asteartea, otsaila 20, 2007

Sujetu sintaktikoa da tipikoki thema diskursiboa eta ajente semantikoa

Erantzunez a Patxi Petrirena, esperantzaz-ezen askoz gehiagotan ahal dezagun ezagutu eta eztabaidatu bere komentario beti-ere aberasgarriak.

Estatistikak askotan bistaratzen dizkigu realitateak (azpiko tendentziak) zein, bestela, nekez ikusiko genituzkeen. Esaldi baten gainean diskutigarria datekeen hori ahal dá bihurtu aski klaru noiz dugun aztertzen realitate hori berbera azpi argi potentea hon datu agregatuak, esan nahi baita kopuru handiak.

Zientzia sozialetan (eta hortxe da hizkuntzalaritza), estatistika dá lehio inportante bat nondik ikuskatzen ahal dugun abantailatsuki realitate soziala, askotan konplexua. Zeren, nahiz kasu konkretuetan edozer-ere izan daitekén aski eztabaidagarri, erlatibo edo kasual, ez da hala gertatzen noiz kontsideratzén kopuru handiak, non regularitateak dirá retratatuko antzera nola erábiliz X-izpi sozialak.

Gure kasu honetan, zuk diozunez, sujetu gramatikala ez da beti izan behar tema edo/ta ajentea, baina sujetua izaten da húra zeintaz esaten dugun zerbait (esan nahi baita ze, maiz askoan sujetua izaten da thema), eta predikatua izaten da húra zein dugun esaten burúz sujetua (esan nahi baita ze, maiz askoan predikatua izaten da rhema).

Jakina, sujetua ahal da izán thema edo rhema, ajente semantikoa edo paziente semantikoa (edo eliptikoa), baina horrek ez digu ezkutatu behar ze existitzen dira korrelazio sendoak artén sujetu sintaktikoak eta tema diskursiboak edo/ta ajente semantikoak (berriro diot: esaldi bakan batean diskutitu daiteke edozer, baina agregatuki argi dira ageri erlazio estu horiek, eta datu agregatuetan ikusten dira tendentziak).

Jon Aske hizkuntzalari euskaldunak zioskun hemen:
There is a strong correlation between grammatical subject and topic, on the one hand and grammatical object (when there is one) and focus. Indeed, the category subject seems to be but the grammaticalization of the category topic (although not all subjects are topics, and some are indeed foci). [Jon Aske]
eta Comrie hizkuntzalariak hemen:
Las explicaciones para el predominio de los órdenes de palabras en los que el sujeto precede al objeto parecen tener base psicológica, de acuerdo con la preeminencia del agente en la posición agente-acción-paciente y la gran correlación entre el agente semántico y el sujeto sintáctico: ... [Comrie]
Aipatzen duzu, Patxi, Euskaltzaindiaren gramatika; eta Euskaltzaindiak berak sinatzen du ondorengoa (Euskal gramatika laburra: perpaus bakuna):
Gramatika egituraz eta mintzagai egituraz mintzatu gara. galdera hauxe da orain: ba ote da bi egitura horien artean nolabaiteko loturarik edo bakoitza bere aldetik ote dabil? Badirudi erantzuna baiezkoa dela, hots, nolabaiteko lotura badela. Oro har, mintzagai egituran ditugun mintzagaia eta iruzkina gramatika egiturako subjektua eta objektua-aditza osagaiekin bat datozelako. [Euskaltzaindia, Euskal gramatika laburra: perpaus bakuna, 29 or.]
Honek guztiak ez du inplikatzen ze OVS ordena da berez eta beti-ere komunikatiboki gaiztoa. Ez. OVS da ordena bat zein zenbait egoeratanabantailatsua, bereziki noiz biziki enfatizatu nahi ditugun objetu aski sinpleak an egoera komunikatibo ongi kontestualak (mezu bereziki adierazkorrak). Baina, regularki eta baldintza orokorretan erabiltzeko, báda ordena komunikatibo ahaltsuagorik, bai maila teorikoan (ikus adibidez hemen):
2.
Proto-languages are expected to be simple in terms of nominal expressions. However, along with the developing of NP internal structure and the extension of the size of NP, the pressure to move large NP to the end of sentence increases too. Between S and O, O is more likely to be heavy. That is why O, but not S, tend to postpone.
...
3.
In addition, a heavy O is normally a piece of new information. New information tends to appear later in the sentence. Therefore, everything else being equal, a heavy O tends postpone rather than prepose.
...
In short, the drift from OV to VO is motivated by the processing ease. [Bingfu Lu]
eta baita maila enpirikoan ere: goiko datuek ez dute uzten dudarako zirrikitu handirik.

Aparte utzita zuk edo nik izan ditzakegun iritzi edo gustu personalak burúz ordena hau edo bestea, nik uste ze, ahal delarik, eraman behar da eztabaida a esparru objetiboak, non ahal dezagun minimizatú konponente subjetiboak. Eta hor, datu agregatuek behar dute jokatu paper garrantzitsua. []

Etiketak: , , , , , , ,

astelehena, otsaila 19, 2007

XK3: Sujetua urjenteena, edo akaso aditza, baina ia inoiz ez objetua

Erantzunez a Xabier Kintana (ikus XK1 eta XK2).

An XK1 esan genuen ze hitz-hurrenkera guztiek ez zeukaten maiztasun berbera gaindí mundua, eta eman genuen ideia bat buruz nolako frekuentzia-ezberdintasunak aurki genitzakeen. Orain zehaztuko dugu pitin bat gehiago ha-informazioa:
6orders
Lehenengo eta urrutiko begiratu batean, datu estatistikoek erakusten digute nola munduan zehar nahiago izaten da sujetua esaldian aurrena; batzuetan aditza, baina ia inoiz ez da ematen objetua an hasiera hon informazio-kate regular bat.
Hor ageri zaizkigu lehentasun komunikatibo batzuk, urjentzia komunikatibo batzuk, zeinetan, alde handiz, komunikagai urjenteena izanen zen sujetua (tema), edo akaso aditza (akzioa), baina badirudi ze, definitiboki, objetua ez dela sartzen artén gure urjentzia komunikatiborik handienak, salbu kasu guztiz atipiko batzuetan.
Gauza da ze halako OVS hizkuntzetan mezuak derrigor izanen dira oso laburrak, eta gehienetan sujetua eta aditza izanen dira aski kontestualak (ia esan gabe doaz), eta keinuak (informazio jestuala) oso inportanteak. Esan nahi baita ze halako hizkuntza bat izanen da tipikoki oso hizkuntza hurbila ti kontestua, oso "ahozkoa" (oso gutxi literarioa), oso jestuala, oso sinplea.
Eta, realitatean, ¿non bizi dira OVS hizkuntzak?, ¿zein baldintzatan bizi dira? Aukera dezagun bat: Uranina, eta ikus dezagun, gaingiroki bada ere, zein ote diren baldintza horiek:
UrarinaOVS
Bistan da: oso hiztun gutxi, Amazonia inguruan, polisintetikoa, ... Akaso, horrelako hizkuntzak izanen ziren askoz frekuenteagoak an garai oso zaharrak, noiz mezuak ziren oso laburrak, oso adierazkorrak, oso zuzenak, noiz ordena ia berdin zen. Pentsatzekoa da hala izanen zela, eta hasiera ona da hori, baina gaur egun halako sintaxiek ez dute etorkizunik: hain da mugatua ordena hori. []

Etiketak:

asteazkena, otsaila 14, 2007

XK2: Irresponsabilitate handia

Erantzunez a Xabier Kintana (ikus XK1).

Sintaxiari buruz, existitzen dira bi hurbilketa linguistiko nagusi: bata da hurbilketa formala (zeinen referentzia nagusia den Chomsky), eta bestea da hurbilketa funtzionala (non akaso Givón aipatu beharko genuke).

Hurbilketa formalak ez ditu azaltzen logikoki bere printzipioak: printzipio horiek hor daude (biologikoak dira), eta parametroak funtsean arbitrarioki banatuta egonen lirateke:
Another issue involves explanation: there has been little interest in even asking the "why" question in formal grammar and principles of ordering have been stipulated in an explanatory vacuum . [John A. Hawkins (funtzionalista)]
Korronte funtzionalistak, berriz, jartzen du bere analisiaren zentroan honako galdera hau:
fundamental question: Why is language structure the way it is? [Martin Haspelmath (funtzionalista)]
Ez dugu egin behar oso buruketa sakona afin konturatu ezen hurbilketa funtzionala da zientifikoki osoagoa ezi hurbilketa formal hutsa (gauza da ze hurbilketa funtzionalak sistematikoki galdetzen du: "Zergatik?"). Haspelmath doa haruntzago noiz dioen:
Are functional explanations compatible with generative analyses?

In principle, yes, but often generative analyses are made redundant by functional explanations, so ignoring functional explanations is irresponsible. [Martin Haspelmath (funtzionalista)]
Guztiz ados: da irresponsabilitate handia. Datuak ari dira exijitzen azalpen (serio) bat. []

Etiketak: , , , , ,

ostirala, otsaila 09, 2007

XK1: Kintanak zor digu azalpen (serio) bat

Mezu hau da lehenengoa hon serie bat zeinetan erantzungo baitiot a Xabier Kintana.

Kintanak dio:
Mila esker zure mezuengatik. Sintaxiaren beste posibilitateak aipatzen dituzu. Horiek, jakina, infinituak izan daitezke, baina kontua da hizkuntza bakoitzak, bere eboluzio propioaren aribidean, horietako batzuk bereganatu eta hobetsi dituela. Eta horiek gertatu dira, besteak beste, bere nortasunaren ezaugarri linguistiko propio.
Hasteko, esan dezadan ezen pozgarria da ikustea nola Kintanak du erabiltzen ha-hitza "eboluzioa" afin adierazi hizkuntza baten aldaketa multzoa zehar denbora. Hitz horrek kokatzen gaitu an marko kontzeptual egoki eta amankomun bat.

Baina, jakina, eboluzio hori tratatzean, hizkuntzalari batek (hots, zientifiko sozial batek) esan beharko liguke zerbait gehiago ezi Pernandok.

Erabiliz abstrakzio-gradu handixeagoa ezi Kintanak, esan dezakegu ézen, adibidez, ha-posibilitateak on ordenatzea sujetua, objetua eta aditza ez dira infinituak, baizik 6: SOV, SVO, VSO, VOS, OVS eta OSV, eta ze ordena horietan guztietan existitzen dira hizkuntza realak, halatan non, Kintanaren arabera, ordena horietan guztietan gordeko zirén hizkuntza realen ezaugarri propioak, eta bestalde, Kintanaren hitzetatik segitzen da ezen 6 ordena horiek izanen lirateke berdin aukeragarri, berdin gomendagarri, berdin komunikatibo, eta berdin ... inofensibo.

Alde horretatik, espero genezake ezen munduko hizkuntzak aleatorioki joango zirela egokitzen a goiko molde horiek, eta, berdin nola gertatzen den noiz jaurtitzen baitugu dado bat asko eta askotan, espero genezake ezen posibilitate guztiek izanen zutela antzeko maiztasuna. Jakina, horrek ez liguke ziurtatuko ezen Kintanaren ikuskera egiazkoa denik, baina hak-ikuskera izanen zuén aldeko ebidentzia bat, zein aztertu beharko litzateke xehekiago.

Bestalde, Kintanaren ikuskera hori derrigor jarri beharko genuke dudatan baldin realitateak eskainiko baligu egoera bat non ordena batzuek dauzkate oso ordezkari gutxi, eta beste batzuek ordezkari asko. Horrek ere ez liguke ziurtatuko ezen Kintanaren ikuskera da faltsua, baina, hala eta guztiz ere, hizkuntzen banaketa esanguratsuki apartatuko balitz ti banaketa uniformea, orduan azalpen sendo bat beharko litzateke áfin azaldu desbiazio hori.

Zein da realitatea? Realitatea da ezen 6 aukera horietatik existitzen dira 2 non dagoen oso-oso hizkuntza gutxi, eta beste 2 non dauden asko-asko. Beste bietan badaude batzuk-batzuk (gutxi). Dudarik gabe, egoera horrek eskatzen du azalpen bat, baina Kintanak ez du ezer azaltzen.

Kintanak ez du azaltzen, soilik deskribatzen (guztiz superfizialki) eta ya-esta. Kito. Bukatu da. Akabo. Kintanarentzat, gauza da ze hizkuntza bakoitzak hobetsitako sintaxiak du osatzen hizkuntzaren nortasun propioa. Hori, Kintana jauna, da zientziari eskapo egitea. []

Etiketak: ,