Gain paper zentrala hon aditza an estruktura informatiboa
Dio Koldo Bigurik (an artikulua deitzen Inpertsonalak eta abstraktuak, jada aipatua an aurreko sarrera) :
Beste maila batean, báda kategoria sintaktiko bat zein dan oso ondo egokitzen ki mintzagaia: subjektutasuna. Ikuspuntu sintaktikotik, subjektua da hori zeintaz dan predikatzen zerbait (izan ere, subjektua ahal da ulertu nola "mintzagai sintaktikoa", bizidun edo gabe), eta nahiz-ta izan kategoria sintaktikoa, argi ikus daiteke zéin hurbil dagoen kategoria sintaktiko hori ti kategoria informatiboa deitzen mintzagaia.
Subjektua ere joan ohi da esaldian aurrena, mintzagai. Gero, esaldi transitiboetan komunikatiboki egokia izaten da subjektu-mintzagai horren ostean koka dadin aditza, zein dun mugatzen mintzagaia, bai eta aldiberean ematen informazio rhematiko transizionala (aditza baita transizioá hon esaldi transitiboa: izan ere, aditza izaten dá informazio rhematikoa, baina gutxiago rhematikoa ezi osagarria, zein dan izaten parte rhematikoena: bukaeran hobe).
Horrela, aditzak markatzen du nóiz dan bukatzen mintzagaia, eta aldiberean, nóiz dan hasten rhema [hori da oso paper zentrala (zentzu guztietan) an estruktura informatiboa]. Hortaz, SVO estrukturak aski efizienteki mugatzen du estruktura informatiboa [gehien-gehienetan: MINTZAGAIA (Subjektua) - RHEMA (Verbua-Objektua)], eta hain zuzen askoz hobeki ezi SOV estruktura, non ez dan agertzen oinarrizko referentzia estrukturalik respektu non bukatú mintzagaia eta non hasí parte rhematikoa; eta non, gainera, aditzaren informazio transizionala dan ematen an bukaera hon esaldia (hots, esaldi transitiboa dá gelditzen ken transiziorik), an modu ez-progresiboa.
Kontua gehiago ere okertzen da noiz esaldiak ez dun subjekturik (maiz): kasu horretan SOV bilakatzen dá OV, eta horrek dakar aski inseguritate respektu zéin dan izaera sintaktiko-informatiboa hon esaldi-hasiera (izan ere, hantxe non espero baita subjektu thematikoa, topatuko dugu objektu rhematikoa). SVO estrukturak, ordea, ez du arazorik afin omititu subjektua: aditzarekin hasita ere, rhema da gelditzen berdin ondo mugatua. Eta progresibitate informatiboak argi uzten du non dan esaldiaren parte rhematikoena: bukaeran. [⇶]
Esango nuke, orain arteko euskaran behintzat, eta, seguru aski, hizkuntza guztien halako fasean, mintzagaia biziduna izateko joera dagoela.Hor, aparte utzita hori-referentzia interesgarria (urdinez) zein Koldo Bigurik dun egiten respektu existentzia hon fase linguistiko komunak an bilakaera hon munduko hizkuntza guztiak, aipatu nahi nuke nóla Tomlin hizkuntzalari famatuak zun proposatu an 1986 bere printzipio deskriptibo orokorra deitzen "bizidunak aurretik":
The Animated First Principle: in simple basic transitive clauses, the NP [izen-sintagma] wich is most animated will precede NPs wich are less animated. (Tomlin 1986:102, Basic Word Order: Functional Principles)Jakina, bizidunen lehentasun hori estuki erlazionatua dago kin euren mintzagaitasuna (esaldi transitiboetan, mintzagaiak dira izaten agente, eta agenteak bizidun).
Beste maila batean, báda kategoria sintaktiko bat zein dan oso ondo egokitzen ki mintzagaia: subjektutasuna. Ikuspuntu sintaktikotik, subjektua da hori zeintaz dan predikatzen zerbait (izan ere, subjektua ahal da ulertu nola "mintzagai sintaktikoa", bizidun edo gabe), eta nahiz-ta izan kategoria sintaktikoa, argi ikus daiteke zéin hurbil dagoen kategoria sintaktiko hori ti kategoria informatiboa deitzen mintzagaia.
Subjektua ere joan ohi da esaldian aurrena, mintzagai. Gero, esaldi transitiboetan komunikatiboki egokia izaten da subjektu-mintzagai horren ostean koka dadin aditza, zein dun mugatzen mintzagaia, bai eta aldiberean ematen informazio rhematiko transizionala (aditza baita transizioá hon esaldi transitiboa: izan ere, aditza izaten dá informazio rhematikoa, baina gutxiago rhematikoa ezi osagarria, zein dan izaten parte rhematikoena: bukaeran hobe).
Horrela, aditzak markatzen du nóiz dan bukatzen mintzagaia, eta aldiberean, nóiz dan hasten rhema [hori da oso paper zentrala (zentzu guztietan) an estruktura informatiboa]. Hortaz, SVO estrukturak aski efizienteki mugatzen du estruktura informatiboa [gehien-gehienetan: MINTZAGAIA (Subjektua) - RHEMA (Verbua-Objektua)], eta hain zuzen askoz hobeki ezi SOV estruktura, non ez dan agertzen oinarrizko referentzia estrukturalik respektu non bukatú mintzagaia eta non hasí parte rhematikoa; eta non, gainera, aditzaren informazio transizionala dan ematen an bukaera hon esaldia (hots, esaldi transitiboa dá gelditzen ken transiziorik), an modu ez-progresiboa.
Kontua gehiago ere okertzen da noiz esaldiak ez dun subjekturik (maiz): kasu horretan SOV bilakatzen dá OV, eta horrek dakar aski inseguritate respektu zéin dan izaera sintaktiko-informatiboa hon esaldi-hasiera (izan ere, hantxe non espero baita subjektu thematikoa, topatuko dugu objektu rhematikoa). SVO estrukturak, ordea, ez du arazorik afin omititu subjektua: aditzarekin hasita ere, rhema da gelditzen berdin ondo mugatua. Eta progresibitate informatiboak argi uzten du non dan esaldiaren parte rhematikoena: bukaeran. [⇶]
Etiketak: aditza