemente, tal oposición [arten "-da-" eta "-la-"/"-ra-"] había iniciado su transformación hacia una simple adición de actante como ocurre en más de uno de los supuestos "causativos" en -ra-: ekarri 'traer' / e-ra-karri 'atraer' y no 'hacer traer', *e-dun 'haber' / *e-ra-dun 'dativo de *e-dun; etc. [Lakarra, 2006:585]

Evoluzio zahar horretan agertuko zén, adibidez:

*e-ra-dun 'dativo de *e-dun', ... [Lakarra, 2006:585]

non gehitutako aktantea izanen litzaké argumentu datiboa. 

Gure kasu honetan ("*e - i - ra - n < *e - i - la - n" aditzean), "la/ra" partikulak hedatuko luké "*e - i - za - n" aditzaren esangura ti singularra ki plurala (*e - i - ra - n), nolabait zabálduz aditzaren irismena ti elementu bakar bat (an singularra) ki elementu bi edo gehiago (an plurala), eta zentzu horretan hedátuz aditzaren irismena, nola genioén gorago. 

Zentzu horretan, "la/ra" partikulak akaso beti izan du ber paper hedatzailea (an aplikazio ezberdinak: adibidez kasu honetan an aplikazio intransitiboa), halan ze "*e - i - ra - n < *e - i - la - n" aditz-aplikazio  plurala soilik izanen zén beste aplikazio bat te partikula hori. [1971]

Orduña (data gabe): "El llamado «infijo causativo» '-ra-' no sería en realidad otra cosa que un radical verbal '*ero', ..."

Jarráituz kin atzoko puntua, Orduña-k (data gabe) ondokoa dio an bere "Aportaciones a la reconstrucción del verbo sintétivo vasco", aipatuz Lakarra:

El llamado «infijo causativo» -ra- no sería en realidad otra cosa que un radical verbal *ero, ... [Orduña, data gabe]

Gure ikuspegitik, ordea, eta atzokoan genioenez, "-ra-" hori ez litzaké baizik aditz-erro zahar bat, zeinen jatorria egonen litzake an partikula zaharrá "la/ra" (nolabaiteko aditz-argumentuen hedatzailea, aditz-irismenaren hedatzailea), an atzoko aditz-pratizipioá: *e - i - ra - n < *e - i - la - n. [1970] [>>>]

Eta nóndik etor litezke adizki pluralak? (gara/gira, zara/zira, dira; ginan, zinan ziran) Tika "*e - i - ra - n < *e - i - la - n" aditz-partizipioa, kin "la/ra" erro zaharra

Hortaz, izanen genuké:

• e - i - za - n > i - za - n = izan (aditz-partizipioa)

----------------

• n(i) - (d)a - i - z(a) = n - a - i - z = naiz (orainaldiko 1. persona)

• h(i) - (d)a - i - z(a) = n - a - i - z = haiz (orainaldiko 2. persona)

• da (fosil bat: orainaldiko 3. persona) 

----------------

• n(i) - e - i - z(a) - n > n - e - i - za - n > n - i - za - n   > n - i - (n) - (t) - za - n = nintzan (lehenaldiko 1. persona) 

• h(i) - e - i - z(a) - n > h - e - i - za - n > h - i - za - n   > h - i - (n) - (t) - za - n = hintzan (lehenaldiko 2. persona) 

• e - i - za - n > i - za - n > za - n = zan (lehenaldiko 3. persona)

Bestalde, dauzkagú beste forma aski diferente batzuk an persona pluralak (irregularrak respektu "izan" aditz-partizipioa):

• gu gara / gira

• zu zara / zira

• haiek dira

eta

• gu ginan

• zu zinan

• haiek ziran

Nóndik etor litezke adizki plural horiek? (gara/gira, zara/zira, dira; ginan, zinan ziran) Ba, gure ikuspegitik (eta erakusten saiatuko garenez), tika:

• *e - i - ra - n < *e - i - la - n

aditz-partizipioa, kin "la/ra" partikula (kasu honetan erro) zaharra. [1969] [>>>]

Orduña (data gabe): "..., si la '- i - ' pertenece al radical de 'izan', ..."

Atzo mintzo ginen gain...

... forma regularrak nola:

• n(i) - (d)a - i - z(a) = n - a - i - z = naiz (orainaldiko 1. persona)

• e - i - za - n > i - za - n > za - n = zan (lehenaldiko 3. persona)

edota gaurko:

• n(i) - e - i - z(a) - n > n - e - i - za - n > n - i - za - n   (lehenaldiko 1. persona regularra)

nondik gerora sortuko zén "ni - (n) - (t) - za - n":

• n(i) - e - i - z(a) - n > n - e - i - za - n > n - i - za - n   > n - i - (n) - (t) - za - n = nintzan (egungo lehenaldiko 1. persona)

bidéz bilakaera fonetiko bat non parte hartuko zutén bi prozesu edo mekanismo...

eta gero aipatzen genuén (ikus sarrera hau) ...

...databako dokumentu bat te Eduardo Orduña, titulatuá "Aportaciones a la reconstrucción del verbo sintétivo vasco", non linguista hori mintzo dén gain "-n-" hori, jatorriz desanbiguatzailea (adibidez an "nik nekarren" versus "hark nenkarren" edo "zu zentozen" versus "haiek zetozen" ikus sarrera hau edo hau), zeintaz ari garen gu ere, eta zeinen utilitatea litzaké ...

... para distinguir no sólo formas de presente y pasado, sino en ocasiones formas de singular o plural, o formas nork-nor de formas nor-nork, ... [Orduña, data gabe]

non autorea mintzo da honela gain "nintzen" adizkia (ikus atzoko sarrera):

... que, si la - i - pertenece al radical de izan, aparece insertada la nasal en el interior del lexema en formas corno nintzen, ... [Orduña, data gabe]

Gaur soilik azpimarratu nahi genuke detaile bat. Gauza da ze, Mitxelenaren analisian, - i - hori pertenitzen zén ki aditz-erroa ("iza" an "iza - n"), halan ze "-n-" soinua (an nintzen") agertuko zén barné aditz-erro hori, baina Lakarra-ren analisian (zein guk ere partekatzen dugu), - i - hori ez da pertenitzen ki aditz-erroa ("i - " an "i - za - n"), halan-ze "-n-" soinua ez legoke sartua barné aditz-erroa, baizik arten "-i - " prefijoa, eta "-za-" erroa. 

Edonola ere, Orduñarekin berdin konpartitzen dugú a izaera fonetiko-desanbiguatzailea te "-n-" soinu hori, nahiz gure ikuskeran, sinpleki ez legoke barné aditz-erroa, zein, esan dugunez, izanen litzaké "-za-" partikula zaharra. [1968] [>>>]

n(i) - e - i - z(a) - n > n - e - i - za - n > n - i - za - n > n - i - (n) - (t) - za - n = nintzan

Suposatuz ze "izan" aditzaren partizipio zaharra izan zén "eizan", eta eginez honako zatiketa morfologikoa:

*e - i - za - n

zeintan izanen genituzké bi morfema prepositibo ("e-" eta "i-"), erroa ("-za-") eta morfema postpositibo bat ("-n"), denak ere ustez ondo zaharrak, helduko ginake i forma regularrak nola:

• n(i) - (d)a - i - z(a) = n - a - i - z = naiz (orainaldiko 1. persona)

• e - i - za - n > i - za - n > za - n = zan (lehenaldiko 3. persona)

edota gaurko:

• n(i) - e - i - z(a) - n > n - e - i - za - n > n - i - za - n   (lehenaldiko 1. persona regularra)

nondik gerora sortuko zén "ni - (n) - (t) - za - n":

• n(i) - e - i - z(a) - n > n - e - i - za - n > n - i - za - n   > n - i - (n) - (t) - za - n = nintzan (egungo lehenaldiko 1. persona)

bidéz bilakaera fonetiko bat non parte hartuko zutén bi prozesu edo mekanismo zeintaz jada mintzatu garen an aurreko zenbait sarrera. Lehenengo prozesuaz mintzo ginen an:

• Orduña (data gabe): "Por tanto, el actual morfema '-n-' podría explicarse como reflejo de la nasal del sufijo de pasado '-(e)n/-(a)n', ..."

• Orduñak ematen ditú zehaztasun gehiago buruzki mekanismoá nondik sor zitezkén iraganetako '-n-' horiek (nola an "ni nenkarren" edo  "zu zentozen")

eta bigarrenean agertuko zén "-t-" epentetiko bat aurré "z" soinua (atzé "n"). 

Horrela, besteak beste, argiki ezberdinduko zén ti bere kidea an "*e - za - n" aditza:, :

• n(i) - e - z(a) - n > n - e - za - n > n - e - za - n   (lehenaldiko 1. persona regularra)

zein bái izanen litzakén guztiz regularra. [1967] [>>>]

"za-n" izanen litzaké zaharragoa zein "zen"

 Genioén atzo ze:

• "izan" aditzaren aditz-erroa ez litzaké "da", baizik "za", zein, gainera agertzen dá an bere aditz-partizipioa: "i - za - n"

Horrela justifikatuko litzateké bere iraganeko 3. persona hasieran izateá ...

• zan =  za - n
  

zein gero, zenbait hizkeratan bilatatuko zén ...

• zen
  

berriagoa (buruzki "zan" zaharragoa).

3. persona horren forma regularra izan beharko zén akaso:

• *e - i - za - n (zein zén ezberdina ti *e - za - n")

baina akaso ez konfunditzeko kin  bere ustezko partizipioá "*e - i - za - n", edota akaso sinpleki zeren, oso maiz erabiltzen zelarik, laburtu baitzen, galduko zuén iraganeko "e - i - > i -" ustez regular zahar hori, bilakatuz "zan" (beste irregularitate zahar bat), zein, diogunez, gero, zenbait hizkeratan bihurtuko zén "zen".

Beste alde batetik, "*e - za - n" aditzaren 3. persona bái izanen zén regularra:

• hark *e - za - n  

zein, gerora bihurtuko zén:

• hark z - e - za - n = zezan
  

halatan non orain ezberdintzen zén ti bere partizipioa (*e - za - n).

"izan" aditzaren aditz-erroa ez litzaké "da", baizik "za", zein, gainera agertzen dá an bere aditz-partizipioa: "i - za - n"

"da" dá partikula (hitz) oso zahar bat (eta, printzipioz, CV), zein aditzetan erabili den ki referentziatu 1. personako sujetuak (da - kar - da > dakart), edo 3. personako objetu indirektoak (da - kar - ki - da - zu") nola genioen an sarrera hau:

• "da" partikula orobat referitzen da ki objetu indirektoa: "da - kar - ki - da - zu" 

Komentatzen egon gara an aurreko sarrerak nóla "da" sujetu-referentzia verbala etor zitekén ti "da" hitz (erakusle presentzial) zaharrago bat:

Gure ikuspegitik, eta kontuan hartuz Givón-en garabidea, "da" hori garai zaharretan ondo izan zitekén hitz independente bat (adverbio-erakusle modukoa), zeinen esangura izanen zén zabalagoa zein "orain" hutsa, baita funtzionatuz nola erakusle presentziala (non "orain" ere barne egonen litzaken), nondik gero aterako zén, adibidez, "da" 1. pertsonako izenordea.

Gaur soilik azpimarratu nahi genuke ze "da" hori bera orobat agertzen da an papera te objetu indirektoa (ez soilik sujetua):

da - kar - ki - da - zu 

zeinen 3. pertsonako formak izan litezké "o" edo "a":

da - kar - ki - o - zu

edo an:

d - i - da -zu

d - i - o -zu 

d - e - u - ts - o - zu

d - e - u - ts - a - zu

non "a" edo "o" orobat izanen liraké erakusle zaharrak.

Era berean orobat gelditu da fosildua nola aditza an "hau da" adizkia barné "izan" aditza, nola genioen an sarrera hau:

• "da" izanen litzaké forma oso zahar bat (akaso hizkuntzaren lehenengoetarikoa), zein gelditu dén fosildua bat barné "izan" aditza

Josu Lavin-ek atzo:

Hassieraco DA- hori içan aditzarena da. Erdaraz = es, está.
dakart: algo está siendo traído por mí, nondic: lo traigo
dakarKIZUt: a ti, para ti.

Hor interpretatzen ari zara, Josu, "da-" morfema hori nola balitz aditz laguntzaile bat barné estruktura pasibo bat, baina aditz trinko horietan, "da-" hori ez da laguntzaile pasibo bat, baizik orainaldiko partikula bat, zein jatorriz, hasiera-hasieran, izanen bide zén adverbio-erakusle orokor independente moduko bat, zein geroago berrinterpretatuko zén postpositiboki nola 1. personako izenordea, edo, solterik ere, nola 3. personako adizkia. 

"da" horrek ez du erakusten antzekotasunik kin "izan" aditza (eztare, "gara", "zara" edo "dira" adizkiek), alderantziz-ze "naiz", "haiz" edo "zan" formak, zein bai derivatuko lirake ti oinarrizko aditz hori. Nolabait esan, "da" forma litzaké fosil bat barné "izan" aditza (bere jatorria ez legoke an "izan" aditza).

"da" izanen litzaké oso forma zahar bat (akaso hizkuntzaren lehenengoetarikoa) zeinen izaera gramatikala, garai hartan, ez zen izanen hain argia, baizik aski anbiguoa: ez zen izanen aditz argi bat, baizik gehiago adverbio-erakusle moduko bat, oso presentziala (orainaldikoa) zein soilik gero bihurtuko zén aditz purua (an "hura da", zeinen forma regularrago bat izanen litzaké "hura daiz").

Eta gain zure interpretazio pasiboa, Josu, argudiatu genuen hemen nóla halako ordenetan guk soilik ikusi ahal dugún OVS ordena regular bat an ahots aktiboa, non, adibidez, bukaerako S hori ez den sujetu pazientea, baizik sujetu aktiboa (sujetu gramatikala te esaldia); hots, errepikatzen dugú: OVS regular bat. Ikus:

• Gure ikuspegitik, bi ordenetan (OVS eta SOV) sujetu aktiboa (eta objetua) dá berbera, barné bi estruktura aktibo kin ordena diferenteak
  

non genioén:

Guk "na-kar-zu" horretan hau ikusten dugu:

ni   da   kar   zu > n(i) - (d)a - kar - zu > nakarzu

ni (objetua) - da (orainaldiko partikula printzipioz adverbiala, akaso antzekoa nola "orain", eta edozein kasutan zerbait oso kontextuala, oso presentziala) - kar (aditz-erroa, aditzaren eduki semantikoa, besterik ez) - zu (sujetu aktiboa)  

OVS

Hor sujetu aktiboak ez zuen behar inolako markarik, (ez zen behar ergatiborik), zeren posizionalki markatua baitzegoen. Bide beretik ("-a" artikulu determinatua ez zen oraindik sortua):

sagar   da   kar   zu

sagar (objetua) - da (orainaldiko partikula printzipioz adverbiala, akaso antzerakoa nola "orain") - kar (aditz-erroa, aditzaren edukia, besterik ez) - zu (sujetu aktiboa)  

OVS

 edo berdin:

sagar   da   kar (t)za  zu

sagar (objetua) - da (orainaldiko partikula printzipioz adverbiala, akaso antzerakoa nola "orain") - kar (aditz-erroa, aditzaren edukia, besterik ez) - (t)za (adverbio moduko bat adiéraziz "asko" edo pluraltasuna) - zu (sujetu aktiboa)  

OVS

non "da" eta "(t)za" izanen lirake adverbio modukoak, zein kokatuko ziren aurré edo atzé aditza segun euren interes komunikatiboa.

Esan nahi baita ze hor argiki ikusten dugu esaldi aktibo bat baina an OVS ordena, zein akaso izanen zén euskararen ordena zahar bat, nondik S gerota gehiago hasiko zen dislokatzen ki aurreneko posizioa, non sortu zén ergatiboa:

zuga ni da kar zu > zuk nakarzu

SOV

non "zuga" horrek jarraitzen du izaten ber sujetu aktiboa zein lehenago (bukaerako "zu" bikoiztu hori jada gelditu da fosilizatua an morfologia, testígatuz ordena zaharra), baina orain gramatikaldua an hasiera e esaldia. Esan nahi baita ze, gure ikuspegitik, bi ordenetan (OVS eta SOV) sujetu aktiboa (eta objetua) dá berbera, barné bi estruktura aktibo kin ordena diferenteak.

"da" forma zaharra (gramatikalki anbiguo samarra) bilakatu zén aditza, antzera nola bilakatu zén izenordaina ere (erakutsiz flexibilitate sintaktiko handia).

"da" izanen litzaké "izan" aditzaren orainaldiko 3. persona irregular bat (regularragoa litzaké "daiz" < da - i -za"), non fosildua gelditu dén hitz zahar bat zein, gure analisian, zén zerbait orokorragoa ze aditz bat (gehiago izan zitekén erakusle presentzial moduko bat, oso beharrezkoa an garai haiek). Eta "da" hori berbera agertzen da an beste aditzetako orainaldiko 3. persona guztietan, erakutsiz aditz-denbora (orainaldia, oposatua ki "e-"), ez aditz-erroa, zein agertuko litzaké justuki segituan ("-go", "-tor", -kar"):

• da - go  / e - go - n
  

• da - tor /e - tor - (r)i
  

• da - kar / e - kar - (r)i
  

Esan nahi baita ze "izan" aditzaren aditz-erroa ez litzaké "da", baizik "za", zein, gainera, agertzen dá an bere aditz-partizipioa: "i - za - n".

Ikusiz bikote horiek, indartzen zaigu irudipená ezen, adibidez "izan" aditzean, zatiketa gutxio fortzatu bat izan liteké: *e - i - za - n (non erroa dén CV: "za")

Atzokoan gogoratzen genuén ondoko zerrendatxo inkonpletoa, non Lakarra diakronistak (2018) biltzen zituén zenbait partikula zahar zein erabili dirén hala prepositiboki nola postpositiboki:

..., gi-, la-, da-, za-, le-, i- / -ki, -la, -da/ -t, -z(a), -le, -i bezalako bikoteak.

Beste bikote inportante bat izanen litzakén:

e- / -e

Eta gauza da ze, ikusiz bikote horiek (eta "-n" inesibo zaharra an adverbioak nola "ha-n" zein oposatzen den ki "ha-r"), indartzen zaigu irudipená ezen, adibidez "izan" aditzean, zatiketa gutxio fortzatu bat (respektu *e - i - zan) izan liteké:

*e - i - za - n   

zein oposatuko litzake-i:

*e - za - n 

*e - ra (< la) - za - n 

*e - za - gu ( < ?du) - n

Horietan, "-za-" izanen litzaké erro-modukoa, erro zahar bat, zeinen esangura eskapatzen zaigun, eta zeinen estruktura izanen litzaké CV ordezta CVC, joanez áurka CVC-teoria te Lakarra. 

Lakarraren CVC-teorian, guk ez dugu ikusten zergátik, hasiera batean bederen, erro guztiak izan beharko zirén CVC. Askoz normalagoa iruditzen zaigu ze hizkuntzen hasieran (hizkuntza guztien hasieran) hitzak izan zitezén V eta (bereziki) CV, eta gero (akaso oso goiz), noiz betiko beharrak hasten diren handitzen, garátzea CVC erroak ere, zein dirén konplexuagoak ze beste bi motakoak.

Zuzenean baztertzeá CV partikula guztiak nola balira ez-erroak, eta bide horretatik suposatzeá:

*e - i - zan

(non erroa izanen litzakén "zan" eta ez "za") ez zaigu iruditzen nahikoa justifikatua, ezta ere hipotesi argudiagarriena.

Bide beretik, zatituko genuké:

• *e - go - n

• *e - i - go - n 

• *e -  go - (k)i

• *e - ra (< la) - go - n 

• *e - ra (< la) - go - (t)z - i

non "go" (nola goragoko "za") izanen litzaké erro zahar horietako bat, CV erakoa.

"i" prepositiboa eta postpositiboa, eta "-(k)i" ere (gure analisian jatorri berekoa), agertzen dirá kin zentzu datiboa

Gaurkoan gogoratu nahi genuke ondoko sarrera hau (zati bat), non azpimarratzen genuén "za" partikula:

• Lakarra (2018). "..., gi-, la-, da-, za-, le-, i- / -ki, -la, -da/ -t, -z(a), -le, -i bezalako bikoteak."

Horrá, Lakarra-k (2018) emandako zerrendatxo inkonpleto bat non agertzen dén atzo aipatutako "za" partikula arten beste partikula-bikote batzuk zein baita erabili dirén prepositiboki barne preposizio hizkuntza berreraiki bat: 

..., gi-, la-, da-, za-, le-, i- / -ki, -la, -da/ -t, -z(a), -le, -i bezalako bikoteak.

Beraz, errepikatzen dugú: sinpleki arituko ginake gain partikula prepositibo zahar bat orain rekuperatua bidéz mekanismo propio bat an bere erabilera finala. Euskara hutsa, aukeran.

Eta, bide batez, azpimarratuko genuke beste partiluka-bikote prepositibo eta postpositibo horietako bat: "i- / -i" (ikus ere herenegungo sarrera):

eta baita "-(k)i" ere (gure analisian jatorri berekoa, baina kin "k" epentetikoa), zein orobat agertzen dén kin zentzu datiboa. [>>>]

Mitxelenak, guk dakigula, ez du proposatu "*e-izan" (nola agértu an Lakarraren aipua) ezpada "*e-iza-n" (kin azken "-n" hori zatitua)

 Genioén herenegun:

Atzo bukatzen genuén gure sarrera esánez:

Hortaz, Mitxelenaren analisian, *e-iza-n > izan forma horren erroa litzaké "iza".

Berrikiago, Lakarra-k (2018) proposatu dú "*e-i-zan" ordezta Mitxelenaren "*e-iza-n":

 ... (mejor, *e-i-zan). [Lakarra, 2018:133]

non "i-" hori (an "*e-i-zan") ez litzakén errokoa, baizik ze izanen litzaké beste prefijo bat, ezberdina ti "e-", bitárten Lakarra-k kokatzen duén azken "-n" hori (ti "*e-i-zan") barné aditz-erroa, eta ez kanpó, nola egin zuén atzoko Mitxelena-k (1961) an bere zatiketa aski ezberdiná "*e-iza-n". Horrela Lakarra-k lortzen dú kokatzea bere erro hori ("zan" an "*e-i-zan") barné bere eredu orokorrá i-CVC.

Gaur soilik azpimarratu nahi genuke ze  Mitxelenak, guk dakigula, ez du proposatu "*e-izan" (nola agértu an Lakarraren aipua) ezpada "*e-iza-n" (kin azken "-n" hori zatitua), nola ikusi ahal genuen an hemengo sarrera:

No hay razón para pensar que en protovasco faltara e- en esos radicales: es mucho más simple suponer que *e-iza-n, etc., han dado regularmente izan, etc. [Mitxelena, 1981:105-106]

Hortaz, Mitxelenaren analisian, *e-iza-n > izan forma horren erroa litzaké "iza".

Esan nahi baita ze Mitxelenaren proposamenean azken "-n" hori ez zen izanen errokoa.