Erantzunez ki
Xabier Kintana (ikus
XK1,
XK2,
XK3,
hau,
XK4,
hau,
XK5,
XK6,
XK7 eta
hau ere).
Diotso Kintanak ki Erramun Gerrikagoitia:
Erdaren eraginez zuri errazagoa, logikoagoa eta ederragoa iruditzen zaizu SVO delakoa, euskal tradiziokoa gaitzetsiz.
Gogoratu beharko zaio ki hizkuntzalariá Xabier Kintana ézen existitzen da
mekanismo sinple eta normal bát zeinengatik SOV hizkuntzak
garatu ohi duten bigarren foku-leku ahaltsuago bat atzé aditza (F2), halatan ze, prozesuaren amaieran, hizkuntzak pasatu ohi dira tik estrukturá SOV ki estrukturá SVO (ikus
hau eta
hau ere).
Mekanismo horrexek eragiten du tendentzia garakor orokor bat, zein izan daiteke frenatua (edo inkluso norantzaz aldatua) edo azeleratua per beste indar osagarri batzuk, nola adibidez: eskura izatea edo ez izatea
mekanismo eta aukera estruktural egokiak eta sinpleak áfin joan garatzen sintaxia, izatea
giro linguistiko ona edo gaiztoa, edo
hizkuntz-kontaktuaren eragina izateá aldekoa edo kontrakoa.
Normalean, objetu luze edo/ta konplexuak hasten dira pasatzen atze aditza, eta gero, laburrak ere bide beretik doaz. Azkenean, prozesuak aurrera egin ahal badu,
aditz aurreko foku-lekua (F1) geldituko dá tzat erabilera aski konkretu eta mugatuak, nola adberbioak (berez laburrak), edo/ta erabilera bereziki enfatikoak.
Azpimarratu behar da ze prozesu orokor horren barne-indarrak dirá
komunikatibo hutsak, ez bestelakoak.
Bestalde, ¿zein da euskal tradizioa respektu hitz-ordena? Euskal tradizioak bazituen emanak
aurrerapausuák aldé garapená hon bigarren foku-leku hori. Hala, gure idazle zaharretan
aski normala izanen da aurkitzeá objektu edo osagarri fokalizatu luze edo/ta konplexuak atze aditza. Areago,
ez da gehiegi bilatu behar áfin aurkitu objetu edo osagarri fokalizatu labur eta sinpleak ere atzé aditza. Autore batzuetan gehiago, bestetzuetan gutxiago, esan daiteke ze goiko mekanismoa martxan zegoen, euskaran ere.
Gero, jakina denez, etorriko ziren gramatikariak eta
sortuko zuten galdegaiaren legea, legeen legea, nola bailitzan euskararen esentzien esentzia (kontra sensibilitateá hon euskal idazle zaharrak, zein orokorrean zeuden aski urrutí tik lege zorrotzak nola galdegaiaren ustezko lege hori).
Nik uste ze euskararen esentzien esentzia dá
komunikazioa, eta justuki horretan, komunikazioan, askoz hobe da garapená hon bigarren foku ahaltsu eta aukerakoa (F2) ézi gelditzeá kin derrigorrezko foku ahalgabe bat (F1).
Ikus, aurreko guztiaren gainean,
hurrengo hitzák hon Bittor Hidalgo:
"Galdegai" lege berri bat proposatuko da hemen, eta esan, ezagutzen dugun galdegai legea, Azkue-Altubek asmatua XIX-XX. mendeen mugan, galdegaia derrigorrez(-edo) aditzaren aurreko gunera daramana, gezurra dela lege bezala, eta honek gaitzetsitako ordenamendu aukera asko ere on askoak direla euskaraz (eta are hobeak).
Eta badira proposamen hauek egiteko pisuzko arrazoiak:
1. Aditza esaldi aurrealdean ematea delako, esaldi luzeetan, hauen ulergarritasuna bideratzeko modu bakarra testuan, psikolinguistikaren ekarriek argitzen bide diguten eran.
2. Euskarazko tradizio idatziak ez du inoiz bete Azkue-Altuberen galdegai legea, XX. mendean legea apropos bete nahian sortutako testuak arte. Tradizio idatzi honek ez du ere aditza inoiz atzeratuko esaldian, salbu Kardaberazen eskolako autoreen joskera artifizialean (Kardaberaz, Lardizabal, Arrue, ...; ik. Hidalgo, 1993). Kurioski, tradizioko testuok ez ohi dute eragin gaur egunekoek bezalako ulergarritasun arazorik. Bi arrazoi horiexengatik ote da? [Bittor Hidalgo]
Hor, aditzak aurreratzea
ez da arrazoi bakarra zérgatik tradizioko testuak ulertu ohi diren hobeki ézi gaur egungo maila bereko testuak. Besteak beste, badá bigarren arrazoi inportante bat, eta da erabilerá hon askoz
baliabide prepositibo gehiago ézi gaur egun.
Finean, aditzak aurreratzea edo/ta lokailuak aurreratzea dirá bi tendentziá zein doaz an ber norantza:
hizkuntzaren progresibizazioa.
Gainera, norabide progresibo (burulehen) horretan
areago sakonduz lortuko dirá
esanguratsuki emaitza hobeagoak (zentzu guztietan). Jarrai dezagun kin Bittor Hidalgo:
3. Euskarazko aho erabilera guztia ere, oraingoa eta lehengoa -ezagutzen dugun neurrian-, aho batez da aditz aurrera zale, eta idatziak bezain gutxi errespetatzen du galdegai lege kanonikoa.
4. Azken arrazoia da' aditz atzeratzeek eta galdegai lege betetzeek erabat murrizten dutela euskararen adierazkortasuna. Nik defendatu nahi dut, esateko, ni elena naiz bezalako esaldi baten aldean (enfasia izenean), ni naiz elena ere ondo esaldi jatorra dela euskaraz ideia bertsua adierazteko, are adierazkortasun handiagokoa, [↑ni naiz↓↑] [↑elena↓] ahoskatua.
Nire ustez ez dugu behar galdegai-lege berririk: gauza da kokatzea
objetuak edo aditzak, edo... an lekuá non hobetoen beteko dute euren helburu komunikatiboa an kate linguistikoa. [
⇶]