'lekat-eta ...', 'lekat-ze ...', 'lekat-zeren...', ...

Genioenez, OEHn ez da agertzen "lekat-eta..." edo "lekat-ze...",  baina bai adibidez "lekat-zeren...":

Erákutsiz bidea. [⇶]

Berdin-berdin ere: "... leko-ze ... (+ -la)"

Ikusi dugu an aurreko postak nóla, aparte-eta "lekat ..." kin subjuntiboa edo aditz-izena (zein dén zehazten an OEH), existitzen dirá beste erabilera batzuk kin "... eta" indartzailea ("lekat eta ...") zein ez diren agertzen an OEH. Bide beretik, mekanismo beretik, erabil leiké:

... leko-ze ... (+ -la)

berdin nola-ere erabil leikez adibidez:

... salbu-ze ... (+ -la)

... ezik-ze ... (+ -la)

Berdin-berdin ere. [⇶]

... , erabiliz mekanismo sortzaile hori déitzen "analogia"

Genioen herenegun:

Lehengo egunean ikusten genuén "lekat" an Orotariko Euskal Hiztegia, non ez zen agertzen batere erabilerarik kin "... eta" prepositiboa. Hala ere, momenturen batean naturaltasun osoz gehituko zitzaion partikula indartzaile hori, osátuz "lekat eta ...." forma prepositibo indartua, zeren adibidez Periko Diez de Ultzurrun-ek idatziko zuén an 1987:

..., lekat eta plazent izan zela, salbu eta kalme eta pausatu, ohantze amatiarra izan zitzaiola beste munduan egin ostatu

Hor dauzkagú "lekat eta..." eta "salbu eta...", elkarren ondoan, non "lekat eta..." akaso sortu da bidéz analogia kin "salbu eta...", esan nahi baita, erabiliz mekanismo sortzaile hori déitzen "analogia" (apárte erabili "... eta" indartzailea). [⇶]

Personek izan behar duté protagonismo nagusia, eta instituzio linguistikoek flexibilitete-gradu egokia

Zioen atzo Txopik: 

Nik uste, Euskaltzaindiak edo norbaitek, prestatu beharko zuela euskal preposizioen zerrenda edo garapena, nola prestatu zen bere garaian euskal aditzen zerrenda edo lexiko modernoarena. Gabe konplexurik. Eta kitto! [Txopi] 

Nire ustetan, ttresna prepositiboak garatzean, personek izan behar duté protagonismo nagusia, eta Euskaltzaindiak lagundu beharko luké sinpleki ez oztopatzen bidea.

 

Euskaltzainek ere, jakina, egin ahalko lituzkee erabilera interesgarriak, berdin nola beste edozein referentek edo erabiltzailek, baina, finean soilik praktika joan beharko litzaké erakusten bidea.

Horretarako behar da flexibilitate-gradu egokia ganik instituzio linguistikoak, ulértuz zértan gauden. [⇶]

"lekat eta ....", naturaltasun osoz

Lehengo egunean ikusten genuén "lekat" an Orotariko Euskal Hiztegia, non ez zen agertzen batere erabilerarik kin "... eta" prepositiboa. Hala ere, momenturen batean naturaltasun osoz gehituko zitzaion partikula indartzaile hori, osátuz "lekat eta ...." forma prepositibo indartua, zeren adibidez Periko Diez de Ultzurrun-ek idatziko zuén an 1987:

..., lekat eta plazent izan zela, salbu eta kalme eta pausatu, ohantze amatiarra izan zitzaiola beste munduan egin ostatu

edo Juanra Madariagak an 1992:

Halabaina 

laga didazunaz denaz bezenbatean 

ezin deusik ere erran, 

lekat eta galera bilakatu zarela, 

ezaldi bilakatu zarela, 

eramankizun bilakatu zarela. 

Ezin deusik ere erran, 

lekat eta tormentu bilakatu zarela, 

eta honen sinonimorik ez dut idoro nahi.

Eta hortxe da, "lekat eta ...", naturaltasun osoz. [⇶]

..., leko (salbu, ezik) an egoera oso kontextualak,...

Atzo, Txopik uzten zigun ondorengo komentarioa, non hitz gutxitan biltzen dén a ideia nagusiá zein hizkuntzalari formalistek ukatzen duten:

Ikuspegi komunikatibo batetik preposizioak dira hil ala bizikoak. Preposizioak du ematen informazioaren klabea hasiera-hasieatik, beraz informazioa dago ondo antolatua, bideratua hasieratik. Aldiz deklinazioak, batez ere deklinatzen denean esaldi oso bat, ez da prozesatzen informazioa bukaera arte eta honek sortzen ahal du nahasmen handia, zeren izaten ahal dira aukera oso desberdinak antolatzeko edo interpretatzeko esaldiak. Gainera dugu memoria laburra, diskurtsoaren alde desberdinak koordinatzeko. 

Argi dago ze noiz den deklinatzen hitz bakar bat, ez dago alde handirik, baina noiz hasten diren luzatzen esaldiak, preposizioak dira gero eta geyo beharrezkoak. Horregatik hain zuzen, euskaraz gara moldatzen ongi an esaldi laburrak, aldiz jendeak du joera pasatzeko erdarara, noiz esaldiak hasten diren luzatzen. [Txopi]  

Bai, soilik gaineratu ze esaldi-antolaera artikulatu eta koherente horrek ez du soilik eragiten gain ulermen hutsá e eduki informazionala, baizik-ere gain eduki horren efektibitate komunikatiboa (expresibo-interpretatiboa), zein esaldi txikienetatik ere joanen da pilatzen leko (salbu, ezik) an egoera oso kontextualak, non ez den (ia) behar batere estrukturarik. [⇶]

Mitxelena (1986): "A primera vista y aun a segunda,..."

Atzoko sarreran, Julen Arriolabengoa hizkuntzalariak aipatzen zuén Mitxelena, zeinen hitz batzuk ekarri nahiko genituzke hona ("Contra Lekobide", 1986:310-311):

A primera vista y aun a segunda, lek(h)at y lek(h)ot, de distribución dialectal restringida y que acaso se hallan en plena regresión, parecen radicales con -t, del tipo nordoriental, en reIación con un participio lekat(u) o lekot(u): la base es, en todo caso, leko + -tu. [Mitxelena, 1986:310]

eta

El paralelo occidental de lek(h)atu, rad. lek(h)at, lek(h)ot, sobre *leko-tu, sería leko, sin -t, desusada en nuestra zona. [Mitxelena, 1986:311]

Eta "a primera vista y aun a segunda", hortxe dugu jatorriá e "lekat...": aditz-erro bat, zein izanen litzaén 3. personako inperatibo bat. [⇶]

"lekat", "lekot" edota "leko" ez lirake baizik aditz-erroak ti "lekatu" edo "*lekotu"

Zioen atzo Josu Lavin-ek:

lekot bedi eta lekat bedi, lekotu edo lekatu batetic dathoz.

Lekat bedi hori erraiten ahal dugun beçala, Lekat bitez horiec erraiten ahal dugu. Guero bedi eta bitez isil daitezque.

Bai, itxura guztien arabera, justuki hori izan da prozesuá edo mekanismoá nondik sortu zen "lekat" baliabide prepositiboa. Ikus zér dioskun Julen Arriolabengoa-k an bere tesi doktorala, titulatzén "Ibarguen-Cachopín Kronika Edizioa eta Azterketa" (2006:359), zuzendua ganik Joseba Lakarra: 

Mitxelenak (1986: 309-311) maisuki erakutsi zuenez, leco, “salbu”ren sinonimo gisa, harrigarri gerta liteke bizkaierazko testu batean, baina ez ezinezko: Lek(h)at eta lek(h)ot Etxepare, Leizarraga eta besteren testuetan dokumentaturik aurki daitezkeen formak dira, ustezko *LEKO-TUtik letozkeenak, biak ere salbuespen ideia adierazteko; mendebaldeko aldakia leko izanen litzateke, ekialdeko euskalkietako ohiko marka den –t gabe. 

Hortaz, izanen genuke 3. personako forma inperatibo bat, "leko bidi ...", zeri desagertu zaio aditz laguntzailea afin sortu preposizio berri-zahar bat non jada ez den ikusten aditz inperatiboa, baizik soilik baliabide prepositiboa. [⇶]

"lekat..." edo "lekot..." (edo "leko...") prepositiboa eta pospositiboa ere

Duela gutxi, galdetzen zuén Josu Lavinek buruz...

...lekat edo lekot (excepto..., salvo...) prepositivoa

eta gauza da ze jada Etxeparek erabili zuén tresna hori prepositiboki, nola ikusten ahal dugun an gure eskuko Orotariko Euskal Hiztegia ("lekat"):

edo:

Baina baita postpositiboki ere:

Baina, nóla sortu ziren erabilera bikoitz edo desdoblatu horiek? Zéin mekanismotik? Gauza da ze halako galderek bete-betean sartzen gaituzte an esparrua e evoluzio linguistikoa, zein den esparru zentral bat nondik, perspektiban, dena ikusten dén... argiago.  

Lakari, ordea, ez zaio perspektiba interesatzen. Bere interesa heltzen da ki argazki estatikoa, momentukoa, ez du ikusi nahi pelikula osoa, non aztertu ahal den nóla hizkuntzak doazen garatzén aukera sintaktiko ahaltsuagoak, rekursiboagoak, efektiboagoak (edo ez). Berak nahiago du urrutira ez begiratzea, ez atzera ezta (eta hau are txarragoa da) aurrera ere. [⇶]

..., nola eginen litzakén an ereduzko republika bananero bat

Oso argigarria da konprobatzea nóla hizkuntzalari hori bera zein ari den sistematikoki erabiltzén argumentazio ustelak, sasiargumentazioak gabé ibilbiderik, eginak soilik gana konsumo propioa, justuki hizkuntzalari horrexek berak eztú izanen arazo minimoena ere saiátzeko botatzen ti eszenario zientifikoa edozein planteamendu ze-dún dudatan jartzén bere teoria, eta berarekin, bere posizio zientifiko eta soziala an esparru linguistikoa, zein den ia maximoa eskerki teoria galgarri hori. 

Eta hala eginen du gabé batere debaterik, gratuitoki, soilik erabiliz bere posizio prepotentea an establishment zientifiko eta soziala, nola eginen litzakén an ereduzko republika bananero bat (eta oztopatuz garapena). Ikus an "Eztabaida zientifikotik at? Hori da bide antizientifikoa":

Luistxo Fernandez-ek aipatzen du hurrengo esaldia ganik Itziar Laka (ikus: "Burmuina aztertuz ikasi ditugun euskararen 4 sekretu", publikatua an "Sustatu", 2015-07-20):

"Eztabaida zientifikotik at utzi behar ditugu sasi-teoria horiek", esan zuen Lakak. Jomugan, Jesus Rubiok sutsuki defenditu du euskararen erreforma dago, dudarik gabe; ez dakit horrenbeste Joxe Aranzabalek eta beste batzuek defenditu duten euskara ez-esklerotikoa egiteko bideak (Irakur Sustatuko hau). (Itziar Laka)

Baina, gauza (arazoa) da ze Lakak dioen sasiteoria hori báda fundamentatua an logika komunikatibo garden eta potentea, eta báda sostengatua kin evidentziak ti esparru, esango genuké, guztiak (zein dirén bereziki argiak an literatura buruz euskara). Justuki alderantziz-ze bere teoria ahula, zein ezkutatzen da atzén kortinak e autoritatea. Bai, oso argigarria da. [⇶]

Ez dagoela alderik?

Atzo ikusten genuen nóla Erdoziak konkluitzen zuén bere artikulua esanez ze:

SOV eta OSV baldintzen ulermen ariketako emaitzek iradoki dezakete lehenengoa jatorrizko hitz hurrenkera dela. Aldiz, SVO eta OVS baldintzen artean, aurreko bi baldintzen artean baino emaitza esanguratsu gehiago lortzeak iradoki dezake bi baldintza hauek eratorriak direla. [Erdozia 2006:17]

noiz-eta, genioenez, SVO eta OVS dirá euren artean antzekoagoak zein SOV eta OSV euren artean. Esan nahi baita ze, zérbait esatekoan, Erdoziak esan beharko zuen ze SOV eta OSV baldintzen artean aurkitu ditu diferentzia esanguratsu gehiago eze arten SVO eta OVS.

Dena den halako pseudoargumentazioak ohikoak dirá arten gure hizkuntzalari chomskyar hauek. Ikus ondokoa sinatua ganikan Laka-Zawiszewski-Erdozia an "Euskal gramatika prozesatzen: hastapeneko zenbait emaitza" (ASJU, 2009:559) eta referitua ki experimentu bat konpáratuz SVO eta OVS zein dén an tesia e Erdozia (hala nola an beste publikazio batzuk) eta non, zoritxarrez, autoreak nahasten ditún esaldi singularrak, pluralak eta anbiguoak, lausótuz experimentuaren emaitzak (SOV eta OSV konparatzean, ez zituén nahasten, konsideratuz alde batetik esaldi singularrak, eta bestetik besteak):

Norberak gidatutako irakurketaren bitartez (Just et al. 1982), eta irakurri ondoren egindako ulermen-galderen erantzunen bitartez, SVO eta OVS hurrenkeren prozesamendua aztertu dugu. Helburuen arteko bat, subjektua hasieran duen hurrenkerak (SVO) objektua hasieran duen hurrenkera (OVS) baino konputazionalki errazagoa ote den jakitea da. [2009:557]

eta gero:

Esperimentu honen emaitzek erakutsi dute ez dagoela alderik aditza tartean duten hurrenkera bi hauen artean [ari dira buruz SVO eta OVS]. Bereziki, ez dugu inolako prozesamendu-abantailarik aurkitu subjektua lehenengo duen hurrenkeraren kasuan (SVO). Emaitza hauek, bada, bat datoz euskal sintaxian egindako aldarrikapen nagusiarekin, hots, SOV hurrenkeraz bestelako hurrenkera guztiak sintaxian eratorriak direla. [2009:559]

bitartean-ze, ikusi dugunez, abiapuntuko esaldi singularretan bázen diferentzia esanguratsua aldé SVO an errore-portzentajeak eta reakzio-denborak:

Báda alderik arten SVO eta OVS. [⇶]

A misterioa e konklusioa

Ari gara gaur buruz Erdoziaren experimentuá non lau hitz-ordena konparatzen dirén elkarrekin (SOV, OSV, SVO, OVS), hola lórtuz launakako datuak an ulermen-erroreak, reakzio denborak eta irakurketa-denbora totalak hala nola ere an irakurketa-denbora partzialak (ikus sarrera hau edo hau). Datu horietan báda ordena bat ze-ditún ateratzen emaitza txarragoak ze beste hirurok (OSV), eta beste ordena bat ze-ditún ateratzen emaitza hobeagoak ze beste hirurok (SVO), emánez ondorengo rankina (ikus hemen)

SVO < SOV ≈ OVS < OSV
[araúz datuak]

Gauza da ze, nolabait esan, OSV dá gehiago aldentzen respektu SOV eta OVS (esanguratsuak dirá bere kontrako diferentziak an errore-portzentajeak, reakzio denborak eta irakurketa-denbora osoak respektu beste hiru ordenak) ezenezta SVO respektu OVS eta SOV (hor esanguratsuak dirá bere aldeko diferentziak an erroreak respektu beste hiru ordenak, eta an reakzio-denborak eta irakurketa-denbora osoak respektu OSV (eta beste experimentu batean báda gainera diferentzia esanguratsua an reakzio-denborak respektu OVS). SOV-k, ordea, soilik ditú aldeko diferentzia esanguratsuak respektu muturreko OSV ordena.

Eta orduan zér egiten du Erdoziak an bere tesia, zuzendua ganik Laka (hemen ere):

SOV eta OSV baldintzen ulermen ariketako emaitzek iradoki dezakete lehenengoa jatorrizko hitz hurrenkera dela. Aldiz, SVO eta OVS baldintzen artean, aurreko bi baldintzen artean baino emaitza esanguratsu gehiago lortzeak iradoki dezake bi baldintza hauek eratorriak direla. [Erdozia 2006:17]

Erdoziak erabiliko ditú ulermen-ariketako emaitzak soilik an konparazioa arten SOV eta muturreko OSV (hor agertzen dirá SOVren aldeko diferentzia esanguratsu bakarrak), bitarten eztún aipatzen SVO, zeinek ditun are diferentzia handiagoak respektu OSV, eta gainera, beste bi diferentzia esanguratsu gehiago respektu OVS eta SOV. Esan nahi baita ze hóri bera zein esan den buruz SOV, orobat esan leike respektu SVO, eta arrazoi askoz handiagoz, baina misteriotsuki ez da esaten.

Gero, beste alde batetik, Erdoziak hartuko ditú SVO eta OVS, zeintzuk dirén, esan dugunez, elkarren berdinagoak zein SOV respektu OSV, eta esanen digú goragoko (bigarren esaldi) hori:

Aldiz, SVO eta OVS baldintzen artean, aurreko bi baldintzen artean baino emaitza esanguratsu gehiago lortzeak iradoki dezake bi baldintza hauek eratorriak direla. [Erdozia 2006:17]

Ni oraindik nago nire buruari galdezka zér esan nahi ote dun horrek. Nola genioen hemen:

[OHARRA: Aipu horretan, ez da konprenitzen ez lehenengo esaldia, ezta bigarrena ere: ¿nola liteke SOV izatea abantalatsuena noiz ulermen-ariketa horretan SVO baita esanguratsuki abantailatsuagoa ze SOV? (gainera, SOV eta SVO konparatzean ez dago primming arazorik)] 

Nóla heldu leike ki konklusio misteriotsu hori? Hori ez da zientifikoa, dá eskandalu bat. [⇶]

A misterioa e interpretazioa

Atzoko sarreran mintzo ginen buruz misterioá e datuak, edo nóla nabarmendu leiken ez dela aurkitu inolako prozesamendu-abantailarik arten SVO eta OVS (adibidez) noiz-eta bi experimentutan topatu dirén diferentzia esanguratsuak an errore-portzentajeak aldé SVO (gogoratu ze errore-portzentajeak dirá ariketa oinarrizkoena eta esanguratsuena). Gaurkoan mintzatuko gara buruz misterioá e interpretazioa, edo nóla, kontrara, oso antzeko datuek sor leikeén oso interpretazio diferentea Ikus ondorengoa an sarrera titulatzén "Mesedez, hartu minutu bat eta ikusi hau":

Diote "Lakak, Erdoziak, Mestres-Missé-k eta Rodriguez-Fornellesek (2009)" noiz konparatzen SOV eta OSV:

...the comprehension task revealed that answering a question about an OSV sentence was harder than answering a question about a SOV sentence, as evidenced by a significant longer reaction times to provide an answer (see Fig. 1B)

 and a significant larger percentage of errors produced (Fig. 1C and Table 2).

Thus, at least under this experimental situation, the processing of OSV sentences was harder than the processing of SOV sentences. (Lakak, Erdoziak, Mestres-Missé-k eta Rodriguez-Fornellesek (2009), 5. or.)

Beraz, noiz konparatzen SOV eta OSV, erreakzio-denbora esanguratsuki luzeagoak eta errore-portzentaje esanguratsuki handiagoak dakarte (thus) eze OSV esaldien prozesamendua da zailagoa ezi SOV esaldien prozesamendua.

Ikus orain Lakak erabilitako emaitzak noiz konparatzen SVO eta OVS an antzeko experimentu bat non diran erabiltzen antzeko esaldi singularrak (nahiz-ta kasu honetan esaldi singular horiek eman dira nahastuak kin esaldi pluralak eta anbiguoak, baina tira: ikus "SVO eta OVS hurrenkerak" eta Erdoziaren tesia [2006]):

• Ikus goragokoaren antzeko diferentzia esanguratsuak an erreakzio-denborak (esaldi singularrak):

• Ikus goragokoaren antzeko diferentzia esanguratsuak an errore-portzentajeak (esaldi singularrak):

Zein da diferentzia? Ba, diferentzia da ze hor, Lakak ez du konkluituko ze "at least under this experimental situation, the processing of OVS sentences was harder than the processing of SOV sentences".

Ez, hor Lakak valoratuko digu ze "nabarmentzekoa da ez dugula inolako prozesamendu-abantailarik aurkitu subjektua lehenengo duen hurrenkeraren kasuan (SVO)" respektu OVS (ikus Lakaren "SVO eta OVS hurrenkerak"). 

Dá a misterioá e interpretazioa. [⇶]

Datuek jotzen duté argiki aurká Lakaren teoria chomskyarra

 Genioén atzo ze:

Teoria horren [Lakaren teoria chomskyar estandarraren] arabera presta geinke ondorengo rankina respektu ordena horien konplexitate sintaktikoa eta kostu konputazionala:

SOV < OSV < SVO ≈ OVS
[araúz Lakaren teoria]

non SOV izanen litzaké gutxien konplexua, eta gutxien kostutsua konputazionalki, eta SVO egonen litzaké arten konplexuenak eta beraz kostutsuenak, kin-eta OVS. Jakina, datuek aldeztu beharko lukete ordena hori. Aldezten dute?

Eta erantzuna dá ezetz. Ezta urruti-urrutitik ere. Areago datuek jotzen dute argiki aurká Lakaren teoria chomskyar ortodoxoa. Izan ere, Lakak zioskun ze (aparte útziz experimentu elektrofisiologikoak, zeinen interpretazioa ez den batere argia):

Orainarteko emaitzek erakusten digute, euskaraz SOV eta OSV hurrenkeren erkaketan, lehena nabarmenki azkarrago irakurtzen dutela hiztunek, huts gutxiago egiten dituztela hurrenkera hori ulertzean OSV hurrenkera ulertzean baino, ... [Laka, 2018:17]

noiz aipatzen ari da artikulu bat (Erdozia 2006b: alegia, "Euskarazko hitz hurrenkera desberdinak prozesatzen" an liburuá "Andolin gogoan", 2006:291-306) non SVO-k ditún esanguratsuki huts gutxiago-ze beste edozein ordenak, eta non OSV dén argiki arazotsuena:

SVO < SOV ≈ OVS < OSV
[araúz datuak]

Ez, "orainarteko emaitzek erakusten digute" ze, mutur batean, SVO da kostu konputazional gutxien dituena (bitarten Lakaren esanetan SVO da gehien dituena, kin OVS), eta beste mutur batean, OSV da gehien dituena (Lakaren teorian OSV da bigarren gutxien dituena). Gainera, SVO-k erakutsiko lituzke errore gutxiago zein OVS ere, hala experimentu horretan nola an bigarren experimentu bat non, konpáratuz SVO eta OVS (bidéz diseinu bat askoz konplexuagoa ze noiz konparatzén SOV eta OSV), Lakak esango digu ze (an "Laka: norbaitek explikatuko al dit?"):

Lakak diosku an "SVO eta OVS hurrenkerak" honako hau:

"Nabarmentzekoa da ez dugula inolako prozesamendu-abantailarik aurkitu subjektua lehenengo duen hurrenkeraren kasuan (SVO)" [Laka an "SVO eta OVS hurrenkerak", 3. paragrafoa]

Baina ikusi ahal izan dugu nóla, SVO eta OVS konparatzean, báda prozesamendu-abantaila estatistikoki esanguratsua (edo nabarmena) alde SVO an prozesamendu-ariketa oinarrizkoena, zein baita: "ulermen-ariketa: akatsak" (an artikulua titulatzen "Euskarazko hitz hurrenkera desberdinak prozesatzen"). Ikus:

SVO eta OVSren artean (p<.05) [Erdozia, 12. or.]

[OHARRA: baldin p horren balioa bada txikiago 0.05, nola kasu horretan, orduan diferentzia hori estatistikoki esanguratsua da, hots nabaria (alde SVO)].

Izan ere, ulermen-ariketan:

• SVO da esanguratsuki eraginkorragoa (esanguratsuki akats gutxiago) ezi beste hiru ordena konparatuak (SOV, OVS eta OSV). 
• OVS eta SOV soilik dira esanguratsuki eraginkorragoak ze OSV; eta esan gabe doa,
• OSV ez da esanguratsuki eraginkorragoa ze beste ezein ordena.

SVO eta OVS ordenen arteko diferentzia esanguratsu hori alde SVO (zehaztu behar da ze experimentuan hala subjektu ergatiboak eta objektuak nola eurei dagokien aditz-morfologia díra agertzen an euren forma morfologikoki sinpleenak: singularrak) dá errepikatzen an bigarren experimentu bat zeinen emaitzak diren jasotzen an "Processing Derived Word Orders in Basque" edo an "Processing verb medial word orders in a verb final language". Ikus:

Sak-V-Oa sentences [subjektu ergativoak eta objektuak singularrean daude: "Gizonak ikusi du emakumea"] generated fewer errors than any other condition [adibidez: "Emakumea ikusi du gizonak"] (Sak-V-Oa vs. Oa-V-Sak T (23) = -3.093 P < 0.006; Sak-V-Oa vs. Sek-V-Oak T (23) = -2.547 P < 0.02; Sak-V-Oa vs. Oak-V-Sek T (23) = -2.145 P < 0.05). ("Processing Derived Word Orders in Basque", 16 or.)

edo:

For the analysis of the amount of errors in the comprehension task, SVO and OVS conditions showed a statistical difference [alde SVO!!!!!] when the constituents of the sentences were singular [hots,  "Gizonak ikusi du emakumea" da gertatu esanguratsuki efektivoagoa ezi "Emakumea ikusi du gizonak" ] (SSING-V-OSING vs. OSING-V-SSING t(23) = 3.1, p = 0.005). ("Processing verb medial word orders in a verb final language", 16 or.)

Baina, nóla liteke esatea ze "nabarmentzekoa da ez dugula inolako prozesamendu-abantailarik aurkitu subjektua lehenengo duen hurrenkeraren kasuan (SVO) [respektu OVS]" [Laka an "SVO eta OVS hurrenkerak", 3. paragrafoa]?

Norbaitek explikatuko al dit?

Baina, egia esan, nóri axola zaio eskandalu zientifiko eta sozial hau? [⇶]

Baina, zehazki, zéin mugimendu sintaktiko? [SOV < OSV < SVO ≈ OVS]

Atzo genioén ze, Lakaren teorian, hitz-ordena ezberdinek (adibidez, experimentuetako SOV-k edo SVO-k) beharko zituzten mugimendu edo desplazamendu sintaktiko ezberdinak, zeinek sortukó kostu konputazional ezberdinak.

... baina bai, Lakaren teorian espero beharko zirén emaitza berdinak (antzeko perfilak) zeren bi grafikoetan (bi diseinuetan) behar dirá justuki ber mugimendu sintaktikoak. Emaitzetan, ordea, perfilak oso ezberdinak aterako dira, joánez kontra teoria chomskyar hori. Lakak esaten digu ("Simetria ala simetria eza? Hitzordenaz hausnarrean", 2008:17):

Mugimendu sintaktikoak hizkuntza-prozesatzean zantzuak uzten baditu, orduan prozesamendu-ikerketetan lortzen diren emaitzak esanguratsuak dira hurrenkerak azaltzeko eskaintzen diren egitura sintaktikoen artean egokienak zein diren erabakitzeko garaian. [Laka, 2018:17]

Eta, antza, bai "mugimendu sintaktikoek hizkuntza-prozesatzean zantzuak uzten ditu", zeren, ez gaitezen ahaztu ze Lakak erabiltzen ditú konparazio horiek helburuz-eta erakutsí nóla euskararen oinarrizko ordena dén SOV (hipotesi buru-parametrikoa) eta ez SVO (hipotesi antisimetrikoa).

Baina, gauza dá: zéin dira, zehazki, mugimendu sintaktiko ezberdin horiek zeintaz mintzo da Laka? Ikus dezagun (an artikulua titulatzen "Processing Derived Word Orders in Basque" ganik Erdozia, Laka eta Forrnells) zéin izanen ziren mugimendu sintaktikoak an SOV eta OSV ordenak:

eta an SVO eta OVS:

Ikusten denez:

• SOV litzaké oinarrizko ordena chomskyarra, halatan ze ez luke sortuko batere desplazamenturik. 

• OSV litzaké bigarren konplexuena zeren bere generazioak (kodifikatzeko edo deskodifikatzeko) lúke eskatuko desplazamendu sintaktiko bat ("gizona" objetua pasatu behar da "gorago" gain "emakumeak" sujetua).

• SVO ordenak lúke eskatuko bi desplazamendu sintaktiko: bai "emakumeak" sujetua, eta baita "ikusi du" aditza aurreratu beharko ziren ki objetua, zein, kasu honetan, mantenduko zen an bere oinarrizko posizioa. 

• OVS ordenak ere bi mugimendu beharko zituen zeren, orain, "gizona" objektua eta "ikusi du" aditza pasatuko zirén ki posizio aurreratuagoak. Gainera, kasu honetan objetu hori hiru posizio gorago amaituko da.
  

Teoria horren arabera presta geinke ondorengo rankina respektu ordena horien konplexitate sintaktikoa eta kostu konputazionala:

SOV < OSV < SVO ≈ OVS

non SOV izanen litzaké gutxien konplexua, eta gutxien kostutsua konputazionalki, eta SVO egonen litzaké arten konplexuenak (eta beraz kostutsuenak) kin-eta OVS. Jakina, datuek aldeztu beharko lukete ordena hori. Aldezten dute? [⇶]

Lakaren teorian bi grafikoetan espero beharko zirén antzeko emaitzak zeren bi diseinuetan behar dirá justuki ber mugimendu sintaktikoak

 Erramun Gerrikagoitiak zioen atzo:

Esan nahi duzuna da, uste dut, ze graficoac dira differenteac noiz principioz behar zuqueten izan igualac zeren elementuac dira berdinac, SOV eta OSV bi graficoetan. Halan da?

Batek espero lezake edozein emaitza segun bere teoria azaltzailea, baina bai, Lakaren teorian espero beharko zirén emaitza berdinak (antzeko perfilak) zeren bi grafikoetan (bi diseinuetan) behar dirá justuki ber mugimendu sintaktikoak. Emaitzetan, ordea, perfilak oso ezberdinak aterako dira, joánez kontra teoria chomskyar hori. Lakak esaten digu ("Simetria ala simetria eza? Hitzordenaz hausnarrean", 2008:17):

Mugimendu sintaktikoak hizkuntza-prozesatzean zantzuak uzten baditu, orduan prozesamendu-ikerketetan lortzen diren emaitzak esanguratsuak dira hurrenkerak azaltzeko eskaintzen diren egitura sintaktikoen artean egokienak zein diren erabakitzeko garaian. [Laka, 2018:17]

Eta, antza, bai "mugimendu sintaktikoek hizkuntza-prozesatzean zantzuak uzten ditu", zeren, ez gaitezen ahaztu ze Lakak erabiltzen ditú konparazio horiek helburuz-eta erakutsí nóla euskararen oinarrizko ordena dén SOV (hipotesi buru-parametrikoa) eta ez SVO (hipotesi antisimetrikoa). Kontextu horretan, Lakak zioén ("Simetria ala simetria eza? Hitzordenaz hausnarrean", 2008:17):

Erdoziak (2006a, b), euskal hitz hurrenkera desberdinen prozesamenduari buruzko ikerkuntzari ekin dio, prozesatzeko behar den denbora, prozesatzeak ulermenean duen eragina eta prozesamenduak sortzen dituen konponente elektrofisiologikoak aztertuaz. Orainarteko emaitzek erakusten digute, euskaraz SOV eta OSV hurrenkeren erkaketan, lehena nabarmenki azkarrago irakurtzen dutela hiztunek, huts gutxiago egiten dituztela hurrenkera hori ulertzean OSV hurrenkera ulertzean baino, eta baita ERPen arabera OSV perpausek P600 izeneko konponentea sortarazten dutela: “objektua lekualdatuta duten perpausen aditzetan, konplexutasun sintaktikoa adierazten duten ebidentzia elektrofisiologiko esanguratsuak (P600) lortu dira euskaraz.” (Erdozia 2006b:303). [Laka, 2018:17]

Ikusten dugu, bestalde, nóla Lakak bái argudiatzen ditu errore-diferentzia esanguratsuak noiz konparatzén OSV eta SOV (xedé aldeztu SOV aurká OSV), alderantziz-ze noiz konparatzen dirén SVO eta beste ordena guztiak (an Erdozia 2006b), non, diseinu bateratu batean, SVO ordenak erakusten ditú bere aldeko errore-diferentzia esanguratsuak respektu OV ordena guztiak (SOV soilik respektu justuki OSV, Lakak bái erabiltzen duena).

Azkenik esan ze, teoria funtzional diskursiboan ez dago oinarrizko ordenarik nondik egin mugimendu sintaktikoak: soilik daude hitz-sekuentziak zein díren aztertzen ti ikuspuntu komunikatiboa barné euren kontextua. [⇶]

Experimentuaren diseinuak bádu eragin handia gain emaitzak

Esana dugunez, Erdoziaren experimentu psikolinguistikoetan, oinarrizkoena eta esanguratsuena dirá errore-portzentajeak, horren ostean reakzio-denborak, horren ostean irakurketa-denbora totalak, eta soilik azkenik interesatuko zaigu nóla desglosatzen diren irakurketa-denbora total horiek arten hitzak ze-dúten osatzen esaldia.

Hala ere, eta orobat esana dugunez, edozer gerta daiteke interesgarri, eta, jakina, halako desgloseak ere bai. Hortaz, ikus dezagun jarraian nóla desglosatzen diren irakurketa-denbora totalak noiz Erdoziak konparatzen ditun exklusiboki SOV eta OSV, esan nahi baita ze, experimentua egitean, pantailan agertzen zirén SOV eta OSV esaldiak baina ez SVO eta OVSak (ikus bere tesi doktorala eta beste publikazio batzuk):

Ez gara sartuko orain komentatzén desglose horren perfila zeren gure helburua ez da hori, baizik erakustea zé inportantea den experimentu-diseinua. Izan ere, ikus beherago zéin izan den ber desglosea noiz egín ber konparazioa an textuinguru orokorrago bat, non ez diren soilik konparatzen SOV eta OSV ordenak , baizik-ere SVO eta OVS. Esan nahi baita ze, experimentua egitean, pantailan agertzen zirén SOV, OSV, SVO eta OVS esaldiak, nahiz gero beheko analisi horretan soilik agertú SOV eta OSV (ikus artikulu hau, zeintaz jada mintzatu garen adibidez hemen):

Azpimarratu behar da ze bi experimentuotan erabilitako esaldi-ereduak izan dirá identikoak, eta sinple-sinpleak, nola hauek, zein erabili baitira an bi experimentuok:

Bigarren experimentuan erabili dirá beste bi hauek ere, nahiz emaitza horretan soilik agertu SVO eta OSV:

Bi experimentuetan ateratako perfilak ikusita, ezin uka ze experimentuaren diseinuak bádu eragin handia. [⇶]

A misterioá e esaldiak zein baztertu diren (an experimentuak e Erdozia) zeren partaideek huts egin duté ulermen-galdera

Nola genioén hemen edo hemen ere, experimentuko ulermen-galdera dá ariketa oinarrizkoena eta esanguratsuena arten ariketa guztiak zein burutu diren an Erdoziaren experimentuak (an bere 2006ko tesi doktorala eta artikulua). Hortxe antzematen da partaideen tendentzia handiagoa edo txikiagoa ki ulertu informazioá zein ematen zaien an pantaila e ordenagailu bat. Behin informazioa hartutakoan, batzutan, geroko galdera jasotzean, dudatxoa egonen da eta partaideek huts egingo dute, baina bestetan dudatxoa egonda ere, partaideek asmatuko dute ondo erantzuten. Eta edozein kasutan, dudaren denbora, eta orohar reakzio-denbora, berez da interesgarria, eta konparagarria. Areago noiz, nola kasu honetan, partaideek ez duten jakinen ea asmatu ala huts egin duten:  

Partaideek ez dakite galdera ongi ala gaizki erantzun duten. [Erdozia, Tesi doktorala, 2006:95]

Bai, ondo da, interesgarria da jakitea zéin izan dén, adibidez, batezbesteko reakzio-benbora arten erantzunak zein asmatu diren (izan ere, ia edozer da interesgarri), baina are interesgarriagoa da aurrena jakitea zein dirén denbora horiek arten erantzun guztiak ere, zeren horrek ematen digu neurri orokorrago eta konparagarriago bat respektu balorazio denbora totalak, zein diren bereziki interesatzen zaizkigunak. Gero has gaitezke matizatzen.

Konparazio horretan ez bagenitu konputatuko huts-egindako esaldiak, ariko ginake kentzen reakzio-denbora printzipioz luzeenak, zein diren hain interesgarriak nola laburrenak. Ez nago esaten ez dela interesgarria konparatzeá reakzio denborak soilik arten asmatutako esaldiak, esaten nago ze hori báda interesgarria baina, lehenago jakin beharko genukela zéin diren reakzio-denborak an esaldi guztiak batera, zeren hor hobeki ikusten da tendentzia orokorra respektu denbora zein partaideek tardatu duten baloratzén esaldiak. 

Beti egon daitezke banakako kasuak, kasu solteak, non izan genezake salbuespenezko egoera argia (reakzio-denbora guztiz bereziki luze bat, edo bereziki inulergarri bat) zeini eman lekioke tratamendu berezi bat, oso justifikatua eta oso puntualki (berdin ere gerta liteke kin partaide bereziki erratiko bat), baina ezin dira kendu esaldiak ti analisi estatistiko guztia sinpleki zeren erantzuna huts egin den, zeren huts egindako esaldien denbora horiek ere ematen digute informazio oso baliagarria respektu zailtasuna an deskodifikazioa e esaldi horiek.

Erdoziak, ordea, emanen dizkigu batezbesteko reakzio-denborak an esaldiak zein asmatu diren, baina ez digu ematen ber informazioa respektu esaldi guztiak: 

Esperimentu honetako ulermen ariketa, bai-ala-ezko galderak izan dira. Galderari ongi erantzunez gero, perpausa ongi ulertu dutenaren seinale. Gaizki erantzunez gero, perpausa gaizki ulertu dutela adierazten du. Gaizki ulertutako perpausak analisi estatistikotik kanpo geratzen dira. [Erdozia, Tesi doktorala, 2006:96]

Hortaz, nola ordena batzutan esanguratsuki gehiago erratzen da, eta erratutako esaldietan batezbestekoan espero dira reakzio-denbora (eta irakurketa-denbora) luzeagoak, irizpide berdintzaile horrek jokatzen du aldé ordenak ze-dituztén errore gehiago, penalizatuz ordenak ze-dituztén errore gutxiago. Penalizatzen duté "duda izán eta asmatzea" respektu "duda izán eta huts egitea" adibidez, noiz justuki ariketa horretan printzipalki interesatzen zaigú duda bera (eta horrek eragindako denbora gehigarria).

Zergátik ez dituzte gainera ematén batezbesteko denborak noiz konsideratzen esaldi guztiak ere? [⇶]

A misterioa e partaideak zein baztertu diren (an experimentuak e Erdozia) nahiz euren erroreak ez izán batere erratikoak

Erdoziaren tesi doktoralean (2006) jasotzen da experimentu bat zein, gero, orobat jasoko da an "Syntactic complexity and ambiguity resolution in a free word order language: Behavioral and electrophysiological evidences from Basque" (Laka, Erdozia, Mestres-Missé eta Rodriguez-Fornelles, 2009) eta baita an "Linearization preferences given “free word order”; subject preferences given ergativity: a look at Basque" (Laka-Erdozia, 2012), non konparatzen dituzté SOV eta OSV ordenak. Gauza da ze, experimentu horretan, hasierako 33 partaideetatik baztertu zituztén 10, zeinen emaitzak ez ziren konsideratu an analisi estatistikoa:

Esperimentuan, 33 jaiotzetiko euskaldun osasuntsuk parte hartu dute boluntario gisa. Ulermen ariketan, 16tik 6 hutsegite baino gehiago dituzten partaideen erreakzio denborak ez dira neurtu. Baldintza esperimentalen zailtasunaz gain, ulermen ariketaren diseinuak asko zaildu du esperimentua. Horregatik, hasierako 33 partaidetatik 10 kanpoan geratu dira. Analisi estatistikorako 23 partaideren datuak erabili dira (13 emakume eta 10 gizon). [Erdozia, Tesi doktorala, 2006]

Ikus, horretaz, ondorengo komentarioa an sarrera titulatzén "Very low?":

SOV eta OSV konparatzeko experimentuan, Lakak eta Erdoziak 33 parte-hartzaileeatik 10 eliminatu dituzte a posteriori, behin experimentuko ariketa guztiak egindakoan. 33tik 10!!! Lehenengo begiratuan ere, horrek itxura txarra du. Areago noiz ikusten dugu ze eliminatutakoen datuak (kasu horretan errore-portzentajeak) ez dira erratikoak, edo estrukturabakoak,  edo zentzubakoak, baizik-ze eliminatutakoen errore horiek gehien-gehienak direla OSV, eta erlativoki gutxi direla SOV.

Esan nahi baita ze, eliminatutako partaide horien erroreak dira guztiz relevanteak respektu ikerketaren helburua, zeren ari dira oihukatzen ze, experimentu horretan, OSV da askoz gutxiago efektivoa ezi SOV. 

Lakak eta Erdoziak esaten digute ze eliminatutako partaide horiek OSV esaldietan batezbeste huts egiten duté erantzunen %67 (esan nahi baita: 16tik 10'72), bitartean-ze SOV esaldietan huts egiten duté erantzunen %12'5 (esan nahi baita: 16tik 2!!!). 

Kalkulu batzuk egin ostean, hona hemen nola geldituko litzake grafikoa e errore portzentajeak noiz 10 partaide eliminatu horiek ez diran baztertzen (barra gorria) kin-eta errore-portzentajeak zein Lakak eta Erdoziak erabili dituzten (barra urdina, 10 parte-hartzaile horiek kanpoan utzita): 

Zehazki, 10ak kanpoan direlarik, SOV-k %4'3 eta OSV-k %15'6, hau da 3'63 aldiz errore gehiago, bitartean-ze 10ak barruan daudelarik, SOV pasatuko litzake ki %6'78 eta OSV ki %31'13, hau da 4'59 aldiz errore gehiago. Esan nahi baita ze, oinarrian, partaide eliminatuetan errepikatzen da ber patroia zein ez-eliminatuetan, halan-ze ez da ulertzen zergatik kendu dituzten (zoritxarrez, ez dugu biderik jakiteko zein izan dan 10 partaide horien eragina gain erreakzio-denborak eta irakurketa-denborak).

Bai, dudagabe misterio bat da zergátik autoreek baztertu dituztén zénbat-eta 10 partaide (ia herena) zeinen datuek regularki handitzen zituztén experimentuko errore-kopuruak (eta errore-proportzioak berdin), areago noiz, aldi berean, eta modu nekez kalifikagarrian, Lakak eta Erdoziak esango diguten ze experimentu horretako errore-kopurua dén oso baxua!!!!!!!! Hara! Baina, eúrek bajatu dituzte errore kopuruak, eúrek baztertu dituzte experimentuko hainbat partaide justuki zeren euren erroreak zirén "ustez handiegiak", nahiz ondo regularrak ("ikus "Very low?"): 

Baina, gauza da ze, Lakak eta Erdoziak, behin parte-hartzaileen ia heren bat kanporatutakoan (Laka-Erdoziarentzat errore gehiegi zituztelakoan, nahiz erroreek jarraitu ber patroia), eta horren ondorioz, behin  errore gehienak eta ondo relevanteak baztertutakoan (%58 inguru), atrevitzen dira ki esan ze experimentu horretan erroreak dira very low:

(3C) [goragoko grafikoaren barra urdinak, noiz baztertu dituzte 10 parte-hartzaileak] shows that, even though the amount of errors in the comprehension question was very low, it was significantly higher for OSV sentences. [Laka eta Erdozia, "Linearization preferences given “free word order”; subject preferences given ergativity: a look at Basque" (2012)]

Nóla dei dakioke horri? Zinez, ez da sinestekoa! [⇶]

A misterioa e 'primming sintaktikoa' (an experimentua e Erdozia, 2006)

Atzo aipatzen genuen nóla Laka katedratikoak jarraitzen dun irakasten ze ordena eta baliabide sintaktiko guztiak dirén berdin efikazak bitárten Erdoziaren experimentuak dió kontrakoa: izan ere, SVO ateratzen da esanguratsuki efikazagoa ze SOV noiz alderantziz atera behar zen. Hala ere, Erdoziak, ezin ulertuz emaitza horiek, diosku ze akaso bere experimentuan egon liteke diseinu-arazo bat baldintzatzén emaitza, aski teknikoa antza: "primming sintaktikoa", zeintaz jada mintzo zaigu an 7. orrialdea:

Dena den, eztabaidako atalean (3. atala) ikusten den bezala, litekeena da, galderak egiteko aukeratu den prozedurak eragina izatea ulermen ariketako emaitzetan. 

eta baita noiz emán ulermen-ariketa horren emaitzak, 12. orrrialdean:

Baina, zértan datza zehazki "primming sintaktikoa"? eta, zértan eragiten dio ki konparazioa arten SVO eta SOV? (ikus "Erdozia (2006) edo zelan desitxuratu ondorio enpiriko batzuk"):

[Ulermen ariketako] Emaitza horiek, Erdoziaren teoriaren arabera, ez dira ulertzekoak Eta Erdoziak berak diosku nolako zailtasunak ditun afin interpretatu horiek emaitzak:

Euskarazko hitz hurrenkera desberdinak aztertzen dituen esperimentu honetarako, prestatu dudan ulermen ariketan (5. irudia), lortutako emaitzak azaltzeko zailtasunak eraginda, esperimentuaren diseinua goitik behera berrikusi da. [Erdozia 2006:16]

Beraz, nola Erdoziak ez ditun ulertzen emaitza horiek, goitik behera revisatuko du bere experimentuaren diseinua, badaezpada ere. Ondo dago hori. Erdoziak, akaso berrikusketa horren ondorioz, aipatuko digu diseinu-arazo posible bat: primming sintaktikoa, zeinen arabera, zailtasun gehigarria egongo litzake noiz-ere galderaren ordena sintaktikoak ez dun koinziditzen kin ordena e-textua zeintaz galdetzen den:

... , ulermen ariketako galderak bi egitura ditu: SOV egitura (egia al da gizon batek emakumea ikusi duela?) eta SVO egitura (egia al da gizon batek ikusi duela emakumea?). Lehenengo egiturako galdera SOV eta OSV baldintzei buruzko galderak egiteko erabili da, eta bigarrena aldiz, SVO eta OVS baldintzei buruzkoak egiteko. Beraz, partaideek SOV hurrenkerako perpaus bat ikustean, galdera hurrenkera berean ikusi dute (gauza bera SVOrekin). Aldiz, OSV hurrenkerako perpausa irakurri ostean, galderak beste hurrenkera bat du (gauza bera OVSrekin). [Erdozia 2006:16]

Baina, eta hau azpimarratu behar da, primming sintaktiko horrek ez du batere eraginik noiz konparatzen SOV eta SVO (izan ere, bi ordena horientzako, erabili da ber ordenamendua an irakurritako esaldiak eta egindako galderak; hots, irakurritakoa eta galdetutakoa joan dira an ber ordenamendu sintaktikoa, eta ez dago, beraz, diferentziarik alde horretatik).

Kontrara, OSV eta OVS ordenetan, ulermen-galdera ez zaie eginen an ber ordena nola dén textua (baizik an SOV edo SVO), akaso sortuz desabantaila erlatiboa respektu esaldiak an SOV eta SVO, zeinek, biek ere berdin, izanen lukete ber abantaila respektu OSV eta OVS (azken hauetan, ordena bera an textua eta galdera).

Esan nahi baita ze primming sintaktikoak jokatu lezake kontra OSV edo OVS noiz konparatuak kin SOV edo SVO, baina ez du eraginik izanen noiz konparatzen SOV eta SVO euren artean (biak ere baitute egokiera bera).

Laburbiltzeko, primming sintaktikoak ez du inolako eraginik gain erlazioa arten SVO eta SOV. [⇶]

A misterioa e "efikazia berdina" e estruktura sintaktiko guztiak (edo: ez da efikazia bajuagorik zeinda mezua ez ulertzea)

Nola genioén hemen, Laka dabil irakasten ze (ikus "Eztabaida zientifikotik at? Hori da bide antizientifikoa"):

Berdin dio sintaxiaren ordenak, hizkuntzaren egiturak: guztiak prozesatzen ditugu efikazia berdinarekin. (Lakaren irakaskizuna. Ikus Luistxo Fernandezen "Burmuina aztertuz ikasi ditugun euskararen 4 sekretu", publikatua an "Sustatu", 2015-07-20).

bitartean-ze, espezifikoki an esparrua e hitz-ordena, atzo ikusten genituén datu batzuk zerk, gutxien-gutxienik, gonbidatzen dute ki... duda. 

Duda bat zein guztiz sendotu beharko litzaké noiz irakurrí literatura zabalá zein, euskararen munduan, ari den gardenki analizatzen zergátik ordena eta baliabide buruazkenak dirén komunikatiboki mugatuagoak ze ordena eta baliabide burulehenak (bide batez, literatura hori hasten da kin Altube, zeintaz soilik gogoratzen garen afin berari botá erantzukizuna e gaur egungo desastre diskursiboa, guztiz injustuki). 

Literatura horretan, datuak (arazoak) eta azalpenak (zergatiak) hain dira argiak non hasierako duda, gerora sendotua, amaitu beharko litzake bihurtzén ziurtasun (jakina,  harantzago ti edozein duda razonable).

Lakak, ordea, esaten digu ze ordena eta baliabide sintaktiko guztiak prozesatzen ditugu kin "efikazia berdina", noiz-eta, genioenez, atzo aipatutako Erdoziaren experimentuan bertan, ordena guztiak ez ziren gertatu berdin efikazak: gauza da ze, experimentu horretan eta kontra pronostikoa, SOV ez zen izan efikazena, baizik justuki SVO, zein bertan ez zen baizik beharrezko gonbidatu ezerosoa. Hain deserosoa ze noiz aterá emaitzak bere alde, Lakak ez zituen ikusiko: báda hor kortina teoriko bat zerk ez dun uzten ikustén panorama evidente bat.

Bai, atzoko experimentuan ikusten genuén diferentzia estatistikoki esanguratsua arten akatsák zein experimentuko partaideek egiten zituzten noiz erábili SOV ordena respektu SVO ordena (ikus ere "Erdozia (2006) edo zelan desitxuratu ondorio enpiriko batzuk"):

... akatsen azterketan, emaitza esanguratsuak lortu dira ... SOV eta SVOren arten (p < .003) [Erdozia, 2006:12]

Hori gertatu dá, gainera, an experimentu bat non elementu sintaktikoak zirén oso sinpleak. Era berean, SVO izan zén efikazagoa ze beste OV ordena guztiak (bázen diferentzia estatistikoki esanguratsua an erroreak respektu beste OV ordenak ere: OVS eta OSV). Eta, argi denez, ez da efikazia bajuagorik zeinda mezua ez ulertzea. [⇶]

Ez, datu horiek ez doaz aldé SOV respektu SVO, baizik kontrá

Galdetzen genuen atzo zergátik ez den Laka mintzatzen an bere artikulua titulatzén "Simetria ala simetria eza? Hitzordenaz hausnarrean" (2008) gain konparazioa arten SVO eta SOV ordenak zein den agertzen an lana e Erdozia titulatzén "Euskarazko hitz hurrenkera desberdinak prozesatzen"? (ikus "Erdozia (2006) edo zelan desitxuratu ondorio enpiriko batzuk")

Kontuan har, gainera, nóla aipamen hori zeharo pertinentea zen, eta are ezinbestekoa noiz mintzatzen buruz lehiá arten hipotesi buru-parametrikoa eta hipotesi antisimetrikoa. Baina, nola genioén hemen:

Ez gara sartuko an detaileak e-experimentua (zein topatu ahal dira an artikulua bera), baina ikus mesedez, irakurle, beheko bigarren grafikoa deitzén "Ulermen ariketa: Akatsak", non diran adierazten experimentuko errore-portzentajeak segun zéin dan hitz-ordena (gainera lehenengo grafikoan, deitzén "Ulermen ariketa", ematen da zénbat tardatu duten parte-hartzaileek erantzuten, an milisegundoak).

Bigarren grafiko hori ikustean, lehenengo kontua ze-dún deitzen atentzioa dirá diferentzia nabariak arten errore-portzentajeak, zein, gainera, ez datoz bat kin aurreikuspenak: printzipioz esperoko genituzké diferentziak aldé hitz-ordena ohikoena an hizkuntza, zein, arauz Erdozia an bere artikulua, litzake SOV hurrenkera:

Euskarak SOV hurrenkeran antolatzen ditu bere osagaiak, ... [Erdozia 2006:2]

Hortaz, espero genuke SOV-k erakustea errore gutxien. Hala balitz, akaso diferentzia horiek normaltzat jo genitzake, izan ere ohiturak báditu bere inertziak.

Baina, harrigarriki, ez da inondik inora horrela gertatzen, zeren bi ordena aditzazkenak dira justuki bí horiek ze-euki errore gehien (SOV da bigarren handiena an errore-portzentajea; handiena OSV izanik, alde handiz); eta bestalde, justuki bi ordena aditzentralak, eta bereziki SVO dirá errore gutxien sortzen dituztenak: diferentzia an errore-tasa arten SOV eta SVO da estatistikoki esanguratsua, Erdoziak dioskunez.

Eta gauzak ez dira bereziki aldatzen noiz konsideratú irakurketa-denborak, nahiz orain diferentzia hori ez izán estatistikoki esanguratsua:

Ez, datu horiek ez doaz aldé SOV respektu SVO, baizik kontrá. Ikus, gainera, ondorengo sarrerak:

• Unibertsitatea, zeru hori       
• Erdozia (2006) edo zelan desitxuratu ondorio enpiriko batzuk
  
• Laka: norbaitek explikatuko al dit?
• Prozesamendu-kostua ez da soilik neurtzen an irakurketa-denborak
• Sei hilabete geroago, Lakaren artikulu antizientifikoak hor jarraitzen du
• Eztabaida zientifikotik at? Hori da bide antizientifikoa 
  
• Nahi duenak, ikus beza
• Mesedez, hartu minutu bat eta irakurri hau
• Soilik horrela
• Very low?
• Zein dira oinarrizkoagoak: irakurketa-denborak edo errore-portzentajeak? 
• Esaldi pluralen efektu berdintzailea
• Zuek valoratu 

[⇶]