larunbata, maiatza 25, 2013

...as the needs of language users become increasingly complex, other pressures (…) begin to favor a shift to SVO...

Galdetzen du Mendik an aurreko sarrera:
Galdera funtsezko batzuk:

- NOIZ, ZERGATIK eta NOLA sortzen dira PREPOSIZIOAK?

- Zer zegoen lehen, POSPOSIZIOA ala PREPOSIZIOA?

Nire ustez, gai hauek dira askoz garrantzitsuagoak ezen esaterako, data behar bezala idatzi edo Nor-Nori erabili ez dakit ze aditzetan.
Hara, gogora dezagun zer zioen Givon-ek (akaso hizkuntzalari funtzionalistarik famatuena) gain evoluzioa on hitz-ordena (2005):
In general, SOV is the oldest attested word-order in human language. Most natural (non-contact induced) drift is, as far as I know, always away from SOV, not toward it (Givon 1979; Ruhlen & Gell-Man, forthcoming). [Givon, 2005]
Halarik ere, gaur egun munduko hizkuntzen erdiak (gutxi gorabehera) pasatu dirá ki VO ordena, eta prozesuak jarraitzen du, zeren SVO ordena dá, baldintza orokorretan, askoz funtzionalagoa ezen OV.

Izan ere, behar linguistikoak igo ahala, gero eta egokiagoa da ez soilik SVO ordena, baizik ere beste estruktura eta baliabide burulehen guztiak (elkarrekin osagarriak eta sinergikoak baitira), zeinen artean diran aurkitzen preposizioak. Ikus hurrengo aipua on Tily (The role of processing complexity in word order variation and change, 2010), non dan aipatzen Goldin-Meadow eta beste:
Goldin-Meadow and colleagues suggest that agent-patient-action may represent a “cognitively basic” order for representing events, linguistically or non-linguistically. They argue that SOV is therefore the likely candidate for the basic order of some earlier form of all languages, but that as the needs of language users become increasingly complex, other pressures (…) begin to favor a shift to SVO. (Tily 2010:94)
Hortaz, NOIZ? Baldin hizkuntza batek topatzen baditú preposiziogai egokiak azpi baldintza egokiak, prozesua erlatiboki erraza izan liteke. Baina orokorrean prozesua ez da zertan izan erraza, halatan non ez da batere txikia kopurua on hizkuntzak non oraindik ez dan sortu ia batere baliabide prepositiborik (japoniera SOV postpositibo zurruna, kasu).

ZERGATIK? Azken buruan, zeren baliabide burulehenekin dá irabazten esanguratsuki an botere rekursibo funtzionala, dá irabazten esanguratsuki an zehaztasun erosoa...

NOLA? Baldintza egokietan, hizkuntzak aski espontaneoki sortu (edo mailegatu) ohi dituzte euren preposizioak, abiatuz ti adverbioak edo beste elementu lexikoak; baina baldintzak (estrukturalak eta bestelakoak, intra eta extralinguistikoak) ez dira zertan izan egokiak, eta prozesua ez da zertan izan erraza. Euskararen kasuan ez da erraza, eta beharko litzake jarrera proaktiboa ti instituzio eta autoritate linguistikoak. []

Etiketak: , ,

osteguna, maiatza 23, 2013

Preposizioen jokoa vs. postposizioen jokoa an nominalizazioa

Dio Juan Garziak an bere "Kalko okerrak" (2005:86):
..., nominalizaziorako pauso hori emanez gero -ardatza aditza izatetik izena izatera pasatzen baita-, eta, ondorioz, inguruko konplementazio osoa hartara egokitu behar da (hor da funtsezkoa preposizioen jokoa, eta euskara, jakina denez, ez da hizkuntza prepositiboa). (Juan Garzia, 2005)
Bistan da asimetria funtzionala. []

Etiketak: , ,

larunbata, maiatza 18, 2013

Nominalizazioa = kontzeptualizazioa = zehaztasuna, aberastasuna... Zorionez!

Nominalizazioa dá kontzeptualizazioa, kontzeptualizazio zehatza, erosoa, indartsua eta diskursiboki funtzionala. Ez da berdin "igon", "igotzea" eta "igoera", ez da berdin "irakurri", "irakurtzea" eta "irakurketa", ez da berdin "garatu", "garatzea" edo "garapena", ez da berdin "hezi", "heztea" edo "hezkuntza", ez da berdin "abstraitu", "abstraitzea" eta "abstrakzioa"...

Baldin bilatu "igoera" hitza an hiztegi Harluxet, aurkituko dugu hau-azalpena:
"Igoera": iz. Igotzeko ekintza eta horren ondorioa. Prezioen igoera.

"Garapen": iz. Garatzearen ekintza eta horren ondorioa.

"Igotze" edo "garatze" sarrerak ez dira agertzen, eta euren esanahi regularra izanen zén soilik igotzeko edo garatzearen ekintza (edo prozesua), ez ondorioa.

"Igoera" edo "garapena" dirá kontzeptualizazio diferenteak respektu "igotzea" edo "garatzea", dira orokorragoak (besarkatzen dute hala igotzeko edo garatzearen ekintza nola horien ondorioa), eta dúte aberasten hizkuntza, dúte aberasten expresioa, dúte aberasten fintasun kontzeptuala, dúte sortzen zehaztasuna, eta gozamena on zehaztasuna, gozamena on esan (ia) justuki hori zein nahi den.

Eta gauza da ze, aparte aipatutako zehaztasun handiagoa, nominalizazioek (zeinen bidez aditzak bihurtzen dirén izen, eta perpausak izen-sintagma) duté ahalbidetzen joku sintaktiko eta expresibo aberatsagoa (esan nahi baita ze izenen lekuan perpaus nominalizatuak sartu ahal izatea dá aukera rekursibo potente gehigarri bat, sintaktikoki eta expresiboki aberasgarria), zeren kontzeptualizazio horiek konbinatu daitezke kin beste baliabide linguistikoak ki sortu mezu progresibo, zehatz eta ñabartuak (nahiz horretarako behar izán aukera sintaktiko egokiak zein soilik aurkituko diren an sintaxi progresiboak).

Baina hara non agertzen zaigun Juan Garzia (besteak beste) eta esaten digu ze nominalizazio erraza (aditzak aise bihurtú izen, eta perpausak aise bihurtú izen-sintagma) ez dela esanguratsuki aberasgarria (berdin nola, bere esanetan, ez lirakén aberasgarriak ez estruktura pasiboak eztare beste estruktura sintaktiko-diskursibo asko), eta hala, hobe dela jarraitzea gabéz halako mekanismo sintaktiko-expresibo potente eta errazak.

Baina, zéin da benetako arazoa? Benetako arazoa dá zailtasun funtzioanala on sintaxi regresiboak ki ustiatu ondasun expresiboak on nominalizazioa (zailtasun funtzional diferentzial esanguratsua zein regresiboak dún erakusten respektu progresiboa noiz saiatzen ustiatzen potentzia zehaztaile eta diskurtsiboa on nominalizazioa). Eta dio, Juan Garziak (1997):
Hala ere, egia da nominalizazioaren ardatzean halako pieza lexikoak behar direla, eta hortik hasten direla askotan euskaraz emateko buruhausteak. "Ingreso" hitz hori bera ere, ez dakit nola eman beharko genukeen (eta eskerrak ez dakidan!, gero azalduko ditudan arrazoiengatik). (Euskara lantegi, 1997:490)
Arrazoi horiek ez dira baizik zailtasun estrukturalak, aparte zailtasun lexikoak. Beste perla bat:
Hasteko, jakina, nominalizazio-izenen kasuan bezala, nominalizazio-adjektiboen hiztegi -derradan berriro, zorionez- guztiz ere urriarekin egiten dugu topo. Nola da euskaraz "preventivo"? Eta "cautelar"? Kautela handiz esateko kontuak dira, baina ez dago hiztegigilerik, trebeena balitz ere, ez terminologo jakintsurik, arazoari, horrela planteaturik, soluziorik emango dionik. Areago: ez ahal dio emango, zeren adjektibo horiek euskaraz eskura edukitzeak arazoa biderkatzea baino ez bailekarkiguke. (Euskara lantegi, 1997:496)
Gainera, eta aparte utzita ondorio sintaktiko-expresiboak, ¿zéin dira guzti honen ondorio lexikoak? Ba, orain, "igoera" eta "igotzea" edo "garapena" eta "garatzea" berdinduak datozela an Euskaltzaindiaren Hiztegia:

         "Igoera": iz. Igotzea.
"Garapena": iz. Garatzea, haztea.
bai eta esplizitoki agertu "igotze" sarrera:

         "Igotze": Toki batetik, gorago dagoen beste batera joatea.

nahiz ez den agertzen "garatze" sarrera. Esan nahi baita ze orain desagertu da diferentzia kontzeptuala arten "igotze" eta "igoera" edo arten "garapena" eta "garatzea", eta hizkuntza pobretu da. Zorionez? []
____________________________
Irakur ere sarrera hauek
1: Aukerako inpertsonalizazioa, ifrentzua?
2: Juan Garzia: ...idazkeraren trinkotasun indartsua
3: Preposizioen jokoa vs. postposizioen jokoa an nominalizazioa
4: Izenzalekeria? ez, arazoa da ordena regresivoa
5: Ordena regresivoa: zentzu batean, izenzalekeriarik gogorrena
6: Hitz-ordenaren malgutasuna? Juan Garzia oker dabil

Etiketak: , ,

asteazkena, maiatza 15, 2013

Izenzalekeria? ez, arazoa da ordena regresivoa

Ikus azken mezuko adibidea:
Langileen hautaketarako irizpide subjektiboen erabilpenaren salaketa egin dute sindikatuek.
Bistan da: ez dago ulertzerik. Gainera, guztiz hedatu da ideia ezen halako esaldien arazoa dá "izenzalekeria", edo "gehiegizko" nominalizazioa.

Orain konpara goiko adibide hori kin beste hau:
Los sindicatos han denunciado el uso de criterios subjetivos en la seleccion de personal (seleccion de trabajadores).
edo beste hau:
Los sindicatos han puesto una denuncia por uso de criterios subjetivos en la seleccion de personal.
Gauza da ze azken bi esaldi horiek arazorik gabe ulertzen dira, izanki euren nominalizazio-gradua goragokoaren antzekoa. Zein da, ba, arazoa? Arazoa dá ordena regresivoa, arazoa dá estuasuna on ordena regresivoa; arazoa ez da, sakonean, "gehiegizko" nominalizazioa; arazoa ez da, sakonean, izenzalekeria, baizik "gutxiegizko" potentzia on ordena regresivoa.

Baina, vistan da, nahiago izaten da jartzeá arazoaren "azken erantzukizuna" gain hiztuna, zein litzaken izenzale porrokatu, kutsatu eta guztizerruduna, ezez gain estruktura linguistiko regresivoa, zein dan sakoneko arazoa.

Hizkuntza regresivoetan desoreka estruktural serioa dana, hizkuntza progresivoetan aukera bihurtzen da, aukera zabala eta aberatsa te hautatu formarik egokiena segun gure helburu komunikativoa (zehaztasun gehiago edo gutxiago...). Esan nahi baita: ¿zein da egokiagoa?
Los sindicatos han denunciado...
edo
Los sindicatos han puesto una denuncia...
Diferenteak dira. Lehenengoak ez du inplikatzen salaketa formala, eta bigarrenak bai. []

Etiketak:

astelehena, maiatza 13, 2013

Ordena regresivoa: zentzu batean, izenzalekeriarik gogorrena

Izenzalekeria da arazo horietako bat zein tipikoki aipatzen dan an literatura buruz euskara. Ikus Irantzu Epelde, 2013
... ia edonon aurki dezakegu izen bihurtutako aditzen bat. Joseba Lozanoren “Izenzalekeria” artikulutik [1] hartu dut adibidea:
Langileen hautaketarako irizpide subjektiboen erabilpenaren salaketa egin dute sindikatuek.
Horren ordez, Lozanoren proposamena, hauxe:
Langileak hautatzeko irizpide subjektiboak erabili direla salatu dute sindikatuek.
Lehenbiziko perpausean, bat baino gehiago dira aditzen bidez aise eman daitezkeen izenak, eta ezin ukatu izenez ongi hornitutako perpausa luzea eta hizkera jasokoa bada, astundu egiten dela esana. (Irantzu Epelde, 2013)
Ez gara orain arituko buruz inportantzia eta utilitatea on nominalizazioa an edozein hizkuntza (jakina ari naiz buruz nominalizazio aberasgarria). Ezta ere buruz potentzia diferentziala on sintaxi progresivoa respektu regresivoa noiz gauzatzen nominalizazio aberasgarria (sintaxi progresivoak askoz hobeto ametitzen du). Orain nire fokua da aipatzea a kontraesana zein dan existitzen noiz kritikatzen ustezko izenzalekeria on:
Langileen hautaketarako irizpide subjektiboen erabilpenaren salaketa egin dute sindikatuek.
baina ez dan kritikatzen ordena regresivoa on:
Langileak hautatzeko irizpide subjektiboak erabili direla salatu dute sindikatuek.
Explikatuko naiz: ordena regresivoak jartzen ditu gako sintaktiko-interpretativoak an bukaera on esaldia, halako moldez non sintagma eta esaldi osoak diran bilakatzen unitate sintaktiko-interpretativo monolitikoak (zentzu batean, izenen modukoak), zeinen esanahia ez dan izanen koherentea harik iritsi bukaerako klave hori. Esan nahi baita ze:
Langileak hautatzeko irizpide subjektiboak erabili direla salatu dute sindikatuek.
ez da baizik unitate monolitiko handi bat noiz konparaturik kin:
Sindikatuek salatu dute ze erabili dira irizpide subjektiboak ki hautatu langileak.
Gainera, ordena progresivoan askoz hobeki ametitzen da nominalizazioa:
Sindikatuek dute salatu a erabilera on irizpide subjektiboak ki hautatu langileak.
Zentzu batean eta oro har, ordena regresivoa (buruazkena) da izenzalekeriarik gogorrena. [] 

Etiketak:

osteguna, maiatza 02, 2013

Mark Pagel:"Language is a piece of social technology for..."

Internet-en topatu dut video hau, non Mark Pagel biologoak du ematen bere ikuspegia buruz hizkuntza. Bertan soilik azpimarratu bi hitz:
Language is a piece of social technology for ...   (Mark Pagel, 9' 50'')
Bai, hizkuntza da teknologia soziala. []

Etiketak: ,