astelehena, abendua 31, 2018

Txopi: "...albiste ona da, euskarak baduela baliabide ki konpondu arazoa."

Hona hemen Txopik atzo idatzitako komentarioa:
Dut nahi egin iruzkina buruz egutegia zein du atera udalak on Donostia ki urte 2019. Aipatu egutegia da benetan polita ta berezia. An bakoitza hilabete da kontatzen istorio txiki buruz hiria. Esaterako, non da kokatzen zuhaitz zaharrena on hiria. Edo zertaz ziren ipini tamariz arbolak an Alderdi Eder. Ere nola zen eraikin duela 200 urte erdialdea kin harriak on Igeldo eta Ulia eta abar, arte iritsi abendua, non da hitz egiten buruz Artikutza, zein da Donostia, nahiz egon an Nafarroa. Jakina, azalpenak dira ematen an euskara ta an gaztelera ta zoritxarrez, beti bezala da ulertzen ago errez an azken hizkuntza. Hori da albiste txarra, ordea albiste ona da, euskarak baduela baliabide ki konpondu arazoa. Zuek atera ondorioak.

MAIATZA:
Abuztuaren 31 kaleko 10. 12. eta 14 zenbakietako etxe luzangak 1813ko sutearen aurreko Donostia hartan nagusi zen Erdi Aroko partzelazio hertsiaren adibide ezinhobea dira.

Ta orain erderaz:

MAYO:
Las casas espigadas de los números 10, 12 y 14 de la calle 31 de Agosto son un ejemplo ideal de la constreñida parcelación medieval de aquel San Sebastián anterior al incendio de 1813.

Lehen testua da behar irakurri zenbait alditan ki ulertu, zeren besteak beste, da azaltzen an bukaera gakoa on testua. Aldiz an bigarren testua, bitartean dugu irakurtzen, dugu ulertzen informazioa ta ez dugu egin behar malabarismo ki erlazionatu alde desberdinak.

Bitartean ez dugu moldatzen hauek arazoak, erabilera on euskara da izango erabat txikia edo minoritarioa. Sozio-linguistak dute emango hamaika azalpen ta gainera ez dute izango arrazoi falta, baina denok dakigu -kontziente edo inkontzienteki- badela beste bat arrazoi.
Txopi
Bai, euskarak bádu baliabide ki konpondu arazoa. []

osteguna, abendua 27, 2018

Prozesua dá orokorra eta partikularra ere

Genioen an aurreko sarrera bat, jarraituz ki Euskaltzaindia, nóla baliabide prepositiboen funtzio diskursibo nagusiak zirén: funtzio artikulatzailea afin evitatu velcro-efektu nahasgarriak, eta funtzio iragarlea afin efizienteki estrukturatu diskursoa, irabaziz potentzia eta eraginkortasuna.

Marko funtzional horren barruan, batzuetan diskursiboki komenigarria izan daiteke erabiltzea "a" baliabide burulehena afin aurkeztu sintagma absolutibo bat, baina ez dirudi halakorik behar denik noiz sintagma absolutiboa doá barru beste sintagma prepositibo bat, demagun, inesiboa (nola planteatu Josu Lavinek an aurreko sarrera):
an etxea zein esan nizun
an herriak ze ez dute argindarrik
Esan nahi baita ze ez dute ematen beharrezkoak forma astunagoak nola:
an a etcheac = etcheetan
Ez, nahikoa da:
an etxeak ze...
ki etxeak ze...
e etxeak ze...
gain etxeak ze...
buruz etxeak ze...
...
Bestalde, horiek formak nola hau (ikus orobat aurreko sarrera):
los de las casas
ez lirateke bideratuko nola gaztelaniaz, baizik (puntu honetan) nola inglesez, erabiliz formak nola "those of", esan nahi baita "horiek e":
horiek e etxeak ze...
Prozesua dá orokorra eta partikularra ere. []

Etiketak:

astelehena, abendua 24, 2018

Mendebaldeko euskaran "a" erakuslea prepositibo bihurtu da: "a etxea"

Eta aipatuz berriro a artikulua e Adolfo Arejita titulatzen "Mugatzailearen erabilera: Zumarragaren gutuna (1537)" [Euskeraren iker atalak, 3; Labayru ikastegia, 1985:145]:
Baina Bizkaialdeko euskerak ez eban beste euskalkien bardin jokatu. Bizkaieraz hirugarren graduko erakusle A formak jarraituko dau, baina erakusle-mugatzaileen arteko beste bereizpide bat indartu dau: tokiz aldatzea. Erakusleak izenaren ezkerretara jarri, aldi berean izen horri eskoian mugatzailea eransten jakola, erakuslearen gradu bardineko mugatzailea, hain zuzen ere. Horrela, hiru erakusleak heldu dira mugatzaile izatera, -au, -ori, -a, pluralean forma bikoitza dalarik, -ok/-ak.

Bizkaieraz erakusleak modu honetan erabiltzen dira gaur: oneek umeok, orreek gauzok, areek gizonak, au etxeau, ori maiori, a neskatillea... Egia da sarritan, erakusle eta mugatzaileak gradu berean ipintea ez dala betetzen leku batzutako euskeran (Gernikan, Mungian...), baina beste batzutan ondo zehatz, barriz (Ondarroa, Markina...). Badirudi gero ta indar gehiago hartzen doazela au umea, ori liburua ta antzeko formak [Adolfo Arejita, 1985:146]
Hortxe dugu, beraz, "a" erakusle prepositiboa euskaran berez sortua, eta, esan gabe doa, erabiliz bere mekanismo propioa. Hortik soilik pausutxo bat da ki "a" artikulu prepositiboa, hain justu ber pausutxoa zein jada eman baitzen noiz pasatu tik "(h)a" erakusle pospostiboa ki "-a" artikulu pospostiboa. Esan nahi baita ze erabili behar da ber mekanismo propioa. Gutxi-gutxitan gertatzen da zerbait berria eguzkiaren pean. []

Etiketak: , , ,

Ekialde-erdialdeko dialektoetan, erakusle berria: "hura"

Jarrai dezagun kin Adolfo Arejita eta bere artikulua e 1985 titulatzen "Mugatzailearen erabilera: Zumarragaren gutuna (1537)" [Euskeraren iker atalak, 3; Labayru ikastegia, 1985:145]:
Badirudi, funtzino-aldatze hori dala-ta [ikus herenegungo sarrera], 3gn graduko erakusleak indartu beharra izan dauala (bizkaieraz izan ezik), (H)URA forma hautatuaz. Lehenagoko (H)A(R) forma zaharrak seinalatzaile-indarra galdu eban ezkero, forma berezi indarbarritu bat behar eban nominatibo kasuan. Bestela, gizonA eta gizon A forman arteko nahastea sortzen zan.
Gaztelaniaz ere hirugarren graduaz bardin jazo da. Latineko erakuslea (ille) artikulu bihurtu zalarik, accu-ille forma indarberrituaren bitartez lortu zan gaztelaniaren erakusle barria: aquel. [Adolfo Arejita, 1985:145-146]
Inglesez bereiztu ziren that eta the, gaztelaniaz aquel eta el, eta euskararen ekialde-erdialdeko dialektoetan hura eta -a. Baina gauza da ze euskararen eremuan ere, hain justu bizkaieran, prozesu orokor horrek berak izanen zuen aldaera propio ondo interesgarria, non, "-a" artikulu pospositiboa garatzean, ez zen sortuko hura erakusle pospositibo indartua, baizik "a" erakusle bera baina prepositibo bihurtua, nola ikusi behar dugu an hurrengo sarrera. []

Etiketak:

igandea, abendua 23, 2018

"a", nola "the": ez generorik, ez numerorik

Galdetzen du Erramun Gerrikagoitiak an aurreko sarrera:
Gustatzen zait "A sorrera" hori. Baina nola litzateque plurala, esaterako "Las farmacias de Bermeo"?
Nola zioskun Euskaltzaindiak an bere "Testu antolatzaileak. Erabilera estrategikoa" (2008) gogoangarria, testu-antolatzaileen funtzio nagusiak dirá artikulatú eta iragarrí. Eta ezin nengoke adosago, bereziki respektu baliabide antolatzaile prepositiboak, horixe egiten baitute nagusiki: artikulatú afin evitatu velcro-efektu nahasgarriak, eta iragarrí afin efizienteki estrukturatu dezagun gure diskursoa, irabaziz potentzia eta eraginkortasuna. Finean, eta ikuspuntu batetik, bi funtzio horiek ez dira baizik bat eta bera: diskursoak askoz hobeto korritu dezan, erraztuz zer-eta komunikazioa.

Horrela ki batek edo an batek artikulatu eta iragarri egiten duté zentzu datibo-adlatibo-finala edo inesiboa e euren ondorengo osagarriak, ahalbidetuz diskurso koherenteagoa, hala sintaktikoki nola interpretatiboki. Eta gauza da ze funtzio horiek betetzeko, ez dute behar ez generorik ezta numerorik ere (ki etxeaki etxeakan etxeaan etxeak). Berdin ere nola buruz edo arten. Eta berdin ere nola a artikulua ere: a etxeaa etxeak.

Halaxe da inglesez ere, non, abiatuz tik 3. graduko erakusle singular that, sortuko baitzen artikulu definitu orokor the, zein balia daiteke hala singularrean nola pluralean: the house, the houses.

Gainera, euskararen kasuan daukagú ergatiboa, zeinen singularra bat dator kin absolutibo plurala, "ak" (ikus Josu Lavinen komentarioa an aurreko sarrera), areago justifikatuz goragoko erabilera, "a", zein ezin den nahastu kin erabilera ergatibo bat.

Azkenik esan ze, printzipioz, a artikulatzaile-iragarlea soilik erabiliko litzake noiz konsideratu beharrezkoa (dá beste aukera bat), akaso askoz modu bakanagoan eze inglesez edo gaztelaniaz. []

Etiketak:

larunbata, abendua 22, 2018

A sorrera e euskal artikulu definituak: prozesu propio bat

Ikusten genuen an aurreko sarrera nóla euskarak, bere artikulu definitu orokorrena sortzeko, "-a", zún ibili bere bide propioa, abiatuz tik bere 3. graduko erakuslea: ha. Hori izan zen bide berbera zein segitu zuten, adibidez, inglesak edo gaztelaniak, baina, euskararen kasuan:
  • Izanik jatorrizko ha erakuslea pospositiboa, handik derivatutako artikulu definitu berria ere izanen zén  pospositiboa: "-a", eta ez prepositiboa nola inglesez edo gaztelaniaz.
  • Nola genioen hemen, partikula pospositiboek izaten dute joera handiagoa ki bihurtu sufijo ezez partikula prepositiboek ki bihurtu prefijo: bide horretatik, euskal artikulua finean itsatsiko zen ki izena zeinen ostean zihoan, bitartean-ze inglesez edo gaztelaniaz artikulu prepositiboek segitzen dute solte.
  • Euskararen kasuan, hirugarren graduko artikuluaz gain, sortuko ziren lehenengo eta bigarren graduko artikuluak ere, nahiz izan gerota gutxiago erabiliak.
  • Euskararen eremuan ere, ekialde-erdialdeko dialektoek eta mendebaldekoak segituko zituztén bide ondo bereiziak noiz ezberdintzen erakusle zaharra eta artikulu berria, nola ikusiko an ondoko sarrerak.
Horrek guziak ez du baizik erakusten a berezitasuna e euskara noiz burutzen bere prozesu propioa ki sortu, kasu honetan, artikulu definituak. []

Etiketak: ,

osteguna, abendua 20, 2018

Adolfo Arejita: "...artikulu edo mugatzaileak erakusleetan dabela euren jatorria"

Itzuliz orain ki sorrera e artikuluak, hor ere euskarak ibili ditu bide universalak, baina ez horregatik gutxiago propio. Honela mintzo zen Adolfo Arejita an 1985 buruz jatorria e euskal artikulu mugatzaileak an bere lana titulatzen "Mugatzailearen erabilera: Zumarragaren gutuna (1537)" [Euskeraren iker atalak, 3; Labayru ikastegia, 1985:145]
Gauza jakina da honezkero, izen sintagmei loturik erabili oi doguzan artikulu edo mugatzaileek erakusleetan dabela euren jatorria, eta latinetik erromantzeetara gertatu dan aldaketa berbera jasan dauala euskerak ere: (H)AU, (H)ORI, (H)A erakusleak, posizino enklitikoan erabilieran, artikulu balioa izatera heldu dira, -au, -ori, -a, latinetik erromantzeetara ille > el, le jazo dan beretsu. [Adolfo Arejita, 1985:145]
Bide batez, Luis Lauzirikak, beheko komentarioan, ohartarazten dit nóla:
Ille formatik dator "el" articulua, baina "le" forma dativoa, nire eritziz, dator tik "illi", "ille"ren forma dativoa.
Bai, hala da. Eskerrik asko!

Izan ere, Adolfo Arejita aipu horretan ari da buruz frantsesaren le eta gaztelaniaren el artikulu definituak, biak ere erromantzeak, eta ez buruz le izenordain klitiko indirektoa e gaztelania, nola nik, oker, interpretatú an sarrera honen aurreneko versioa. []

Etiketak: , , ,

asteartea, abendua 18, 2018

"zein" erlatiboak: aukeran murriztaile, mugagabe, VO eta... gaben subordinazio-marka

Azken sarreran aipatzen genituen zenbait aukera e zein erlatiboak (aukera murriztailea, aukera mugagabea, VO ordena an perpaus erlatiboa), zein, izanik ere ondo sustraituak (an sorrera bera e erlatibo horiek) eta izanik ere ondo interesgarriak diskursiboki, ez diren aldezten, baizik, gehiago, desgomentatzen:
Ikus: "Zein" erlatiboa: zer hintzen eta non hago!
Aldiz, eta nola komentatzen genuen hemen, báda laugarren jatorrizko ezaugarri bat e zein erlatiboak zein báden aldezten. Ari naiz buruz beharra ki erabili "-nsubordinazio-marka an perpaus erlatiboak, zein ez litzake baizik zeharkako galderetako "-n" bera.

Dakigunez, jatorrizko erabilera hori, gerora, zenbait autoreren lumetan, zabalduko zen ki erabilera arinagoak non ez zen itsasten halako marka subordinatiboa:
Ikus: Aukerako "-(e)n" edo "bait-" an aditz laguntzaile subordinatuak
edo:  Ez genuke eginen baizik segitu bidea ezé zabaldu zuten zenbait idazle zaharrek 
Sarrera horietan genioenez, aukerako "-n" subordinazio-marka erlatiboa dá beste bide interesgarri bat zein ez litzake galdu behar. []

Etiketak: ,

astelehena, abendua 17, 2018

Jatorri galdetzaileko "zein" erlatiboak: jatorriz murriztaileak, mugagabeak eta VOak

Aurreko sarreran bervisitatu dugu prozesua nondik euskarak garatu zituen bere nexu erlatiboak ti galdera-erantzun korrelatiboak, jarraiki bere bide propioa, zein zen, ageri denez, bide universala ere. Eta gauza da ze justuki jatorri galdetzaile horrek ematen dizkie "zein" erlatiboei jatorrizko ezaugarri batzuk (zein diren soilik jatorrizkoak, ez gehiago, ez gutxiago, baina) zein diren ondo interesgarriak:
  • Jatorriz murriztaile: sorrera galdetzaile-korrelatiboak berak eman zien euren jatorri murriztailea ki "zein" erlatiboak (ikus hemen: V. 33: çein erre ez çiteçan "(solamente) los que no se quemaron", relativo y no final. [87 or.]), zein gero, arazorik batere gabe, zabalduko ziren ki erabilera azaltzaileak ere (eta ondo da hori), baina gogora dezagun behintzat ze jatorriz zirén murriztaileak.
  • Jatorriz mugagabe: jatorriz galdetzaileak direlarik ("zein", "zeinen", "zeini"...), jatorriz mugagabe izanen ziren (ikus hemen: V. 33: çein erre ez çiteçan "(solamente) los que no se quemaron", relativo y no final. [87 or.]), eta gero, arazorik batere gabe, zabalduko ziren ki erabilera mugatuak ere (eta ondo da hori), baina gogora dezagun behintzat ze jatorriz zirén mugagabeak.
  • Jatorriz VO: jatorriz galdera atean dutelarik euren sorrera, aditzek izanen zuten joera handia (nahiz antzinako garai hartan ez hain markatua nola egun) ki joan justuki atzerago ze galdetzailea (nola egin ohi da galderetan) eta aurrerago ze osagarria (VO); eta gero, arazorik batere gabe, estruktura hori zabalduko zen ki beste ordenamenduak ere (eta ondo da hori), baina gogora dezagun behintzat ze jatorriz zirén VO.
Azken boladan akaso pentsa liteke ze "zein" erlatiboak soilik dira azaltzaile-mugatu-OVak, eta ondo etor daiteke gogoratzea euren aukera murriztaile-mugagabe-VOak. []

Etiketak: , ,

Mekanismoa on atonazioa e galdetzaileak, adverbioek edota izenordainek sortzen dituzté erlatiboak, preposizioak eta artikuluak

Aurreko sarreran ikusten genuen zéin zen bide tipikoa nondik sortu artikulu definituak (atonoak) tika erakusleak (tonikoak). Eta gauza da ze prozesu horrek bádu analogia argia kin sorrera e erlatibo murriztaileak, nola zein (atonoak), ti euren kide galdetzaileak (tonikoak):
Ikus: Mekanismo propioak: zeharkako galderak an sorrera e zenbait eraikuntza erlativo
Edo orobat kin sorrera e zenbait preposizio (atono), nola "in" (edo, antzera, "an") ti euren pareko adverbioak (tonikoak):
Ikus: Nóla sortu zen "in" preposizioa, nondik etorriko ziren "in" edo "en". Eta antzera ere "an".
Izan ere, prozesuaren finean dá gertatzen reanalisi sintaktiko bat (erakuslea nola artikulu, galdetzailea nola nexu erlatibo, adverbioa nola preposizio), zein den islatzen fonologikoki an atonizazioa on erakuslea, galdetzailea edo adverbioa.

Gogora dezagun eskematikoki zéin izanen zen prozesua nondik sortuko ziren nexu erlatiboak ti galdetzaileak: 
1:  Erlatibo korrelatiboa (galdera-erantzuna):
1.1: Zuzeneko galdera:

Zéin lagun etorri ziren atzo? Lagun horiek etorri dira gaur ere.
1.2: Zeharkako galdera, nondik etorriko litzake "-n" subordinazio-marka:

Zéin lagun etorri ziren atzo, eta lagun horiek etorri dira gaur ere.
2: Erlatibo anaforikoa:
2.1: Erlatibo oraindik tonikoa:
Gaur etorri dira lagun horiek, zéin etorri ziren atzo.
2.2: Erlatibo jada atonoa:
Gaur etorri dira lagun horiek zein etorri ziren atzo.
Ohartu ze, jatorriz behintzat, perpaus erlatiboaren aditzak joko luke ki kokatu justuki atze nexu erlatiboa, lein-ze atzerago.

Bestalde, komentatu ze, erlatiboen kasuan, bilakaera dá zerbait konplexuagoa ezez artikuluetan; izan ere, aurrena gertatzen da birrordenazio sintaktiko bat (dislokazio bat) ki kokatu galdetzailea an posizio anaforikoa (pausu hau ez da beharrezkoa an bilakaera e artikuluak zeren hasieratik ondo kokatuak dira), eta gero dator birranalisia, zein, diogunez, den islatzen an atonazioa on galdetzailea. []

Etiketak: , , , , ,

igandea, abendua 16, 2018

Nóla sortzen diren artikulu definituak ti erakusleak

Genioen an aurreko sarrera, ze, munduan zehar, artikulu definitu atonoak, nola thetipikoki sortzen dira ti erakusle tonikoak, nola thát. Hans Adler hizkuntzalariak azaltzen digu nóla gertatzen den prozesua, gainetik bada ere, to get a feeling:
Modern Romance and Germanic languages have indefinite and definite articles, but their ancestors Latin and proto-Germanic didn't have them. It's easy to get a feeling for how the numeral one and demonstratives evolved into them.
Suppose we start with a language in which it is normal not to use articles:
(1) There is tree over there. Tree is tall.
[...] Sometimes you want to stress it's only one tree, and that the tree in the second sentence is the same as the one in the first sentence:
(2) There is one tree over there. That tree is tall.
Now it can happen that over the centuries, the style (2) of expressing things becomes more and more popular until finally using one or thatdoesn't necessarily stress anything any more and style (1) falls totally out of use. At this point, the pronunciation of unstressed one and that becomes more and more careless, until it is distinguishable from stressed one and that:
(3) There is a tree over there. The tree is tall. [Hans Adler]
Bai, hasieran hiztunak nahi du egin referentzia explizitu bat ki jada aipatutako tree zehatz eta definitu hori, eta horretarako erabiltzen du erakusleathát tree, zein baita tonikoa, eta zein, funtzio diskursibo horretan normalizatu ahala, joango den bihurtzen artikulu berezitu atonoathe tree. []

Inglesezko "the" artikulua ez da baizik "that" higatu bat

Genioen an aurreko sarrera nóla munduko hizkuntzetan ez den batere arraroa koexistitu daitezén hitz-aldaera ezberdinak an erabilera sintaktiko berezituak. Horren adibide bat dirá inglesaren that erakuslea eta the artikulu definitua; eta beste bat, inglesezko one numerala eta a artikulu indefinitua. Irakurtzen dugu an Wikipedia:
Articles have developed independently in many different language families across the globe. Generally, articles develop over time usually by specialization of certain adjectives or determiners, and their development is often a sign of languages becoming more analytic instead of synthetic, perhaps combined with the loss of inflection as in English, Romance languages, Bulgarian, Macedonian and Torlakian. [Wikipedia]
Interesgarria da azpimarratzea nóla artikulu definituak eta indefinituak dirén garatu independenteki an anitz familia linguistiko zehar mundua. Gainera, bádira garabide tipikoak:
Definite articles typically arise from demonstratives meaning that. [Wikipedia]
eta:
Indefinite articles typically arise from adjectives meaning one. [Wikipedia]
Bai, inglesezko the artikulu definitu orokorra ez da baizik that erakusle singular higatu bat (nondik desdoblatu baitzen), berdin nola a artikulu indefinitu singularra ez den baizik one numeral higatu bat (nondik desdoblatu baitzen), halatan ze, egun, hitz beraren bi aldaera ezberdin koexistitzen dira an erabilera sintaktiko berezituak (specialization). []

larunbata, abendua 15, 2018

"lein" dator tik "lehen" nola "zein" dator tik "zeren"

Aurreko sarreran genioen nóla "lein"hitza (1 silaba) dén derivatzen tik "lehen" (2 silaba), eta nóla halako aldaera laburtuak izan ahal dirén bereziki egokiak (eta are beharrezkoak) ki sortu nexu sintaktiko espezifiko, arin eta funtzionalak.

Munduan zehar, bestalde, ez da batere arraroa ze koexisitu daitezen hitzen forma higatuagoak eta euren kide gutxiago higatuak an erabilera sintaktiko (edo morfologiko) ezberdinak.

Euskaran, konsidera dezagun "zein" galdetzailea, zein gerora bihurtuko baitzen "zein" erlatiboa ere. Gauza da ze, hain justu "zein" galdetzaile eta erlatibo hori ez da baizik "zeren" higatu bat, nola konproba dezakegu kontsultatuz gure hiztegi referentziala:
zein: Etim. De "ze(r)en", en composición "zen-" (cf. zenbat, etc.). [Orotariko Euskal Hiztegia]
Hots, "zein" forma guztiz normalizatua dá sortua segituz ber bide fonologikoa nola "lein". Esan nahi baita ze, "lein" dator tik "lehen" nola "zein" dator tik "zeren". []  

Etiketak: , ,

ostirala, abendua 14, 2018

"lein-ze..." (2 silaba) versus "lehenago ezik..." (6 silaba)

Azken sarreran aipatzen genuen Gilenek emandako adibide bat non agertu "lein" hitza ki esan "lehen". Eta gauza da ze halako aldaera formalak izan daitezké ondo interesgarriak afin adierazi adiera (erabilera) sintaktiko espezifikoak.

Adibidez, "lein-ze" erabil liteke espezifikoki ki egin konparazioak:
lein ezik... = lein-ze...
non, ageri denez, "lein" hori ez den baizik "lehen" laburtu bat (silaba bat gutxiago), eta non "ze" hori ez den baizik bát forma laburtu ti "ezik" (beste silaba bat gutxiago), halatan-ze "lein-ze" horrek ematen digu bi silabako konparatibo espezifiko eta matizatu bat.

Izan ere, gauza ona da (eta ez gutxitan erabakiorra respektu erabilera) eze nexu sintaktikoak izan daitezén arinak, eta ez astunak. Nexu sintaktikoak erruz erabiltzen dira, etengabe ere, eta baldin astunak, bihurtu daitezke nola hesiak ze oztopatu fluitu diskursiboa. Ez da berdin aukeratzea: "lehenago ezik..." (6 silaba) edo "lein-ze" (2 silaba): bigarrena (laburragoa, arinagoa) izan beharko litzake forma orokorragoa, bitartean-ze aurrenekoa (luzeagoa) geldi liteke tzat erabilera askoz-askoz-askoz enfatikoagok, non akaso oso-oso-oso bereziki azpimarratu nahi dugu konparatiboa (akaso silabaz silaba ahoskatua). 

Agerikoa (estatistikoki aisa konprobagarria) da nóla, munduko hizkuntzetan zehar, nexu sintaktiko erabilienak ondo laburrak izaten diren, gehienetan monosilabikoak. Gauza da ze maizatasunak higatu egiten ditu halako hitzak, eta utzi behar zaie bilatzen euren versio arin funtzionalena. Nola genien hemen, beharrezko baliabide burulehenak ezin dira izan edozein, bereziki noiz maiz erabiliko diren. Formak baldintzatzen du funtzio posiblea, baldintzatzen du funtzionalitatea. []

Etiketak: ,

osteguna, abendua 13, 2018

Hain bertan nola ondo ahaztuak, gutxi preziatuak, eta gutxiago landuak, nahiz izan harribitxiak

Aurreko sarreran Txopik zioskun ze, euskal baratze sintaktikoan, behar dira landatu eta gero landu edonongo fruitu eta produktuak afin izan dadin hain sintaktikoki efiziente eta, azken buruan, hain komunikatiboki eraginkor nola beste edozein baratza zein dén aukeran. Gogoratu behar dugu ze ari gara buruz komunikazio artikulatu, fin eta potentea, zein dén, bistan denez, zerbait ze landu behar dén ondo.

Hortaz, azpimarratu nahi nuke ze, euskal baratzean bertan, bádaude jada, eskura, hainbat fruitu, produktu eta teknika, hainbat baliabide (akaso morfologian ezkutaturik, baina hortxe), estruktura eta mekanismo morfosintaktiko, zeinekin, eta behinda ondo landurik, euskal baratzea heldu liteke ki kotak e efizientzia eta eraginkortasun sintaktiko aisa konparagarriak kin beste edozein hizkuntza sintaktikoki aurreratu zein mintzo den an mundua.

Gilen-ek (azkenaurreko sarreran) eskaintzen digu ondorengo adibide ederra, zein, jakina, eskertu nahi genioke, berdin nola Txopiri bere gogoeta:     
Aroztegian butz egin zak lein ezik burña . [A EY III, 174]
Hortxe bertan, adibidez, daukagu euskal baratzeko fruitu eder bat: "ezik..." konparatiboa, zein den produktua ti "ez + partitiboa", zein noizbait hasiko zen erabiltzen postpositiboki, eta zein, euskal baratzeko txoko batzuetan, joan zen evoluzionatzen eta zabaltzen ki erabilera prepositiboak ere (nola edo hala erlazionatuak), zeinen artean aurkitzen dugu goragoko konparatibo burulehena: "lein ezik...+ aditz-erroa".

Gilen-en adibide horretan biltzen da euskal baratzearen potentzialitatea, potentzialitate itzela, ki joan eraikitzen baliabide eta estruktura gerota burulehenagoak eta arinagoak arartez material eta mekanismo morfosintaktiko propialak. Hortxe bertan daude, askotan esku-eskura, oinarrizko materialak eta oinarrizko mekaniskoak, hain bertan nola ondo ahaztuak, gutxi preziatuak, eta gutxiago landuak, nahiz zinez izán harribitxiak. []

Etiketak: , , ,

asteazkena, abendua 12, 2018

Mekanismo sintaktiko garatzaileak, edonongoak

Mintzo da Txopi an azken sarrera gain euskal baratza:
Berriro dut esango, gure euskal baratzak ez badu nahikoa elikagai, hiztunak ditu erabiliko ondoko baratzak, beraz hobe dugu landatu lehenbailehen falta diren fruitu ta barazkiak, konplexurik gabe! Eta lasai, ditugu euskaldunduko horiek produktuak, nola egin genuen bere garaian kin babarrunak on Tolosa, piperrak on Gernika eta Ezpeleta, papak on Araba edo alkatxofak on Nafarroa. Den-denak euskal produktuak. Eusko Label. [Txopi]
Gauza da ze, berdin nola matematika ez den inongoa, baizik edonongoa, horrela ere dira edonongoak hizkuntzen mekanismo sintaktiko garatzaileak.

Gero, mekanismo horiek behar dira inplementatu (gradualki) kin material linguistiko konkretuak eta abiatuz tik aukera konkretuak: hor sartzen dira aspektu lokalagoak e prozesu bat, zein berez dén universala. []

Etiketak: ,

larunbata, abendua 01, 2018

Jarri tomatea hantxe non katuak egin siesta

Gaur goizean, Aizu! aldizkaria irakurtzen nengoelarik (2015eko uda), begitara salto egin dit ondoko komikiak:

Hor, goiko partean, dio:
"Katuak non egiten du siesta? Han jarri tomatea" (Jakoba Errekondo)
non dauzkagu bi esaldi korrelatibo (non?... han) zeinen aurrenekoak (galderak) funtzionatzen du nola perpaus erlatibo murriztaile bat (izan ere, halakoxe esaldi korrelatiboetan dago hazia on perpaus erlatiboak kin anaforiko galdetzaileak):
Jarri tomatea hantxe non katuak egin siesta
Bai, galdera-erantzun estruktura korrelatibo horiek daude an jatorria bera on perpaus erlatiboak kin anaforiko galdetzaileak, zein jatorri horretan izanen ziren murriztaileak, perpaus erlatibo murriztaileak. []

Etiketak: , , , ,