te: finala eta destinatiboa (zertarako, norentzat)

egiteko = te(ko) egin

"-te" dá atzizki nominalizatzailea, zeinekin sortzen diran aditz-izenak, eta "-teko" osatzeko, gehitu da "-ko" atzizki erlazionatzailea, zein ez dan beharrezkoa noiz derivatzen aukera prepositiboa. Hortaz,

...telebista ikusteko = ...te ikusi telebista
Hauxe da aparailua telebista ikusteko = Hauxe da aparailua te ikusi telebista

Atzizki bera erabil daiteke te eman destinatiboa:

Hauxe da euskaldunarentzat = Hauxe da te euskalduna
Hauxe da euskaldunentzat = Hauxe da te euskaldunak

Hona hemen beste adibide batzuk non preposizio final-destinatiboa dán konbinatzen kin beste elementu prepositibo batzuk:

• Ez dago arrazoirik te esan ezetz ki posibilitate batzuk zein diren oso interesgarriak te denak.
• Parisa joan zan afin saiatu aurkitzen bere aukera te lortu bere helburu artistikoak.

[161] [⇶]

(k)i: adlatibo eta datiboa (nora, nori)

Adlatiboa eta datiboa dirá bi kasu zein, hizkuntza batzuetan, díran adierazten bidéz tresna sintaktiko berbera (kontzeptualki lotuta doaz). Euskaran ere, "(k)i" morfema erabil liteke bientzako:

daramakizu = darama ki zu
doakizu = doa ki zu

Hortik:

euskaldunari = ki euskalduna = i euskalduna
euskaldunei = ki euskaldunak = i euskaldunak

etxera = ki etxea = i etxea
etxeetara = ki etxeak = i etxeak

Hona hemen beste adibide batzuk non preposizio adlatibo-dativba dán konbinatzen kin beste elementu prepositibo batzuk:

• Ikastaroa doa zuzendua ki personak zein diran dedikatzen ki artisautza egina kin material plastikoak.
• Gero hurbildu egin zan ki kotxea on pertsona hori zeinekin egona zan mintzatzen.

[160] [⇶]

on: genitiboa (noren, nongo)

euskaldunaren etxea = etxea (h)onena: euskaldunarena = etxea on euskalduna 

euskaldunon etxea = etxea on euskaldunak

Azken buruan "on" dá lekuzko adverbio zahar bat, hurbilekoa:

"(h)o" erakuslea + "-n" inesibo/genitiboa = on inesibo/genitiboa

Bestalde daukagú genitibo lekuzkoa ("mendiko zuhaitzak"), zein ahal dan ondo adierazi erabiliz ber partikula genitiboa:

mendiko zuhaitzak = zuhaitzak on mendia

Genitiboaren "-n" hori da ber atzizkia on kasu inesiboa (zein halaber gehitu zitzaion ki ustezko genitibo zaharra "-e"). Eta genitibo lekuzkoaren azpian ere datzá ber "-n" inesiboa: "-n + -(k)o" = "-(k)o" ("-(k)o" finean dá erlazionatzaile orokor bat). Bádirudi ze, munduan zehar, ez dela arraroa topatzea kasu inesiboa an sorrera on kasu genitiboak (berdin nola ez dan arraroa ze hizkuntzak gramatikaliza ditzaten euren genitiboak abiatuz ti elatiboa: "(-)ti").

Hona hemen beste adibide batzuk non preposizio genitiboak diran konbinatzen kin beste elementu prepositibo batzuk:

• Horrek ez du zerikusirik kin planteamenduak on enpresa kooperatiboak zein ari diran sortzen an herrialde pobreak.
• Ez da arraroa topatzea atzizki inesivoak an oinarria on baliabide genitiboak edo erlatiboak.

[159] [⇶]

an: inesiboa (non)

etxean = an etxea
etxeetan = an etxeak

Badirudi ze jatorriá on "etxean" izan liteké "etxe + han" (ikus Julen Manterola, 2006), nondik ahal dan derivatu "an" preposizio analitiko-burulehena (ez doa kin "h" te desberdindu preposizioa ti adverbioa).

Bestalde, Bizkaian dira entzuten ondorengo erabilerak:

Bizkaian ETXE HONETAN, ETXE HORRETAN eta ETXE HARTAN esan beharrean HEMEN/HAMEN ETXEAN, HOR ETXEAN eta HAN ETXEAN esan ohi baita. [Johannes Leizarraga, 2005 (izengoitia)]

"han" preposizional hori doa kin ...

1. azentu prosodikoa an "hán" (hán etxéan); eta doa kin ...
   
2. "-n" atzizki inesibo redundantea an izena ("etxean").

Halakoa izaten da batzuetan lehenengo fasea an sorrera on elementu prepositiboak, non adverbioa aurretik-lotzen da ki izena ("hán etxéan"). Zorioneko bigarren eta azken fase batean (zein ez dan inondik inora erraza) elementu prepositiboa bihurtuko litzaké atonoa ("an etxéan"), eta "-n" redundante  hori desagertuko litzake, horrelaxe burutuz prozesuá on sorrera on preposizioa "an":

an etxea
an etxea non bizi izan nintzen

Hona hemen beste adibide batzuk non "an" preposizioa dán konbinatzen kin beste elementu prepositibo batzuk:

• Ez da arraroa topatzea atzizki inesiboak an oinarria on tresna preposizional hain zentralak nola genitiboak edo erlatiboak.
• Nago an eraikin altuena on hiria non dan Wall street.

[158] [⇶]

Oinarrizko sei preposizio te askatu euskara

Euskarak (berdin nola munduko beste edozein hizkuntzak) behar ditú aukera sintaktiko-diskursibo burulehenak te handitu esanguratsuki bere fluitatea, jarraitutasuna eta azken buruan bere askatasun eta erosotasun expresiboa, zein baitá komunikagarritasuna. Lanabes horiek, batera kin lanabes buruazkenak (betiere aukeran), osatuko luketé aukera linguistiko bat zeinen potentzia eta kalitatea litzakén biziki altua (eta edozein kasutan homologagarria ki potentzia eta kalitatea on edozein hizkuntza progresibo). Hurrengo sei lanabesak izan litezke oinarriá on proposamen sinple bat (orobat beharko zan erlatibo prepositibo arin bat: "zein" edota "(e)ze":

an = inesiboa
on = genitiboak
ki = adlatibo eta datiboa
te = finala eta destinatiboa
kin = soziatiboa
ti = elatiboa

Behin ohitura (minimoki) hartuta, aukera burulehenekin nabarmenki hobetzen da norberaren diskursoa. [157] [⇶]