larunbata, otsaila 29, 2020

"-d(a)raino", "-danik",...."-dara",

Aurreko sarreretan mintzatu gara buruz "-d(a)raino" eta "-danik" atzizki-postposizioak, zeinen harira aipatuko dugú, orain, familia bereko "-dara" adlativoa ere, zeintaz mintzo zaigu De Rijk an bere artikulua titulatzén "'NUNC' Vasconice" (1992):
En el caso alativo, se conocen, ademas de oraidara, tambien bihardara, como en bihardara gabe 'antes de mañana' (Xarlem, 1371, cf. DGV V 206), y geurzdara 'al año que viene' (Oihenart, Pr. 56), donde el morfema -da-, claro esta, no admite la significación 'ahora'. Y en el terminativo, aún es mas fácil hallar ejemplos opuestos a la etimología que proponemos, como bihardraino 'hasta mañana' (Tartas, Onsa, 35) y noizdrano 'hasta cuando' que se da hasta cuatro veces en el Nuevo Testamento de Leizarraga (Mt. 17.17, dos veces; Le. 9.41; in. 10.24). [De Rijk, 1992:704]
Horra hor, beraz, "-dara" adlativoa, zein, orobat nola "-d(a)raino" eta "-danik" erraz bihur liteké:
  1. postposizio (partikula isolatua): "etxera dara", eta
  2. preposizio: "dara etxea",
zein den beste aukera adlativo bat. []

ostirala, otsaila 28, 2020

NONDIK DANIK. "Depuis quel endroit?" Duvoisin [OEH]

Azken sarreretan mintzatu gara buruz "-ra draiño", "-ra diño", "-ra giño" eta antzeko postposizioak zeinen zentzua zén muga-adlativoa, baina orain gogoratu nahi dugu nóla hemen agertzen zitzaigun "danik" postposizio ablativoa ere, zeinen desdoblamendu prepositivoa ez dateke zaila.

Duvoisin-ek erabili zuen postposizio hori afin indartú lekuzko ablativo bat:
NONDIK DANIK. "Depuis quel endroit?" Dv. [OEH]
Bestalde Sareko Euskal Gramatika-k honako azalpen eta adibideak eskaintzen dizkigu:
danik
Iparraldean –danik erabiltzen da ablatiboa adierazteko:
  • San Bernardoren amak, halako semearen merezizko ama baitzen, bere haurrak bere besoetan harturik sortu ziren bezain laster, Iesus gure Iaunari ofrezitzen ziotzan, eta orduan danik hek maite zituen errespeturekin, gauza sakratua eta Iainkoak begiratzera eman zioena bezala; eta hori hain zori onez gertatu zitzaion, non haren zazpi umeak izan baitziren guziz saindu. (Philotea, Pouvreau, S.)
  • Gazte-gazte danik hasi zen Pierre Lhande literaturari ohartzen; Mauleko ikastegian erdarazko bertsuak jada ontzen zituenaz geroz, hamalau-hamabortz urtetan. (Euskal Literaturaz, Lafitte, P.)
  • Orok ikasi behar beren ofizioa, eta ttipi danik. (Buruchkak, Etchepare, J.)
  • Nahiz ene legeetarik urrundu zareten eta ez ditutzuen begiratu zuen arbasoen egunak danik. (Biblia Saindua II, Duvoisin)
  • Jaunaren izena laida bedi orai danik bethiere artino. (Beste zenbait itzulpen, Arxu, J. B.)
Adibideetan ikusten denez, Iparraldeko tradizioan arruntak dira gaur danik, bihar danik, orai danik, beti danik, etzi danik… eta antzekoak (gaurdanik, bihardanik, etzidanik idazten ditugu egun). Bestalde, -danik horrek askatasun handiagoa zeukan lehen, eta inesiboko postposizio sintagmekin ere aurkituko dugu:
  • Ezen sarthuren gara reposean gu, sinhetsi ukan dugunok, erran duen bezala, Bada zin egin ukan dut neure hiran, Baldin sekulan sarthurenbadirade ene reposean: munduaren hatsean danik haren obrak akabatu izan baziraden ere. (Iesus Christ Gure Iaunaren Testamentu Berria, Leiçarraga)
  • Horra nondik ikasten dugun, ezen berzeak sanktifikatzen dituena, makula orotarik xahu dela: eta bere amaren sabelean-danik puritate orijinalean Iainkoari konsekratu izan kaiola makularik batre gabe: leinu humano guzia suiet den korruptioneak hura baithan ikustekorik batre ezluenkat. (Katexismea, Leiçarraga)
  • Baiñan plazer izan darotanean Jainkoak (zeiñek berezi izan bainau neure amaren sabelean danik eta deithu izan bainau bere graziaz) 16 ezagutarazi bere Semea predika niozatentzat jentillei, ordu beretik egin izan dut, egon gabe haragiaren eta odolaren ganik konseillu hartzen. (Jesu Kristoren ebanjelio saindua, Haraneder, J.)
  • Adoratu izan zuten turraren gaiñean daudezen guziek, zeiñen izenak ez baidire eskribatuak munduaren hastean danik hillarazia izatu den bildotsaren bizitzezko liburuan. (Jesu Kristoren ebanjelio saindua, Haraneder, J.)
Eredu horrek ez du lekukotasunik gaurko idazleen artean.
Beraz, ez da erabiltzen gaur egun, baina hor dago postposizioa, eta hor dago orobat eredu aurreratzailea, nondik etorriko litzaké adibidez "danik-eta...", edo orobat "danik..." soila. []

osteguna, otsaila 27, 2020

Azkarate-Altuna (2001): "'-o' lokatiboko bokala"

Atzoko sarreran mintzo ginén buruz "*-do" atzizki muga-adlatibo berreraikia, eta gaur aipatu nahi dugu haren inguruko beste analisi bat, zeinen arabera "*-do" horren azpian topa genezake elementu oinarrizkoago bat zein izango litzaké "-o" atzizkia (elementu atxikia), eta zeinen esangura izanen litzaké lokatiboa, jarraiki Azkarate eta Altuna an "Euskal morfologiaren historia" (2001:106):
Adberbio horietan [egundo, oraindo...] nabarmena da "*-do" atzizkia; bateo (batio) forman ikus daiteke atzizki horren aztarna (adibideak Orotariko Euskal Hiztegi-tik hartuak dira):
Argi-ezkilarekin batio
Gracieiqui batio
Ayéqui báteo
Chistoréqui báteo
Erraz jabetzen gara zein balio duen "bateo" horrek; beste euskalki batzuetan batean, batera aditzondoek adierazten dutena. Hori kontuan harturik, "bateo" horren osagaiak zein diren identifikatzean, "bat" zenbatzailea + lotura bokala + "-o" lokatiboko bokala genuke ("-an" atzizkian ikusi dugun "-a"-ren parekoa). [Azkarate-Altuna, Euskal morfologiaren historia, 2001:124]
Hortaz, "-o" hori izanen litzaké ber "-o-" zein agertzén an "hor" bera, edo an "hori", "dio", edo "-on" genitiboa. []

Etiketak: ,

asteazkena, otsaila 26, 2020

"-no(n)" (movement and a locative idea) vs "-do" (‘until, up to’)

Sarrera honetan aipatzen genuen "-no" atzizki zaharra, zein herenegun ikusten genuen nóla etor litekén tikan "-non" zaharragoa, zeinen esangura, jarraiki Lakarra (2013), litzaké bikoitza:  

... both movement and a locative idea

Lakarraren azalpen horretan, hemengo "-d-" epentetiko modukoa ez litzake inondik inora epentetikoa, izanki jatorri verbala: "-din", halatan-ze, jarraiki Lakarraren azalpena, "-giño" etorriko litzaké tikan "-diño" (ikus hemen), non justuki "-g-" hori bukatuko zen izatén epentetikoa.

Eta, orain, galdera dá: zér zioen De Rijk-ek buruz "-g-" hori? Ba, hauxe da bere azalpena:

"*-ragaindo" > "-ra + gain + *-do"
non izanen genuké atzizki zahar bat, "*-do", zeinen esangura izanen litzaké muga-adlatiboa "until, up to". Ikus an hitzak e Ekaitz Santazilia ("Noun Morphology", 2013):
The terminative allative appears as -raño, -radino, -raino, -raindo, -d(a)rano, -giño, etc. All of these have final -o. De Rijk (1995a: 297-302) believes that the most conservative of these variants is -raindo. In fact, forms attested in Navarre such as bat-e-o ‘at the same time’ (from bat ‘one’) could point to the old existence of a consonant which would justify the epenthesis of -e-. This consonant would be, according to de Rijk, the -d- which is found in -raindo, but also in words such as oraindountil now’ (it also appears as oraino). *-do would be, then, an old morpheme to express ‘until, up to’. [Santazilia, 2013:268]
Bukaerako "*-do" horretaz aparte, izanen genuke betiko "-ra" adlatiboa eta baita "gain" izena ere, nondik etorriko litzaké "*gaindo" > "giño" izena (zein zen abiapuntua e azalpena e Azkue, zeintaz mintzatu ginén adibidez hemen). Ikus Santaziliaren hitzetan:
In the rest of the morpheme, in de Rijk’s view we would have the word gaintop, which, according to Jacobsen and Trask, is also present in the inessive (cf. §6.4.2.1). Consequently, we would start from the grammaticalization of an independent element *gaindo (lit. ‘up to the top’). As gain lost its lexical content, its initial consonant dropped out, thus giving rise to one of the attested secondary cases from the allative: *-ragaindo > *-raaindo > -raindo. If we start from *-ragaindo, all the variants mentioned above are easy to explain, except for two.

To explain -giño, residually attested in B, we would have to propose that*-gaindo has been attached directly to the root, with no allative suffix. The second one, -d(a)rano, consists of -da- + *-ragaindo > -raindo > -raino > -raño > -rano. This -da- would be, again, the same archaic morpheme discussed above (cf. §6.4.2.2), with the meaning of ‘now’, although, by the period of the grammaticalization of the whole suffix, it would already have lost this meaning (ibid.: 362). The desemantization of the morpheme -da-, as well as of -gain-, further gave rise to a high number of pleonastic forms in many authors, perhaps the most intricate one being Tt. (S, 17th century) egün-ialadranountil the day’. In this form, we have two already known allatives, -ala- and -ra-, with which the terminative postposition has agglutinated.[Santazilia, 2013:268-269]
Azken errepikapen hori komentatu genuén hemen. Edonola ere, hor izanen genuke "*-do" sufijo muga-adlatibo zahar berreraikia. []

Etiketak: , , ,

asteartea, otsaila 25, 2020

Orduan, Lakarraren arabera, nóndik etorriko litzake hóri "-g-" hen "-giño"?

Atzokoan, berdin nola herenegun,  aipatzen genuén a azalpena e Lakarra zeinen arabera "-raino" osatuko zén honela:
... -raino < *ra-din-no eta ez *-ra-gino, de Rijk 1992-k nahi bezala... [Lakarra, 2008:484]
Gainera, atzo aipatzen genuén a azalpen gehigarria e Lakarra, zeinen arabera:
-ra + *din + *no < -ra + *din + *non
Hala izan balitz, galdera litzaké: nóndik atera da hóri "-g-" e "-giño"? Ekaitz Santaziliak diosku ondorengoa (an "Noun Morphology", 2013):
The juncture *-din-non- would create a fortis environment for the nasal which would prevent it from disappearing. If this were the case, we would be obliged to propose an antihiatic function for the velar of the variant -ragiño. [Ekaitz Santazilia, 2013:269]
non, velar hori dén gure "-g-" hori. Lakarrak ematen dú ondorengo azalpena (an "Euskararen historiaurrearen berreraiketa sakonagorako: forma kanonikoa, tipologia holistikoa, kronologia eta gramatikalizazioa" 2013:303):
Bidenabar, -raino de Rijkek (1992) -ra -giño zatitzen zuen baina, (2008b)-n esan bezala, hobe genuke -ra -(d)i -no, analizatzea, -g- hori beste askotan bezala -D- > ondoko  > C hiato-hauslea dugularik. Analisi hori MA sistemara "itzuliaz", *dar + *din + *non (TO SIT + TO COME + TO GO TO) genuke "UNTIL"-ekin beste hainbat hizkuntzatan legez. [Lakarra, 2013:303]
Beraz, azalpen horretan, gure galderako "-g-" hori izanen litzaké, finean, epentetiko modukoa. []

Etiketak: ,

astelehena, otsaila 24, 2020

Lakarra (2008, 2012): -raino < *ra-din-no < -ra + *din + *non

Atzokoan aipatzen genuén a azalpena e Lakarra zeinen arabera "-raino" joango zén historikoki (gradualki) osatzén honela:
... -raino < *-ra-din-no eta ez *-ra-gino, de Rijk 1992-k nahi bezala... [Lakarra, 2008:484]
non, izango genuke "-ra" direktiboa, "-din-" adizkia, eta. azken partikula bat, "-no" zeinen etorkia ez den, printzipioz, argiki ikusten. Eta justuki "-no" horretarako, Lakarrak ematen digú ondorengo azalpen etimologikoa (deskribatua an "Noun Morphology", Ekaitz Santazilia, 2013):
Lakarra (2008a: 484 and 2012b) prefers to reconstruct -ra + *din + *non, with a serial verb construction after the all. suffix. The first would be the monosyllabic root *dinto (be)come’ (also present in east. jin ‘to come’, < *e-din), and the second the root *non, implying both movement and a locative idea. [Santazilia, 2013:269]
Hor, beraz, Lakarrak proposatzen du "-non" formantea, zein, berak dioenez, egongo litzake lotua ki mugimendua eta ideia lokatiboa (pensatzekoa da ze, akaso, bukaerako "-n" horretan ikusi beharko genuke inesibo bat). []

Etiketak: , ,

igandea, otsaila 23, 2020

Lakarra (2008): "-raino < '*ra-din-no' eta ez '*-ra-gino', de Rijk 1992-k nahi bezala"

Galdetzen genuen atzo nóndik etorriko zen hóri "-d-" an "-ra dino" muga-adlatiboa, zein agertzen zaigu gaur egun an area zehatz bat e Nafarroa Beherea (Iñaki Camino, "Amiküze eskualdeko heskuara", 2016:314):
Nafarroa Beherean atzizki hedatuena -(r)ano aldaera da. Aldiz, -rad- duten aldaerak, erdialdean eta franko iparrean erabiltzen dira: Aturrialdeko Mugerren, Oztibarreko Jutsin eta Larzabalen nahiz Landibarren -(r)adino ageri zaigu. Baxenabarreko iparrean eta erdiguneko Landibarre-Oztibarre alderdian aldaera d-dunak ez dira bakarrak, baina hori dute beren eremua, beheiti ez dira berriz ageri. Aldiz, -(r)ano & -(r)aino aldaerak Nafarroa Behere guztian erabiltzen dira, Lapurdiko Aturrialdea eta Hazparne barne, baina ez dira Amiküzen ageri. [Camino, 2016:314]
Hortxe beheragoxeago, Iñaki Caminok berak aipatzen digu nóndik etor liteke "-d-" hori segun azalpena hen Lakarra:
Nolanahi ere den, egun bederen Amiküzen berezko -radio aldaera ageri zaigu nagusi eta aski bereizgarri gertatzen da. Lakarrak -ra + *din + *no berreraikitzen du euskarazko muga adlatiboa (2008: 484); ikus Santaziliaren sistematizazioa ere [Camino, 2016:314].
non hauexek dirá Lakarraren beraren 2008ko hitzak (an "Aitzineuskararen gramatikarantz (malkar eta osinetan zehar", 2008):
Beharbada -rantz, -rontz, -runtz ez dator *-ra + ontzi-tik (pace Gómez 2005) *-ra + dontz batetik baizik (cf. -raino < *ra-din-no eta ez *-ra-gino, de Rijk 1992-k nahi bezala); ik. Lakarra (inprimategian-a:azken atala). [Lakarra, 2008:484]
Hor dugu, beraz, a-hipotesia hen Lakarra, zeinen arabera, "-d-" hori ez letorke tikan ustezko "*da" adverbio zahar bat, baizik tikan aditz-forma jokatu bat: "*din" (*edin", "dadin"). Jarraiki hipotesi hori, "dino" izanen litzaké azken buruan adizki bat, zein aski erraz aurreratu liteke, baldin hala nahi. []

Etiketak: ,

larunbata, otsaila 22, 2020

"-draino" azalduá nola metatesia e "-ra + dino"

Galdetzen genuen hemen ea nóndik atera ziteken hóri "-d(a)-" epentetiko modukoa zein agertzen zitzaigun batúz "orain" adverbioa eta "-raiño" sufijoa, afin osatú "oraind(a)raiño", adibidez. Eta hantxe aipatzen genuen a azalpena e De Rijk (1992), zeinen arabera "da" hori izanen zén adverbio zahar bat, signifikatúz "orain", zein geldituko zen fosildua (eta errepikatua) an estrukturak nola hóri aipatua ("oraind(a)raiño").

Baina bádira beste azalpen batzuk ere. Adibidez, sarrera honetan aipatzen genuén a liburua "Euskal dialektologiaren hastapenak" (Txillardegi (Zuz.), 1983:365) non "-draiño" hori azaltzen da arartez fenomenoá e metatesia:
Bustintze eta Arhantsusiko adibideetan, "ra + dino" elemenduen metatesia edo dagoela ematen du:
"xaharra itzulika juaiten erreka batera draino." (Cerquand., 29, 50 Bustintze)
"goizetan goizik jalten zen etxetik eta kanpo egoiten ilhune
ra draino." (Cerquand., 37, 75 Arhantsusi)
[Euskal dialektologiaren hastapenak, Txillardegi (Zuz.), 1983:365]
Hor da, beraz, azalpen alternativo bat ki sorrera hen "draino" postposizioa eta bere "-d-" hori, zein, azalpen honetan, ez litzake epentetikoa. Baina, orain, galdera da:
Nóndik etorriko litzake "-dino" hori, eta bere "-d-" hori? 
Biharkoan zerbait esanen dugu horretaz. []

Etiketak: ,

ostirala, otsaila 21, 2020

Oihenart (1657): "¡Oy zerik du sudurra! / ez egia ez apurra."

Atzoko sarreran mintzatzen ginén, besteak beste, buruz atzizkiá "-egi", zein, atxikia doalarik, ez den hain erraz lekuz-mugitzen (adibidez ki posizio burulehena) nola hitz aske bat nola dén "lar" edo "sobera" bera. Baina, Azkuek zehazten digunez (an Morfología Vasca, 1925:18) , Oihenartek eskaini zigún ondorengo erabilera interesgarri eta ondo zaharra (1657):
Egi.
Oihenart elevó a este sufijo graduativo a la categoría de nombre sustantivo.
¡Oy zerik du sudurra!
ez egia ez apurra.
Oh! de qué tiene la nariz! ni demasiado (grande) ni insignificante. (Oih. 159-22.) [Azkue, Morfología Vasca, 1925:18]
Hor dugú "-egi" askatua ("egi"), nondik jada askoz errazago antzeman liteké bere erabilera prepositiboa:
egi-a = egi handia (= handiegia)
nahiz, gauza da ze, "egi" prepositibo hori ez da hain aukera ona, zeren nahas liteke kin zerbait referitua ki "egia" (esan nahi baita kin izená "egia" zeini higatu zaio "a" organikoa: "egi handia" = "egia handia").

Gainera, báda hor "lar" prepositibo monosilabikoa. []

Etiketak:

osteguna, otsaila 20, 2020

Hizkuntza isolatzaileak ez dira zertan izán burulehenak

Zioen atzo Txopik hemen:
Gipuzkeraz esan ohi da "zailegi, ezkertiarregi, jakobinoegi", aldiz Nafarroako Bortzirietan dute erabiltzen bi hitz "sobera zail, sobera ezkertiar, sobera jakobino".

Nire iritziz hau da oso interesgarri, alde batetik zeren dira bereizten bi hitz eta bestalde, gakoa esaten delako hasieran. Ez al dira hauek hizkuntz isolatzaile baten ezaugarriak?
Demagun "lar" partikula, zein dén sinonimoa hen "sobera" edo "-egi". Daukagu:
"Gozotasun lar" vs "Lar belozidade" [OEH]
edo
"Bihotza samur lar" vs "Burua lar bero" [OEH]
 
non ikusten da ze "lar" banandurik (isolaturik) emateak ("dira bereizten bi hitz") ez dakar ordena burulehena ("gakoa esaten delako hasieran").

Esan nahi baita ze, zentzu tekniko formal hertsian (ikus "Nexu postpositiboen joera sintetikoa vs nexu prepositiboen joera analitikoa"), hizkuntza analitikoak (eta hizkuntza isolatzaileak ez dirá baizik muturreko hizkuntza analitikoak) ez dira zertan izán burulehenak.

Hori esanda, azpimarratu nahiko nuke ze, báda zentzu zabalago-funtzionalago bat zeintan ulertú analitikotasuna (ikus "Analisi koherentea vs sintesi monolitikoa"), zeinen arabera soilik hizkuntza burulehenak izanen liraké analitiko, bitarten buruazkenak izanen liraké sintetikoak. Zentzu zabalago guztiz interesgarri horretan, genioénez (hemen): 
Kontua da ze, analisian (analysis), fokua jartzen dugu gain parteak, elementuak edo zatiak, zeinek báduten banan banan interes propio koherentea (analisian zatitzen dugú osotasuna an zati esanguratsuak) biartean-ze, sintesian (synthesis), interesatzen zaigu osotasuna, zeren hor lortzen dugu bilatutako koherentzia sintaktiko-interpretatiboa (osotasuna da hor elementu esanguratsuena, eta ez hainbeste parteak, zein, hor egonda ere, ez dira gure fokua an hurbilketa sintetiko hori).

Zentzu zabal eta orokorrean esan genezake ze hizkuntza burulehen-deduktiboak, zein baitira sintaktikoki eta interpretazionalki koherenteak, dirá ere analitikoak, zeren hitz-ordena horretan mezu osoaren banakako zatiek bádute zentzu sintaktiko eta interpretatibo koherentea, zeren ordena horretan ia hitz bakoitza itsatsi daiteke koherenteki ki gure entendimendua an modu estrukturalki eta interpretazionalki segurua, zeren ordena horretan goaz deduzitzen, pausuz pausu eta seguru, esanahi global analitikoa.

Kontrastean, eta zentzu zabal horretan segituz, sintaxi buruazken-induktiboan soilik lortzen da koherentzia noiz heldu azkena, halatan non, lehenago, soilik ahal den induzitu ustezko uztardura estruktural-interpretazionala. Ordena horretan, osotasuna dago lehen planoan, eta parteak soilik dirá bigarren planoko elementu inkoherenteák ze-ari-diren itxaroten, esango nuke etsituki, euren osotasun sintetikoa.

Nolabait esan, unitate sintetiko oso horiek ikus daitezke nola balira izen (edo izendapen, edo etiketa) monolitiko luzeak, nola nioen an sarrerá titulatzen "Ordena regresivoa: zentzu batean, izenzalekeriarik gogorrena".
Bestalde, genioén an "Nexu postpositiboen joera sintetikoa vs nexu prepositiboen joera analitikoa":
Kontua da ze bereizketa tekniko espezifikoago horrek [analitiko-isolatzaile vs sintetiko] ez du, printzipioz, zerikusirik kin kontrasteá arten hizkuntza burulehenak eta hizkuntza buruazkenak. Esan nahi baita ze zentzu tekniko zehatz horretan sintetiko hitzak soilik adierazi nahi du morfologia aberatsa (hitz-ordena aparte utzita), eta analitiko hitzak soilik referituko litzake ki hizkuntzák (edo sintaxiák) zeinek erabili morfologia gutxi, muturrean egonik halako hizkuntzak (isolatzaileak) zeinen hitzak diren osatuak kin morfema bakarra  (isolatzaileak) independenteki respektu ordena burulehena edo buruazkena zeinetan ordenatzen dira morfema horiek.

Eta diot printzipioz, zeren, ez gutxitan, nexu edo konektore sintaktiko postpositiboek (zeinek adierazi erlazio eta lotura sintaktikoak) duté izaten joera sintetikoa (ki inflexioa edo aglutinazioa: alegia, itsatsita joaten dira) bitartean-ze, aldiz, nexu edo konektore sintaktiko prepositiboek izaten duté joera askoz analitikoagoa (azken zentzu tekniko zehatz horretan: hau da, ez dira joaten itsatsiak, baizik solte respektu hitza zein modifikatzen dute, isolatuak).
Ikus halaber ondorengo sarrerak.
Hortaz, zentzu tekniko hertsian, hizkuntza burulehenak izan daitezké analitikoak edo sintetikoak (berdin nola buruazkenak ere bata edo bestea izan daitezke), baina zentzu zabal batean, soilik hizkuntza burulehenak izanen liraké analitiko, eta hizkuntza buruazkenak sintetiko. []

Etiketak:

asteazkena, otsaila 19, 2020

Nóndik ateratzen da "-d(a)-" epentetiko moduko hori?: "...una clara razón de comodidad..." (De Rijk, 1992)

Aurreko sarreretan aipatu dugú, behin baino gehiagotan, "-draino" atzizkiaren "-d-" epentetiko moduko hori, zeinekin gertatzen da a-fusioa arten, adibidez, "gaur" adverbioa eta "-raino" sufijoa, sortúz "-d(a)raino". Baina, gauza da: ¿nóndik ateratzen da "-d-" hori?

Puntu horretaz, De Rijk hizkuntzalariak bádu azalpen interesgarri bat, zein gelditzen da zehazturik an bere artikulua titulatzén "'NUNC' Vasconice" (1992), eta zeinen arabera "da(n)" litzaké adverbio zahar bat zeinen esangura egonen litzaké lotua kin oraina, eta zein momenturen batean galduko baitzen aldé "orai(n)" adverbioa. Berak dio:
Una vez eliminado el adverbio independiente dan por la competencia de orain, era natural que, al cabo de cierto tiempo, los hablantes acabaran por olvidarse del papel semántico que, en semejantes compuestos, desempeñaba el morfema da. Pero no por ello desaparecieron tales compuestos, antes bien se extendieron a nuevos casos, quedándose borrada de tal manera la distribución originaria del morfema -da-. Es que había una clara razón de comodidad: era mucho mas cómodo unir la desinencia -raino (o -ra) a un nombre sustantivo terminado en vocal que a un adverbio terminado en consonante, coma sería noiz 'cuando' o bihar 'mañana'.

A falta de testimonios explícitos, es difícil comprobar hasta qué fecha los locutores guardaban conciencia mas o menos clara de que -da- era un morfema que tenía que ver con el presente. Sin duda había diferencias según las zonas. Así, en la obra bastante extensa del sacerdote labortano Etcheberri de Ciboure, da sólo se combina con los adverbios orain(n) 'ahora' y egun 'hoy', de acuerdo con su etimología, mientras que en la zona oriental del país bihardrano 'hasta mañana' ya formaba parte de un proverbio, uno de los recogidos por Oihenart: auco bihardrano 'aguárdale hasta mañana'. [De Rijk, 1992:704-705]
Horren arabera, "-d-" edo "-da-" hori izanen litzaké, jatorriz, adverbio bat zein, bere jatorrizko erabileran galdutakoan, geldituko zén hor konservatua nola elementu epentetikoa zatio una clara razón de comodidad.

Akaso "da" adverbio horrekin lotua, ikus ondorengo sarrera:
[]

Etiketak:

asteartea, otsaila 18, 2020

"draiño" soltea: akaso jarraikiz antzeko eredu bat (analogia)

Atzoko sarreran ondorengo galdera agertzen da referitua ki momentuá zeintan atzizkiak pasatzen diren ki izán hitz solteak:
Ados, baina, ¿noiz pasatzen dira atzizkiak izatera hitz solteak?
Azken sarreretako kontextuan, galdera izan liteké: nóiz edo nóla pasatzen da "-raino" atzizkia ki "draino" forma soltea? Eta ez da erraza jakitea, baina nik uste ze, pausu hori (berrinterpretazio hori, reanalisi gramatikal hori) gerta zitekén noiz hiztun batzuek (ekialdekoak, zirkunstantzia batzuetan) bilatu eta aurkitu zutén bide bat ki erabili "-raino" kin adverbio tenporalak nola "gaur" edo "bihar" (ikus sarrera hau). Hor ikusten da ze autoreek duda egiten dute buruz izaera gramatikala hen "draiño", halatan-ze, batzuk interpretatzen duté atzizkia dela (atxikia emanez), eta beste batzuk postposizioa (soltea emanez). Ikus an OEH:
oraindaraino.
(-raño Lar, H), oraindraino (SP), oraindrano (vEys, H), oraidraino (R-uzt), orainderaino, ora(i)drano.
Hasta ahora. "(Hasta) aquí, hasta ahora" Lar. v. oraindaino.
Hik begiratu ukhan duk mahatsarno ona oraindrano.Io 2, 10. Karitatez berotzatzu bihotzak, / herraz eta gaitzeristez oraindaraño hotzak. EZ Man I 38 (II 23 oraidaraño, II 186 orain daraño). Baldin oraiñ daraño egondu bazarade itxuturik bizioten [sic] eta bekatuetan. (Munarriz, 1753). FLV 1989, 117. Leituko da orainderaño bezala euskerazko librotxo bat. (Larraun, 1762). ETZ 126. Orai drano nik egin düdanak ezpeitü deüs balia. Mst I 19, 1 (SP huneraino, Ch orai arteraiño, Ip orai artino, Ol gaurdaiñokoan). Zure grazia eztian / oraidrano izan nüzü. Mustafa. (ap. DRA) Orainderaño egin tugunak / eman diozkagu bertzeri. Auspoa 97, 21. Ama, zure nahiak oro egin zitit oraidrano, zure seme legian. Ip Hil 148. v. tbn. Oradrano: O Po 6. Tt Onsa 138 (Arima XIV oradraino). [OEH]
Reanalisi hori egon zedin, paper bat joka zezakén a-mekanismoa deitzén analogia. Nola gertatuko zen? Ba, aurreko aipuan bertan aurkitzen ditugu beste forma batzuk, gurearen esangura berekoak, nola orai arteraiño edo orai artino, non dauzkagun "arteraiño" eta "artino" solteak (zein batzuetan agertuko dirá atxikirik ere), eta non, gainera, orobat aurkitzen ditugún "-raiño" eta "-iño" barneraturik. Hortaz, bide beretik, akaso analogiaz, ez dirudi hain zaila ze hiztun batzuek interpreta eta reanaliza zitzatén "-draino" edo "-daraino" atzizkiak nola "draino" edo "daraino" postposizioak (solteak). Akaso gero, postposizio reanalizatu hori zabalduko zen ki beste erabilera batzuk, nola "-ra draino", zeintaz mintzatu ginen atzo.

Edonola ere, gauza da ze hiztun (edo idazle) batzuk, nola edo hala, hasi ziren interpretatzen "draiño" soltea, eginéz reanalisi gramatikal bat, esan nahi baita reinterpretazio bat e-material linguistikoa. []

Etiketak:

astelehena, otsaila 17, 2020

"giño" > "-ra giño" > "-raiño" > "-ra draiño"

Atzoko sarreran ikusten genuén "draiño" soltea (edo "danik" ere) erabiliá kin adbervio soilak nola "egun" edo "bihar". Ikus jarraian nóla "draiño"solte hori orobat erabiltzen dén kin adlativoa (an "Euskal dialektologiaren hastapenak", Txillardegi (Zuz.), 1983:365)
"xaharra itzulika juaiten erreka batera draino." (Cerquand., 29, 50 Bustintze)
"goizetan goizik jalten zen etxetik eta kanpo egoiten ilhunera draino." (Cerquand., 37, 75 Arhantsusi)

[Euskal dialektologiaren hastapenak, Txillardegi (Zuz.), 1983:365]
Ohartu ze, erabilera horretan, "-ra" adlativoa bi aldiz agertzen da:
"-ra draino"
Hor, pasatu gara tikan "-ra giño" postposizioa ki "-raiño" sufijoa, eta hortik ki "-ra draiño" postposizioa non, nolabait esan, "-raiño" berriro askatu den, hartuz "d-" (epentetiko moduko) bat hasieran. []

Etiketak: , ,

igandea, otsaila 16, 2020

"giño" izena > "-ra giño" postposizioa > "-raiño" atzizkia > "-daraiño" atzizkia > "-draiño" atzizkia > "draiño" soltea = "d(a)ra + (g)iño"

Jarraituz kin prozesua zeinengatik "giño" izenak eman du "giño" postposizioa" eta "-giño" atzizkia, ikus dezagun ondorengo adibidea hen Tartas, non autore zuberotarrak ematen digú "draiño" berriro soltea, zeinen barruan dén "-(g)iño" atzizkia:
Guri erakhusteko nola atzo danik egun draiño, egun danik bihar draiño, arte hura baita labur eta hertsi. Tt Onsa 39. [OEH]
Hor, berriro burutu da prozesuá nondik hitz solte bat, "giño", pasatzen dá ki izán postposizio eta atzizkia, eta gero berriro askatzen da azpí forma diferente bat: "draiño" soltea. []

larunbata, otsaila 15, 2020

"giño" izena > "giño" postposizioa > "-giño" atzizkia

Atzoko sarreran mintzatu ginén buruz "-giño" atzizkia, zein ez den baizik "giño" izen atxikia, eta zeinekin sortzu dirén, adibidez, "-ragiño" > "-raiño" atzizkiak ere. Báda, ordea, beste estadio bat arten izena eta atzizkia, zein dén postposizioa. Ikus horretaz guztiaz Iturriko-k eskainitako informazio zehatz eta oparoa, an Bizkaieraren ataria (2019): 
Gino postposizino zahar bat dogu, sartaldekoa batez be, ibili-ibili atzizki izatera heldu dana: gino, -ra gino, -raino. Sintaxi diferenteak ezagutu ditu gino horrek, eta hitz kategoria diferenteakaz gramatikaratua. Egitura ezagunenak garanduko ditugu behin banan:
a) Gino postposizinoa izen soilari dautsala erabili izan da, oraindino be sartalderengo bizkaieran guztiz galdu barik dagoan egiturea, baina lekukotasun aberatsa dauena tradizinoan, zaharrean batez be, baina klasikoan be. Halan agiri da XVI. mendean bertan, errefrau zaharrotan: “Andraurenak etsea lauzatu gino daroa betatu. / ‘La mujer de buen recado, la casa suele hinchir hasta el tejado’” (RS 210). Ginoko adnominala be, ‘hasta, incluso’ balioaz behin baino sarriago agiri dan postposizinoa dogu Añibarro eta J. Mateo Zabalaren idatzietan: “Zeinek [Jangoikoak] artuko badeust berba alper baten kontu estua, estuago artuko deust nire erruz galduten dan lauziri giñokoa” (Añ. Lora Sorta). “Etxe ginoko guztia galduko dau. Lau ziri ginoko guztia”. (J. Mateo Zabala).

b) Erakuslearen gainean be erabilia da, batez be hata- oinaren gainean; hau da, leku-denporetako oinaren gainean, ez ha- soilagaz. Hatagino eta hataginoko egitura biziak dira gaur egun be.

c) Izen aldatiboari dautsala ohi darabilgun atzizkia bikotxa dogu, -ra + -ino > -raino. (...) Arauzko aldaera -raino bada be gaur egun, XIX. mendea ondo sartu arte iraun dau -ragino zaharrak–, idazleek sarri banan idatzirik emon izan dabena, -ra gino. Gure klasiko batzuen idatzietan erraz topau daikeguz honetarikoak: “Zeruragino igoten badot, zeu an zagoz” (frai Bartolome Ikasik I). “eta onegaz dabilz alkarregaz zaldi-mandoak legez, sarturik aoragino loikeriarik lotsagarrienetan” (P. Astarloa UD-I 260).

d) Aditz jokatuaren gainean, gino soila edo ginoan inesiboa ditugu posposizino-era nagusiak, ginoko adnominala be batzuetan suertetan dala.
Gaur egun bizkaiera sartaldekoan ezagun-erabilia da egitura hau, batez be egitura finko antzekoetan, eta esangura berezituaz. Horreetarikoak dira: dan gino, dan ginoan eta dan ginoko, hirurok Azkueren denporatik ondo lekukoturik ditugunak. Egitura horren lexikalizazinoaren ezaugarri da, duda barik, honek bere hiztegian loturik idatzi izana. (...)

e) Adberbio kategoriagaz, berariaz orain presente-denpora adierazleagaz, sarri irakurten da oraintsura arteko idatzietan; luzaroago eta ugariago iraun dau gino postposizinoak oraingino itxurapean, beste kategoria batzukaz baino. XIX. mendean bizi-bizi agiri dira oraingino eta nozgino, gaur egun nagusi dan “orain arte” egituraren lekuan.(...)
[Iturriko, Bizkaieraren ataria, 2019]
Horrela: "giño" izena > "giño" postposizioa > "-giño" atzizkia. []

ostirala, otsaila 14, 2020

"giño" solterik > "-giño" atxikirik

Jarraian, has gaitezen ikusten a-kasua hen "giño" izena, eta zéin izan den bere evoluzio gramatikal-semantikoa. Dio Azkuek an bere hiztegi hirueleduna (DVEF, 1905-1906):
-ganagiño (Bc) -ganaino, sufujo compuesto del infijo "-gan" de seres animados, del directivo "-a" y el sustantivo "giño", usado también como sufijo casual... [Azkue, DVEF, 1905-1906] 
Esan nahi baita ze, sufijo horretan atxikia joango litzaké "giño" izena:
Giño: 1. Proporción. giñoan, en proporción, Al daigun giñoan, en la medida (proporción) que podamos, (...) [Azkue, DVEF, 1905-1906]
zein bihurtu baita "-giño" atzizkia ere:
"-giño" (B,...), sufijo casual, que significa "hasta...". Iñurriagino lagun gura, hasta la hormiga desea compañía. ¿Nogiño? (B-a), ¿Noragiño? (B, Olg. 62-20) ¿Hasta dónde? = Hoy por lo regular el sufijo compuesto "-ragiño" se contrae en "-raiño":... [Azkue, DVEF, 1905-1906]
Hortaz, hor daukagu beste izen bat "giño" zein pasatu da ki izán sufijoa ere: "-giño". []

osteguna, otsaila 13, 2020

Gotzon Egia (2012): "...: 'emendakin' ia guztiak gaztelaniazko 'enmienda' dira gaur egun."

Atzo ikusi genuén Anjel Lertxundik nóla erabili duén "aizun" adjektivoa, eta gaur ikusiko dugu Gotzon Egiaren beste erabilera bat, aterea tikan bere artikulua titulatzén "Adiskide aizun horiek" (2012), non autorea mintzo da buruz aldaketa linguistikoa (kasu horretan semantikoa), zeini, batzuetan, bide eman behar zaio:
Bi hizkuntzatan forma antzekoa duten adiskide aizun horien erruz egiten omen dugu labainka hainbatetan. Nahigabeko zirristak izango dira gehienetan (Kalkoen Behatokiak eman zizkigun ale eder batzuk hemen bertan), ez dizuet ukatuko, baina, bertsolarietan nola, hitzen arteko antza indartsua izan ohi da zentzuak -zentzu berriak- esnarazteko. Ados, «emendakin iz. ‘eranskina’ (ez du gaztelaniazko enmienda adierazten)» tematzen da Hiztegi Batua, baina Google-k bilaketa azkar batean gezurtatzen digu hori: emendakin ia guztiak gaztelaniazko enmienda dira gaur egun. [Gotzon Egia, 2012]
Bai, aldaketa semantikoabeste mekanismo bat nondik sortzen dirá erabilera (aldaera) berriak.

asteazkena, otsaila 12, 2020

Eta hortxe dago "aizun" adjektiboa, hizkuntza aberasten

Mintzo ginen atzo nóla "aizun" eta "izun" adjektiboak eskura dauzkagun an hiztegia e-Euskaltzaindia. Eta, orain, ikus dezagun Anjel Lertxundi-k nóla darabilen "aizun" adjektiboa an bere artikuluxka titulatzén "Isiltasuna" (Berria, 2014):
Zalaparta mediatikoaren erdian, isiltasunaren oihartzun ozena: nahikoa da; asko jokatzen ari gara; ez gaude prest amesgaiztotik aterako gaituen bakea zapuzteko, ez dugu gure ametsa helburu aizunen bazka ikusi nahi. [Anjel Lertxundi, 2014-01-12]
Eta hortxe dago "aizun" adjektiboa, hizkuntza aberasten. []

Etiketak:

asteartea, otsaila 11, 2020

Euskararen mekanismoek funtzionatu ahal dute

Hemengo sarreran genioenez, hortxe dauzkagu "aizun" eta "izun" adjektivoak, zein, zorionez, irakurri ahal ditugu an Euskaltzaindiaren Hiztegia ere. Ikus "aizun" eta "izun" (EH):
aizun
adj. Faltsua. Bi arte mota dira: zinetakoa, jatorra, eta aizuna, gezurrezkoa. Mundu aizun hau. 
eta
izun
adj. Aizuna, faltsua.
erakutsiz ze, euskararen mekanismoek, kasu honetan mekanismo askatzaileek, funtzionatu ahal dute (modu batera edo bestera), baldin egoki ikusten bada. []

astelehena, otsaila 10, 2020

"zun" dá estrukturalki berdina zein "ketan"

Aurreko sarreretan aipatu dugú "zun" postposizioa, eta aurrerago aipatua genuén "keta" postposizioa, zeinen aldaera inesivoa ere báden [OEH]: 
KETAN.
a) (Tras tema nudo). En busca (de).
Noemik galdetu zioen non ibilhi zen buruzka-ketan. Lg I 247. Mundu berri-ketan / ibilli izan ziren. Gy 156. Sinan arima ketan kharrak ibilia. Hb Esk 98. Gehiagoketan. Hb in BOEl 46. Itsasora urketan ibiltzea. MEIG VIII 35. [OEH]
Ikus a-diferentzia arten "berriketa-n" estruktura (non "berriketa" dén izen bat zeinen osaeran dén "-keta" atzizkia e-ugaritasuna) eta aipuko "Mundu berri-ketan" estruktura (non "ketan" ez dén jada atzizkia, baizik postposizioa, tras tema nudo).

"ketan" (edo "keta")  postposizioa sortu zén abiatuz ti "-keta" sufijoa, guztiz antzera nóla "zun" postposizioa sortuko zén abiatuz ti "-zu" sufijoa e-ugaritasuna, baina "zun" ez da jada sufijoa, baizik postposizioa, hau ere tras tema nudo. []

igandea, otsaila 09, 2020

"zun" postposizioa, jatorriz, dá "-zu" atzizkia e-ugaritasuna + "-n" inesivoa

Atzoko sarreran Josu Lavinek zioén ondorengoa buruz "zun" postposizioa:
Bilha itzaçu zun honen derivatuoc: zura eta zutik.
Azpisarrera batzuetan ere aguercen da zun hau.
Emaiten du dela inesivo bat.
Eta, bai, hala da: "zun" postposizioa dá "-zu" atzizkia e-ugaritasuna + "-n" inesivoa, nola dagerkigun an Labayru hiztegia:

Ikus ere "zura" adlativoa an OEH:
2 zura.
(Tras tema nudo).En busca de. v. zun.
Ur-garbizura, iturburura. "Pour avoir de l'eau claire" . O Pr 457. [OEH]
hala nola ere, bere versio elativoa:
2 zutik.
(Tras tema nominal nudo). De traer, de buscar. "Urzutik edo urzun izaturik heldu da, il vient de quérir de l'eau" SP. "-Zutik, suf. élatif de -zun. Ur-zutik heldu da, il vient de chercher de l'eau" H. Cf. zun, 2 zura. [OEH
Hortaz, "zun", jatorriz, dá inesivo bat kin "-n" bukaera. []

larunbata, otsaila 08, 2020

"-ki", "-kiden > -kin", "-kizun" >>>> "ki...", "kin...", "kizun..."

Josu Lavinek aipatzen zuén hemen "zun" bukaera, zein den justuki a-diferentzia arten "-ki" eta "-kizun". Eta gertatzen da ze "zun" postposizioa existitzen da, signifikatuz honakoa (OEH):
zun.
(Tras tema nudo). En busca de. "Urzun ioaitea, aller quérir de l'eau" SP. "Ur-garbizun ioaitea, aller querir de l'eau nette" Ib. "Urzun joaitea, aller quérir de l'eau" Dv. "Basurde hilera zapataginak zurdazun, les cordonniers (accourent) au sanglier mort pour (lui arracher ses) soies (et ensoyer leur fil)" H s.v. zurda. v. 2 zura; cf. 2 zutik.
Samariko emakume bat urzun dator. Ol Io 4, 7 (TB urka). Ttunttuna aparitara etxez-etxe doa; / mutil-sailla dantza-zun atzetik daroa. "En busca de danza" . Or Eus 35. Aizekeria nuan maite ta gezur-zun nindabillan. Or Aitork 219. Beraz, Nerbidi [...] ez zan sari-zun ara ioan --aundiagoa baitzedukan ele-ederrean-- baizik eta onginaiez, gure eskabidea aintzat artuz. Ib. 195.
[OEH]
Esan nahi baita ze, "-(k)izun" eta "-(k)i" atzizkiak akaso konpartitzen ari dira ber "-(k)i" morfema, zein, dakigunez, erabiltzen da prepositivoki, eta zein akaso izan zén preposizio askea ere.

Eta berdin nola genioen ze:
"kizun" preposizioa ere eratorri liteké (final-destinativoa) tikan "-(k)izun" sufijoa: "ki" preposizioa (jatorriz dativoa) nahikoa izaten da an erabilera final-destinativoa baldin ez bada anbiguetaterik; baina anbiguetaterik egonez gero, orduan "kizun" inanbiguoki-final-destinativoa egongo litzaké aukeran. []

Etiketak: , ,

ostirala, otsaila 07, 2020

Mitxelena (1990): "Nombres que se habían convertido en simples sufijos han vuelto a hacerse autónomos, aunque con semblante distinto."

Mintzatzen ari gará, azken sarreretan, buruz flexibilitatea zeinekin, euskaran, elementu askeak (nola izenak edo postposizioak) bihurtu ahal dirén sufijo, eta baita sufijoak elementu aske (nola izenak, adjektivoak edo postposizioak), jarraiki prozesu bat zeini Azkuek deitzen zión el curioso fenómeno de adhesión del elemento epentético. Prozesu hori ez da baizik euskararen mekanismo bat, zein askotan erabili den, eta zein, jakina, gehiagotan ere erabil liteken baldin egoki ikusiko balitz.

Mitxelenak ondorengoa zioén buruz aukera horiek an bere Fonética histórica Vasca (1990:415):
Nombres que se habían convertido en simples sufijos han vuelto a hacerse autónomos, aunque con semblante distinto. [Mitxelena, FHV, 1990:116-117]
"-(k)izun" sufijoak, kasu, eman ditú hiru aldaerok (ikus hemen, hemen eta hemen):
  • "kizun" izena,
  • "aizun" adjektivoa ,
  • "izun" adjektivoa,
erakutsiz a-posibilitateak-ze eskaintzen ditú horrek mekanismo linguistikoak. []

Etiketak:

osteguna, otsaila 06, 2020

Azkuek berak eratorri zuén "izun" adjektivo askea, "arrancándolo de 'aitaizun', 'alabaizun',..."

Aipatu genuén hemen nóla Azkuek eratorri zuén "kizun" soltea tikan "-kizun" sufijoa, eta orain aipatuko dugu nóla Azkuek berak eratorri zuén "izun" adjektivo askea ere
En su Jesusen biotzaren illa quien esto escribe [Azkuek berak] echó también mano, aunque algo incorrectamente, de izun como «falso», arrancándolo de aitaizun, alabaizun, amaizun, semeizun de que se ha hablado ya en esta obra (§ 12). Nuestro compañero Broussain le enteró de que el vocablo en cuestión es aizun. Al efecto, de ser izun, los compuestos contraídos serían aitizun, alabizun, amizun y semizun como los de aita, ama, alaba y seme con orde dan lugar a aitorde, amorde, alaborde y semorde sinónimos de los anteriores. [Azkue, Morfología Vasca, 1925:18]
Eta hortxe dauzkagu "izun" eta "aizun", askeak eta eskura. []

Etiketak:

asteazkena, otsaila 05, 2020

"aizun" adjektivoa eta izena ere datóz tikan "-izun" sufijoa

Sarrera honetan ikusi dugu nóla Azkuek eratorri zuén "kizun" izena tikan "-kizun" atzizkia, erabilíz euskararen mekanismo linguistiko sortzaile bat. Antzera sortuko zén "aizun" adjektivoa noiz Duvoisinek erabili zuén "anaia-aizunak", bide emanéz ki "aizun" adjektivoa [OEH]:
aizun.
Etim. Lo mismo que izun, q. v., parece haber nacido de una división de, p. ej., Jainkoaizun, v. supra, donde -a es el art. y el suf. -izun es el mismo de alabaizun o lotsaizun 'que puede ser, que está destinado a ser'. Este -izun es, naturalmente, variante de -kizun.
1. (L, R, S ap. A ; Dv, H), axun.
Falso. "Falso, postizo" A. v. A Morf 12 C. v. faltsu, 1 izun, amaizun, aitaizun, alabaizun, anaiaizun, apostoluaizun, jainkoaizun, kristoaizun, profetaizun, JAINKOSA AIZUN...
Tr. Documentado en autores del s. XX que lo emplean como alternativa purista de faltsu. En DFrec hay 3 ejs.

Senide aizun batzu isillean eta itzalgaizka sartu izan ziran. Ol Gal 2, 4 (Lç anaie falsu, He, TB anaia falso, Dv anaia-aizunak, BiblE gezurrezko anaia batzuek). Ezer ez gara gu. Zuen iduri aizun ori egotzi dun Yainkoak, ez du Yauretxerik emengo muño gañetan. Or Mi 133s. Oi neska axuna! "¡Oh, mi joven engañadora!". Laux BBa 84. Izneurtuz idaztea txandalkeri agiria dala, bertsoak beti dirala txar, beti mintzo aizun. Ldi IL 27. Olerkari aizun askoek neurtitza nardagarri biur omen dute. Ib. 36. Gure abertzaletasun aizunak, gure eroso-zaletasunak. Ib. 53. Badut uste aizun. "Tengo ideas falsas" . Or Poem 537. (...)

2. Falsedad. v. aizunkeria.
Gezurraren, aizunaren eta gaitzaren muina ditugu mukerkeria, itsukeria ta seta. Zait Plat 35.
[OEH]
Hona hemen Duvoisin-en pasarte zehatza non agertzen da "anaia-aizunak" (Bible Saindua):
4. Eta nahiz han baziren anaia-aizunak, amarruz sarthuak ikhustera zer libertate dugun Jesu-Kristoren baithan, gu legearen uztarrian ezarri beharrez;
5. Aphur batentzat ere ez ginaroten amorrik egin, hekien nahia onhetsiz; arren-eta ebanjelioa zuen artean egon zadien bere egian.
Hola banatu zén "aizunak" afin sortu adjektivoa (eta gero izena), eta beste mekanismo batez sortu zén "arren-eta..." prepositivo hori zein Duvoisin-ek berak erabilí bi lerro beherago (kasu honetan, mekanismoa desdoblatzailea). Eta mekanismoak hor daude, mekanismoak ere dirá euskararen parte. []