Horrela, justifika daitezke hala maiztasun sinkronikoak (zein kokatu behar dira barné evoluzio orokor bat), nola tendentzia diakroniko orokorra

Konpara daigún a ordenazioa zein dén ateratzen ti eredua ganikan Ferrer-i-Cancho (2014), non finean heltzen baita ki ordenazio ondo nahasi bat, zein ez den eusten ti ikuspuntu enpirikoa: 

kin-eta ordenazioá zein dén ateratzen ti gure atzoko eredua:

zeinekin ondo justifika daiteke zér gertatu den an evoluzioa e hitz-ordenak tikan antzinako egoera linguistikoa non SOV baitzén oso-oso nagusi (ondoriozta sorrera-baldintza oso-oso bereziak). Horrela, justifika daitezke hala maiztasun sinkronikoak (zein kokatu behar dira barné evoluzio hori), nola tendentzia diakroniko orokorra. [⇶]

Gure ereduan konputatzen dirá soilik atzerako dependentzi distantziak barné hierarkia diskursibo bat

Konsidera daigun esaldiko 3 ohiko osagai nagusiak S, O eta V, eta euren arteko 6 ordenamenduak: SOV, SVO, VSO, VOS, OVS, OSV. Gure helburua da zeháztea eredu teoriko bat zeinekin konpútatu ordena horien prozesamendu-kostu erlatiboak. 

Ordena bakoitzean dauzkagú hiru posizio: 1.a, 2.a eta 3.a. Ordena bat emanda (demagun SOV), konputatuko dugu a distantzia arten abiapuntuko osagai bat (demagun V, an 3. posizioa) eta helburuko osagai diferente bat (demagun S, an 1. posizioa) zenbátuz osagai horien arteko posizioak gehi 1 (adibideko kasu horretan distantzia dá 2, zeren 1. eta 3. posizioen artean dagó posizio bat, 2.a, gehi 1 berdin 2). Argi denez, distantzia horrek bádu norabidea, zein izan ahal dén aurrerakoa noiz abiapuntua dén kokatzen lehenago zein helburua, edo atzerakoa noiz helburua dén kokatzen lehenago zein abiapuntua.  

Gure ereduak ditú bi ezaugarri ezberdintzaile hauek:

• Hierarkia diskursiboa: Gure ereduan, báda esaldian hierarkia diskursibo bat arten esaldiko 3 osagaiak. Hain zuzen: 1.: esaldiko buru diskursiboa dá sujetua, S (tipikoki esaldiko parte thematikoa); 2.: sujetuaren osagarri diskursiboa dá predikatua (tipikoki esaldiko parte rhematikoa, mezuaren muina, prosodikoki indartsuagoa); 3.: predikatuko buru diskursiboa dá aditza, V; eta 4.: predikatuko osagarri diskursiboa dá objetua, O (aditza dá tipikoki gutxio rhematikoa zein bere osagarria, zein izaten dén esaldiko parte rhematikoena, informazio-karga handiena daramana, prosodikoki indartsuena).

• Asimetria diskursiboa: Modelatu nahi dugu nóla ez den berdin buruak hedátzea aurrerantza (sórtuz koherentzia diskursiboa, eta ondoriozko ezaugarri diskursiboak nola irekitasuna, edo moldagarritasun intonatibo handiagoa) edo atzerantza (diskursiboki inkoherentea eta mugatuagoa). Horrela, gure ereduan soilik konputatuko dirá atzerako dependentzi distantziak arten buru diskursiboak eta euren osagarriak (baldin osagarriak baditu bi osagai, nola gertatzen den an predikatua, distantziarako referentzia izanen dá osagarriko buru diskursiboa, hau da aditza). Labúrbilduz konputatu eta batuko dira hóriek-distantziak arten S eta V (V baitá predikatuko burua eta referentzia) noiz V dén agertzen lehenda S, eta arten V eta O noiz O dén agertzen lehenda V. Emaitza izanen dá bilaturiko prozesamendu-kostua.
  

Adibidez, har daigun SOV ordena: hor, S-tik V-rako distantzia eta norabidea dá 2 aurrerakoa, bitárten V-tik S-rako distantzia eta norabidea dá 2 atzerakoa (SOV horretan bertan, S-tik O-rako distantzia eta norabidea dá 1 aurrerakoa, eta V-tik O-rako distantzia dá 1 atzerakoa). Horrela, ordena horren prozesamendu-kostua izanen dá 2 (soilik konsideratuz atzerako distantzia bakarra, V-tik O-rakoa, berdin 2).  

Bide beretik, daukagu:

• SVO = 0

• SOV = VSO = 1

• OVS = OSV = VOS = 2

nondik ateratzen da honako ordenazioa arten hitz-ordena ezberdinak:

SVO > SOV = VSO > OVS = OSV = VOS

non:

• SVO dá efizienteena, zein islatzen da batez ere an bere gorako joera diakroniko argia.

• OVS, OSV eta VOS (alegia hóriek-3 ordenak non sujetua agertzen den ondorenda objetua) dirá gutxien efizienteak, orokorki prozesagaitzenak, zein argiki ageri da sinkronikoki.

• Bitarteko posizio batean agertzen zaizkigú, alde batetik SOV, zeinen maiztasun sinkronikoa oraino altuena izanda (abiatuz ti antzinako SOV ordena aski orokor bat, zein nagusituko zén zatio sorrerako baldintza komunikatibo guztiz bereziak), dú erakutsi beherako joera diakroniko argia (kontrástatuz kin SVOren gorako joera diakroniko argia, non VO jada dén maizkoena); eta bestetik VSO, zeinen maiztasun sinkronikoa ez den hain baxua nola azken 3 ordenakoak (OVS = OSV = VOS), izánki halere erlatiboki baxua.

Dira emaitza batzuk ederki bateragarriak kin evidentzia enpirikoa, eta zuzen-zuzenean lortuak (ez da behar inolako gehigarri teorikorik) abiátuz ti supuesto ondo fundamentatuak orobat an evidentzia enpirikoa. [⇶]

Ondorioz, Ferrer-i-Cancho-k beharko du beste printzipio minimotzaile bat zeinen arabera aukératu SVO eta ez OVS

Atzo genioen ze Ferrer-i-Cancho-k postulatutako funtzioa ki kuantifikatu kostu memoristikoak an hitz-ordena ezberdinak (zein gero minimotu beharko litzake) dú sortzen ordenazio bat arten hitz-ordenak zein ez den oso hurbilketa fina ki evidentzia enpirikoa: 

Funtzio horrek ez soilik ez du ezberdintzen arten SVO eta OVS, nola genioen atzo, baizik-ze ez du ezberdintzen arten beste lau ordenak (VSO, VOS, SOV, OSV), zein, irizpide horren arabera, izanen lirake berdin efizienteak ti ikuspuntu memoristikoa, lauak ere berdin.

Eta justuki zeren funtzio horrek huts egiten duen noiz ezbérdintzen arten SVO eta OVS, Ferrer-i-Cancho-k beharko du gainerako printzipio erabakitzaile bat, beste zerbait zeinen arabera justífikatu zergátik SVO dén hain maizkoagoa respektu bere ordena simetrikoa (eta maiztasunean hazten). Ikus nóla autoreak azaltzen duen puntu hori an bere papera ti 2015 titúlatzen "The placement of the head that minimizes online memory: a complex systems approach":

If one assumes that word order evolves by swapping consecutive elements, the evolution from an initial or early word order SOV to SVO requires only one step: exchanging the positions of O and V. In contrast, the transition from SOV to OVS needs two steps: (1) exchanging the positions of S and O to obtain OSV and (2) exchanging S and V to finally obtain OVS (Fig. 3 (a)). Therefore, the verb-central word order that can be reached sooner from initial or early SOV is SVO. SVO is the easiest way of minimizing online memory from SOV by swapping adjacent constituents. [Ferrer-i-Cancho, 2015] 

Hor, Ferrer-i-Cancho ari da justifikatzen a evoluzio preferentziala ti SOV ki SVO ordezta ki OVS bidéz gainerako printzipio erabakitzaile bat zeinen arabera evoluzio ezberdinetan eman beharko liraké urrats-kopuru ezberdinak, zein orobat minimotu beharko lirake: errazagoa izanen litzake pasátzea ti SOV ki SVO (urrats bat) ezez ti SOV ki OVS (bi urrats). 

Ferre-i-Cancho-k (2015) honela zehazten du gorago aipatutako "permutazio-espazioa" non grafikatzen den zénbat urrats beharko dirén arten ordena ezberdinak:

Hortaz, herenegungo eta atzoko kostu-funtzio teoriko horrek ez dú soilik huts egiten noiz ordenatzen hitz-ordenak an modu minimoki bateragarria kin evidentzia enpirikoa, baizik-ze behar du printzipio minimitzaile gehigarri bat finéz aukeratu SVO lehenda OVS an evoluzio linguistikoa. Definitiboki, ez da oso zuzeneko modelizazioa, baizik aski indirektoa eta bihurria. 

Bihar saiatuko gara proposatzen eredu teoriko alternatibo bat zeinekin espero dugu konpóntzea aurreko arazo horiek, eskáiniz modelizazio direktoagoa eta emaitza bateragarriagoak kin evidentzia enpirikoa. [⇶]

Emaitza hori ez da oso hurbilketa fina ki evidentzia enpirikoa

Amaitzen genuén atzoko sarrera adíbidetuz nóla konputatuko litzake a kostu memoristikoa ti prozésatzea SOV, eta kalkúlatuz kostu hori gana beste 5 ordena posibleak arten S, O eta V (an eredua ganikan Ferrer-i-Cancho, 2014):

Adibidez har daigun SOV: hor batu beharko genuke a distantzia arten V eta S, zein izanen litzaké 2 zeren tartean dagó beste dependente bat: O, kin-eta distantzia arten V eta O, zein izanen litzaké 1 zeren tartean ez dago batere dependenterik, halan-ze, bide beretik:

• Ordena aditzlehenak (VSO, VOS): D1 = 1 + 2 = 3
  

• Ordena aditzerdikoak (SVO, OVS): D2 = 1 + 1 = 2

• Ordena aditzazkenak (SOV, OSV): D3 = 2 + 1 = 3
  

Ikusten denez, minímotuz kostu hori, aditzerdiko ordenak izanen liraké optimoak gain aditzlehenak eta aditzazkenak, zeinen memori kostua litzaké minimoa (2) respektu beste lau ordenenak (3). Interesgarriki, funtzio horrek, berez, ez du ezberdintzen arten SVO eta OVS.

Beste adibide baterako, har daigun SVO, non V eta S elkarren ondoan daude (distantzia = 1), berdin nola V eta O (distantzia = 1), halan-ze hitz-ordena horren kostu memoristikoa litzaké: 1 + 1 = 2.

Funtzio horrek ez soilik ez du ezberdintzen arten SVO eta OVS, nola genioen atzo, baizik-ze ez du ezberdintzen arten beste lau ordenak (VSO, VOS, SOV, OSV), zein, irizpide horren arabera, izanen lirake berdin efizienteak ti ikuspuntu memoristikoa, lauak ere berdin.

Hor, adibidez SOV, zeinen munduko maiztasuna izan dén eta oraino dén altuena (nahizta, dakigunez, diakronikoki jaisten ari den, halan-ze VO jada bihurtu dén maizago zein OV), eta OSV, zeinen maiztasun erlatiboa hurbiltzen den ki zero, biek ere agertzen dira kin ber kostu memoristikoa an euren prozesamendua ganik jendakiak. Izan ere, funtzio horretatik lortuko genituzke honako lehentasunak arten hitz-ordenak:

SVO = OVS > SOV = OSV = VSO = VOS

noiz, askoz egokiago, espero behar genuke ze hóriek 3 ordenak non sujetua agertzen den ondorenda objetua (OVS, OSV eta VOS) izan litezén zuzenean zailagoak (orokorki prozesagaitzagoak) zein beste hiru ordena posibleak (non sujetua dén kokatzen aurrerago zein bere objetua: SOV, SVO eta VSO). Labúrbilduz esan behar dugu ze funtzio hori (eta bere emaitza) ez da oso hurbilketa fina ki evidentzia enpirikoa. [⇶]

Nóla kalkulatuko litzake a kostu memoristikoa (online memoria) an eredua ganikan Ferrer-i-Cancho?

Atzokoan komentatzen genuen nóla Ferrer-i-Cancho-k (2014) nahi dún proposatu eredu bat kin bi atraktore edo printzipio optimotzaile kontrajarri, bata aldé SOV ("maximum predictability of the head") eta bestea aldé SVO ("minimum online memory") zeinekin azalduko luké ustezko evoluzio zikliko natural bat arten SOV eta SVO (itxuran simetrikoa):

Galdera dá: eredu horretan zehazki nóla konputatzen da hóri kostu memoristikoa (online meoria)? Ferrer-i-Cancho-k (2014) honela formulatzen du kostu hori:

non, hártuz g(d) = d (zein baitá funtzio hertsiki monotono gorakor sinpleena), sinpleki batu beharko genituzke a distantzia linealak arten aditza, zein dén burua, eta bere bi dependenteak, berdin delarik norántza doazen distantzia horiek: ezkerretara edo eskuinetara (esan nahi baita ze batu beharko lirake bi distantzia, bata ti V ki S, eta bestea ti V ki O). 

Adibidez har daigun SOV: hor batu beharko genuke a distantzia arten V eta S, zein izanen litzaké 2 zeren tartean dagó beste dependente bat: O, kin-eta distantzia arten V eta O, zein izanen litzaké 1 zeren tartean ez dago batere dependenterik, halan-ze, bide beretik:

• Ordena aditzlehenak (VSO, VOS): D1 = 1 + 2 = 3
  

• Ordena aditzerdikoak (SVO, OVS): D2 = 1 + 1 = 2

• Ordena aditzazkenak (SOV, OSV): D3 = 2 + 1 = 3
  

Ikusten denez, minímotuz kostu hori, aditzerdiko ordenak izanen liraké optimoak gain aditzlehenak eta aditzazkenak, zeinen memori kostua litzaké minimoa (2) respektu beste lau ordenenak (3). Interesgarriki, funtzio horrek, berez, ez du ezberdintzen arten SVO eta OVS. [⇶]

1.: Prozesamendu-kostuak ez dira simetrikoak. 2.: Báda askoz gehiago zein prozesamendu-kostu kuantitatibo hutsak: bádira diferentzia kualitatibo derivatu handiak.

Ferrer-i-Cancho (2014) mintzo zitzaigun hemen gain zikloak arten SOV eta SVO zeinen atzean egonen liraké bi indar atraktore inkonpatible (ez da zehazten euren arteko indar-asimetriarik): maximótzea buru-prediktabilitatea, eta minimótzea online-memoria, nondik sortuko litzake sistema bat kin bi polo estable, eta itxuran simetrikoak, zeinen arabera periodikoki gerta litezké aipatutako ziklo horiek naturaltasunez:

Cycling between SOV and SVO could be interpreted as cycling between two incompatible attractors: maximum predictability of the head and minimum online memory. This cycling could be the manifestation of bistable system (Strogatz, 1994). []

Lehenengo atraktore horretaz berriki mintzatu gara hemen an terminu hauek (eta atzo ere):

..., genioenez, gauza da ze, baldintza orokorretan, esaldia ez da orohar muntatzen afin bukaeran aurreikus dadin zeozer (informazioren bat, adibidez aditza), baizik lor dadin eraginkortasun komunikatibo maximoa (azpi baldintza orokorrak), kokátuz justuki mezuaren parte rhematikoena eta aurrikusgaitzena an posizio interpretatiboki abantailatsuena, zein den bukaera.

Ondorengo postetan jarraituko gara mintzatzen gain lehenengo printzipio hori, baina gaurkoan nahiko genuke mintzatu gain aipatutako bigarren printzipio atraktorea zeinekin Ferrer-i-Cancho-k biribiltzen baitu bere estruktura ziklikoa: minimizazioa e memoria-lana.

Fijatu gaitezen ze Ferrer-i-Cancho ari da zehazten bere printzipioak helburuz-eta bete dadin bere interpretazioa ti evidentzia zientifikoa, non ziklo linguistikoak izanen liraké zerbait sistematikoa eta normala ordezta izán zerbait zirkuntzantziala azpi baldintza bereziak. Autoreak kontextu horretan planteatu du bere lehenengo printzipio guztiz fortzatua eta ad hoc aldé SOV (zertárako ibili asmatzen buru labur-labur bat ondorenda osagarri tipikoki ondo luzeago bat baldin ziurtasunez jakin ahal badugu aurretiaz?), halan ze, horrekin batera, beharko luké beste indar bat jóaz alde kontrako poloa: SVO.

Dudagabe, Ferrer-i-Cancho-ren bigarren printzipio hori bádoa an norabide ona, kontuan hartzen baititú prozesamendu-kostuak. Baina, alde horretatik ere, mahai gainean jarri behar ditugu bi arazo handi, zeintaz joango garen mintzatzen an ondorengo sarrerak:

1.: Ferrer-i-.Cancho-k planteatzen du eredu bat non ez den existitzen atzerakargarik: esan nahi baita ze guztiz simetrikoki kuantifikatuko ditú aditzetik atzerako distantziak respektu bere osagarriak, eta aditzetik aurrerakoak. Hala ere, memoria-lana ez da batere berdina noiz erábiltzen estruktura koherente bat (sintaktikoki burulehena, aurrerakoa), non adreilu komunikatiboak doáz sistematikoki interpretatzen online, arian-arian, aurrerantza, etengabeki liberátuz lan-memoria, edota erábiliz estruktura inkoherente bat (sintaktikoki buruazkena, atzerakoa), non orohar adreilu komunikatiboak joan beharko diren gordetzen an lan-memoria harik-eta ailegatu ki burua, non, finean, interpretatu ahalko dira ziurtasunez. Ez da batere berdina, ez da batere simetrikoa, eta puntu hori kruziala da.

2.: Estruktura koherentea (sintaktikoki burulehena) ez da soilik arinena ti ikuspuntua e prozesamendu-kostu kuantitatibo hutsa: báditu orohar beste hainbat abantaila kualitatiko derivatu ondo erabakiorrak, hala nola izátea irekiagoa, potenteagoa ki bihurtu diskursoa matizatuagoa eta aberatsagoa, jarraituagoa baina aukeran pausatuagoa eta horrela reflexiboagoa, intonatiboki eta hortaz expresiboki moldagarriagoa, eta azken finean komunikatiboki efektiboagoa.

Jakina, aurreko guztia ez da kabitzen an marko sistematikoki zikliko bat: aurreko guztia soilik kabitzen da barné evoluzio linguistiko ondo asimetriko bat aldé SVO burulehena, zein dén justuki hóri tendentzia asimetrikoa zein observatzen dugun an evidentzia enpirikoa. [⇶]

Zeren, kontua balitz prediktabilitatea, kontua balitz aurríkustea zeozer an bukaera ... "... the subject often expresses the topic which is by itself the most predictable unit in a sentence independent of the position it is placed in." (Hoeks, 2016)

Post honetan genioén:

Irakurtzen genuen hemen nóla Hoeks (an bere "From SOV towards SVO", 2016) ematen zigún ondorengo aipua ganik Ferrer-i-Cancho (2014) non azken autore hori saiatzen zen azáltzen zergatia e ordena aditz-lehenak eta aditz-azkenak an terminuak e prediktabilitate erlatiboa e bere osagai ezberdinak (sujetua, aditza edo objetua):

"Verb initial orders suggest a strategy of maximizing the predictability of the subject and the object; verb final orders suggest a strategy of maximizing the predictability of the verb" (Ferrer-i-Cancho, 2014: 2)

Atzokoan ere, Ferrer-i-Cancho mintzo zitzaigun gain maximotzea prediktabilitatea e burua (aditza) afin azaldu SOV ordena, kontrájarriz helburu maximotzaile hori ki minimizazioa e prozesamendu-kostua (zein gertatuko litzake an SVO). 

Baina, ez al da printzipio maximotzaile hori (maximótzea prediktabilitatea e burua) guztiz ad hoc? Hau da, ez al da printzipio hori guztiz komenienteki postulatua afin lortu a emaitza zein lortu nahi den? Ez nago esaten ze ariketa teoriko hori egitea ez denik zilegi: guztiz zilegi da. Baina, realitatea azaltzeko, askoz hobe litzake baldin supuestoak, eta areago printzipio maximotzaileak ondo justifikatuak egonen balira (ondo oinarrituak an teoria eta datuak), eta, nire ikuspuntutik behintzat, printzipio maximotzaile hori ez dago aski justifikatua, edo hobeki, ez dago batere justifikatua bidéz argudio teoriko eta praktiko sendoak.

Zeren, kontua balitz prediktabilitatea, kontua balitz aurríkustea zeozer (eduki informatiboren bat) an bukaera, orduan batek esanen luke ze bukaeran kokatu beharko litzake sujetua ordezta aditza, zeren sujetua izaten da esaldiko parte thematiko-aurrikusgarriena. Hoeks-ek (2016) dio:

... the subject often expresses the topic which is by itself the most predictable unit in a sentence independent of the position it is placed in. [Hoeks, 2016]

Hortaz, helburua balitz bukaeran ematea osagai aurreikusgarriena, esaldia bukatu beharko litzake kin sujetua, zein, tipikoki aurrikusgarriena izanik, bukaeran kokaturik izanen litzake are aurreikugarriagoa, bilákatuz esaldiko bukaera orohar aurreikusgarriena. Baina, galdera dá: zertárako nahi genuke aurrikusi bukaeran sujetua baldin sujetu hori behar badugu ki járri mezu-hartzailea an posizio komunikatibo abantailatsuena afinda jaso dagién informazio rhematikoa efektiboki?

Ez, baldintza orokorretan eta orohar ez dugu hori nahi, eta guztiz onartzen da ze sujetua nagusiki ematen da an hasiera e esaldia zatio izán marko thematiko egokiena ki ulertu abantailatsuki ondorengo informazio berria, rhematikoena, luzeena, irekiena, aurrikusgaitzena.

Eta gauza da ze antzekoa gertatzen zaio ki aditza respektu bere osagarria, zein orohar dén gutxiago rhematikoa, gutxiago luzea, gutxiago expandigarria, eta gutxiago aurrikusgarria zein aditza (daude aditz gutxiago zein izenak, eta gainera osagarriak expanditu daitezke harik infinitua an modu askoz aurreikugaitzagoa inkluso gana hiztuna zein mintzatzen edo idazten ari den reflexiboki). Justuki horregatik, arrazoi komunikatibo sendo horrengatik, aditzak orohar jotzen dú (interlinguistikoki, enpirikoki) ki posizio aurreratuagoa zein bere osagarri rhematikoagoa, luzeagoa, irekiagoa, aurrikusgaitzagoa, prosodikoki nabarmenagoa, informazioanalki helburuzkoa.

Dá justuki ber argumentazio sendoa zein dén erabiltzen ki justifikatu estruktura sujetulehena, antzera ere lagundua kin evidentzia enpiriko sendoa (joera orokor ondo nagusia ti OV ki VO). Horrela, hemen ere galde geinke: zertárako nahi genuke aurrikusi bukaeran aditza baldin aditz hori behar badugu ki járri mezu-hartzailea an posizio komunikatibo abantailatsuena ki jaso informazio rhematikoena efektiboki?

Jakina, aditz hori, berdin nola sujetua, izanen dá erlatiboki are aurrikugarriagoa noiz emana ondorenda bere osagarria, baina, sujetuan lez, ez gaude saiatzen bilátzen bukaera aurrikusgarriena (zein, bestalde, izanen litzake sujetua), baizik saiatzen emáten informazio berri potentzialki-konplexu bat (azpi baldintza orokorrak) an modu eraginkorrena, zein ez dén baizik kokátzea aditza an posizio transizionala arten sujetua (parte thematikoena) eta objetua (parte rhematikoena).

Printzipio maximotzaile hori ez da eusten, ez komunikatiboki, ez enpirikoki. [⇶]

Zikloak? Báda norabide nagusi askoz orokorrago eta naturalago bat, eta aldaketa zirkuntantzial askoz bereziagoak, baina ez dago evidentziarik aldé ziklikotasun orokor eta simetriko bat, baizik horren kontrakoa

Ferrer-i-Cancho mintzo zaigu an 2014 gain ziklikotasuna an aldaketa linguistikoa arten SOV eta SVO ("a typical example"), zein, bere ikuspegitik, oinarritu liteke an etengabeko lehia arten maximotzea buru-aurrikuspena eta minimotzea online-memoria:

Baina, zergátik tematzen da Ferrer-i-Cancho mintzátzen gain zikloak arten SOV eta SVO, itxuran simetrikoak ("bistable system"), baldin ziklo horien ustezko bi norabieak ez badira batere simetrikoak ez an euren maiztasunak (zein SVO-rako izanen litzake askoz handiagoa eta askoz estableagoa) ezta ere an euren inguruko baldintzak (zein SVOrako kasuan izanen lirake askoz naturalagoak, eta gutxiago induzituak zatio faktore extralinguistikoak nola izan ahal dén kontaktu linguistikoa)? 

Izan ere. gauza da ze ...

• SVOtik SOV-rako aldaketa dá orohar aski raroa,

• SVO prepositibotik SOV postpositibora dá orohar are raroagoa,
  

• OVtik VOrako aldaketa dá erabat maizkoena azpi baldintza orokor naturalak, halan-ze gaur egun, abiatuz ti antzinako egoera bat non "OV" zén oso-oso nagusia, ailegatu gara ki egoera bat non "VO" dén maizkoena.
  

Van der Gelderen (2011) an liburu bat dedikatua ki ziklo linguistikoa zioén ("The linguistic cycle", 2011):

Bai ...

... in most of the literature on this subject. [Van der Glenderen, 2011]

Hortaz, zértan ari da Ferrer-i-Cancho mintzatuz gain ziklo linguistiko horiek nola bailiran gauzarik normalena eta simetrikoena an baldintza naturalak (produzituak nolan emaitza ti lehia orekatu bat arten bi joera funtzional orobat simetrikoak nahiz inkonpatibleak: maximotzeá buru-aurrikuspena eta minimotzeá memoria-lana)?

Báda norabide nagusi askoz orokorrago eta naturalago bat, eta aldaketa zirkuntantzial askoz bereziagoak, baina ez dago evidentziarik aldé ziklikotasun orokor eta simetriko bat, baizik horren kontrakoa. [⇶]

Hala an Pagel (2009) nola an Gell-Mann & Ruhlen (2011) nabari dá norabide orokor bat ti SOV (post) ki SVO (pre), zein azpimarratu beharko litzake gain bestelako aldaketa zirkunstantzialagoak

Aurreko postak ikusita, berrikus daigun ondoko aipua ganikan Ferrer-i-Cancho (2014):

zeintaz zehaztu behar dugu ze Pagel-ek aipatutako reversioak ti SVO ki SOV (mintzátuz gain hizkuntza indoeuroparrak) enmarkatu beharko lirake barné prozesu dinamiko orokor asimetriko bat zein orohar mugitu litzake ti SOV postpositiboa ki VSO/SVO prepositiboa, zeintan ezberdinduko litzaké antzinako ordena bat (SOV post) zein izanen litzake gutxio establea zein amaierako ordena derivatu bat (VSO/SVO prepositiboa), non, finean, hitz-ordena estabilizatuko litzake, praktikoki bihurtuz definitiboa (ikus hemen):

Pagel (2009) dú aztertzen nóla aldatu dén hitz-ordena an hizkuntza indoeuroparrak, eskáiniz oso analisi-mota interesgarria zeren ezberdintzen ditú arten antzinako egoera bat (SOV postpositiboa), egora derivatu bat zein amaitzen den izaten definitiboa (VSO/SVO prepositiboa), eta kokátuz euren artean beste bi egoera transizional, mixto eta, hortaz, inharmonikoak zein izanen lirake inestableenak:

non

Solid arrows indicate statistically supported evolutionary transitions, dashed arrows are not supported. [Pagel, 2009]

eta non justuki horregatik, egoera derivatua (VSO/SVO) izanen litzaké establea, esan nahi baita ze azken egoera horretatik nekez aterako da (soilik salbuespenez, an baldintza ondo bereziak), eta beraz, konsidera liteke amaierako egoera, nondik jada ez den mugimendu berezirik:

The derived state seems to be stable in lndo-European languages. [Pagel, 2009]

Bi urte geroago, Gell-Mann & Ruhlen (2011) dúte argiki zehazten ber norabide nagusia an aldaketa linguistikoa, hemen ere kin atzerako mugimenduak aldé SOV nagusiki induzituak zatio kontaktu linguistikoa (ikus hemen):

non:

• (i) The word order in the ancestral language was SOV.

• (i) Except for cases of diffusion, the direction of syntactic change, when it occurs, has been for the most part SOV > SVO and, beyond that, SVO > VSO/VOS with a subsequent reversion to SVO occurring occasionally. Reversion to SOV occurs only through diffusion. 

• (iii) Diffusion, although important, is not the dominant process in the evolution of word order. 
  

Horretaz ari da Dryer (2011), nondik, gaurko honetan, nabarmendu nahiko genuke a konklusioa ezen "Reversion to SOV occurs only through diffusion", esan nahi baita: soilik bidez kontaktu linguistikoa, ez naturalki.

Hortaz, bi autore horien analisietan argiki antzeman ahal da norabide orokor bat ti SOV (post) ki SVO (pre), zein azpimarratu beharko litzake gain bestelako aldaketa zirkunstantzialagoak. [⇶]

Eta kuantitatiboki? Nabari al da asimetria evolutibo hori aldé egoera derivatua? Zéin proportziotan ailegatu dira sintaxi indoeuroparrak ki "azken egoera derivatu praktikoki definitibo hori" (derived state: VSO/SVO pre) respektu "antzinako egoerakoak" (ancestral state: SOV post)?

 Genioén herenegun nóla:

... [Pagel-en (2009)] grafiko horretako joerak mantenduko balira etengabe, finean sintaxi indoeuropar (ia) guztiak amaituko lirake izáten VSO/SVO prepositiboak, zein dén egoera egonkor bakarra (aurreko ia hori nagusiki lotu beharko litzake kin kontaktu linguistikoa, zein, horrek berak ere, gerota gehiago dún bultzatuko aldé SVO). Beraz, gerta daitezke salbuespenezko egoerak, baina, analisi horretan, argi dago zein den joera nagusia aldé egoera derivatu burulehen estable bat (SVO prepositiboa).

eta atzo azpimarratzen genuen prozesu horretako azken egoera sintaktiko konsistenteki burulehen ondo artikulatua, zeintara behin helduta, bihurtuko dén praktikoki definitiboa:

..., gauza da ze, behinda heldú ki egoera konsistenteki burulehen ondo artikulatu bat, ordena hori bihurtuko litzaké praktikoki definitiboa.

Eta kuantitatiboki? Nabari al da asimetria evolutibo hori aldé egoera derivatua? Zéin proportziotan ailegatu dira sintaxi indoeuroparrak ki "azken egoera derivatu praktikoki definitibo hori" (derived statea: VSO/SVO pre) respektu "antzinako egoerakoak" (ancestral state: SOV post)? Zénbat hizkuntza indoeuropar daude an egoera sintaktiko bakoitza?

Pagel (2009) dígu eskaintzen ondorengo grafikoa non erakusten ditu bere emaitzak respektu arbola filogenetikoa e hizkuntza indoeuroparrak, non (kanpoaldean) agertzen dirén hitz-ordenak (gorriz eta urdinez):  

Hor, ez baditugu kontatzen ber hizkuntzaren aldaera ezberdinak (nahiz estrukturalki berdinak), eta kénduz zentruko Hittite eta Tocharian zaharrak, ateratzen zaizkigu:

• 32 kin kanpoko kolore gorri-urdina: VSO/SVO pre

• 10 kin kanpoko kolore gorriargi-urdinargi: SOV post
  

• 5 kin kanpoko kolore gorriargi-urdin: SOV pre

• 1 kin kanpoko kolore gorri-urdinargi: VSO/SVO post

Beraz, argiki nabari da gorago aipatutako asimetria evolutiboa aldé egoera praktikoki definitiboa non baliabide burulehenak dúten erakusten euren sinergia diskursibo guztiak (zein diren askoz handiagoak zein baliabide buruazkenek erakusten dituztenak, asimetrikoki): bukaerako egoera horretako sintaxiak dirá hiru aldiz gehiago zein antzinako sintaxiak (32 aurka 10). [⇶]

Pagel (2009): "These intermediate states violate Greenberg's predictions but are short lived, ..." (egoera inharmonikoak liraké inestableenak)

Atzokoan ikusten genuén ondoko grafikoa referitua ki ordena-aldaketak an hizkuntza indoeuroparrak (Pagel, 2009), non, genioenez:

Solid arrows indicate statistically supported evolutionary transitions, dashed arrows are not supported. [Pagel, 2009]

eta non orain nabarmendu nahi dugu erdiko partea, esan nahi baitá sintaxi-egoera mixto-inharmonikoak, non hitz-ordena arten objetua eta aditza ez den korresponditzen kin ordena arten adposizioak (preposizioak eta postposizioak) eta euren osagarriak: 

Tarteko egoera horietaz, Pagel-ek diosku ze ez dute luzaz irauten:

These intermediate states violate Greenberg's predictions but are short lived, as indicated by the thick arrows pointing to the ancestral and derived states. [Pagel, 2009]

halan-ze ordena indoeuropar hibrido horiek tipikoki maiatuko liraké luzagabe...

• ... edo berriro bilakatuz SOV postpositiboak (nondik zetozen) 

• ... edo, alternatiboki, jarraituko lukete euren bidea buruzki ordena burulehen konsistentea: SVO prepositiboki konsistentea, nondik jada ez ziren gehiago mugituko.

Hor ere esan behar dugu ze Pagel-ek (berdin nola Ferrer-i-Cancho-k) ez du sakondu gain baldintzak (hala nola kontaktu linguistikoa, edo baldintza naturalak) zeintan gertatu diren norabide ezberdin horiek (ikus Gell-Mann & Ruhlen, 2011), baina, edonola ere, badirudi ze, hizkuntza indoeuroparretan, egoera inharmonikoak lirake inestableenak, bitarten egoera derivatua (VO pre) agertzen zaigun nola estableena arten egoera harmonikoak: izan ere harmoniak berak bádu bere eragin propioa (intralinguistikoa baita), baina, finean, harmonia burulehen ondo artikulatua dá askoz estableagoa zein harmonia buruazken ondo artikulatua justuki zeren askoz hobe erantzuten die ki baldintza komunikatibo orokorrak, non beharrak exigenteak izaten diren. 

Horrela, gauza da ze, behinda heldú ki egoera konsistenteki burulehen ondo artikulatu bat, ordena hori bihurtuko litzaké praktikoki definitiboa. [⇶]

... eta Pagel (2009): "Solid arrows indicate statistically supported evolutionary transitions, dashed arrows are not supported."

Atzokoan komentatzen genuen nóla Ferrer-i-Cancho (2014) dún aipatzen a artikulua ganikan Gell-Mann & Ruhlen (2011) noiz mintzátzen gain reversioak an hitz-ordena ti SVO ki SOV, nahiz ez den mintzatzen gain papera zein kontaktu linguistikoak izan bide duen an aldaketa horiek:

Eta gauza da ze Ferrer-i-Cancho (2014), noiz mintzo zaigu gain reversioak an evoluzioa e hitz-ordenak (zeinen adibide tipiko bat litzaké a aldaketa ti SVO ki SOV), dú orobat  aipatzen Gell-Mann & Ruhlen (2011):

A typical example is the reversion from SVO to SOV (Pagel, 2009; Gell-Mann & Ruhlen, 2011)

Baina azpimarratu behar dugu ze, nola genioen, Gell-Mann & Ruhlen-en lanean reversio tipiko horiek (ti SVO ki SOV) desagertzen dira noiz referitzen garen ki "natural drift whitout diffusion" ...

Gaur, ordea, referituko gatzaio ki beste autorea zein Ferrer-i-Cancho-k aipatu an bere goragoko pasartetxoa, zein den Pagel (2009):

Pagel (2009) dú aztertzen nóla aldatu dén hitz-ordena an hizkuntza indoeuroparrak, eskainiz oso analisi-mota interesgarria zeren ezberdintzen ditú arten antzinako egoera bat (SOV postpositiboa), egoera derivatu bat zein amaitzen den izaten definitiboa (VSO/SVO prepositiboa), eta kokátuz euren artean beste bi egoera transizional, mixto eta, hortaz, inharmonikoak zein izanen lirake inestableenak:

Grafiko hori, errepikatzen dugu, referitzen da soilik ki sintaxi indoeuroparrak, eta hor, gaurkoan, azpimarratu nahi genuke azken partea, guk gorriztatua an ondorengo irudia:

non,

Solid arrows indicate statistically supported evolutionary transitions, dashed arrows are not supported. [Pagel, 2009]

eta non justuki horregatik, egoera derivatua (VSO/SVO) izanen litzaké establea, esan nahi baita ze azken egoera horretatik nekez mugituko dira sintaxiak (soilik salbuespenez, an baldintza ondo bereziak), halan-ze konsidera liteke amaierako egoera, nondik jada ez den mugimendu berezirik:

The derived state seems to be stable in lndo-European languages. [Pagel, 2009]

Hona hemen Pagel-en azalpena gain goragoko eskema hori:

Esan nahi baita ze emaitza horietan berriro agertzen zaigu a asimetria arten aldaketak ti SOV postpositiboak ki SVO (edo VSO) prepositiboak respektu alderantzizkoak: alegia-ze, noiz sintaxi indoeuroparrak heltzen diren ki egoera burulehen harmonikoa (zein ez den soilik SVO, baizik SVO prepositibo harmonikoa) nekez (soilik salbuespenez) itzuliko dira ki sintaxi SOV postpositiboa, bitartean-ze sintaxi SOV postpositiboak ez dira agertzen nola estatistikoki estableak.

Horrela, grafiko horretako joerak mantenduko balira etengabe, finean sintaxi indoeuropar (ia) guztiak amaituko lirake izáten VSO/SVO prepositiboak, zein den egoera egonkor bakarra (aurreko ia hori nagusiki lotu beharko litzake kin kontaktu linguistikoa, zein, horrek berak ere, gerota gehiago dún bultzatuko aldé SVO prepositiboa). Beraz, gerta daitezke salbuespenezko egoerak, baina, analisi horretan, argi dago zein den joera nagusia aldé egoera derivatu burulehen estable bat (VO prepositiboa). [⇶]

Baina, justuki segun Gell-Mann & Ruhlen (2011), ez da batere tipikoa hitz-ordena aldatzeá ti SVO ki SOV azpi baldintza naturalak ("natural drift without diffusion")

Atzo mintzo ginen gain reversioak ti SVO ki SOV, azpimarrátuz a inportantzia e kontaktu linguistikoa an reversio horiek, justuki aipátuz Gell Mann & Ruhlen (2011):

..., goragoko sarreran aipatzen dirá reversioak ti SVO ki SOV, baina noiz mintzo da gain reversio horiek, argiki mintzo behar da gain efektua e kontaktu linguistikoa, zeren, nola genioén an gure sarrera titulatzen "Kontaktu linguistikoaren efektua kendutakoan, desagertzen bide dá SVO -> SOV aldaketa":

... gauza da ze puntu hori ezin da saihestu noiz aztertzen tendentzia globalak an hitz-ordenak, zeren, behin kendutakoan a efektua e kontaktu linguistikoa, tendentzia evolutibo naturala ("natural drift without diffusion") argiki joango litzaké ti OV ki VO

Eta gauza da ze Ferrer-i-Cancho (2014), noiz mintzo zaigu gain reversioak an evoluzioa e hitz-ordenak (zeinen adibide tipiko bat litzaké a aldaketa ti SVO ki SOV), dú orobat aipatzen Gell-Mann & Ruhlen (2011):

A typical example is the reversion from SVO to SOV (Pagel, 2009; Gell-Mann & Ruhlen, 2011)

Baina azpimarratu behar dugu ze, nola genioen, Gell-Mann & Ruhlen-en lanean reversio tipiko horiek (ti SVO ki SOV) desagertzen dira noiz referitzen garen ki "natural drift whitout diffusion":

 

non dén desagertu edozein tipizitate tikan aldaketak ti VO ki OV. [⇶]

Aurrena, kontuz aztertu behar da evidentzia enpirikoa

Aipatzen genuén atzo, kin Hoeks (2016), ondorengo artikulua ganik Ferrer-i-Cancho (2014):

Bertan, titulutik ere, Ferrer-i-Cancho mintzo zaigu gain hasierako (aintzinako) SOV ordena bat:

There is converging evidence that SOV (subject-object-verb) or its semantic correlate (agent-patient-action) is a word order emerging at the very origins of language (Dryer, 2005; Pagel, 2009; Gell-Mann & Ruhlen, 2011; Goldin-Meadow, So, Özyürek, & Mylander, 2008). [Ferrer-i-Cancho, 2014]

zein joango zen desagertzen (tipikoki aldé VO) edota berriro bihurtzen SOV, nahiz autoreak diosku ze prozesu horien arrazoiak ez dira ondo ulertzen:

However, the reasons why SOV is initially preferred, and later abandoned or readopted are not well understood. [Ferrer-i-Cancho, 2014]

bide horretatik konkluituz ze arazo horrek behar du marko teoriko bat:

This requires, in our opinion, introducing a theoretical framework. [Ferrer-i-Cancho, 2014]

Baina gauza da zér azaldu nahi dugun bidéz marko teoriko hori, zéin datu, zéin realitate enpiriko islatu nahi dugun, zeren horren arabera eraikiko da eredua afin emaitzak bát etor daitezen kin datu horiek, izan ere ereduaren supuestoak egonen baitira begira ki evidentzia zein azaldu nahi den.

Esan nahi baita ze, aurrena, kontuz aztertu behar da evidentzia enpirikoa, zeren bestela gure ereduan saiatuko gara islatzen eta azaltzen ustezko realitate bat, eta ondorioz sortuko dugu eredu bat, dudagabe interesgarria teorikoki, baina oso desegokia noiz nahi dugun aurrikusi zér gertatu behar den.

Adibidez, goragoko sarreran aipatzen dirá reversioak ti SVO ki SOV, baina noiz mintzo da gain reversio horiek, argiki mintzo behar da gain efektua e kontaktu linguistikoa, zeren, nola genioén an gure sarrera titulatzen "Kontaktu linguistikoaren efektua kendutakoan, desagertzen bide dá SVO -> SOV aldaketa":

... gauza da ze puntu hori ezin da saihestu noiz aztertzen tendentzia globalak an hitz-ordenak, zeren, behin kendutakoan a efektua e kontaktu linguistikoa, tendentzia evolutibo naturala ("natural drift without diffusion") argiki joango litzaké ti OV ki VO

Hona hemen sarrera osoa:

Genioen atzo:

... , Maurits & Griffiths-en ereduak ez luke kontuan hartuko realitate sozial bat zein, hizkuntzalari batzurentzat (adibidez, Miren Azkaraterentzat) izanen zén faktorerik azpimarragarriena an aldaketa linguistikoa: kontaktu linguistikoa. Muga nabarmena da hori, zeren kontaktu linguistikoak balio daike nagusiki ki explikatu aldaketák alde SOV, zein diren gutxiago eta zaharragoak, eta ez hainbeste ki explikatu aldaketák alde SVO, halan-ze kontaktua bihurtzen dá faktore oso kontuan hartzekoa.

Hortaz, galdera da: nóla geldituko lirake aldabide nagusiak arten hitz-ordenak baldin saiatuko bagina kentzén a efektua e kontaktu linguistikoa? Halako saio bat egin zutén Gell-Mann & Ruhlen-ek (2011), nork gogoratzen ziguten ze: 

According to Givón, "To my knowledge all documented shifts to SOV from VO ... can be shown to be contact induced" (12), a conclusion also arrived at by Tai (14) and Faarlund (15). [Gell-Mann & Ruhlen, 2011]

Givón zúen idatzi hori an 1977, eta errepikatu zuén an 2005 (ikus sarrera hau). Tai-k idatzi zuen bere artikulua an 1976, eta Faarlund an 1990. 

Eta gauza da ze puntu hori ezin da saihestu noiz aztertzen tendentzia globalak an hitz-ordenak, zeren, behin kendutakoan a efektua e kontaktu linguistikoa, tendentzia evolutibo naturala ("natural drift without diffusion") argiki joango litzaké ti OV ki VO: 

Horretaz, azpimarratú bi puntu:

1.: Kontaktu linguistikoaren efektua kendutakoan, desagertzen bide dá SVO -> SOV aldaketa.

2.: Obviatzen badugu sujetuaren posizioa, geldituko litzaiguké norabide orokor argi bat ti OV ki VO.

Bestalde, kontaktu linguistikoaren efektu orokorra ere aldatzen doa: izan ere, zenbat-eta VO sintaxi gehiago egon (jada dirá gehiengoa), kontaktu linguistikoaren eragina bihurtuko da (jada bihurtu da) nagusiki aldé SVO, hola azkártuz a prozesu teknologiko globala alde ordena efektiboago bat azpi baldintza orokorrak, nola dén SVO ordena burulehena.

Reversio horiek dirá aski raroak, ez dira orain gutxikoak, eta nagusiki azaltzen dirá bidez kontaktu linguistikoa, zein dún jokatuko, gerota gehiago, aldé SVO. Esan nahi baita ze, orohar, reversio horiek bádaude azalduta, eta azalpen hori erabilitakoan, ...

... geldituko litzaiguké norabide orokor argi bat ti OV ki VO.

zein, gainera, oso ondo azaltzen da zatio arrazoi komunikatiboak azpi baldintza orokorrak. [⇶]

Baldintza orokorretan, esaldia ez da orohar muntatzen afin aurreikus dadin zeozer (adibidez aditza), baizik lor dadin eraginkortasun komunikatibo maximoa, kokátuz justuki mezuaren parte rhematikoena eta aurrikusgaitzena an posizio interpretatiboki abantailatsuena, zein den bukaera

Irakurtzen genuen hemen nóla Hoeks (an bere "From SOV towards SVO", 2016) ematen zigún ondorengo aipua ganik Ferrer-i-Cancho (2014) non azken autore hori saiatzen zen azáltzen zergatia e ordena aditz-lehenak eta aditz-azkenak an terminuak e prediktabilitate erlatiboa e bere osagai ezberdinak (sujetua, aditza edo objetua):

"Verb initial orders suggest a strategy of maximizing the predictability of the subject and the object; verb final orders suggest a strategy of maximizing the predictability of the verb" (Ferrer-i-Cancho, 2014: 2)

Argudio horren arabera, esaldia osatzean bilatuko litzake maximotzea a prediktibilitatea e osagai horietako bat edo batzuk, kokátuz osagai horiek an bukaera e esaldia, zeren behin beste osagaiak ezaguturik, azken osagaien prediktiblitatea izanen zén maximoa. Eta bai, hala da: adibidez, behin ezaguturik V eta O, bukaeran sujetua izanen da inoiz baino aurrikusgarriagoa, eta berdin gertatuko zaio ki aditza noiz ezaguturik S eta O (nola esaten den an aipua), eta baita ki objetua, behin ezaguturik S eta V.

Baina, genioenez, gauza da ze, baldintza orokorretan, esaldia ez da orohar muntatzen afin bukaeran aurreikus dadin zeozer (informazioren bat, adibidez aditza), baizik lor dadin eraginkortasun komunikatibo maximoa (azpi baldintza orokorrak), kokátuz justuki mezuaren parte rhematikoena eta aurrikusgaitzena an posizio interpretatiboki abantailatsuena, zein den bukaera. 

Izan ere, eraginkortasun komunikatibo maximoa ez da orohar lortzen noiz erabiltzailea ez den seguru gain sujetua zeini egokitu behar zaión informazio berria, edota noiz ez den seguru gain aditza zein dagokion ki informazio rhematikoena. Halako estruktura sujetuazkenak edo aditzazkenak izan daitezke egokiak an baldintza partikular oso sinple eta kontextualak, non akaso aditza edo sujetua esan gabe doaz (eliptiko), baina orohar, hala sujetua nola aditza izaten dirá a basamendu diskursiboa zeinen gainean eraikiko dén informazio rhematikoena, gutxien aurreikusgarriena eta luzeena, zein dún behar oinarri segurua ki izan efektiboa. 

Horrexegatik joan behar da objetua (osagarria) an bukaera orohar, zeren dén esaldiko parte rhematikoena, aurretiaz aurrikusgaitzena eta luzeena, zein ez den ondo interpretatzen ez bada behin bidea prestatuta. [⇶]

Hurrenkera burulehen-progresiboa dá diskursiboki askoz sendoagoa (finean koherenteagoa) zein bere kide buruazkena

Atzo gogoratzen genuen nóla VO ordena dén diskursiboki sendoagoa zein bere kontrako OV, izan ere lehenengoak arazogabe ametitzen baitu pausa (koherente) bat arten aditza eta bere objetua, bitarten bigarrenak bildu ohi ditu bi osagai horiek an ber unitate intonatiboa, jarraian, pausagabe (bai an euskara eta baita an gaztelania ere). 

Atzo ere genioenez, sendotasun handiago hori orohar hedatzen da ki erlazioa arten edozein buru eta bere osagarria, nondik segitzen da ze hurrenkera burulehen-progresiboa dén diskursiboki askoz sendoagoa zein bere kide buruazkena, non erabiltzailea etengabe arituko da bilatzen buruak zein dióten emanen koherentzia sintaktiko-interpretatiboa ki euren osagarri potentzialki luzeak. 

Partikularki, nexu sintaktiko prepositiboak dirá diskursiboki ondo sendoagoak zein nexu postpositiboak, zeren koherenteki (eta laburki) aurkezten baitute zéin zentzu interpretatiboa eman beharko zaion ki ondorengo osagarria, zeini koherenteki ere kateatu ahalko zaio beste nexu sintaktiko burulehenen bat xéde jarraitu zehazten eta moldatzen mezua.

Koherentzia handiago horrek bádu, hemen ere, bere isla morfosintaktikoa (besteak beste), izan ere, (nola genioén an gure sarrera tiulatzén "Nexu postpositiboen joera sintetikoa vs nexu prepositiboen joera analitikoa") ...

..., askotan nexu edo konektore sintaktiko postpositiboek erakusten duté joera sintetikoa ki inflexioa edo aglutinazioa (alegia, itsatsita joaten dira) bitartean-ze, aldiz, nexu edo konektore sintaktiko prepositiboek izaten duté joera askoz analitikoagoa (azken zentzu tekniko zehatz horretan: hau da, ez dira joaten itsatsiak, baizik solte respektu hitza zein modifikatzen dute, isolatuak).

Jarraian, honela amaitzen genuen sarrera hura:

Eta, zergatik gertatzen da joera hori? Zeren konektore sintaktiko horiek dirá buruák on euren sintagmak, eta buru horiek aurretik emanda, ez duté eragiten presio komunikatibo berezirik afin burutu osagarria (egin ahal da pausa koherente bat zeren preposizioa ondo itsasten da an jario komunikatiboa); baina, aldiz, noiz konektore sintaktiko (buru) horiek emanen dirá postposaturik, kasu horretan aurreko informazio osagarria egonen dá desburuturik harik-eta jaso gako interpretatiboa ti geroko burua (hor, ezin da egin pausa koherenterik, esan nahi baita pausa erosorik, nahiz-ta pausa egin-egin liteke). Horrexegatik, nexu postpositiboek gehiago jotzen dute ki aglutinazio-inflexioa, bitarten nexu prepostiboek ez dute izaten joera ki aurre-aglutinatu eta (gero) aurre-inflektatu, beti-ere oro har.

Hori-joera on nexu sintaktiko pospositiboak alde aglutinazioa eta inflexioa ez da baizik zuzeneko islada (eta seinalea) ti asimetria funtzionala zein den existitzen arten hitz-ordena burulehena eta hitz-ordena buruazkena. Batean, burulehenean, egin ahal dira pausa koherenteak ia edozein lekutan, favoretuz analitikotasuna; eta bestean, buruazkenean, osagarriak daudé etsituki bilatzen euren buruak, eta hortik soilik dago pausu bat ki aglutinazioa eta (gero) inflexioa.

Jakina, gorago aipatutako katezio-aukera koherente hori dá irekitasun diskursiboa. [⇶]

Buru sintaktikoak ez du behar bere osagarria hainbeste nola osagarriak bere burua (horra hor azkenburuko iturria e asimetria funtzionala arten ordena burulehenak eta buruazkenak)

Atzokoan genioenez, baldintza orokorretan (noiz meuzak izaten diren ondo akontextualak) mezu-jasotzailea ez litzake ibili behar asmatzen zéin izan liteken aditza (zein baita predikatuko gako interpretatiboa) afin interpretatu aditzaurreko osagarri bat zein bihur liteke material informatibo ondo inefiziente eta inefektiboa baldin ez bazaio egiten aurkezpen egoki bat bidéz sujetu thematikoa eta aditz rhematiko transizional bat (zeinen ostean, jada, osagarriaren interpretazio informatibo-expresiboak jasoko du marko egokia). Gauza da ze, nola genioen an "Beste zantzu bat ti koherentzia: aukerako pausa artén aditza eta bere foku estua":

... buru sintaktikoak ez du behar bere osagarria hainbeste nola osagarriak bere burua (horra hor azkenburuko iturria on asimetria funtzionala arten ordena burulehenak eta buruazkenak)

Jarraian doá sarrera osoa:

Aurreko sarreran ikusi dugu nóla koherentzia sintaktiko-interpretatiboa (aparte izán funtsezkoa afin efizienteki eta efektiboki interpretatu informazioa) dá islatzen an tendentzia isolatzaile erlatiboki handiagoá on partikula burulehenak respektu burazkenak, zeinetan izanen dugu tendentzia itsaskor-sintetiko erlatiboki handiagoa. Nolabait esan, buru sintaktikoak ez du behar bere osagarria hainbeste nola osagarriak bere burua (horra hor azkenburuko iturria on asimetria funtzionala arten ordena burulehenak eta buruazkenak).

Eta antzerakoa gertatzen da kin aditz-buruak respektu euren foku estuak (galdegaiak). Euskaraz adibidez, aditzaurreko foku estuek eramaten duté azentua, eta segituan (pausa gabe) aditza eman behar da, oro har. Gakoa da ze sintagma enfatiko inkoherente (burugabeko) batek behar du erdietsi koherentzia ahalik eta lasterren afin izan eraginkorragoa, eta horrexek presionatzen du hiztuna afin ez egin pausarik (zein izanen litzateke pausa inkoherentea). Ikus Euskaltzaindiaren hitzetan (Euskal gramatika. Lehen urratsak I, 1991):

..., galdegaia atal bat denean, atal hau aditzaren aurre-aurrean ipini ohi da, eta aditzarekin batera ahozkatu, bien artean inolako etenik egin gabe. [Euskaltzaidia, Euskal gramatika. Lehen urratsak I, 1991:17]

Gaztelaniaz ere existitzen dira presio komunikatibo berberak noiz ematen foku estu preverbalak, zeren, aditzik gabe, fokuak ez du ber interpretazioa, ez du interpretazio koherentea. Ikus ondoko hitzak ganik Real Academia Española (Nueva gramática de la lengua española 2009-2011:760):

Los focos nominales antepuestos se suelen pronunciar con acento enfático, aunque de intensidad variable. Frente a lo que sucede con los tópicos, no van separados por pausa del segmento al que preceden: Demasiado vino diría yo que has tomado; Algo deberíamos regalarle a tu primo; el que eso piense.[RAE, Nueva gramática de la lengua española 2009-2011:760]

Baina ez gaztelaniaz ezta euskaraz ere ez da existitzen horrelako presiorik noiz galdegaia dén postverbala: kasu horretan aditzaren ostean arazorik gabe egin daiteke (edo ez) pausa koherente bat lehenago ezi eman foku estua nóiz eta nóla nahi den. Ikus an EGLU I (1987:35):

1.4.3. Galdegaiaren tokia aldaraztea 
Esanik dago galdegaiak aditzaren ezkerreko lehen posizioan duela kokalekua. Halaz guztiz, batzutan -euskara mintzatuan bereziki gertatzen da hau- intonazioak aipatu ordena hau hauts lezake, galdegaia aditzaren eskuinean ematen delarik orduan:

(37) Hola segituz hemengo muthil guziak joanen dituzu, eta gu geldituko gira mutzurdin! (p. Larzabal, Hiru ziren, lS.orr.)

Azken esaldi honetan, ikusten den bezala, mutzurdin dugu galdegaia; oso modu bereziz esango da, pausa eginez aditzaren ondotik.

Azpimarratu behar dut ze aditzosteko pausa hori ez da inondik inora beharrezkoa, baizik ahalezkoa: egin daiteke edo ez segun interes komunikatiboa on hiztuna, berdin-berdin nola gertatzen baita gaztelaniaz, non aditzosteko fokuak eman daitezké behin pausa bat eginda edo pausagabe.

Azken buruan, pausatzeko aukera horiek sortzen dirá ti koherentzia sintaktiko-interpretatiboa. Hori dela-eta, aukerako (ez derrigorrezko) pausa horiek deitu daitezké, propietate osoz, pausa koherenteak. Esan nahi baita ze, azken buruan, pausa koherenteak dirá produktua ti arrazoi eta joera diskurtsiboák zein daude gaindi hizkuntza partikularrak: dirá arrazoi eta joera komunikatibo orokorrak.

Bai, buru sintaktikoak ez du behar bere osagarria hainbeste nola osagarriak bere burua, hala an gaztelania nola an euskara zeren dá tendentzia orokor bat, tendentzia komunikatibo universal bat. [⇶]