Bilatuz expresibitate aberatsa eta akontextuala

Atzo egon nintzen ikusten erakusketa bat non ziren aipatzen ohiturak on gure senide Neanderthalak, eta textu batean esaten zen ze:

Problablemente utilizaba palabras simples y muchos gestos...

Bai hizkuntza izanen zén oso kontextuala, oso itsatsia ki kontextua eta lagunduta kin keinuak.

Eta gauza da ze hizkuntzen garapena ikusi ahal dá nola prozesu bat non bilatzen dirén bideak xedé lortu expresibitate aberatsa eta independentea respektu kontextua. Bide horretan hizkuntzak doaz irabazten aukera sintaktiko-diskursibo explizituak eta erosoak ki eman mezu konplexuak, matizatuak eta beregainak respektu kontextu fisikoa. [156] [⇶]

Bikoizketaren arazo nagusia: hitz-ordena

Sustatun irakurri dugu honako mezua on Fermin Etxegoien buruz euskal bikoizketa:

ETB1ko filmak, euskaraz, ia inork ez ditu ikusten, eta arazoa hizkuntza da; jendeak ez ditu euskarara bikoiztutako filmak onartzen, bat egiten ez duelako bertan eskaintzen zaion hizkuntza ereduarekin.

Eta bai; bikoizketa eredu guztiak dira artifizialak, baita gaztelaniazkoa ere, baina arazoa da gaztelaniazkora erabat ohituta gaudela eta gehiegi kostatzen ari zaigula, ordea, euskarazkora ohitzea.

Zoritxarrez, oso zaila izango da egokitze-abiadura azkartzea, euskararen "adierazgarritasun soziala" egun bezain baju den bitartean.

Nik ere uste dut ze arazoa da hizkuntza, esan nahi baita hizkuntz eredua. Baina nik ez dut uste ze konponbidea da ohitzea a hori eredua zein zaigun eskaintzen. Nik uste ze arazo nagusia da hizkuntz eredua bera, eta zehazkiago bere hitz-ordena; eta ganorazko soluziobide bakarra dala hitz-ordena hori aldatzen joatea.

Adibidez, dokumetaletan eman behar izaten da informazio-karga handia eta oso matizatua, eta ez da dudarik ze horretarako ez dago ezer nola estruktura progresiboa, esan nahi baita SVO eta ahalik eta prepositiboena, oro har. Eta hori bera da nabaritzen (segun konplexutasuna on jatorrizko testua) an filmak eta marrazki bizidunak (azken horiek ere askotan izaten dute konplexutasun linguistiko eta kontzeptual nabaria, esan nahi bata ze hainbat marrazki bizidunetan elkarrizketak ez dira batere sinpleak, eta esaldiak ilaran eta azkar doazenean areagotu egiten da konplexutasun-gradua).

Dio Etxegoienek:

Zer egin, orduan, bikoiztutako filmak jende gehiagok ikus ditzan? Nik itzulpen simpleagoak hobetsiko nituzke, jatorrizko edukien "parte bat" galtzen badugu ere, bidean.

Demagun pertsonaia batek esaten duela:

"Ohartaraziko ninduzulakoan nengoen, William!"

Nik itzuliko nuke:

"Eta zeuk abixatu ez, William!"

Euskararen adierazgarritasun soziala, momentuz, zein baju den ikusita, ezin ditugu filmetako elkarrizketak bikoiztu ñabardura guztiekin, ikusle gehienak bidean galtzen zaizkigulako.

Ni garai batez ibili nintzan lanean an industriá on euskal bikoizteka, eta Etxegoienek dioen moduko egokipenak askotan egiten ziran, modu horretan sinpletuz mezua. Halako itzulpenak gehiago dira berrinterpretazioak on testuak ezen ez itzulpenak (gehiegizko sormen-lana dago hor).

Azken efektu kolateral hori ez dalarik batere interesgarria (nahiz euskaraz ohikoa izan), bilatu beharko lirake bideak (eta aurkitu ezean, sortu) afin arindu estruktura linguistikoak gaben behar izan berrinterpretatu eta birsortu testua. Esan bezala, hori berez lortuko litzake emanez aukera estruktural progresibo gehiago, gero eta gehiago, eta ustiatuz haien potentzialitatea (hasteko, beharko litzake ustiatu SVO egituraren potentzialitatea). Adibidez goiko esaldi horretan esan liteke honako hauetako bat:

"Nengoen ohartaraziko ninduzula, William"
"Nengoen ze ohartaraziko ninduzun, William"
"Uste nuen ze abisatuko zenidan, William!"

Gehiago sortu behar da an hizkuntza (an estrukturak) afin gutxiago birsortu an itzulpenak. [155] [⇶]

Anjel Lertxundi:"Esaldiak eraman behar ninduke ni, eta ez nik bera"

Gaurkoan aipatu nahiko genuke ondorengo aipua ti Anjel Lertxundi (Eskarmentuaren paperak 2009:24):

Indarrik banu, pozik aldatuko nuke euskal perpausa. Arindu esan nahi dut. Agian, irauli ere esan beharko nuke. Esaldiak eraman behar ninduke ni, eta ez nik bera. Nire zerbitzuan behar luke egon, ez nuke denbora guztian zalantzaz ibili behar hizkuntza hegemonikoetako idazleak lasai peto dabiltzan bideetan. Esaldiak bizkortu, lexikoa garbitu, arin-arin ibili perpausetik perpausera, esaldien arteko loturak freskatu.

Behin eta berriro asmatzen ibili beharrak baditu abantailak. Eragozpenak ere bai: ikaragarri nekatzen du. Idazten duzun esaldi bakoitza beste gailur konkistatu bat bezala ospatzeko, mendizale handia izan beharra dago. (Anjel Lertxundi:2009)

Nik uste ze Lertxundiren hitz horiek dute egiten zerbitzu handia ki euskal kultura. [154] [⇶]