Koordinazioa egin beharko litzaké onartuz irizpide zabalena, ez murritzena

Miriam Urkiak atzo egin zuen bere hitzaldia ki sartu osoki an Euskal Akademia (eta hala izán euskaltzain oso), hala nola bere kargu berriaren zina. Urkia dá:

Hiztegi Batuko lantaldeko kide 1999tik, eta Euskaltzaindiaren Hiztegiaren arduradun 2013tik. [Plazaberri, Euskaltzaindia]

Ez da, ez, erantzukizun makala. Bere sarrera-hitzaldian, Urkia honela mintzatu da:

Guzti hau [Euskaltzaindiaren emaitzak] elkarlanaren fruitua dela esan du, beste behin, Aretxabaletako euskaltzaleak: “Saregilez josia dago Euskaltzaindia: zein bere aldetik bere sarea ehuntzen, hau da, arautzen. Armiarma-sare handi bat osa dezakegu IKER sailekoen artean. Eta, horrekin batera, ez ditzagun JAGON saileko lagunak ahaztu, sare-konpontzaileak, sareak oraindik erabat bukatu gabe ditugu-eta”. Zentzu honetan, bere ametsa partekatu du entzuleekin euskaltzain osoak: “Kofradia bat da amesten dudana, saregileak eta sare-konpontzaileak batuko dituena. Eta izan badugu Euskaltzaindia, baina guztiak modu finean saretzea besterik ez da falta, hau da, koordinatzea”. [Plazaberri, Euskaltzaindia]

Ederki dago hori. Baina, mesedez, koordinazio fin hori egin dadín erabiliz jarrera irekia, nondik atera beharko lirake irizpide zabalak, ahalik eta zabalenak, non ideia funtzionalak hartu beharko lirake oso kontuan, eta non utzi beharko litzaioke tarte handia ki erabiltzailea afin berak aukeratu ahal dezan, bereziki an gai konfliktiboak, non irizpide estu eta murriztaileak erabiltzea izan daiteké bereziki kaltegarria.

Horren adibide bat litzaké, an esparru lexikoa, a konfliktoa arten "erradiografia" eta "radiografia" (eta antzeko hitzak), zeintaz jada mintzatu gara hemen:

• "erradiografia" vs "radiografia"

• Hitz laburrak edota laburtuak: bereziki beharrezkoagoak an sintaxi buruazkena
  

• Elementu kimikoa báda "radioa" 

eta non, finean, aukeratu baita forma gutxien funtzionala eta, gainera, gutxien tradizionala (esan nahi baita "erradiografia"), ordezta eman aukera bikoitza: "(er)radiografia".

Jakina, esparru sintaktikoan ere jokatu beharko litzake kin ber jarrera irekia eta irizpide ondo zabalak, bereziki an gai konfliktiboak non irizpide funtzionalak dirén inportanteak:

• Behar da jarrera irekia, behar dira aukerak

• Bibliografia egoki batean...

Bai, bereziki halako kasuetan, jokatu beharko litzake onartuz irizpide zabalena, ez murritzena, emanéz hautatzeko aukerak ki erabiltzaileak, eta ez kenduz.

Galdera-erantzunen kontextu komunikatiboan, askotan agertzen dira aditz osteko galdegaiak

Adibide bat: 2007ko hitzaldi batean, Kirmen Uribek egiten zion bere buruari zeharkako galdera esplizitu bat (... nón dauden, zér botatzen duten faltan ...), zeini, gero, erantzuten zion:

Hauek dira hitzak:

KIRMEN URIBE: …orduan haiek … begira non dauden, zer botatzen duten faltan / ez? halako gizarte gogor batean, ekonomia gogor bat daukan gizarte batean, botatzen dute faltan natura, botatzen dute faltan ba herriko / mutiko bat, botatzen dute faltan ba um gizarte / kezkak / dituen / pertsona bat...  (Kirmen Uribe, 2007)

non dauzkagún ondorengo hiru aditz osteko galdegai

...botatzen dute faltan natura,...

sasa

...botatzen dute faltan ba herriko / mutiko bat,...

asasas

...botatzen dute faltan ba um gizarte / kezkak / dituen / pertsona bat...

Galdera esplizituen kontextu komunikatiboan, askotan agertzen dira aditz osteko galdegaiak; galdera espliziturik ez denean, maiz ere; eta zenbait kontextu komunikatibotan, nagusi dira, nahizta, jakina, horrek ez dun esan nahi ze kontextu horietan aditz aurreko fokuak zilegi ez direnik.

Normaltasun osoz, galdegai posverbal neutroak eta enfatikoak

Genioen an aurreko sarrera nóla ez den batere korrektoa, zatio larriki inkonpletoa, esatea ze euskaraz galdera estuei erantzuten zaié (eta, hortaz, erantzun behar zaiela) erabilíz galdegai (edo foku estu) preverbalak; izan ere normaltasun osoz erabiltzen baitira galdegai (edo foku estu) posverbalak ere.

Genioen halaber nóla galdegai edo foku estu horiek izan litezkén guztiz neutroak, baina berdin ere izan litezké guztiz enfatikoak segun interes komunikatiboa e hiztuna. Horrela, baldin batek galdetu:

Zer kantatu zenuen?

Besteak lasai askoan (normaltasun osoz) erantzun lezaké:

Ba, kantatu nuen .... "Txo-ri-a-txo-ri".

hain zuzen ere:

• kokatuz galdegaia an bukaera-bukaera,

• eginez pausa bat arten aditza eta galdegaia afinda eman indar gehiago ki fokua,

• emanez galdegaia an ritmo uniformeki geldoa zeinekin areago indartu fokua,

• azentuatuz silaba bakoitza afinda areago markatu ritmo hori,

• jarriz enfasi handia noiz esaten foku hori.

Eta, berriro diot, hori guztia, normaltasun osoz, berdin nola an kasu neutroa. 

Normaltasun osoz: Zer kantatu zenuen? Ba, kantatu nuen "Txoria txori".

Sinpleki ez da zuzena, zatio larriki inkonpletoa, esatea ze euskaraz galdera estuei erantzuten zaié (eta, hortaz, erantzun behar zaiela) erabiliz galdegai (edo foku estu) preverbalak. Esan nahi baita ze, baldin batek galdetu:

Zer kantatu zenuen?

Besteak lasai askoan, normaltasun osoz, erantzun lezaké:

Ba, kantatu nuen "Txoria txori".

Bestalde, galdegai edo foku estua ez da zertan enfatikoa izan behar: izan liteke guztiz neutroa.

"Erderismos" (1929) aipatu bai, "Hitz-ordena Erabilera estrategikoa" ez

Joan dadin aurren-aurrena nire miresmena zatio traiektoria e Seber Altube, zeinek jakin zuen sintaktikoki evoluzionatzen harik-eta bilakatu lehenengo sintaxilaria zeinek teorizatu eta experimentatu kin baliabide sintaktiko prepositiboak an euskal hizkuntzalaritza.

Baina, gaur egun, justuki Seber Altuberen Erderismos (1929) liburua ez litzake inondik inora izan behar eguneroko referentzia praktikoa, eta hortaz ez litzake agertu behar an eguneroko vademecum bat nola den Euskara Batuaren Eskuliburua (2018). Esan nahi baita ze, gaur egun, Erderismos (1929) soilik izan beharko litzake referentzia teorikoa ki ikertzaileak.

Hala ere, eguneroko EBren Eskuliburuko "Hitzen ordena" sarreran aipatzen dute Seber Altuberen Erderismos (1929), bitarten ez duten aipatzen Euskaltzaindiaren 2011ko "Hitz-ordena Erabilera estrategikoa", zein, duda izpirik gabe, bai izan beharko litzake eguneroko referentzia praktikoa ki gaur egungo edozein profesional e euskara.

Eta hola bizi gara.

Bittor Hidalgo: "...aditz atzeratzeek eta galdegai lege betetzeek erabat murrizten dutela euskararen adierazkortasuna."

Ondorenda gogoratú Euskaltzaindiaren aipu klave bat an historia e euskara, ikus orain ondorengo aipua ganik Bittor Hidalgo, aterea ti bere artikulua titulatzen "Hitzen ordena euskaraz" (2002):

...aditz atzeratzeek eta galdegai lege betetzeek erabat murrizten dutela euskararen adierazkortasuna. Nik defendatu nahi dut, esateko, ni elena naiz bezalako esaldi baten aldean (enfasia izenean), ni naiz elena ere ondo esaldi jatorra dela euskaraz ideia bertsua adierazteko, are adierazkortasun handiagokoa, [↑ni naiz↓↑] [↑elena↓] ahoskatua. [Bittor Hidalgo, 2002]

Eta gauza da ze, ordena-kontu hauetan, askotan mintzatu da buruz eragin informatiboak (mezua ulertzen den ala ez), baina gutxitan buruz eragin expresiboak (mezua ulertuta ere, nóla jasotzen diren matiz expresiboak), nola Bittor Hidalgok egiten baitu hor espreski, zuzen eta artez:

...aditz atzeratzeek eta galdegai lege betetzeek erabat murrizten dutela euskararen adierazkortasuna. [Bittor Hidalgo, 2002]

Behar da jarrera irekia, behar dira aukerak

2018ko maiatzean idazten genuen ondoko sarrera:

⇶ Euskatzaindiak hor erabat asmatu du eta indar guztiekin txalotu behar zaio

zein, bere osotasunean doa jarraian:

2011. urtean, Euskaltzaindiaren corpus-batzordeak esan zuen (ustezko) galdegaiak ez duela toki jakinik esaldiaren baitan (Euskaltzaindia, Hitz-ordena. Erabilera estrategikoa, 2011:53):

Berez, ez galdegaiak eta ez ustezko galdegaiak dute toki jakinik esaldiaren baitan. Azentuak markatzen du galdegaia, eta ez esaldiaren baitako kokapenak. Idatzian, testuinguruak laguntzen digu galdegaia atzematen. (Euskaltzaindia, Hitz-ordena. Erabilera estrategikoa, 2011:53)

Hala eginez, Euskaltzaindiak ez du soilik jo aldé euskararen tradizio idatzi zaharra, ez du soilik jo aldé praktika mintzatu oso zabaldu bat (eta esango nuke ze oso bereziki an testuinguru landuak), baizik-ze, gainera, jo duela aldé estruktura progresibo klave bat, zein gaur egun dén ezinbestekoa afin joan garatzen diskurso progresibo, orekatu eta potentea.

Euskaltzaindiak hor erabat asmatu du, eta indar guztiekin txalotu behar zaio. Ez digu inori kendu gure aukera ki erabili aditzaurreko galdegaiak noiz nahi dugun (ezta, jakina, Juan Garziari ere bere aukera ki erabili beti-ere aditzaurreko galdegaiak, hala nahiago badu), onartzen direlarik aditzosteko galdegaiak ere. Perfekto!

Gero, 2014. urtean, itzuliko zén Juan Garzia bere filosofia pobretzailearekin.

Bai, afera honetan gakoa datza an izatea jarrera irekia, eraikitzailea, emanez aukerak, ez kenduz aukerak: inori ezer kendu gabe, eta eskainiz eta landuz bide zabalak, zein, finean, ez diren baizik betiko bide zahar-berriak.

Bibliografia egoki batean...

Genioen an aurreko sarrera nóla Euskaltzaindiaren Euskara Batuaren Eskuliburuan, noiz mintzatu buruz "Hitzen ordena", ez duten aipatzen Euskaltzaindiaren beraren azken liburua titulatzen "Hitz ordena". Gainera, euren bibliografia orokorrean, kendu diote autoretza ki Euskaltzaindia. Zer da hau?

Aitzitik, eskuliburu horretan oso ondo egiten dute noiz sartu an euren bibliografia buruz "Hitzen ordena" a doktore-tesia e Eusebio Osa (1990) titulatzen "Euskararen hitzordena komunikazio zereginen arauera", zein, dudarik gabe, ezinbesteko referentzia baita noiz mintzatzen gain hitz-ordena eta galdegaia, nahiz, dirudienez, ezin den libreki konsultatu Interneten (nik ez dut topatu ez tesia ezta handik sortutako liburua ere).

Baina, tesiak aipatzen hasita (eta oso ondo egiten dute noiz aipatzen), báda beste doktore-tesi bat zein orobat baita ezinbesteko referentzia gain euskararen "Hitzen ordena", eta zein bai konsulta daiteke libreki an Internet; alegia, Bittor Hidalgoren "Hitzen ordena euskaraz" (1995). Lan eskerga eta datuz betea, zein, bide batez esanda, Ibon Sarasolak zuzendu zuen (tesiaz gain, Interneten konsulta daitezke hainbat artikulu non Bittor Hidalgok erakutsi bere datuak eta teoria: adibidez, "Hitzen ordena euskaraz" (2002))

Hitz ordenan sakontzeko bibliografia egoki batean dudarik gabe agertu beharko litzake Euskaltzaindiaren "Hitz-ordena Erabilera estrategikoa" (2011). Bestalde, behin doktore-tesiak aipatzen hasita, ezinbesteko referentzia da Bittor Hidalgo, eta bere "Hitzen ordena euskaraz" (1995).

Ikus ere hurrengo sarrera: ⇶ Behar da jarrera irekia, behar dira aukerak 

Nola da posible? (buruz liburuá "Euskara Batuaren Eskuliburua")

Atzoko sarreran aipatzen genuen nóla Euskara Batuaren Eskuliburuan (EBE) saiatu diren izkutatzen a autoretza eta, horrekin batera, a inportantzia e liburu bat non Euskaltzaindiko Corpus Batzordeak liberatzen baitzuen euskara ti (ustezko) legea e galdegaia.

Bistan da ze Euskaltzaindiko EBEko batzordean ez da aldezten mugarrizko liburu hori, baina konfirmazio osoa izan dezagun, jakin dezagun ze non-eta EBE horretako "Hitzen ordena" puntuan ez da agertzen a referentzia bibliografikoa: "Hitz-ordena Erabilera estrategikoa", zein den 2011koa eta zeinen autorea den Euskaltzaindia bera.

Izan ere, EBE antolatua dago nola hiztegi bat, esan nahi baita alfabetikoki, eta sarrera bakoitzean agertzen da a bibliografia ze gomendatzen da ki sakondu gehiago, eta gauza da ze "Hitzen ordena" topikoan esperoko genuke agertzea Euskaltzaindiaren 2011ko liburu bat titulatzen "Hitz-ordena Erabilera estrategikoa".

Baina, zein ez den izanen gure sorpresa noiz konprobatu ze liburu hori ez dute aipatzen non-eta hor, non-eta an sarrera deitzen "Hitzen ordena". Nola da posible?

Euskararentzako akaso libururik inportanteena

Orain mintza gaitezen buruz liburua titulatzén Hitz-ordena Erabilera estrategikoa (Euskaltzaindia, 2011), zein izan daiteke euskararentzako akaso libururik inportanteena:

Eta akaso inportanteena litzaké zeren liberatzen baitu euskara ti ustezko legea e galdegaia.

Eta galdera da: non dago mugarrizko liburu hori an bibliografia e Euskara Batuaren Eskuliburua (EBE)? Zer egin dute bibliografia horretan?

EBEko bibliografian, lehenik, kendu diote (goragoko liburuaren) autoretza ki Euskaltzaindia (Corpus Batzordea), eta jarri diote ki Pello Esnal, eginez horrela aldaketa ezin onargarri bat.

Eta behin hori egindakoan, liburua sailkatu duté an euren bibliografia "Lagungarria", non sartu dituzte referentziák zein ez diren ez Euskaltzaindiarenak (zein dauden an bibliografia "Funts-funtsezkoa" edota "Oinarrizkoa") ezta ere Eusko Jaurlaritzaren Hezkuntza Saileko EIMArenak (zein dauden an bibliografia "Osagarria"), horrela kenduz bere leku propioa ki liburu bat, zein, diogunez, ondo izan daiteke euskararentzako libururik inportanteena.

Eta non dago? Inon ez, ez dute aipatu ere egiten, ezta lagungarrietan ere

Erramun Gerrikagoitiak aurreko sarreran zehazten digu nóla osatuta dagoen a-batzordea-e Euskara Batuaren Eskuliburua (2018), zeinen bibliografia datorkigu sailkatua an lau maila hauek:

1.: Funts funtsezkoa, non dauden Euskaltzaindiaren arauak eta hiztegia.
2.: Oinarrizkoa, non dauden Euskaltzaindiaren EGLU, EGL, Jagonet galde-erantzunak (www.euskaltzaindia.es)
3.: Osagarria, non dauden Eusko Jaurlaritzaren Hezkuntza Saileko EIMAren estilo-liburuko liburukiak.
4.: Lagungarria. Beste instituzio eta autoreren liburuak.

Eta (mintzatuz buruz testu-antolatzaileak: lokailuak, menderatzaileak...) galdera da: Non egon beharko litzake Euskaltzaindiaren mugarrizko liburu bat, nola den Testu-antolatzaileak Erabilera Estrategikoa (2008)?

Eta non dago? Inon ez, ez dute aipatu ere egiten, ezta lagungarrietan ere.

Errore erraldoi orokor bat: a-desbideak-e Juan Garzia

Aurreko sarreran, ondokoa dio Josu Lavinek buruz Euskara Batuaren Eskuliburua eta haren egileen batzordea:

Argui dago batzorde horrec nahi ukan duena eguin duela. Errore asco daude esculiburu horretan.

Zoritxarrez, eta sintaxi arloan bederen, ez dira errore inkonexo hutsak, baizik zuzeneko emaitza-e errore erraldoi orokor bat, errore pobretzaile, murriztaile, moztaile, ahultzaile erraldoi bat, nola diren a-desbideak-e Juan Garzia, zein, bistan denez, nagusitu baitira an eskuliburu hori, eta zeinen azken desarrazoia da justuki sintaktikoa.

"bitartean" an Euskal Gramatika Laburra (Euskaltzaindia, 2002)

Beste adibide batzuk jartzearren, ikus dezagun zénbat alditan eta zéin zentzutan erabili da "bitartean" an textua-e "Euskal Gramatika Laburra: Perpaus Bakuna" (EGL) [Euskaltzaindia, 2002].

Erabili da 6 aldiz. Horietarik:

4 dira kontrastiboak:

1.: forma aldetik, esan bezala, desberdintasunak daudela euskalkien artean: euskalki batek geu aukeratzen duen bitartean ekialdeko euskaldunek nahiago dute guhaur. [EGL:55]

2.: Bestalde, zubereraz eta behe-nafarreraz bazkaldu niz esaten da, beste euskaIkietan bazkaldu dut esaten den bitartean. [EGL:213]

3.: Lehenbizikoa desirazkoa edo den bitartean, bigarrena ahalezkoa da eta hau da orain aztertuko dena. [EGL:420]

4.: Alegia, hiztun batzuek adiskidearentzat (edo adiskidearendako) bakarrik erabiltzen duten bitartean, beste hiztun batzuek ederki bereizten dute eztarriarentzat eta eztarrirako formen artean. EGL:489]

1 da baldintzazkoa:

1.: (informazio hori, hain zuzen, hiztegiak eman behar digunez, ez dugu guk hemen kontuan hartuko, aditzen forma edo itxuran eraginik ez duen bitartean) [EGL:210]

eta 1, denborazkoa:

1.: Beraz, hoberena da besterik esaten ez den bitartean hara jotzea. EGL:407]

Bistan da, 4 erabilera kontrastibo aurka (versus) 1 denborazkoa.

Zértan ari dira Euskara Batuaren Eskuliburuko batzordekoak?

Aurkaritzako "... bitartean": bi adibide tikan EGLU VI

Dio hemen Josu Lavinek buruz "... bitartean" aurkaritzakoa:

Ipinico cenuque adibide bat cein ez bailuquete onhartuco?

eta hor doaz bi adibide zein irakur daitezke an EGLU VI (116 or.). Lehenengoan Koldo Mitxelenak dio:

a. [...] frantsesak diphtongue idazten duen bitartean, diphtong agertzen da bai ingelesez bai alemanez (K. Mitxelena, Euskal Idazlan Guztiak VII, 183).

eta bigarrenean, Luis Villasantek diosku:

b. Neska txikiak bere panpiña maitekiro goxatzen duen bitartean, bere nebatxoak eztio batere jaramonik egiten. Onek bere joera izango du gerrara eta berunezko soldaduetara (L. Villasante, Kristau fedearen sustraiak, 133)

Hona hemen, bestalde, adibide burulehen bat (ikus hemen):

Osasunak eutsi egin zion gol bateko aldeari, bitarten Realak, Athletic-ek, Alaves-ek eta ligako beste anitz taldek alferrik galdu zuten bi golen aldea.

Erabilera horietan bilatzen da azpimarratzea kontrastea edo aurkaritza arten bi perpausak, lehen-ze adieraztea euren aldiberekotasun hertsia.

Kendu digute "... bitartean" aurkaritzakoa!

Ikuskatzen nagoelarik Euskara Batuaren Eskuliburua, zein Euskaltzaindiak publikatu baitu an bere 100. urteurrena, ikusten dut ze:

bitartean

Oinarrizko balioan, denbora adierazten du bitartean adberbioak, eta ez da egokia bi perpausen arteko aurkaritza edo aldea adierazteko baliatzea (nahiz tradizioan adibideren bat edo beste ageri den). Perpausaren arabera, aldea adierazteko, bitartean baino egokiagoak dira, besteak beste, eta zein baina juntagailuak, eta berriz eta ostera aurkaritzako juntagailuak...

Denbora adierazteko da egokia bitartean (bi ekintzak batera egiten direlarik, gainera; aldiberekotasunean)...

Denborazko balioaz gainera, beste balio batzuk ere baditu bitarteanek. Adibide hauetan, esaterako, espazio- edo denbora-tartea adierazi nahi du:...

Ez dela egokia? Horrek esan nahi du ze, kendu digute "... bitartean" aurkaritzakoa!

ezen, baizen, zeren, arren, ... bitarten, arten ...

Hemen eta hemen azaleratu dugú "bitarten..." baliabidea:

Zerbait egin beharko dugu bitarten ondo bizi gaitezen.

zein ez da baizik emaitza e dislokazioa hen "...bitartean" an:

Zerbait egin beharko dugu, ondo bizi gaitezen bitartean.

non, "...bitartean" buruazkena zaigun bihurtu "bitarten..." burulehena, segituz estelá e beste forma burulehen inesibo batzuk nola "ezen...", "baizen...", "zeren...", "arren..." edo "kiden", denak ere inesiboak kin "-en". Horrela, "bitarten..." forma soildua (ez baitoa kin "-eta" edo "-ze") ondo ezberdindu ahal da ti bere kide buruazkená "...bitartean", zeinekin, bestela, nahastu liteken.

Alde horretatik, forma ez-soilduetan, non ez den existitzen diferentziazio-arazo hori, berdin erabili litezke "bitarten..." edo "bitartean...", halatan ze akaso "bitartean..." luzeagoa egokia izan daiteke an "bitartean-eta..." edo "bitartean-ze..." kontrastibo indartuak, izan ere batzutan forma luzeagoak eman lezake bidea ki areagotu kontrastea, hala nahi bada.    

Bestalde, adibidez "bitarten..." denborazkoa izaten da jarraituagoa, korrituagoa, eta eskertzen du joatea itsatsiagoa ki esaldi printzipala, an modu konpaktoagoa, ahalbidetuz ritmo azkarragoa eta uniformeagoa, zeinekin hobeki begiratu aurrera, eta zeinekin hobeto moldatu expresiboki esana, hala bihurtuz efektiboagoa.

Txopi: "Esaterako, gure autore klasikoak ez zuten inoiz erabili “ordenagailu” edo “mobida” hitza."

Dio Txopik an aurreko sarrerako komentario bat:

Niretzat ez dauka garrantzirik ea erabili den estruktura bat edo ez. Baldin dugun egiten kasu horiei aurreiritziak, gureak egin du. Esaterako, gure autore klasikoak ez zuten inoiz erabili “ordenagailu” edo “mobida” hitza. Beraz, ¿horrek mugatu behar gaitu noiz hainbat hitz edo estruktura erabili? Jarrera horrek du hitza: suizidioa, suizidioa on euskara, nahi dut esan.

ze(inek) didan gogoratu beste komentario hau ganik Erramun Gerrikagoitia an bere bloga:

Inorc inoiz erabili izan ez balu ere structura ona litzateque baldin on balitz euscaldunon euscara aisago flui dadin mezua ne erraiten edo izquiriatzen duguna, positivo den ber. Hori nire aburua.

Eta gogora ditzagun ere ondorengo sarrerak:

• Ibon Sarasola: "...ez gara konpetitiboak, oraingoz behintzat..."

• Patxi Baztarrika: "... ez daukat soluziorik? ba, aurkitu egin behar dut, eta asmatu egin behar dut, bidurrik gabe"

Dudarik gabe, ez balego nóndik jo, sortu beharko lirake bideak. Eta bideak berton izanda... saiatu beharko ginake bide horiek gradualki erabiltzen, ezta?

"... bitarten + aditz ez-jokatua + ..."

Era berean, "bitarten..." estruktura ere erabil daiteke kin aditz ez-jokatua (aurreratua edo ez):

Zerbait egin beharko dugu bitarten bizi gaitezen.
Zerbait egin beharko dugu bitarten bizi gaitezen.
Zerbait egin beharko dugu bitarten bizi garen.
Zerbait egin beharko dugu bitarten bizi.
Zerbait egin beharko dugu bitarten bizi an zirkuntantzia hauek.
Zerbait egin beharko dugu bitarten bizi an zirkuntantziak zein hain ondo deskribatzen diren an liburua titulatzen "Ez da giro".

Berdin ere.

"..... amoreagatik ondo bizi gaitezen" = "..... bitarten ondo bizi gaitezen"

Eta antzera nola, adibidez "...amoreagatik" edo "...arren" desdoblatu baitziren an "amoreagatik..." edo "arren...", era berean ere desdobla daiteke "...bitartean" an "bitarten...". Ikus dezagun:

"Zerbait egin behar dugu, ondo bizi gaitezen amoreagatik"
"Zerbait egin behar dugu, ondo bizi gaitezen arren"
"Zerbait egin behar dugu, ondo bizi gaitezen bitartean" 

eta euren kideak:

"Zerbait egin behar dugu amoreagatik ondo bizi gaitezen"
"Zerbait egin behar dugu arren ondo bizi gaitezen"
"Zerbait egin behar dugu bitarten ondo bizi gaitezen"

Berdin ere.

"esperantzaz + aditz ez-jokatua + ......... " = "esperantzaz hobetu mundua"

Azkenaurreko sarreran mintzatu gara buruz estrukturá "esperantzaz-eta + aditz ez-jokatua + ...":

Hori egingo zuen, esperantzaz-eta hobetu mundua.

edo, era berean:

Hori egingo zuen, amorez-eta hobetu mundua.

non, ohiko moduan, "-eta" indartzailea aukeran erabil daiteke, hala nola an:

Hori egingo zuen, ustez hobetu mundua.
Hori egingo zuen, nahiz hobetu mundua.
Hori egingo zuen, nahizik hobetu mundua.
Hori egingo zuen, beldurrez hobetu mundua.

Esan nahi baita:

Hori egingo zuen, esperantzaz hobetu mundua.

edota:

Hori egingo zuen, amorez hobetu mundua.

Berdin ere.

Mark Twain: "Praktikan..."

Mark Twain-ek (goitizena) dio hemen:

Juan Garziaren liburu hauek dira euskal sintaxiaren egungo bibliak:

- Esaldiak josten
- Esaldiaren antolaera

Praktikan, horietan onesten ez den guztia debeku da euskara batuaren langileentzat. [Mark Twain (goitizena)]

Eta, bai, hor dago koxka! 

"esperantzaz-eta + aditz ez-jokatua + ......... " = "esperantzaz-eta hobetu mundua"

Aurreko sarreran mintzatu gara buruz estrukturá "esperantzaz-eta..." kin aditz ez-jokatu azkendua, nola an:

Hori egingo zuen, esperantzaz-eta mundua hobetu.
Hori egingo zuen, amorez-eta mundua hobetu.

baina, antzera nola erabiltzen genituen aditz ez-jokatu aurreratuak an:

Hori egingo zuen, ustez-eta hobetu mundua.
Hori egingo zuen, nahiz-eta hobetu mundua.
Hori egingo zuen, nahizik-eta hobetu mundua.
Hori egingo zuen, beldurrez-eta hobetu mundua.

era berean ere erabil genitzake:

Hori egingo zuen, esperantzaz-eta hobetu mundua.

edota:

Hori egingo zuen, amorez-eta hobetu mundua.

Berdin ere.

"esperantzaz-eta + .........+ aditz ez-jokatua" = "esperantzaz-eta mundua hobetu"

Aurreko bi sarreretan mintzatu gara buruz estrukturá "esperantzaz-eta...", zeinen aditza jokatu egingo litzateke:

Hori egingo zuen, esperantzaz-eta mundua hobetuko zuela.

baina, antzera nola erabiltzen genituen aditz ez-jokatuak an ondorengo estrukturak:

Hori egingo zuen, ustez-eta mundua hobetu.
Hori egingo zuen, nahiz-eta mundua hobetu.
Hori egingo zuen, nahizik-eta mundua hobetu.
Hori egingo zuen, beldurrez-eta mundua hobetu.

era berean ere erabil genitzake:

Hori egingo zuen, esperantzaz-eta mundua hobetu.

edota:

Hori egingo zuen, amorez-eta mundua hobetu.

Berdin ere.

Josu Lavin: ""Nire belharrietaraco "esperantzaz eta ...ela" guztiz normala liçateque.""

Dio Josu Lavinek an aurreko sarrerako komentario bat:

Nire belharrietaraco
       esperantzaz eta ...ela
guztiz normala liçateque. [Josu Lavin]

Bai, nireetarako ere da guztiz normala. Eta zergatik dateke hain normala zerbait zein, itxuraz, ez den inoiz erabili? Zeren, hori entzutean, gure belarrietara heltzen baitira a-ohiartzunak-e beste estruktura batzuk zein bai erabili diren, eta non islatzen da estruktura entzun-berria. Zeren existitzen da molde bat, zein izan liteke inkluso sinpleki formala ere, zeintan estruktura hori egiten zaigun normal, ohiko, eta akaso ... erabilgarri, berdin nola ere "amorez eta" edota... [⇶]

Moldea dugularik...: "esperantzaz-ezen..." = "esperantzaz-eta..."

Aurreko sarreran aipatu dugu a estruktura "esperantzaz ezen...", zein sortu baitzen erabiliz ber moldea nondik jaio ziren "ustez ezen..." edo "beldurrez ezen...", baina zeintan, hala ere, ez dudan aurkitu "-eta" aldaera, esan nahi baita: "esperantzaz-eta...".

Esan nahi al du horrek ze ezin dira erabili "esperantzaz-ezen..." eta "esperantzaz-eta..." antzera-nola erabili izan dirén ondoko baliokideak?

"ustez (ezen) + -(e)la" = "ustez (eta) + -(e)la"
"beldurrez (ezen) + -(e)la" = "beldurrez (eta) + -(e)la"

Esan nahi baita:

"esperantzaz (ezen) + -(e)la" = "esperantzaz (eta) + -(e)la"

Ez al da finean anekdotikoa "esperantzaz-eta..." agertu ez izana? Ez al da funtsezkoagoa molde edo mekanismo sintaktikoa bera ezenezta handik sortutako estrukturak eurak? Esan nahi baita ze, nahiz ez existitu aldaera hori, bai existitzen dela a mekanismoa nondik sortu estruktura hori.

Eta gauza da ze, nik ez dakit ziur "esperantzaz-eta..." inoiz erabili denentz, baina, moldea dugularik... [⇶]

"esperantzaz-ezen..."

Ez dut aurkitu an OEH (ezta an EH) a-estruktura "esperantzaz ezen = esperantzaz-ze", zein, hala ere, báda erabili euskaraz, bai aspaldian eta baita berrikiago ere.

Izan ere, Joanes Leizarragari zor diogu ondoko adibidea, aterea ti bere Testamentu Berria (1571):

... eta ikussiric ecen occasionea presentatzen cela, bayeta sperançaz ecen ni baino sufficientagoric-ere içanen cela obrán escu eduquiren luenic (nola eriden-ere içan baita Bearnoco synodoaren ordenançaz lan eguina visitatu eta coneritu behar içan denean) azquenean,... emplegatzera.

bitartean-ze, hain berriki nola an 2008, norbaitek idatzi du ondoko poema titulatzén Lasterketa (an bloga deitzen Bidartekoan):

Lasterketan niharduen antza
eta ez nintzen konturatu
irteerako zapia jaurtikia zenuela
ordurako
esperantzaz ezen
zure koloreak defendatuko nituela

zein ondo egin nuen
lasterketaz ez ohartzeaz
galtzeko aukera guztiak bainituen

zeuk ere kontrakoa uste arren

Eta hor dago, edonoren eskura, hala estruktura bera nola-ere mekanismo sintaktikoa nondik sortu baitzen. [⇶]

Oskar Arana (2012): "...argudio sendoak... [soluzioak edo soluziobideak] oso lagungarriak..."

Zioen Oskar Aranak an komentario bat ki artikulua-e J.M. Agirre titulatzen "Hizkera juridiko-administratiboan esamolde prepositibo berriak hedatu beharra" (2012), zeintaz mintzatu garen sarrera honetan edo atzoko sarreran bertan:

Zer pentsatua ematen du, argudioak sendoak dira, eta soluzioak edo soluziobideak, berriak izan arren, ez dira hain hizkuntzaren senaz urrutikoak ere. Gainera, oso lagungarriak izan litezke, eta oreka puntu osasungarria eman gure testu juridiko-administratibo batzuetan traketsei. [Oskar Arana, 2012]

Argudio sendoak eta soluzioak edo soluziobideak oso lagungarriak. Ez da gutxi. [⇶]