Nor dira erantzuleak on tabu sintaktikoak?

Aurreko komentario batean, Luis Lauzirika mintzo zitzaigún buruz tabuak zein diren existitzen respektu euskararen lexikoa eta sintaxia, eta hori irakurtzean gogoratu naiz kin aspaldiko komentario bat on Scilovemo japoniarra non zún aipatzen nóla japonieraz ere báziran tabu sintaktikoak nola erabilera on perpaus osagarriak atze perpaus nagusia.

Segun Harluxet enziklopedia, tabu da (besteak beste):

Egozten zaion izaera lohia edo sakratua dela medio, izaki, objektu edo ekintza batekiko ezartzen den debeku erlijiosoa.

Eta gauza da ze definizio hori komunikatiboki hobetzeko bide guztiak díra pasatzen ti erabilerá on estruktura eta baliabide progresiboak, burulehenak (nahiz japonieraz ez duten ia batere aukera horietarik). Ikustagun aukera posible bat:

Debeku erlijiosoá zein dan ezartzen gain izaki bat, objektu bat edo ekintza bat zeren egozten zaio izaera lohia edo sakratua.

Eta galdera dá: nór dira zuzeneko erantzuleak on tabu sintaktikoak? Ba, dirá hizkuntzalari-gramatikariak. Hemen eta Japonian.

Ez dago zalantzarik eta ezin da egon zalantzarik ezen sintaxi SOV postpositivo zurrunak nola japoniera (aditz nagusia bukaera-bukaeran, perpaus osagarriak aurré perpaus nagusia) dirá hagitzez ere gutxiago sintaktikoki-potenteak, gutxiago erosoak, eta hitz batean gutxiago funtzionalak ezez sintaxi SVO prepositivo burulehenak nola demagun inglesa. Errepikatuko dut: ez dago zalantzarik eta ezin da egon zalantzarik, esan nahi baita zalantza razonablerik.

Ohartu ze aurreko evidentzia hori aski da afin ezeztatu (falsatu) dogma azientifikoa (tabu ere bihurtua) ezen sintaxi guztiak dirá berdin funtzionalak. Hala ere, dogma hori nagusi dabil. Zergatik? [178] [⇶]

...direktoagoa, errazagoa...

Nik uste posible dala beste modu bat ki lotu hitzak, zein dún errazten diskursoa, zein dún ematen askatasun expresibo gehiago, eta zein ez dan hain garestia nola akaso ematen duen (azken hau, jakina, da nire inpresio personala). Ikus hurrengo aipua ga Luis Aspiazu (filosofia-irakaslea an Arrasateko Arizmendi ikastola), zein zún egin ikerketa bat non ziran biltzen inpresioak on gazte arrasatearrak burúz euskara an textuinguru musikala (Gazteak, musika eta euskara. Arrasateko gazteeen iritziak):

Arrasatear gazteek, ordea, ez dute hain erraz ikusten musika estilo hori euskaraz egitea. Azken aipuak kontrakoa adierazten badu ere, salbuespena da, gehienek ezintasun nabarmena ikusten baitute musika mota batzuk euskaraz egiteko eta bereziki punk-rock musika. Erdaraz potenteagoa, direktoagoa eta errazagoa omen. Euskaraz imajinaezina, batzuentzat eta oihu egiteko gaztelaniara pasatu beharra ikusten dute. Zailtasun honen zergatia ere nahikoa argi utzi dute gazteek: euskararen egokitasun eza. Gazteen ustez euskarak ez du gaztelaniaren egokitasunik. Eta egokitasun ezagatik nahiago dute gaztelania erabili. Errazago sartzen omen zaie gaztelaniaz. Gertuago eta ulerkorragoa egiten zaie. (2011, 50 or.)

Honá mezua ti gazte bat:

“Euskeraz askoz ere agresibitate gutxiago duke. Da más suave. Hitz konkretuak ez badira erabiltzen… Erderaz eitten dozu esaldi bat eta esaldi baten sartzen dozu pillua gauza. Ahal zarena kejau, ahal dozuna esan. Euskararako biher dozu kantziño luze bat esateko Eskorbutok esaten duena minutu baten, euskaraz behar dozu lau minutu. Errezago kaptatzen dozu mezua, zuzenago… Soinua ere hobeto geratzen da. Zaila da esplikatzia. Nik esango nuke más directo y concreto. Eta más agresivo. Hitzak te calan más. Más fuerte. Ez da berdina esatea vete a la mierda edo joan pikutara. No sientes la mierda. Hijo de puta eta entzuten duzu sasikumea.. y a dónde vas? Zaila da topatzea euskeraz kantziño agresibo bat”.

Arazo guztiak ez dira sintaktikoak, baina sintaxia dá islatzen edonon ere. Izan ere, koherentzia diskursiboak dákar berekin askatasun eta aukera expresibo handiagoa. Ez dut uste sintaxi regresiboak laguntzen duenik afin normaliza dadin erabilerá on euskara arten gazte eta ez-gazteak. Eskaini behar dirá aukera sintaktikoak zeinekin bete daitezén behar linguistikoak on gaur egungo gazteak (eta ez-gazteak). [177] [⇶]

Estrategia zehaztailea vs inguratzailea

Aurreko sarrera batean ikusi genuen zértan datzan diferentzia artén estrategia komunikatibo deduktibo-zehaztailea eta estrategia komunikatibo induktibo-inguratzailea (ikus ere "Pentsamolde induktiboa vs. deduktiboa"). Gogora dezagun ezen estrategia zehaztailean atal rhematikoa dá abiatzen ti aditz nagusia (informazio estrategiko laburra), gero dá pasatzen ki kontzeptualizazio zentral zehaztaile bat (informazio estrategiko laburra zein dan izaten bizkarrezurra on mezua, batera kin aditza) afin gero segitu zehazten progresiboki (deduktiboki) esaldia. Estrategia induktibo-inguratzailea, berriz, dá abiatzen ti informazio osagarria (referentebakoa) afin joan bilatzen edo hobeto inguratzen gerota gehiago (induktiboki) referentzia nagusiak zein agertukó an bukaerako kontzeptualizazioa eta aditza.

Planteamendu zehaztailearen plana da direktoagoa, izanki seguruagoa ere, bitarten estrategia inguratzailearen ahuldadeak agerian gelditzen dirén noiz hasierako informazioa izán luzea edo espezifikoa. Adibidez, aurreko sarreran irakurri dugú ondokoa respektu euskaltzain berri Beatriz Fernández:

Basdisyn, Basque Dialect Syntax euskal hizkeren sintaxia aztertzen diharduen ikerketa-taldeko burua da, Ricardo Etxeparerekin batera.

Hor dena da rhema, eta rhemaren hasieran entzun-irakurtzen dugu izen espezifiko eta luze bat, zein ez dakigun zertára datorren, ezta ere zéin dan bere erlazioa kin Beatriz Fernandez. Orohar, soilik esaldiaren bukaeran jakingo dugu ze hasierako Basdisyn hori dá izená on ikerketa-talde bat (zein dan dedikatzen ki aztertu sintaxia on euskal hizkerak), hala nola ze Beatriz Fernández (esaldiaren thema baita) da talde horren burua, batera kin Ricardo Etxepare.

Ikus orain:

(Beatriz Fernandez) Da burua (kin Ricardo Etxepare) on ikerketa-taldea deitzén Basdisyn, Basque Dialect Syntax, zein ari dan aztertzen sintaxia on euskal hizkerak. 

Hor ere dena da rhema, baina rhemaren hasieran daukagú aditza (esaldiak esango digu zér dan Beatriz Fernandez) eta gero kontzeptualizazio zentral zehaztaile bat (burua, zein dan osagarri guztien nukleoa, osagarriaren bizkarrezurra): zehazkiago, Beatriz Fernandez da buruá on ikerketa-talde bat deitzen Basdisyn, Basque Dialect Syntax, zein dan dedikatzen ki aztertu sintaxia on euskal hizkerak. [176] [⇶]