larunbata, urtarrila 27, 2007

Xabier Kintanaren argudioak

Erramun Gerrikagoitiaren "Referentziak" blogean ahal ditugu irakurri Xabier Kintanaren argumentuak kontra tesia ezen hizkuntza burulehenak daude teknikoki garatuago ézi hizkuntza buru-azkenak:

Erramun adiskidea:

Mila esker zure mezuengatik. Sintaxiaren beste posibilitateak aipatzen dituzu. Horiek, jakina, infinituak izan daitezke, baina kontua da hizkuntza bakoitzak, bere eboluzio propioaren aribidean, horietako batzuk bereganatu eta hobetsi dituela. Eta horiek gertatu dira, besteak beste, bere nortasunaren ezaugarri linguistiko propio. Tipologiari dagokionez, ondo dakikezunez, badira S (subjektua) V (aditza) eta O (objektua) ordenatzeko eran aukera ezberdinak: semitar hizkuntzek VSO hobesten dute, europar mintzaira askok SVO, latinak eta euskarak, aldiz SOV. Erdaren eraginez zuri errazagoa, logikoagoa eta ederragoa iruditzen zaizu SVO delakoa, euskal tradiziokoa gaitzetsiz. Zergatik ez zoaz japoniarrengana gauza bera predikatzen? Haiek ere SOV tipoko mintzaira daukate, eta segur aski horregatik daude hain atzeraturik.

Deklinabidea darabilgulako, berriz, jo eta ke ari zara "tik etxe" gisako aldaketak predikatzen. Zergatik ez diezu espainolei ingelesez "the father's house" esaten dutelako argudioa erabiliz, berek eskuarki "la casa del padre" diotenaren ordez "la padre de casa" esan dezaten, horrela ingeles aurreratuagoen itxura logikoago hori lortzeko? Edo errusiarrei beren deklinazio aberatsa ken dezatela predikatzen?

Zer eta nolako logikaz eta erraztasunaz ari zara baina? Espainolenaz? Munduko hizkuntza gehienak eranskariak dira, hots, euskararen antzekoak, eta horietako asko hiztunen kopuruetan ere ez dira nolanahikoak (japoniera, turkiera, georgiera, hungariera, finlandiera, kitxua, nawatl eta Amerikako indiar guztienak....), hortaz, lotsatu behar al dugu euskaldunok garen bezalakoak izaten segitu nahi dugulako?

Gauza batean konforme nago zurekin: gehiegikeriak eta abusuak ere egin daitezke sintaxian eta egin egiten dira, eta horiek kasu batzuetan errazago esan litezkeen. Baina, Erramun, ez al zara konturatzen, "etxetik" barik "tik etxe" bezalako aldrebeskeria, inon esaten ez dena eta euskara ere ez dena (ez erraza, ez zaila, hori ez baita ezer) predikatzen diguna, ez dela inoren gehiegikeriak salatzeko pertsonarik egokiena? Fitsa eta gapirioarena ahantzia al duzu?

Badakit ez dela erraza non eta Euskal Herrian, normaltasunaz mintzatzea eta oreka gordetzea, baina, serioski esanik, zer uste duzu erantzunen lieketela Espainian gaztelaniaz zerorrek predikatzen dituzun gisako "soluzioak" proposatuko lizkieketenei? Zer iritziko liokete halakoari? Nik neuk behintzat, onerako ala txarrerako ote den guztiz segur ez banago ete, aspaldian erabaki dut gurean ezin jo daitekeela normaltzat beste inon, geure egoera berean egonik, inondik ere normaltzat hartuko ez litzatekeena. Eta horrek errealitatea neurtzeko parametrotzat balio dit. Pertsona, gizarte eta hizkuntza guztietan badira kontraesanak, historian sortu eta harrezkero herrestan eramaten direnak, baina puntu bateraino giza abereon izaeraren osagaiak dira, geure nortasun bereziaren ezin kenduzko akatsak, azaleko oreinak edota sudur luzea edo hanka okerrak bezalakoak, eta askotan horiekin bizitzera ohitu behar dugu. Logikoak al dira gaztelaniaz, boda lat. vota, sing. votum, coger coxer, coller, colli(g)ere, abuelo lat avus, moduko grafiak ala? Eta nork proposatzen du horien idazkera aldatzeko?

Besterik gabe, adeitasunez eta adiskidantzaz agurtzen zaitu

Xabier Kintanak
Hurrengo postetan joango gara aletzen Xabier Kintanaren argudioak. []

Etiketak:

osteguna, urtarrila 11, 2007

Buruz garrantzia hon diskursibitatea

Jaso berri dut ha-aldizkaria hon EIRE (Unibertsitateko Euskal Irakasleen Elkartea) deitzen "Eireka" (6. zenbakia), eta bertan (5. orrialdean) dut topatu nola den informatzen buruz garapena hon mahai-inguru bat zein den burutu an Iruña azpi hau-izenburua: "Euskara hizkuntza zientifikoa: irakaskuntza, ikerkuntza, ekoizpena" (2006ko urriak 4). Han, hizlariak izan ziren Kepa Altonaga eta Joxerra Etxebarria.

Kepa Altonaga zentratu omen zen an arazo terminolojikoak:
Altonaga irakasleak euskarazko zientzia-prosa historia azaldu zuen, zehaztasun-falta terminologikoa eta kontzeptuala nabarmenduz.
Artikuluan, gero, ahal dugu irakurri hau:
Alemanierak teutonizazioa segitu du, hori da, termino kanonikoen ordain itzuliak erabiltzea. Horrela, kontzeptu berri baten aurrean hitz kanonikoa ordezkatu eta euskal harrobian bilatutako erabili. Adibidez, carnívoro hitzerako haragijale erabiliko zuen euskarak. Ingelesaren eredua, berriz, plebifikazioa da, hori da, itzulpena egiteaz gain, termino zientifiko kanonikoa ere gordetzea. Adibidearekin jarraituz, haragijale hitzaren ondoan karniboro jarriko genuke eta biak erabili. ... Kasuaren arabera, hitz kultua (karniboro) ala arrunta (haragijale) erabiliko genuke. Ingelesaren bidea segitzeko apustua egin zuen Altonagak.
Jarraieran irakur daiteke hau:
Joxerra Etxebarriaren arabera, euskarazko prosa zientifikoa prozesu bat da, eta prozesu horren barruan orekaren bila ari gara. Terminoa baino garrantzitsuagoa diskurtsoa da bere ustez. Prozesu horretarako gure ahultasun nabarmena komunitate zientifikoaren faltan gaudela da.
Nik uste ze hor ulertu behar dugu ze arazo diskursiboa da garrantzitsuagoa ézi arazo terminolojikoa, eta horrekin, bistan denez, ados nago.

Aldiz, ez nago ados kin Joxerra Etxebarriaren konsiderazioa ézen "gure ahultasun nabarmena" da "komunitate zientifikoaren faltan gaudela". Japonian badute komunitate zientifiko handia, eta ez dute konpondu euren arazo diskursiboa. Zeren, ez da dudarik ézen hizkuntza japoniarraren arazo diskursiboa da mila aldiz handiagoa ézi euskararena (zein baita handia).

Itzuli itzazue euskarara hitzez hitz eta ordena berberean japoniar testu aberatsenak ere (esan nahi baita, erabiliz euskara à la japonesa), eta aurkituko duzue prosa bat zein den estrukturalki askoz pobreagoa eta komunikatiboki askoz eskasagoa ézi prosa euskaldun historikoa, adibidez.

Jakina, hor, zentroan dagoen arazoa deitzen da diskursibitatea (oso ezberdina baita japonieraz edo gaztelaniaz, edozeinek konproba lezakeenez), eta horren soluziorantz soilik ibiliko da emanez pausuak buruz estruktura eta baliabide buru-lehenak (zenbat eta aukera gehiago, hobeto). []

osteguna, urtarrila 04, 2007

"Ece" erlatiboa

Ikus honako aipu hau:
Nic contatu dezaquet ... Catalogo andibet guizonena alde batetic lazqui Sanduec, ece ez egotea gatic nimiamente temerosoac beren fragilidade propioas, erori ciren vicio ontan, eta berce anitz enormetan.
Horko "ece" hori da erlatiboa eta murriztailea!
Puedo contar ... un catálogo grande de hombres, por otra parte muy santos, que por no estar nimiamente temerosos de sus fragilidades propias cayeron en este vicio, y en otros muchos enormes.
Perpaus horiek dirá anonimoak, eta ahal dira irakurri an sermoi idatzi batzuk zein ziren predikatu publikoki an hasiera hon XIX mendea. Francisco Ondarra akademikoa zenak aztertu ditu sermoi horiek (an artikulua titulatzen "Goñerrin aurkitutako beste sei testu", argitaratua an Fontes Linguae Vasconum, zk. 57, 1991), eta bertan zerrendatzen dizkigu apaiz anonimoak erabilitako baliabide erlatibook:
Erlatibozko perpausak tajutzeko, -n atzizkiaz gainera, erabiltzen dira nor, zer, zein eta eze izenordainak eta bai(t)- aurrizkia: ... "leio aubetatic sarcen dire manchac Animen, ece inquietacen, turbecen, eta manchacen dute" ...
Ondarrak damaigun adibidearen itzulpena izan daiteke honako hau:
... por estas ventanas entran las manchas de las Ánimas que inquietan, turban y manchan ...
Bistan denez, hau rekursoa, "ece", da justuki horixe zein genuen proposatu an gure "Euskararen garabideak" (hantxe zen "ze" aldaera), nahiz-eta artean ez genuen ezagutzen goragoko testigantza anonimo zahar argigarri hori.

Fijatu gaitezen ézen "ece" horrek ez du eskatzen (ezta debekatzen ere) inolako konkordantziarik an aditz laguntzailea (ez "-(e)la", ez "-(e)n", eta ez "bai(t)-").

Bestalde, nabarmendu behar da ze "ece" hori ez da agertzen an Euskaltzaindiaren "Euskal gramatika", nahiz-eta Francisco Ondarrak parte hartu an Gramatika-batzordea eze redaktatu tomoa non deskribatzen perpaus erlatiboak. []

Etiketak: , , ,