asteazkena, azaroa 28, 2018

Aukerako "-(e)n" edo "bait-" an aditz subordinatuak

Irakurleak ikusiko zuen, adibidez atzo, nóla, perpaus subordinatuetan, askotan ez diogun itsasten "-(e)n" edo "bait-" ki aditz sintetiko edo laguntzailea (noiz erábili laguntzailea). Hori ez da baizik beste bide bat ki arindu sintaxia an euskara batu estandarra, evitatuz gainera anbiguitate diskursibo horiek zein sor litezken ti bukaerako "-n" pontentzialki anbiguoak (batzutan nahastu bailitezke kin erlatibo postpositiboak).

Gainera, paper zaharretan ez dira arraroak adibideak non ez diren erabiltzen halako subordinazio-markak, eta bádira idazleak eze, adibidez perpaus erlatiboetan, soilik erabiltzen zituzten forma sinplifikatuak. Ikus an Orotariko Euskal Hiztegia:
zein (pronombre relativo): De uso general en todos los dialectos hasta el s. XIX. Es muy frec. en catecismos y textos similares. Su uso disminuye radicalmente en el s. XX. Azkue tacha de barbarismo el empleo de zein como relativo (ya no se emplea en catecismos como KIkV, KIkG, ArgiD o ArgiDL). El auxiliar de la subordinada lleva bait- en los textos orientales (y en Lasa) y -(e)n en los occidentales y en Zubiri (82). Hay ambas formas en el catecismo alto-navarro de Añibarro y en el catecismo de Ulzama (22 -(e)n, 22 bait; tiene además ejs. sin marca alguna, v. infra). Lardizabal y Beovide lo emplean siempre sin marca alguna de subordinación. En Añibarro, CatB, Iturriaga, Arana (SIgn 76 sin marca; SIgn 36 con -n), Legaz y Zubiri (82 con -n, 79 sin marca) hay ejs. con y sin marca de subordinación. [Orotariko Euskal Hiztegia]
Zergátik ez genuke jarraitu behar bide hori? Zergátik lotu beharko ginake, derrigorki erabilera astunena noiz aukeran izán erabilera arinagoa eta batzutan argiagoa? Zertára itxaroten ari gara ki erábili, beti ere aukeran, aditz sintetiko edo laguntzaile soilak an perpaus subordinatuak?

Diot ze eman behar da aukera, eta gero bakoitzak ikus dezala nón zér erabiltzen duen, baina baldin bagoáz, nola nire ustez joan beharko ginaken, ki erabilera askoz maizagoa on, adibidez, erlatibo anaforikoak, ez legoke batere txarto gogora dezagun ze goragoko aukera osagarri arinago hori (aukerako "-(e)n" eta "bait-") bádela hor justuki zeren idazle batzuk landu bide zuten. [399] [>>>]

Etiketak: , , , ,

asteartea, azaroa 27, 2018

Baliabide postpositiboak ez dira soluzio orokorra afin inplementatu sintaxi burulehena

Atzoko sarreran, Luis Lauzirika-k egiten zuén saio interesgarri bat ki inplementatu ordena ahalik-eta progresiboena (burulehenena) bidéz baliabide sintaktiko postpositiboak (buruazkenak). Hori da bide bat eze batzuetan eman ditzake bere emaitzak, baina zein, orokorrean, ez den bide egokia, baizik ondo traketsa eta deserosoa ere. Zeren baliabide postpositiboak sortu ziren ki lotu sintaxi buruazkena berdin nola baliabide prepositiboak ki lotu estruktura burulehenak.

Dio Lauzirika-k an bere itzulpena:   
...da entitate bat zientifiko kulturala, karakter privatukoa, fundatua 1918an, Araba, Bizkaia, Gipuzkoako eta Nafarroako Diputatioez emateko erantzun globalak... 
eta bistan da bere trakestasuna respektu: 
... es una entidad científico-cultural de carácter privado fundada en 1918 por las Diputaciones Forales de Araba-Álava, Bizkaia, Gipuzkoa y Navarra para dar respuestas globales...
non ez den behar komarik ere afin itsatsi esaldiko osagarri koherente ezberdinak (ez bada ki banatu zerrendagaiak) horrela erakutsiz bere jarraitutasun maximoa.

Lauzirikaren saioan:
  • Ez da berdin jarraitua: komak behar dira afin banatu bloke sintetiko buruazkenak.
  • Ez da berdin koherentea: "Araba, Bizkaia, Gipuzkoako eta Nafarroako Diputatioez" osagai sintetikoak ditú 22 silaba, zeinen buruan jakinen dugu ze osagarri hori zén sujetu pasibo bat.
  • Ez da berdin xehetua: 22 silaba horiek gehiegi direlarik ere, hor desagertu da "Foral" adjetiboa (edo "Foru-" izen konposatua), zeinekin izanen lirake beste 2 silaba.
  • Ez da berdin efektiboa: ez du ahalbidetzen jarraitutasun koherentearen ritmo kontrolatua, aukeran pausatuagoa edo azkarragoa, nahierara intonatua, afin mezua izan efektiboago.    
Eta diferentzia horiek doaz pilatzen, metatzen, osagarriz osagarri, esaldiz esaldi... Ez, baliabide postposiboek ez dute ahalbidetzen soluziobide orokor-sistematikoa. Ez dira soluzioa. [397] [>>>]

Etiketak: , , ,