Regresiboak ezin du lortu

Pentsamendu (edo/ta hizketa) progresiboa da askoz gehiago ezi soilik modu alternatibo bat hon antolatzea osagarriak edo esaldiak: da gozamena. Ikus hurrengo esaldia:

El placer que produce pensar progresivamente sólo es comparable al del maravilloso deslizarse por un tobogán fantástico en el que te deslizas sobre tus ideas con absoluto control en un continuo festival que sólo termina cuando nuestra hambre de frase termina.

Pentsamendu (edo/ta hizketa) regresiboak ezin du lortu gozamen hori, ezin du iritsi kalitate hori an komunikazioa, eta hori da arazo handia, arazo humanoa (ez naiz nekatuko esaten).

Unibertsitatea, zeru hori

Unibertsitatea da, badakizue, foro miresgarri hori non diran eztabaidatzen ideia guztiak metodikoki bezain kritikoki; tenplo hori non jakinduriak ez dion batere lekurik uzten tu urguilu txarto ulertua; erreinu hori non zintzotasun zientifikoak dun agintzen gain edozein interes sozial edo pertsonal, non denok gauden prest tu onartu ebidentzia nahiz-eta ez gustatu, non konpromezu zientifiko, sozial eta, hitz batean, humanoa zaion gailentzen tu beste edozein helburu manipulatzaile ziztrin.

EHUren erantzukizuna handia da, eta bere 25. urtebetetzean zin-zinez desio diot jakin dezala erantzuten tu galderak eta beharrak zein planteatzen dizkion hak gizartea zeinetan bizi den.

Irakur, bide batez, hurrengo hiru paragrafoak zein diran agertu an gaurko prentsa (akaso ez dira guztiz konparagarriak izanen, baina nik uste, edonola ere, ariketa interesgarria dela):

Berria (hizpideak: paragrafo bakarra)
Euskal Herriko Unibertsitateak, 25 urte

1980ko otsailaren 25ean, Universidad de Bilbao zena Euskal Herriko Unibertsitatea izatera igaro zen. Egun hartan, EHUk izate osoa hartu zuen. Mende laurdena ospatzeko, ekitaldia egin zuten atzo Leioan, baina 25 urte horiek ospatzeko egingo dituzten ekitaldietako lehena baino ez zen izan. Ekitaldi horietako batzuk urteurrena ospatzeko izango dira, baina beste batzuk EHU gizartearengana hurbiltzeko xedearekin egingo dituzte. EHU da Euskal Herriko unibertsitate handiena, bai eskaintzen duen ikasketa kopurua aldetik, bai irakasle eta ikasle kopuru aldetik ere.

-------------------------------

El Correo (Editoriala: lehenengo paragrafoa)
25 años después

La conmemoración hoy de los 25 años de existencia de la Universidad del País Vasco-Euskal Herriko Unibertsitatea invita a celebrar una de las aportaciones más importantes en la conformación de una sociedad moderna y pujante. Pero, al mismo tiempo, el vigesimoquinto aniversario de la Universidad pública obliga a una comprometida reflexión tanto sobre su futuro docente e investigador como respecto a su papel en el sistema educativo y en relación al conjunto de la población a la que sirve y de cuyo esfuerzo financiero se nutre.

-------------------------------

Gara (Editoriala: lehenengo paragrafoa)
Aniversario y futuro de una universidad

La Universidad del País Vasco, que engloba a las facultades y escuelas universitarias de Araba, Bizkaia y Gipuzkoa, cumple hoy 25 años. Se trata de un aniversario redondo que invita a abordar la trayectoria y las perspectivas de una entidad que, sea cual sea la valoración que se tenga sobre ella, supone un eslabón fundamental en la estructuración de una parte importante de nuestro país. Partiendo de que surgió en el camino hacia una universidad nacional, objetivo que tras estos años no se ha logrado, y que su apuesta por la euskaldunización sigue siendo insuficiente, nos encontramos ante una institución que demanda más atención de la sociedad y de la Administración, pero que a su vez no responde de forma eficiente a la aportación que esa misma sociedad debiera recibir de la institución. Reconociendo que la universidad tiene como base de trabajo la preparación de ciudadanos que posteriormente desempeñarán tareas relevantes en el país, se sigue echando en falta que la UPV-EHU y el mundo universitario en general se comprometa con los grades asuntos que preocupan a la sociedad en donde se asienta. Si observamos detenidamente estos 25 años, nos daremos cuenta de que la intervención desarrollada por la UPV ha sido más bien escasa. Es legítimo y coherente que el rector solicite un mayor grado de financiación, así como más autonomía respecto de la Administración, para que la universidad que dirige pueda desarrollarse en plenitud. Pero también lo es exigir que la entidad educativa responda a los desafíos que una sociedad debe afrontar en los comienzos del siglo XXI.

Zer gertatzen ari da hemen?

Leioako campusa, 2003ko uztailaren 26a, goizeko hamarrak inguru: Juan Garzia Garmendia aurreko egunetan aritu zaigu itzulpengintza-ikastaroa ematen eta, gaur azken eguna izanik, dudetarako eguna da.

Juanek berak emana digu prentsatik hartutako artikulu-sorta fotokopiatu bat, horren gainean lan egin dezagun, eta justuki azken egun horretan galdetu diezaiogun zernahi ere. Galdetu dut ea egin genezakeen ariketa praktiko bat: erantzuna baiezkoa izan da. Hartu dut Juanek emandako artikulu baten aurreneko esaldia, eta eskatu diot itzul dezan. Hauxe zen esaldia:

El mortal atentado terrorista perpetrado contra dos policías nacionales en Sangüesa ha despejado cualquier duda razonable sobre la supuesta virtualidad del plan del lehendakari Ibarretxe –una libre asociación del País Vasco con el Estado español en régimen de soberanía compartida- para conseguir como resultado indirecto el abandono definitivo de las armas por ETA.

Juanek denen aurrean irakurri du esaldia, eta egin ditu komentario orokor batzuk; baina gero, uko egin dio itzulpena egiteari, han, itzulpen-ikastaro batean, publikoki. Ezin ulertuz Juanen jarrera, berriro eskatu diot, arren, egin zezala, nik nahi nuela egin konparazioa inter orijinala eta itzulpena. Baina alferrik, ezetz eta ezetz.

Ohartu ezen goiko esaldia ez da, gaztelaniaz, batere esaldi berezia. Egunkari batetik aterea da (Juanek berak aukeratutako artikulu batetik), eta hori baino esaldi askoz konplexuagoak bazeuden artikulu berean, eta, zer esanik ez, egunkari berean eta edozein egunkaritan. Ikus artikulu berean zegoen beste ale hau:

Los rumores de las últimas semanas en torno a un eventual alto el fuego de la banda terrorista fueron alentados en un primer momento por una equívoca mención del comunicado de ETA del 10 de mayo al referéndum previsto por el lehendakari Ibarretxe –“en un escenaro de ausencia de violencia y exclusiones”- como última etapa de proceso: ...

Zer gertatzen ari da hemen?

Estruktura irekiagoa, eta gehiago errekreatuko gara esaldian

Ikus dezagun hurrengo esaldia, zein baita esaldi arrunta an gaztelaniazko kirol-prentsa (beheko esaldia dago aterea ti gaurko Mundo Deportivo):

En el vestuario azulgrana no hay miedo a un Chelsea venido a menos por las importantes bajas de Robben y Duff, las dos 'flechas' del ataque inglés que posiblemente hubieran condicionado las incorporaciones de Van Bronckhorst y, sobre todo, Belletti.

Halako esaldiak euskaraz zailak dira, eta horrexegatik ez dira egiten. Euskaraz ez gara errekreatzen esaldian, ez dugu gozatzen esaldia; eta ia hasi orduko, eta akaso konturatu gabe, konplikatzen zaigu jarraiera; esaldiaren jaia hasi orduko jasotzen dugu gonpidapen estrukturala tu alde egin, presa dago-eta.

Euskara estandarraren estruktura itxiak zailtzen du, biziki zaildu ere, jaiaren jarraipena; eta hori ez da ona tza gure gogoa; areago, biziki txarra da.

Horixe baietz!

Hasi naiz irakurtzen Javi Cillero-ren kontakizuna deitzen "Alcatraz bisitatu genuenekoa", zein den agertzen an liburua titulatzen "Agur, Hollywood"; eta 44 orrialdean aukeratu dut esaldi hau:

Kapilaua etorri zitzaidan doluminez, epaia oker bat egin zidatela eta bost bat heriotza leporatzen zidatela.

Liburuko kontakizun guztiak halakoxe esaldi motzekin daude idatzita, euskaraz. Eta, itxuraz, ez da ezer gertatzen ari.

Gaztelaniaz, ordea, honakoxe esaldi potolo bezain argia idazten du Cillero-k berak goragokoaren lekuan (bere "itzulpenean"):

El capellán me rindió visita, expresándome sus condolencias por el enorme error judicial cometido con mi persona, a resultas del cual me hallaba condenado a muerte por haber dado el mismo trato a cinco inocentes peatones que salpicaron con su sangre (y algunos de ellos con líquidos menos decorosos) las aceras del centro comercial en que se hallaba situado el mencionado y rentable banco de Fresno.

Nik uste, hemen ere, argi baino argiago dagoela tendentzia (tendentzia ki eman detaile gehiago, tendentzia ki gozatu hizkuntza askoz gehiago noiz erabili sintaxi burulehen irekia, versus joera askoz ere hertsiagoa, murritzagoa, zein den nabari noiz erabili sintaxi buruazkena).  

Baina nolatan, zein argumenturekin esan dezake norbaitek ezen euskarak ez duela baldintzatzen komunikazioa? Horixe baietz!

Bai idatzian eta baita mintzatuan ere

Mintzatuan jarduna informalagoa izaten da, askotan, respektu idatzia; ez da egoten exijentzia-gradu berbera, ez da eskatzen hainbeste koherentzia nola idatzian, ez dira gauzak hain zehazki esan behar, hainbesteraino non mintzatuan askotan intuizio lauso batekin konformatzen gara; gainera, hizketan existitzen da bestelako komunikazioa ere: keinuak, ...; baina, guztiarekin, ez da dudarik ze, mintzatuan ere, baliabide informatiboagoak erabilita informatibokiago mintzatuko garela (horixe Pernandoren egia!).

Berdin ere nola ez den dudarik ze baliabide pausatuagoekin modu pausatuagoan mintzatuko garela, askoz hobeto kontrolatuz zer esaten/esanen dugun; berdin ere nola ez den dudarik ze baliabide ahaltsuagoekin xehetasun gehiago eman ahalko dugula, modu errazagoan; berdin ere nola ez den dudarik ze baliabide irekiagoekin modu askeagoan mintzatuko garela; eta, labur esateko: askoz hobeki.

Zioen Xabier Amurizak an elkarrizketa bat:

Telebistan jendea hizketan ari denean, analizatzen duzu edozein tertulia, eta zenbat gauza geratzen diren esan gabe euskarazkoetan, eta zenbat esaldi geratzen den airean, zenbat adjektibo urri, zenbat kontzeptu urri… Eta erdaraz, berriz, nola esaten dituzten…

Eta hala da, zeren hala behar du: gehiago edo gutxiago nabarituko zaio, ezkutuagoa edo ageriagoa izanen zaigu, baina ez da dudarik ze baldin hiztun batek maila berean ezagutzen baditu hizkuntza regresibo bat eta hizkuntza progresibo bat, orduan hiztun horrek hobeto (eraginkorrago) adieraziko ditu bere ideia minimoki konplexuak an hizkuntza progresiboa eziez an hizkuntza regresiboa (zenbat-eta exijentzia-gradu handiagoa, eta diferentzia handiagoa izango da; bai idatzian eta baita mintzatuan ere).

Hizkuntz Ekonomia

Irakurri berri dut artikulua titulatzen The Economy Principle in Language (2003), non hizkuntzalari Alessandra Vicentinik azaltzen du nóla hizkuntzalarien artean askotan erabili dira printzipio ekonomikoak afin azaldu aldaketa linguistikoak, aspalditik ere. Alessandra Vicentinik dio ondorengoa:

The English language - which was also an inflected language in ancient times - has undergone a general decay of nominal, pronominal, adjectival and verbal inflectional systems, so that nowadays it has come to be an analytical language. This evolution is the result of phonological, morphological, syntactic and lexical modifications and reorganizations that can be interpreted in the light of linguistic economy. The structure of the language has gone through several changes and adaptations in order to attain the best possible communication. [51 or.]

Ekonomilariak gutxitan sartu gara an hizkuntzaren esparrua, baina bádira lanak zein doaz norabide horretan. Adibidez, nire mahai gainean daukat liburukia deitzen The Economics of Language (Donald M. Lamberton-ek 2002-an editatua), non ahal diran aurkitu zenbait artikulu buruz topiko hau, batzuk aski zaharrak nola hori titulatzen Economics of Language, idatzia per ekonomilari Jakob Marschak an 1965. Nire liburua bera (deitzen Euskararen garabideak) da sartzen bete-betean an esparrua hon Hizkuntz Ekonomia.

Lamberton-ek, bere liburuaren sarreran, du galdetzen (eta Marschak-ek erantzun):

Why are the known languages of the present and the past what they are or were? What were the characteristics of a language that favoured survival rather than extinction? For example, he (Jakob Marshak-ek) argued that "if greater complexity of language means its ability to express a greater variety of situations, and the environment tends to fluctuate strongly and frecuently, a complex (or shall we say flexible?) language will have a higher chance of survival".

Bistan denez, existitzen da gogoeta-esparru zientifiko multidisziplinar bat non diran bilatzen erantzunak tu galderak nola goikoak; eta hor ekonomilariok ere (ez soilik hizkuntzalariek) badugu zer esan.

Buruz pausa koherenteak eta beste

Dio Jon Kortazar-rek an "Diglosia eta euskal literatura" (Utriusque Vasconiae, 2002):

Baina badira hizkuntzaren izaera gramatikalak zeresana duela norberaren literaturaren lanean baietsi duten idazleak.

Respektu edukia hon esaldi hori, esanen dut bistakoak direla estuasun komunikatibo nabarmen eta serioak zein erakusten dituen euskarak respektu, adibidez, gaztelaniak edo frantsesak: ikusi besterik ez dago ze nolako diferentzia dagoen inter itzultzea euskaratik gaztelaniara (oso erraza, eta emaitza komunikatiboki hobeagoa edo askoz hobeagoa lortzeko), eta itzultzea gaztelaniatik euskarara (etengabeko buruaustea, eta emaitza komunikatiboki txarragoa edo askoz txarragoa lortzeko, segun zailasuna hon jatorrizkoa; hau da denbora asko, kalitate gutxirako).

Eta, horren arrazoi bakarra gramatikala da: estruktura eta baliabide regresiboak ezin dira komunikatiboki konparatu kin estruktura eta baliabide progresiboak.

Respektu forma hon Kortazarren esaldia, esan behar dut askoz komunikatiboa litzatekeela honela:

Baina badira idazleak ze(inek) duten baietsi ze hizkuntzaren izaera gramatikalak badu zeresana gain norberaren lan literarioa.

Azken honetan pausa koherenteak egin daitezke honela (zazpi):

Baina / badira / idazleak ze(inek) / duten baietsi / ze / hizkuntzaren izaera gramatikalak badu / zeresana gain / norberaren lan literarioa.

Pausa bakoitzeraino esandako hitz guztiak dauzkagu koherenteki itsatsiak tu diskurtsoa, ez dugu gerora itxaron behar; esan nahi baita, pausa horietako bakoitzean ezagutzen dugu funtzioa hon aurreko hitz guztiak respektu esaldia, eta horregatik itsasten ditugu koherenteki .

Hasierako esaldian, hauexek dira pausa koherenteak (bi):

Baina / badira / hizkuntzaren izaera gramatikalak zeresana duela norberaren literaturaren lanean baietsi duten idazleak.

Regresiboan itolarrian ibiliko gara eta, azkenean, gaizki ulertzeko, bitartean-eta progresiboagoan eroso (pausak aukeran) eta ondo. Zenbat-eta aukera progresibo gehiago, hobeto.

Hobe burua aurretik, pausatukiago eta luzeago ibili ahal izateko

Erramun Gerrikagoitiak bere blogean komentatu berri du hurrengo esaldia hon Inazio Mujika Iraola an bere artikulua deitzen "Euskaltzaindia eta lehentasunak":

... “Batzuetan hobe baita oker erabaki zena amnistiatzea, gaur erabaki dena bihar atzera bota daitekeelako sentsazioa gure baitan errotzea baino”. Hartu arnasea trankil, ez daukagu presarik. Esan nahi zukeela seguruenik ere “Batzuetan hobe baita oker erabaki zena amnistiatzea ezi gaur erabaki dena bihar atzera bota daitekeelako sentsazioa gure baitan errotzea”. Hemen ere arnasea baina txikiagoa horregatio.

Erramunek emandako pausu horrek, gainera, bide ematen digu beste urrats batzuk emateko (esaldia progresiboagoa egiteko):

Batzuetan hobe baita amnistiatu ditzagun okerreko erabakiak ezi-ez errotu dadin gure baitan sensazioa ezen gaur erabakitakoa bota daitekeela bihar atzera.

Bada alderik!

(Ohartu, gainera, ezen, oraingo kasu honetan ez dugu erabili batere baliabide linguistikorik euskaran ez dagoenik.)

Lehengo batean aipatu nuen ezen inportantea zela non jartzen genituen puntuak, zeren hor pausa nabarmenak egin behar baititugu. Badira, ordea, beste pausa (boluntario) batzuk zein soilik egin daitezke koherenteki baldin estruktura bada progresiboa (zenbat-eta progresiboagoa, aukera gehiago), ziur gaudelarik ezen ez zaigu (askoz) geroago etorriko haxe informazioa (hitza edo hizkia) ze(inek) emanen fundamentua tu oraingo informazioa (tu oraingo hitza edo hizkia). Buru bila bagabiltza, pausa (koherente) gutxi; eta arnas-estuka ez da luze ibiltzen ahal.

Intentzio bakoitzak beharko luke bere esaldia

Aurreko batean nioen ezen esaldi bakoitzak beharko luke bere intentzioa. Gaurkoan, berriz, azpimarratu nahi dut ezen intentzio bakoitzak beharko luke bere esaldia.

Demagun esaldi hau:

Ikusi dut pertsona bat ibiltzen soka batetik 100 metroko altueran.

Hor nire intentzioa da adieraztea ezen ikusi dut pertsona bat zertan-eta ibiltzen soka batetik zein jarria baitzen non-eta 100 metroko altueran. Intentzio bakarra da, eta horrek esaldi bakarra beharko luke. Orain ikus ondorengo hiru esaldi hauek:

Ikusi dut pertsona bat. Pertsona hori ibiltzen ari zen soka batetik. Soka hori 100 metroko altueran jarrita zegoen.

Horko Ikusi dut pertsona bat esaldi horren intentzioa egokia izan daiteke noiz gauden desertuan, baina gure intentzioa bada adieraztea ezen ikusi dugu pertsona bat zertan-eta ibiltzen soka batetik non-eta 100 metroko altueran, orduan ez da batere egokia (ez bada harridurazko egoera berezi bat sortzeko, zein ez baitzen gure intentzioa). Eta horrela gertatzen da beste bi esaldiekin ere.

Intentzio bakoitzak beharko luke bere esaldia; eta, batzuetan, gure intentzioak konplexuak dira.

Itzulpenak dira froga

Itzulpenak dira lan bakarrak non kontrastatu daiteke autore batek zer jarri nahi zuen eta zer jarri duen.

Josu Zabaletak 2003-an itzuli zuen "Sei pertsonaia autore bila", eta han, Pirandellok idatzitako sarrera batean, irakur dezakegu honako hau:

Eta zergatik ez dut antzezten, bere irudimenean bizirik jaio zaizkion bere pertsonaietako batzuk biziarazi nahi ez dituen autorearen kasu berri-berri hau, eta behin bizitza eman zaielarik, artearen mundutik kanporaturik egoten etsitzen ez duten pertsonaien kasua? (149 or.)

Aldiz, Esther Benítez-en gaztelaniazko bertsioan daukagu hau:

¿Por qué -me dije- no represento ese novísimo caso de un autor que se niega a dar vida a algunos de sus personajes, nacidos vivos en su fantasía, y el caso de esos personajes que, una vez infundida en ellos la vida, no se resignan a quedar excluidos del mundo del arte? (63 or.)

Bistan denez, diferentzia siderala da.

Beste ale bat:

...: bata, semea, gogo txarrez; bestea, ama, biktima etsia bezala, beren itxura ez bada ia pisurik batere ez duten eta eskutik helduta eraman behar diren bi haurtxoen artean. (151 or.)

...: uno, el Hijo, reacio; el otro, la Madre, como victima resignada, entre esas dos criaturitas que casi no tienen ninguna consistencia, salvo apenas sus apariencia, y que necesitan ser llevadas de la mano. (65-66 or.)

Eta diferentzia sideral hori datza an kalitate eta botere diskursibo diferentziala zein aportatzen baitute rekurso eta estruktura prepositiboek (head-first) respektu pospositiboek (head-last). Estruktura eta rekurso horietatik zenbat-eta hurbilago, eta arazo gutxiago.

Nire aitaren fusila

An "Nire aitaren fusila" (itzulia per Juan Kruz Igerabide tzat Alberdania an 2004) irakur dezakegu, adibidez, honakoa (10 or.):

Balarik gabe, bizirik harrapatu zuten, eta ez zuten bertan hil. Muinoetatik jaitsi, jeep baten atzean erantsi, hankak soka batez lotuta, eta hirira ekarri zuten. Hiru jira egin zizkioten hiriaren erdiguneari, beste abertzaleek ikus zezaten.

Gaztelerazko bertsioan (Anagrama, 2005, itzulia per Pere-Albert Balcells) irakurriko dugu hau (12 or.):

Cuando su cargador quedó vacío lo atraparon vivo. Pero no lo ejecutaron enseguida. Bajaron de las colinas, le sujetaron los pies atados con una cuerda a la parte trasera de un jeep y lo arrastraron hasta la ciudad. Una vez allí dieron tres vueltas al centro como castigo ejemplar para disuadir a los demás patriotas.

Ia hasieran irakurtzen dugu esaldi hau euskaraz (7 or.):

Masustondo handiaren abaroan, gure etxe zaharreko lore-baratzean, mingranak aletzen ari zen ama.

Eta gaztelaniaz (9 or.):

Sentada bajo la gran morera en el jardín de nuestra antigua y bonita casa, mi madre despepitaba las granadas.

Eta horrela denbora guztian. Hemen bi itzultzaileotako bat asko ari da aldatzen orijinala, eta ez dut uste gaztelerazko itzultzailea denik. Eta hartu kontuan ezen liburua da formalki sinple baino sinpleagoa: esaldi oso laburrak eta subordinazio oso gutxi. Halako liburu supersinple batean ere, ezin al dugu gozatu hon itzulpen konsistente bat (hau da, hori zeinen atzerako berritzulpenak atzera birsortzen baitigu jatorrizkoa)?

Esaldi bakoitzak bere intentzioa

Esaldiak dira diskurso-zatiok zein diran agertzen inter puntuak. Puntuetan egiten dira pausa nabarmenak, non dan eteten informazio-fluxua; eta horrexegatik dira esaldiak komunikatiboki hain inportanteak.

Ados egonen gara ezen hurrengo biak ez dira komunikatiboki berdinak :

Lehenik eta behin, euskarak Nafarroan duen egoeraren eta etorkizunaren gainean nik dudan ikuspegia zuei azaltzeko egin didazuen gonbidapena eskertu nahi dizuet. [JATORRIZKOA]

Lehenik eta behin, zerbait esan nahi dut. Euskarak Nafarroan egoera eta etorkizun bat dauka. Egoera eta etorkizun horren gainean ikuspegi bat daukat. Ikuspegi hori zuei azaltzeko gonbidapen bat jaso dut. Gonbidapen hori eskertu nahi dizuet. Eskerrak ematea da lehenik eta behin egin nahi nuen hura.

Ezta hurrengo biak ere:

Lehenik eta behin, eskertu nahi dizuet zuek ni gonbidatu izana afin azaldu dezadan nola ikusten dudan euskararen egoera eta etorkizuna an Nafarroa.

Lehenik eta behin, zerbait eskertu nahi dut. Zerbait hori zuek ni gonbidatu izana da. Gonbidapen hori zerbait azaltzeko da. Zerbait hori da nola ikusten dudan gai bat. Gai hori euskararen egoera eta etorkizuna Nafarroan da.

Bai esaldi bakoitzak eta bai, beraz, puntu (edo eten nabarmen horietako) bakoitzak izan beharko luke zentzu bat, intentzio bat.

Zailtasun produktiboa versus zailtasun kaltegarria

[Erantzunez tu komentarioa hon Erramun Gerrikagoitia (respek)tu nire atzoko mezua]

Ikus esaldi hauek:

Lehenik eta behin, euskarak Nafarroan duen egoeraren eta etorkizunaren gainean nik dudan ikuspegia zuei azaltzeko egin didazuen gonbidapena eskertu nahi dizuet.

Azken aldi honetan Parlamentu hau euskarak lurralde honetan duen egoerarekin sentiberatuta dauden sektoreei entzuteko ematen ari den urratsek optimismora bultzatzen gaituzte hizkuntza aniztasuna errespetatzearen aldeko garenok eta itxarotekoa da emaitza positiboak izango dituela Nafarroan mintzatzen diren hizkuntzentzat eta Foru Komunitate honetako jendeak elkar ulertzeko ahaleginarentzat.

Aurreko hori agertu da gaur argitaratua an www.erabili.com, eta autorea da Uri Ruiz Bikandi, zein baita:

1. EHUko irakaslea an "Hezkuntza eta Literaturaren Didaktika Saila"
2. aditua an bilinguismoa, eta 
3. aritua an "hizkuntza idatzia irakasteko erabiltzen diren testuen azterketa kritikoa".

Bistan da, ez dago azterketa kritiko handirik egin behar afin ikusi ezen bilinguismoa askoz hobe zabalduko da gain oinarria hon euskara ahaltsuki komunikatibo bat ezi-ez gain oinarria hon goiko euskara itxuroso bezain ahalgea.

Goiko paragrafo horien konplexutasuna komunikatiboki kaltegarria da, zeren topa dezakegu beste ordenazio nabarmenki diskurtsiboago bat, beti-ere mantenduz esaldien eta osagarrien kategoria nagusiak (printzipala printzipal, menpekoa menpeko). Ikus (hartuko dugu soilik lehenego paragrafoa):

Lehenik eta behin, eskertu nahi dizuet zuek egindako gonbidapena afin azaldu dezadan nola ikusten dudan euskararen egoera eta etorkizuna an Nafarroa.

Gure esaldi hori konplexu xamarra da, baina bere konplexutasun hori produktiboa da, zeren eskaintzen baitigu kantitate eta kalitate komunikatiboa.

Eres más difícil que traducir una comparación de Kant con la posposición "baino" y que se entienda

Halako txisteak gaztelaniaz maiz erabiltzen dira eta arrakasta handiz (adibidez an teleserieak), bitarten euskaraz oso gutxi erabiltzen diren, eta erabiltzen direnean hain dira laburrak nola esaldiak hon autoreak ze defenditzen estruktura altubetarra (edo antzekorik) kontra ebidentzia komunikatibo guztiak.

Nola emango zenuke tituluko txistetxoa?

Bistan da, luzatu pixkat osagarri konparatiboa, eta arazoa nabaria izanen da; luzatu gehitxuago, eta hain zara galdurik egonen nola noiz irakurtzen, adibidez, honako konparazioa ganik Kant (Ibon Uribarrik euskaratua, seguruasko brillantemente zeren agertzen baita an Ereduzko prosa gaur):

Hau esatean irakurlearen aurpegian erdeinuarekin nahastutako sumindura hautematen dudala dirudit antzaz hain uzi hanpurutsu eta harroak direnei dagokienez, nahiz eta uzi hauek arimaren izaera bakuna edo munduaren hasiera baten beharrezkotasuna frogatzea nahi duten programa arruntenen edozein autoreren uziak baino neurrituagoak diren alde handiz.

Existitzen dira estuasun komunikatibo nabarmen eta serioak; baina, jakina, horiei kasurik ez egitea aukera bat da.

Detailetan sartu gabe ere

Jaso dut azken alea hon aldizkaria deitzen STEE-EILAS uni(di)bertsitatea, eta bertan aurreneko erreportajea (2. or.) hasten da honela:

Pasa den abenduaren 21ean, "Ordainsari gehigarrien eredu bat finantzatzeko eta ezartzeko eredu egonkor bat garatzeko" Akordioa sinatu zuten EHUk eta Hezkuntza Sailak.

Halaber, jaso dut gutun bat bidalia per sindikatua CC.OO., zein hasten baita honela:

Conocemos ya el texto del acuerdo entre el Rectorado y la Consejería de educación del Gobierno Vasco sobre la financiación de la universidad y para la implantación de un modelo de retribuciones adicionales para el profesorado y lo que adelantábamos antes de navidades se ha visto confirmado.

Bi horiek ez dira elkarren itzulpenak; baina, hala ere, tendentziak ikusten dira, ezta?

Ha eskubidea hon erabili ahal izatea hizkuntza garatu bat

An gaurko albistegia hon www.argia.com, irakur dezakegu ezen

Hizkuntz Eskubideen Behatokiak Europako Konstituzioko hizkuntz eskubideei buruzko atalak aztertu ditu. Ondorioak Europako Itun Konstituzionalaren azterketa hizkuntz eskubideen ikuspegitik izeneko txostenean bildu dituzte. Behatokiko ordezkarien esanetan Itunak ez ditu hizkuntz eskubideak jasotzen eta Europako Batasuneko egoera linguistiko errealaren eta Itunean jasotakoaren artean alde handia dago. ...

Nire ustez, bada hizkuntz eskubide bat zein ez baita jasotzen inon, eta zein baita hain hizkuntz eskubidea nola beste edozein hizkuntz eskubide; eta da ha eskubidea hon erabili ahal izatea hizkuntza garatu bat.

Hemen arazoa da ohitura hartzea kin baliabide berriak

Kopiatu dut beheko albistea tik albistegia ze egunero eskaintzen dute an www.argia.com:

Euskal Herriko historiari buruzko entziklopedia berria
Lur argitaletxeak Historia de Euskal Herria. Historia general de los vascos (Euskal Herriko Historia. Euskal herritarren historia orokorra) liburua argitaratu du. Ikerketa lan horretan EHUko, NUPeko, Deustuko Unibertsitateko eta Bordeleko Unibertsitateko 45 irakasle eta adituk hartu dute parte, Joseba Agirrezkuenaga EHUko Historia Garaikideko katedradunaren gidaritzapean. Lana sei liburukitan banaturik dago eta baliteke irailerako euskarazko bertsioa ere kalean izatea.

Konparatu kin:

Entziklopedia berria buruz Euskal Herriko historia
Lur argitaletxeak argitaratu du liburua titulatzen Historia de Euskal Herria. Historia general de los vascos (Euskal Herriko Historia. Euskal herritarren historia orokorra). Ikerketa lan horretan parte hartu dute 45 irakaslek eta adituk hon EHU, NUP, Deustuko Unibertsitatea eta Bordeleko Unibertsitatea, azpi gidaritza hon Joseba Agirrezkuenaga, zein baita katedraduna hon Historia Garaikidea an EHU. Lana dago banaturik an sei liburuki, eta baliteke irailerako euskarazko bertsioa ere izatea kalean.

Tradizioa kontsideratu behar da, baina tradizioa ezin da oztopo bihurtu tzat garapen humanoa; eta, gainera, badago tradizio garatzailea ere. Hemen arazoa da ohitura hartzea kin baliabide berriak, esan nahi baita tradizio berri eta komunikatiboki ahaltsua sortzea. Bestela, soilik geratuko zaigu folklorea (folklore ederra, hori bai).

Hizkuntza ahalgabeago batek ahalgabeago eginen gaitu, gutxiago geu

Irakurri berri dut artikulu bat hon Gotzon Garate, zeinen titulu biziki adierazgarria baita Zergatik egiten dute erdaraz euskal gazteek , eta non autoreak diosku hau:

... Nola eskatu pertsona bati euskaraz egiteko, erdaraz errazago egiten badu? Ez dago eskubiderik horretarako. Hizkuntzak barreneko aberastasuna erakusteko dira. Erdaraz hobeki moldatzen bazara, erdaraz egingo duzu.

Bai, hizkuntzak barreneko aberastasuna erakusteko dira, eta, hizkuntza batek zenbat-eta aukera ahaltsuago, malguago, informatiboago, eta hitz batean hobeagoak eman afin-eta espresa gaitezen, orduan eta geuago izan ahalko gara, orduan-eta hobeto erakutsi ahal izanen dugu gure barreneko aberastasuna, orduan-eta hobeto erlazionatuko gara. Hizkuntza (sintaxi) ahalgabeago batek ahalgabeago eginen gaitu, hizkuntza (sintaxi) gutxiago ahaltsu batek gutxiago ahaltsu eginen gaitu, gutxiago geu.

Norbaitek irakurri al du proposamena hon estatutu politiko berria euskaraz?

Aritu naiz irakurtzen proposamena hon estatutu politiko berria zein debatitu zen an Gasteiz, eta nondik atera baita testu definitiboa zein debatituko bide den gaur an Madrid (ez dut aurkitu azken testu hori euskaraz); eta, hala nola espero nuen, diferentziak inter euskarazko bertsioa eta gaztelaniazkoa dira askoz handiagoak ezi ametitu litezkeenak.

Aleatorioki hartu dut paragrafo bat, eta da hau:

Euskadiko Erkidegoaren eremuan, euskal instituzioei ezartzen zaie politika, ekonomia eta gizarteko bizitzan herritarren ordezkapena eta alderdi politikoen, langileen sindikatuen eta enpresaburuen elkarteen bidez bizitza horretan parte hartzea bermatzen dituzten oinarrizko eskubide eta betebeharrak erabiltzeari dagokionez Konstituzioa garatzea.

Soluzioa hemen:

Se atribuye a las Instituciones vascas el desarrollo constitucional, en el ámbito de la Comunidad de Euskadi, del ejercicio de los derechos y deberes fundamentales que garantizan la representatividad y participación de la ciudadanía en la vida política, económica y social, a través de los partidos políticos, así como de los sindicatos de trabajadores y asociaciones empresariales.

Eta hori gertatzen da non-eta an proposamena hon estatutu politiko berria!