Hiztuna doa markatzen bere diskursoko elementu semantikoak kin intensitate ezberdinak aráuz bere ustezko interes komunikatiboa

Atzokoan erabiltzen genuén honako adibidezko esaldia:

La lláve está en tu garáge.

eta gaur sinpleki komentatu nahi genuke ze esaldi hori eman ahal dá an modu prosodikoki ezberdinak, adibidez emánez esaldi osoa an unitate intonatiboki oso-oso jarraitu bat, non hirugarren talde ritmiko-semantikoak (hitz fonikoa) jasotzen duén azentu nuklearra:

La lláve  está en tu garáge.

edo, akaso zatio hiztunaren arrazoi zirkunstantzialak, gehixeago marka liteké sujetuko "llave" hori, utziz "está" verboa an perfil rhematiko baxuago bat, lehenago zein emán bukaerako objetua an bere paper rhematiko nuklear naturala, dena ere an lehengo ber unitate intonatiboki oso-oso jarraitua:

La lláve está en tu garáge.

Bestela, egin liteké (/) aldaketa intonatibo sotil bat  (gabén pausa fonikorik) artén sujetua eta predikatua (hori egiten da batez ere noiz luzatzen dén sujetoa, predikatua edo euren multzo osoa):

La lláve / está en tu garáge.

edo egin litezké (//) bi eten foniko (zatio hiztunaren arrazoi expresiboak):

La lláve // está // en tu garáge.

Finean gauza da ze hiztuna doa markatzen gehiago edo gutxiago bere diskursoko elementu semantikoak kin intensitate ezberdinak eta baita bere tonuak eta bere pausak ere koherenteki aráuz bere ustezko interes komunikatiboa. [2558] [>>>]

Azentuak eta tonuak gorabehera, esaldiak nahierara eman ahal dirá an modu oso jarraitua eta bateratua (kin inflexio tonal sotilak) edo egínez pausa koherente nabarmenak aráuz hiztunaren interes komunikatiboa

Atzokoan mintzatzen ginén burúz hitz tonikoak kin intensitate ezberdinak zein ziren integratzen an unitate edo azpiunitate semantiko edo intonatiboak kin luzera ezberdinak. Adibidez, unitate ritmiko semantiko bat egon ahal da elkartua kin beste unitate ritmiko semantiko bat an unitate zabalago bat zeinen azentu indartsuena izan zitekén ertaina, eta unitate semantiko zabalago hori egon ahal dá elkartua kin beste unitate semantiko antzeko batzuk an unitate intonatibo zabalago bat zeintan egon ahal den esaldiko azentu-intensitate maximoa, hau dá esaldiko azentu nuklearra, barnén esaldi osoko intonazio orokorra, izan ere esaldia ez baita baizik beste unitate sintaktiko-semantiko-intonatibo bat (bistan denez esaldiko zabalena).

Baina, azentuak eta tonuak gorabehera, esaldiak eman ahal dirá an modu oso jarraitua eta bateratua (kin inflexio tonal sotilak arten azpiunitate semantiko edo intonatibo ezberdinak) edo egínez pausa nabarmenak aráuz hiztunaren interes komunikatiboa. Horrela, hiztunak hautatu ahal dú artén lokuzio koherente jarraituagoa ala lokuzio koherente pausatuagoa, zeren unitate semantiko eta intonatibo ezberdinak nahierara uztatu ahal dira an unitate handiagoak an modu oso sotila, oso jarraitua, oso bateratua, edo alternatiboki egin ahal dira ia nahi beste pausa diskursibo koherente, zein batzuetan izan ahal dirén oso expresiboak ere. Honela mintzo ginen an [1199] burúz transizioak artén unitate intonatiboak:

Baina, unitate intonatiboak azken finean soilik dirá unitate melodiko partzialak zein kateatu litezkén aski sotilki, aski jarraian (muga intonatiboa ez da zértan izan oso markatua, ez da izan behar pausa foniko luze bat), izan ere nahikoa da aldaketa intonatibo sotil bat afin sar gaitezen an beste unitate intonatibo sotilki jarraitu berri bat...

Era berean, transizio horiek egin ahal dira sortuz etenak bídéz pausa fonikoak, nola genioen an [1202]:

• Unitate intonatiboak definitu ohi dira ingúrun azentu bat, bitartean-ze unitate fonikoak dirá diskurso-zatiak arten pausak

... Modu ezberdinetan definitu daitezké (definitu dirá) intonazio-unitateak, halan-ze komeniko litzake argitzea zértaz ari garen noiz erábilí terminu hori, eta batez ere euren erlazioa kin unitate fonikoak.

Unitate intonatiboak definitzean, ideia zentrala izaten dá intonazioa, eta zehazkiago azentu zentral bat zeinen inguruan giratzen dén unitate intonatiboa. Azentu gehiago ere egon daitezke an unitate intonatiboa (adibidez azentuak on unitate ritmiko-semantikoak), baina ez hain nabariak nola azentu intonatibo nagusi hori. Pausak ez dira nahitaezkoak, ez hasieran ezta bukaeran ere, eta  diogunez, elementu zentrala dá intensitate-azentu bat markátuz unitateko ardatza. Bestalde, ez dateke duda handirik burúz zér diren unitate fonikoak: zehazki, horiek diskurso-zatiak zein diren emititzen artén bi pausa.

Batzutan ez da erraza asmatzen nón hasten den unitate intonatibo bat (nón amaitzen den aurrekoa), bitartean-ze askoz errazagoa izaten da egitea zatiketa fonikoak. Baina gauza da ze, diskursoa produzitzean, egiten dirá pausak zeinen helburua ez den intonatiboa, eta zeinen arteko elementuak izan ahal dirén atonoak, zeren intonatiboki (melodikoki) integratu nahi dira barnén unitate intonatibo bat zeinen azentu nagusia etorriko den geroago (edo etorri den lehenago). Adibidez har daigun ondorengo esaldia:

La lláve está en tu garáge.

non genuken unitate intonatibo bat zeinen azentu zentrala egongo litzakén an azken unitate ritmiko-semantikoa: "en tu garáge". Baina batek egin leiké ondorengo pausa foniko planifikatzaile-prozesatzaileak:

La lláve está en / tu / garáge. 

non tarteko "tu" hori dén atonoa (ari da  itxaroten bere azentu ritmiko-semantikoa an "garáge") eta, hortaz, ezin liteke izan unitate intonatibo bat jarráiki bere definizio azentuala. Lehenengo talde fonikoak ere ("La llave está en") ez luke galduko bere erlazio azentuala kin talde intonatibo osoa (adibideko pausa horiek ez dira intonatiboak, baizik momentuko pausa batzuk barnén unitate intonatibo bera), halan-ze bukaerako azentu nagusia ("garáge") ez litzaken aldatuko. 

Unitate intonatiboak definitu ohi dira ingúrun azentu bat, bitartean-ze unitate fonikoak aurkitzen dira artén pausak, eta azken horiek oinarrizkoak dirá an analisia on prozesamendu linguistikoa.

Esan nahi baita ze, sintaxi koherentean, aski gogara erabili ahl dirá hala azentu-intensitateak (nabarmenduz esaldiko oinarri lexikoak progresiboki), nola tonuak (zein egokitu ahal dirén koherenteki) nola ere pausak (aukeratuz diskurso jarraituagoa edo pausatuagoa), efizienteki eta efektiboki. [2557] [>>>]

Intensitate prosodiko diferenteak doaz markátzen progresio semantiko-informatiboa aráuz hiztunaren interes komunikatiboa

Aurreko sarreretan aipatu ditugú gaztelaniazko talde ritmiko-semantikoak (zein etorriko lirakén determinatuak ganik hitzen azentu prosodikoak) eta baita mintzatu gara burúz beste azentu markatuxeagoak eta informatiboki adierazgarriagoak zeinen bidez hiztuna joanen litzakén markatzen bere mezuko progresio semantiko-informatiboa aráuz bere interes komunikatiboa, halako moduan ze tipikoki amaieran aurkituko genuké esaldiko azentu nuklearra (the main stress), markatuena, alegia indar prosodiko nagusia.

Horrela, ezberdinduko genituzké nagusiki hiru gradutako azentu-intensitateak:

• talde ritmiko-semantiko soilena, zein litzakén intensitate toniko baxuena (beherago berdez markatua),

• talde semantiko ertain progresiboak, zeinen intensitatea litzakén erlatiboki erdi mailakoa respektu beste bi azentuerak (beherago horiz markatua), eta

• esaldiko intensitate maximoa, azentu nuklearra (beherago laranjaz markatua).

Ikus nóla adieraziko genukén atzoko esaldia, non ez ditugun markatu hitz atonoak:

(1) Por el fondo de la calle, pasaban en cuadrillas los soldados.

Kolore horiek erakutsi nahi duté progresio semantiko-informatibo zehatz bat, zein alternatiboki izan litekén hau:

(2) Por el fondo de la calle, pasaban en cuadrillas los soldados.

Azentu horiek ordea ez dute determinatzen zatiketa intonatiboa barnén esaldiko intonazio osoa, nahizta favoretu ahal dutén intonazioren bat. Esan nahi baita ze (1) eman liteké an bi azpitalde intonatibo (zeinen muga markatzen dugún kin //):

• Por el fondo de la calle // pasaban en cuadrillas los soldados.

edo an hiru azpitalde intonatibo:

• Por el fondo de la calle // pasaban en cuadrillas // los soldados.

nahizta, bestalde, (2)-ko azentuazio neutroagoak favoretzen duén honako zatiketa:

• Por el fondo de la calle // pasaban en cuadrillas los soldados.

Edonola ere, segmentu ritmiko edo semantiko-informatibo bakoitzean (esaldi osoa barne) elementu informatiboenak jotzen dú ki posizio finala. [2556] ]>>>]

Gogoratuz talde ritmiko-semantikoak (oinarrituak an hitz tonikoak), zein dirén are oinarrizkoagoak zein atzoko unitate semantiko nagusiak (barnén esaldiko progresio sintaktiko-semantiko-intonatiboa)

Mintzo ginen atzo burúz unitate semantiko nagusi batzuk zeinen amaieran agertzen dirén elementu bereziki esanguratsuak barnén esaldiko progresio semantikoa, baina hortik behera ere, ezberdindu ahal dirá beste elementu ritmiko-semantiko oinarrizkoagoak zeinen gakoa dén tonizitatea on hitzak, izan ere gaztelaniazko diskursoan bádira (ikus ondoko pasartea ganik RAE):

• hitz tonikoak eta hitz atonoak
  

Hitz tonikoak ematen dirá kin silaba toniko bat, eta atonoak ez:

Asi, las palabras con significado léxico, como sustantivos, adjetivos, verbos y la mayor parte de los adverbios, son tónicas, mientras que las palabras de significado gramatical, como los artfculos, las preposiciones y las conjunciones, sonen su mayoria atonas. [RAE]

Tonizitate horretan oinarrituko liraké unitate ritmiko-semantiko oinarrizkoenak, zeintaz mintzo zirén Navarro Tomás eta Sara Recio an ondorengo aipuak zein ematen genituén an gure [1201] noiz genioén:

... eta zér da halako grupo rítmico-semántico bat?

Ha sido  frecuente en el análisis de la entonación adoptar como unidad de medida el grupo rítmico-semántico, o sea la parte de discurso que tiene como unidad de medida un solo acento espiratorio y por contenido ideológico un núcleo de significación no susceptible de divisiones más pequeñas. Al tratar de aplicar este criterio al castellano se advierte que en la mayor parte de los casos el grupo rítmico-semántico y el de entonación tienen medida diferente. [Navarro Tomás, "Manual de entonación española", Tercera edición, 1966:38]

Hortaz, izango litzaké unitate gehien-bat semantiko bat, kin nukleo semantiko bakar bat (izen bat, edo aditz bat) zeinen inguruan kokatuko litzaké azentu bat. Adibide bat:

En la frase siguiente, por ejemplo, las unidades melódicas son dos: "Por el fondo de la calle || pasaban en cuadrillas los soldados."Los grupos rítmico semánticos de esa misma frase son cinco, dos en la primera unidad y tres en la segunda: "Por el fondo - de la calle || pasaban - en cuadrillas - los soldados." [Navarro Tomás, "Manual de entonación española", Tercera edición, 1966:39]  

Holako multzo ritmiko-semantikoei baita deitu zaié "hitz fonikoak". Ikus beste adibide bat (aterea ti tesi doktorala on Sara Recio, 2017:227. Klikatu gain irudia afin irákurri hobeki):

Frantsesez, ordea, hitz foniko horiek izaten dirá unitate intonatiboak ere, halan ze frantsesez izanen genituzké askoz muga intonatibo gehiago zein gaztelaniaz, nahiz estruktura sintaktikoa izán ber-bera. 

Gauza da ze unitate intonatibo erlatiboki-txiki horiek aisa integratu ahal dira an estruktura intonatibo zabalagoak (bestela mezua geldituko litzaké halabeharrez mikrozatitua, diskursiboki ondo mugatua) zeren euren azpiko estruktura sintaktikoa dá burulehena. Zenbat eta sintaxi jarraituagoa (sintaktikoki-interpretatiboki-expresiboki koherenteagoa), orduan eta transizio intonatibo aukeran-sotilagoak (limitean, transizioa desager liteke). 

Amaitzeko esán ze konsidera daitezke unitate informatibo-intonatibo are-txikiagoak zein hitz foniko horiek (zein definitu dirén nola "un núcleo de significación no susceptible de divisiones más pequeñas"), nola dirén informazio-unitate koherente minimoak (preposizio bat, adibidez, dá unitate informatibo bat zein erraz eta koherenteki soildu liteke intonatiboki, hala nahiago bada expresiboki, nahiz ez izán talde ritmiko-semantiko horietako bat).

Goragoko pasartetxoan, Navarro Tomás-ek honela banatzen zituén hango talde ritmiko-semantikoak:

"Por el fondo - de la calle || pasaban - en cuadrillas - los soldados." [Navarro Tomás, 1966:39]

non ditugún honako hitz tonikoak:

Por el fondo - de la calle || pasaban - en cuadrillas - los soldados.

zeintan aurki litezkén honako talde semantiko nagusiak:

Por el fondo de la calle / pasaban en cuadrillas / los soldados

zeinen amaieran agertzen dirén euren elementu semantiko nagusiak, emanak kin indar eta intonazio berezi eta egokituak barnén esaldiko progresio sintaktiko-semantiko-intonatiboa, zein soilik amaitzen dén noiz amaitzen den esaldia, tipikoki an elementu rhematikoena. [2555] [>>>]

Diskursoa garatzen doa progresiboki an unitate semantiko batzuk zeinen amaieran egoten dén segmentuko unitate semantiko klavea (zein ondo eta jarraituki lotzen dén kin ondorengo unitateak bidéz tresna burulehenak)

Amaitzen genuén atzokoa esánez:

Hala ere, eta nahiz euren galdetegietan eskátu soilik hitz bakarreko insultoak, zenbait parte-hartzailek eman zituztén expresio multihitzak ere nola:

... algunos informantes incluyeron: triple hijo de puta, eres más tonto que unos cojones tontos, hija de las mil ratas, eres tonto desde que tus padres eran novios, etc. [Méndez-Duñabeitia-Pérez, 2024:120]

zeintan jada ez diren soilik erabiltzen izen-sintagma soilak (N + N,  N + A edota V + N konbinazio sinpleak), baizik expresio idiomatiko beteak non erabili ahal dén edozein elementu linguistiko zein den erabiltzen an sintaxi normala, nola dirén konparatiboak, konsekutiboak, erlatiboak, ablatiboak... Eta hor, ezin liteke bestela izan, fundamentala dá eskura izatea sintaxi koherentea non elementu semantiko klaveak joan ahal dirén kokatzen an euren sintagmen bukaerak, an modu ritmikoa, bilatuz bukaerako txanpa bat non kokatuko dén, egoki indartu-intonatua, elementu indartsuena, expresiboena, eta akaso ezustekoena.

Hor aipatu dugú:

... sintaxi koherentea non elementu semantiko klaveak joan ahal dirén kokatzen an euren sintagmen bukaerak, an modu ritmikoa, bilatuz bukaerako txanpa bat...

Adibidez an goragoko esaldi ofensibo hau:

eres tonto desde que tus padres eran novios

tipikoki izanen genituzké honako unitate semantiko nagusi hauek:

eres tonto / desde que tus padres / eran novios  

non aurkitzen ditugún mezuko elementu semantiko nagusiak an euren segmentu-amaierak barnén progresio sintaktiko-semantiko-intonatibo orokorrago bat zein doán bilatzen bukaera indartsu bat, askotan-sorpresiboa:

... novios

zeintan agertzen dén expresioaren txistea. Bai, zeren esapide horrek finean erakusten dú ber estruktura zein txiste bat, tipikoki kin ezusteko bukaera. [2554] [>>>]

Méndez-Duñabeitia-Pérez (2024): "Por otra parte,... hemos trabajado con insultos de una sola palabra, dado que las combinaciones multipalabra y fraseología se hacían infinitas..."

Azken sarreretan aipatu dugú a lana on Méndez-Duñabeitia-Pérez titulatuá "Rata de dos patas: análisis de insultos en el español de España del siglo XXI" (2024), nondik gaur nabarmendu nahi genuke ze autoreek soilik lan egin duté kin hitz-bakarreko insultoak, utziz aparte konbinazio konplexuagoak eta fraseologia, zeren se hacían infinitas:

Por otra parte,... hemos trabajado con insultos de una sola palabra, dado que las combinaciones multipalabra y fraseología se hacían infinitas... [Méndez-Duñabeitia-Pérez, 2024:120]

Hala ere, eta nahiz euren galdetegietan eskátu soilik hitz bakarreko insultoak, zenbait parte-hartzailek eman zituztén expresio multihitzak ere nola:

... algunos informantes incluyeron: triple hijo de puta, eres más tonto que unos cojones tontos, hija de las mil ratas, eres tonto desde que tus padres eran novios, etc. [Méndez-Duñabeitia-Pérez, 2024:120]

zeintan jada ez diren soilik erabiltzen izen-sintagma sinpleak (N + N,  N + A edota V + N konbinazio sinpleak), baizik expresio idiomatiko beteak non erabili ahal dén edozein elementu linguistiko zein den erabiltzen an sintaxi normala, nola dirén konparatiboak, konsekutiboak, erlatiboak, ablatiboak... Eta hor, ezin liteke bestela izan, fundamentala dá eskura izatea sintaxi koherentea non elementu semantiko klaveak joan ahal dirén kokatzen an euren sintagmen bukaerak, an modu ritmikoa, bilatuz bukaerako txanpa bat non kokatuko dén, egoki indartu-intonatua, elementu indartsuena, expresiboena, eta akaso ezustekoena. [2553] [>>>]

Mintzo gara gain mekanismo insulto-sortzaileak: modu ezberdinetako derivazioa, modu ezberdinetako konposizioa,...

Azken orrietan mintzatzen ari gara gain mekanismo insulto-sortzaileak, hala nola derivazioa (ikus [2550]):

Bai, derivazioa da mekanismo sortzaile bat oso efektiboa eta, hortaz, oso arrakastatsua an gaztelania, xedé sortu insulto matizatuak, intensifikatuak edo leunduak aráuz hiztunaren interes komunikatiboa, sortuz aberastasun handia.

zein gaztelaniaz dén oso mekanismo produktiboa eta efektiboa zatio bere joku expresiboa. Herenegun aipatzen zirén: "tonto", "tontaina", "tontico", "tontucio" (Méndez-Duñabeitia-Pérez, 2024) baina berdin aipa litezké "tontorrón", "tontín", "tontaco", "tontete",... 

Beste mekanisko oso produktibo eta efektiboa an gaztelania dá konposizioa, zein tipikoki izaten dén V + N, N + N edo N + A, eta zeintaz jada mintzatu garen an aurreko sarrera batzuk (ikus adibidez [2524]):

Este recurso supone un aumento de la fuerza ilocutiva (Albelda y Estelles, 2021), es decir, se pretende magnificar la intensidad de la intención y de la respuesta. [Méndez-Duñabeitia-Pérez, 2024:139]

Halako konposizioekin aberasten dá insultoa, normalki ematen zaiolarik efektu gehiago, indar gehiago (intensifikatuz orohar expresioa eta bere efektua). Eta hurrengo pausua izanen dirá expresio idiomatikoak, zein dirén aberatsagoak zein konposzio hutsak, eta zeintaz saiatuko garen mintzatzen bihar), baina gaur soilik aipatu nahi genuké nóla gorago aipatutako konposizio hau:

• tonto de los cojones

trinkotu ahal dén an hitz bakar bat, zein den berdina an sigularra eta plurala:

• tontolosjones

• un tontolosjones

• dos tontoloscojones

• tres tontoloscojones

Berdin trinkotu ahal dirá singularrak nola:

• un tontolculo

• dos tontolculos

edo

• un tontolapolla

• dos tontolapollas

Dá kuriositate bat, non hotzean uztartzen dén artikulua ere. Finean, mekanismo sortzaileak. [2552] [>>>]

Méndez-Duñabeitia-Pérez (2024): "... que pueden ofender más o menos según el sufijo que la acompañe: tonto, tontaina, tontico, tontucio."

Amaitzen genuen atzo mintzátuz gain insulto matizatuak, intensifikatuak edo leunduak bidéz morfologia oparoa:

Bai, derivazioa da mekanismo sortzaile bat oso efektiboa eta, hortaz, oso arrakastatsua an gaztelania, xedé sortu insulto matizatuak, intensifikatuak edo leunduak aráuz hiztunaren interes komunikatiboa, sortuz aberastasun handia.

Hona hemen atzoko artikuluaren beste pasarte bat non María del Carmen Méndez, Jon Andoni Duñabeitia eta Aarón Pérez autoreek pragmatikoki aztertzen dituztén euren corpuseko insultoak (an "Rata de dos patas: análisis de insultos en el español de España del siglo XXI", 2024):

En el caso de los insultos podemos percibir como esta intención atenuadora da lugar a series sobre una misma base que pueden ofender más o menos según el sufijo que la acompañe: tonto, tontaina, tontico, tontucio. Percibimos, pues, como los diminutivos suavizan y minimizan el menosprecio. Otro mecanismo atenuador es la deformación de lexemas para mantener una parte de la raíz, con lo cual existe cierta referencia al marco mental que nos lleva al insulto, pero al truncar la unidad y añadirle otro final, las unidades léxicas finales parecen más suaves: gilipollas/gilipichi, tonto/tolai [Méndez-Duñabeitia-Pérez, 2024:138-139]

Finean, morfologia (basikoki derivazio) matizatzaile aberatsa. [2551] [>>>]

Méndez-Duñabeitia-Pérez (2024): "El sufijo "-oso" acerca al interlocutor al estado o características de la referencia semántica de la base que, lógicarnente es negativa: "mierdoso", "baboso", etc."

Atzokoan amaitzen genuen esánez ze:

Goragoko artikulu-hasiera horretan, nabarmandu nahi dugu a erabilera on morfologia aumentatibo eta diminutiboa, hala nola bestelakoa ere, bilatuz efektu expresibo ezberdinak. Bihar siatuko gara mintzatzen burúz beste mekanismo expresibo hori, zein inglesean ia ez den ia existitzen.

Eta bai, atzo aipatutako artikuluan, apárte aurkitu modu ezberdinetako konposizio progresiboak (V + N, N + N, N + A) non beti ere parte rhematikoena kokatzen dén an bukaera, justuki hantxe non hiztuna rekreatu eta solastu ahal den an expresioa on azken silabak, bereziki an azken vokalak (hala nola ere aukeratu bere intonazio egokiena behin hitzaren nondik norakoa ondo aurkeztu denean), nola an:

• hinchapelotas (V + N), tío mierdas (N + N), caraculo (N + N), pollaboba (N + A) edota hijo de puta (N + N)

orobat aurkitzen ditugú beste batzuk kin bukaerako morfologia, nola hauek:

• pelotudo, cabronazo, mamonazo, huevón

non esan geinken ze bukaerako morfologia hori funtzionatzen dá nola adjetibazio itsatsi moduko bat, non sufijo horiek izanen lirakén nola bukaerako adjetibo morfologikoak zeintan gogoz aplikatu ahal den nahi beste indar prosodiko efektiboki. 

Eta horiek ez dira báizik lagin txiki bát on derivatu ugariak zein sor litezkén (... eres un cabra, cabraloca, cabrón, cabronazo, cabroncete, cabroncillo, cabrito,...), bakoitzak hártuz bere matiz berezi eta propioa. Sufijazioaz mintzo dirá María del Carmen Méndez, Jon Andoni Duñabeitia eta Aarón Pérez an euren "Rata de dos patas: análisis de insultos en el español de España del siglo XXI" (2024), non aztertzen dutén corpus linguistico bat:

La sufijación es un mecanismo presente en el corpus mediante el empleo de ciertas formas con especial prevalencia. Este es el caso de -ón como aumentativo e intensificador o de -azo: maricón, putón, mamón o cabronazo. El sufijo -oso acerca al interlocutor al estado o caracteristicas de la referencia semántica de la base que, lógicarnente es negativa: mierdoso, baboso, etc. [Méndez-Duñabeitia-Pérez, 2024:135]

Bai, derivazioa da mekanismo sortzaile bat oso efektiboa eta, hortaz, oso arrakastatsua an gaztelania, xedé sortu insulto matizatuak, intensifikatuak edo leunduak aráuz hiztunaren interes komunikatiboa, sortuz aberastasun handia. [2550] [>>>]

¿Quién puede evitar inflar los carrillos cuando blasfema contra un gilipollas, un tío mierdas, un hijo de puta -o joputa en su defecto-, un cabrón, un soplapollas, un mamonazo o un caraculo? (Jaled Abdelrahim, 2013)

Amaitzen genuén atzo gure sarrera azpimarratuz a ahuldade sistematikoa on zenbait mekanismo insulto-sortzaile an inglesa:

Gauza da ze, inglesezko mekanismo insulto-sortzaile horiek dirá aski inkonsistenteak respektu euren expresibitatea zeren indar nagusia...

• edo ez da jartzen an azken posizioa (nahiz expresioa bihúrtu hitz fonologiko bakarra),
  

• edo ez da jartzen an elementu kontrastiboena (nahiz lehenengo elementua ere eráman azentu sekundarioa),
  

bi kasuetan ere gálduz indarra respektu ordenazio konsistenteki burulehena eta enfasi konsistenteki finalak an elementu rhematikoenak, hala an "aditza + objetua", nola an "izena + adjetiboa" nola finean an "izena + izen rhematikoagoa". Horrek favoretzen dú insultoen sorkuntza an gaztelania, eta orohar favoretzen du sorkuntzá on esapide expresiboak.

Eta gauza da ze gaztelaniaren bukaera indartsuak (tipikoki kin elementu rhematikoena eta ofensiboena) eta prosodia ireki-sonoroak sistematikoki lortzen dituzté efektu aski biribilak. Adibidez, irakur daigun ondoko artikulu-hasiera zein aurkitu dugún aski aleatorioki an internet, idatzia ganik Jaled Abdelrahim eta titulatuá "El español y sus mil maneras de ser hijo de puta" (2013):

A veces pasa. Lo suyo es ser gentil, respetuoso y bien hablado. Uno trata de ser cortés con todas las personas porque nadie debe de ofender a nadie, porque la paciencia es la madre de la ciencia, y porque así nos lo han enseñado. Pera (¡qué haces con todos esos hinchapelotas que viven para sacarte de tus casillas? ¡Hombre por Dios! Es que tampoco se lo puede callar una todo.

Suerte que a los hispanohablantes, ademas de educaci6n, nos hayan ensenado tantos magníficos, grandilocuentes y elaborados tacos. Tambien se llaman insultos, injurias, garabatos, improperios, palabrotas, agravios, ofensas, ultrajes, desprecios o escarnios. Tan comunes y ocurrentes, que incluso los practicamos asíduamente entre amigos y en corros cercanos.

Cuidado con quien quiera pasarse de listo en cualquier país que maneje el castellano. En español, siempre tendremos un as en la manga por si hay que echar un all in a un
pelotudo, a un pendejo, a un gil o a un simple cabronazo.

Dejaremos constancia sólo de algunos de ellos, ya que son tantos, tantos, que todos sería demasiado. Que sean los lectores los que añadan en sus comentarios los modismos que más les llenen la boca cuando estan realmente cabreados.

En España hay muchos muy sagaces. ¿Quién puede evitar inflar los carrillos cuando blasfema contra un gilipollas, un tío mierdas, un hijo de puta -o joputa en su defecto-, un cabrón, un soplapollas, un mamonazo o un caraculo? Habría que ser comemierdas para no quedarse a gusto después de expulsar tales lindeces por los labios. *(pollaboba, bobomierda, singuango, machango, arretranco, huevón, canchanchan, penco, guanajo, godo, cantamañanas)

Bai, dira esaerak eze ("eze" erlatibo restriktiboa: ikus [98]) llenan la boca, inflan los carrillos, ... habría que ser comemierdas para no quedarse a gusto después de expulsar tales lindeces por los labios, akaso oihukatuz eta botéaz pilo bat aire ti gure birikak. Jakina, ez dira soilik insultoak, baizik ere modismoak (zein, gainera, nahi adina elaboratu ahal diren aurrerantza eta efektiboki) eta edozein diskurso, edozein modutakoa.

Goragoko artikulu-hasiera horretan, nabarmandu nahi dugu a erabilera on morfologia aumentatibo eta diminutiboa, hala nola bestelakoa ere, bilatuz efektu expresibo ezberdinak. Bihar siatuko gara mintzatzen burúz beste mekanismo expresibo hori, zein inglesean ia ez den existitzen. [2549] [>>>]

Eta zér esan ahal dugu burúz prosodiá on inglesezko "izena + izena" patroia?

Ikusi dugu (an [2546]) ze inglesean adjetiboak ez dira joaten normalki kin azentu nagusia, zein kokatu ohi dén an bukaerako izena, justuki nola an gaztelaniazko adjetibo prenominalak, zek jarraitzen dutén ber patroi prosodikoa. Izan ere, soilik an baldintza kontextual bereziak erabiliko litzaké azentu nagusia an adjetiboa, baina ez dirudi ze insulto sorpresiboak kabitzen direnik an baldintza kontextual horiek. Genioenez, halako patroia ez da iruditzen indartsuena xéde sortu insultoak, zeinen indarra optimoki bildu beharko litzaké an adjetiboa, eta optimoki an bukaerako adjetibo bereziki rhematiko bat, nola ikusten dugún an gaztelania (inglesa eta gaztelania konparatzen ari gara an esparru hori).

Gaztelanian ere, bádira insultoak non agertzen zaigún 3 personako adizki jokatu bat, eta non indar prosodikoa joanen dén ki bukaerako objetua, non agertzen dén esapideko informazio rhematikoena; eta báda ere "izena + izena" patroia, non berriro indarra biltzen dén an bukaerako izena, zein izaten dén finena, rhematikoena, bi kasuotan ere optimotuz euren expresibitatea eta efektibitatea.

Eta, inglesean, nón jartzen indar prosodiko nagusia an konposizioak artén bi izen? Kontua ez da iruditzen oso argia, baina saiatu gaitezen esáten zeozer jarraíki oharrak burúz prosodia ganik Ádám Nádasy, titulatuak justuki "Prosody" zein:

eta zeinen arabera egonen liraké bi patroi prosodiko nagusi an inglesezko hitz konposatuak:

• Lehenengoa, adieraziz nagusiki an object relationship, zein dén initially-stressed, nola an "English teacher" (teaches English: object), zein askotan eta nolabait esanda ikus geinkén nola OV erlazio bat, baina aplikatua an "izena + izena", non indarra joanen litzakén ki lehenengo elementua, askotan objetu modukoa eta parte rhematikoena. Dena emanen litzaké an hitz fonologiko bera, oso jarraituki, fonologikoki oso baturik, non bigarren izena egonen litzakén desetresatua.
  

• Bigarrena, adieraziz nagusiki an subject relationship, zein dén finally-stressed, nola an  "English teacher" (she is English, subject), non askotan eta nolabait esanda nagusituko litzakén "adjetibo + izena" patroia, baina aplikatua an "izena + izena", zeintan indar nagusia bilduko litzakén an azken izena on konposizioa. Konposizioa emanen litzake an bi hitz fonologiko, kin azentua an bi elementuak nahiz azentu nagusia egón an bukaerako izena, nola an adjetiboak.
  

Ikusten denez, patroi prosodiko ezberdin horiek balio daiketé xéde ezberdindu estruktura semantikoki oso diferenteak, nola hauek:

• English teacher versus English teacher

• toy factory versus toy soldier

Lehenengo patroi horretan, batzuetan OV modukoan, agertuko liraké gure "3. personako aditz jokatua + objetua", non, hala inglesean nola gaztelanian, enfasia jartzen dén an ber objetua baina an kontrako posizioa:

• screensaver = salvapantallas

• can-opener = abrelatas

eta bigarren patroian aldiz, batzuetan adjetiboen modukoa, hala inglesean nola gaztelanian enfasia jartzen da an kontzeptu ezberdina nahiz an ber posizio finala:

• brick wall  = muro de ladrillos

• toy soldier  = soldado (de) juguete

Hau da:

• aditz modukoetan, egonen litzaké indarra an hasierako objetua (can-opener = abrelatas).
  

• adjetibo modukoetan, indarra legoke an bukaerako izena (brick wall  = muro de ladrillos).

Gauza da ze, inglesezko mekanismo insulto-sortzaile horiek dirá aski inkonsistenteak respektu euren expresibitatea zeren indar nagusia...

• edo ez da jartzen an azken posizioa (nahiz expresioa bihúrtu hitz fonologiko bakarra),
  

• edo ez da jartzen an elementu kontrastiboena (nahiz lehenengo elementua ere eráman azentu sekundarioa),
  

bi kasuetan ere gálduz indarra respektu ordenazio konsistenteki burulehena eta enfasi konsistenteki finalak an elementu rhematikoenak, hala an "aditza + objetua", nola an "izena + adjetiboa" nola finean an "izena + izen rhematikoagoa". Horrek favoretzen dú insultoen sorkuntza an gaztelania, eta orohar favoretzen du sorkuntzá on esapide expresiboak. [2548] [>>>]

Orohar, antzera gertatzen da an konposizioak artén "izena + adjetiboa" nola an konposizioak artén "aditza + izena" edo artén "izena + izena"

Atzokoan argudiatzen genuen ze insultoak kin adjetiboa aurrén euren izena (adjetiboa + izena) ez dira izanen orohar hain efektiboak nola insultoak non adjetiboa kokatzen dén atzén izena (izena + adjetiboa). Izan ere, adjetiboa dá modifikatzailea, eta modifikatzailean egoten dá informazio rhematikoena, zehatzena, alegia informazio ofensibo handiena, justuki hura zein nahi dugún nabarmendu prosodikoki:

• caradura

• craneovacío

Eta, orohar, antzera gertatzen dá an konposizioak artén "aditza + izena" nola genioen an:

• [2523] soplapollas, comemierda, lameculos, robaperas, pagafantas,...  → "aditz jokatua an 3. persona + objetua" (VO estruktura kin objetua an bukaera)

Genioen atzo ze saiatuko ginela aztertzen ea bázeuden arrazoi sintaktikoak zeinekin azaldu zergátik gaztelania izan litekén aberatsagoa eta sortzaileagoa zein inglesa bera an esparrua on hizkera zatarra edota bereziki expresiboa. Eta kontua da ze, esana dugunez, halako hizkeraren gako nagusia izaten dá kargatu ahal izatea indar expresibo guztia edo gehiena an azken hitza, zein izanen litzakén hitz esanguratsuena (hizkera guztietan bukaera oso inportantea da, eta jarraiera irekia ere, baina hizkera bereziki expresiboetan, bihurtzen dá erabakiorra). Hortaz, jarraian saiatu beharko ginake aztertzen zé erraztasunak eskaintzen diren an sintaxi horietako bakoitza (inglesa vs gaztelania) xedé lortu justuki hori: eraman ahal izatea gako-hitza (akaso ondo aurreprestatua) ki azken posizioa on esapide zatarra edo bereziki expresiboa.

Horrelakoxe posizioa lortzen da adibidez an VO hitz-ordena, non elementu rhematikoena ematen dén behinda ondo prestátu bere etorrera bidéz aditza, gutxio rhematikoa. Halako VO ordena potentea zuzenean trasladatu ahalko balitz ki hitz-konposizioa an modu erosoa, horrek seguruena emanen lituzké fruitu onak baldin bestelako arazorik ez balego, eta horixe gertatzen da an gaztelania non báden hitzak sortzeko mekanismo bat non aurrena kokatzen dén aditz jokatu bat an 3. persona (V) eta gero objetu bat (O) zein tipikoki izanen dén esaeraren parte rhematikoena eta egokiena ki bukatu esaera, halan ze naturalitate osoz, zuzen-zuzenean, sortzen dira honelako izendapen zatarrak edota unoretsuak ere:

• soplapollas, comemierda, lameculos, robaperas, pagafantas,...

Mekanismo sortzaile hori bereziki laua da, gehienetan oso hurbilekoa eta oso egokia ki sórtu expresio umoretsuak, izanki arras produktiboa an gaztelania zeren dén oso erraza, zuzena, laua, arina, expresiboa eta efektiboa (eta are afektiboa), kokátuz objetu tipikoki rhematikoena eta esanguratsuena an sintagma-bukaera eta hola lortuz efektu zatar edo umoretsu handia (maximoa ere).

Esan nahi baita ze hor zuzen-zuzenean trasladatzen ari dá esaldiko VO estruktura ki izen-konposizioa, erraztuz halako izen konposatuen formazioa an norabide progresiboa, eta eskáiniz sorrera erraz-erraza eta guztiz efektiboa ki lortu oso hitz zatar edo umoretsuak nahitara, horrela bilakatuz oso mekanismo emankorra an gaztelania. Bihar saiatuko gara ikusten beste zeozer.

eta baita antzekorik gertatzen da an konposizioak artén "izena + izena" nola:

• [2532] caracartón, caranchoa, carachorra, carapito, caramierda, caracandado,...

Duela egun batzuk (ikus [2526]), Borja Odriozola-k  ematen zituén adibideak on esapide konposatu divertigarri-ofensiboak (aráuz kontextua), gehienak kin "aditza an 3. persona + objetua" nola "pintamonas" edo "meapilas", baina horiekin batera agertzen dirá beste pare bat non dugún "izena + izena" nola "bocachancla" edo "perroflauta". Bigarren sail horretan ("izena + izena") agertzen zaigú serie oso emankor eta efektibo bat, zein deskribatu ahal dén nola:

• caracartón, caranchoa, carachorra, carapito, caramierda, caracandado,...
  

hau dá:

• cara + edozer txistoso edo ofensiboa

Halakoak ere (nola "aditza + objetua", an [2526]) izan ahal dirá oso kontrastiboak, divertigarriak edo ofensiboak, eta berriro azpimarratu behar dugu ze euren emankortasun eta efektibitate handia oinarritzen dá an euren hitz-ordena, zeinen azkenean ematen dén elementu rhematikoena, ezustekoena, sorpresiboena, kontrastiboena, komikoena edo ofensiboena, behinda hasieran argi utzí ze mintzo gara burúz "cara" bat.

Bestela, indar expresibo gehiena galtzen da an hasiera inkoherente bat (expresiboki eta informatiboki inkoherentea) zein ez dugún ondo interpretatzen harik jáso esapidearen elementu thematikoa, zein dén justuki "cara-...". Aldiz, "cara-..." aurretik esanda/entzunda prest gaude ki expresatu edo deskodifikatu nolákoa den "cara" hori kin aukerako expresibitate koherentea (askotan handia), lortuz formula emankor eta efektibo bat.

Inglesak tipikoki egiten ditú halako konposizioak an modu buruazkena (regresiboa) kokátuz aurrena elementu sintaktikoki-modifikatzailea, eta bigarrenik elementu sintaktikoki-modifikatua, halan-ze, nahiz izán oso laburrak eta inglesez oso sintetikoak (oso modu bateratuan esanak), orohar halako insultoek galduko duté indar ofensiboa respektu alderantzizko konposizioak non elementu tipikoki rhematikoena (finena, ofensiboena) kokatzen dén an posizio koherentea, esan nahi baita ostén bere oinarri thematikoagoa. [2547] [>>>]

Bolinger (1952): "Because contrastive stress on pre-position would rarely be used in such a situation unless "house" had already figured, verbally, in the conversation."

Genioen atzo burúz ordenazioa artén izena eta adjetiboa an gaztelaniazko insultoak:

..., interpretazio enfatiko ofensiboak (eta neutroak ere) eskatzen dú azentu nagusia an adjetiboa:

• caradúra

edo 

• craneovacío

Bestalde, konsideratzen baditugu insulto batu jarraituak kin adjetiboa aurrén euren izena, nola lirakén:

• duracára

edo 

• vaciocráneo

gauza da ze halako insultoak erabiliko balira (ez baitira erabiltzen), nekez emanen litzaké enfasia an adjetiboa, baizik-ze, kontrara, azentua berez joanen litzake ki izena (nola adierazi berri dugún), non botatako insultoak irabazten duén koherentzia.

Eta zér gertatzen an inglesa, non praktikoki ez diren existitzen adjetibo postnominalak? (ezaguna denez, euren posizioa finkatu baitzen aurrén euren izena: stereotyped position), nón kokatzen da titpikoki azentu kontrastiboa an adjetibo inglesak? Ikus daigun zér dioskun Bolinger-ek (1952):

I have said that the stereotyped position of most English adjectives makes selective contrast impossible except by means of contrastive stress. (...) Now why did he not say l'm looking for a vácant house? Because contrastive stress on pre-position would rarely be used in such a situation unless house had already figured, verbally, in the conversation. Asked Are you looking for a house? or What kind of house are you looking for? he might readily reply l'm looking for a vácant house, but this reply would come, so to speak, at second hand -the sentence would not be of what I term the "first instance," that is, a sentence that can begin a discourse. [Bolinger, 1952:1123]

nondik nabarmendu nahi dugún tituluko esaldia:

Because contrastive stress on pre-position would rarely be used in such a situation unless house had already figured, verbally, in the conversation.  [Bolinger, 1952:1123]

Esan nahi baita ze inglesean kokatu ahal dá indar kontrastiboa an adjetiboa noiz izena dén nolabaiteko kontextuala, baina ez tipikoki noiz izen hori ez den lehenago agertua an konversazioa, noiz dén puruki rhematikoa. Kasu horretan, indar enfatikoa ez da kokatzen an adjetiboa.

Eta gauza da ze insultoak ez dira izaten oso kontextualak, baizik biziki rhematikoak, sortzaileak, sorpresiboak, halan ze ez genuken espero indar kontrastibo selektiboa an adjetibo prenominala, baizik gehiago indar kontrastibo orokor ez-selektiboa an bukaerako izena, non adjetiboek (eta, orohar, expresioek) galtzen duén bere indarrik gehiena. Horregatik halako konposizio ofensiboak izanen dirá askoz gutxio efektiboak an inglesa zein an gaztelania. Eta horrexegatik askoz gutxiago erabiliko dirá halako expresioak an inglesa respektu gaztelania, eta arlo horretan inglesa izanen dá gutxio sortzailea, gutxio aberatsa. [2546] [>>>]

Bolinger (1952): konparatuz "un hermoso edificio" eta "un edificio hermoso"

Azken sarreretan saiatzen ari gara erantzuten ki galdera hau (an [2537]):

..., dakigunez, adjetiboak inglesez tipikoki kokatzen dira aurrén izena, eta ez atzén izena, halan ze, galdera dá: bi ordena horietarik (eta ceteris paribus, alegia, beste guztia berdin delarik), zéin izanen litzake printzipioz ordena kontrastiboagoa, expresiboagoa, eta tipikoki efektiboagoa xedé sortu eta erabili expresio ofensiboak?

• izena + adjetiboa

ala

• adjetiboa + izena

Printzipioz, orokorrean, zér esan geinke?

edo akaso hobeki, saiatzen ari gara kontrastatzen gure ondorengo erantzuna (an [2538]) kin informazio eta analisi gehigarriak ganik autoreak nola Bolinger (1952).

Ba, ceteris paribus, printzipioz eta orokorrean esan geinke ze adjetiboak konplementatzen dú izena, halan ze, osteko posizioa  (alegia: izena + adjetiboa) dá posizio analitikoa eta koherentea (sintaktikoki, informatiboki eta expresiboki), eta hortaz, moldagarriagoa expresiboki.

Kontrara, aurreko posizioa (alegia: adjetiboa + izena) sintetikoa da, ez da zatika koherentea, eta dena hartu behar da an osotasun bat (esan liteké, holistikoki), zeren adjetiboa ez da ezer ere gabén izena (ez du ezer ere signifikatzen).

Hortaz, ceteris paribus, printzipioz eta orokorrean, "caradura" dá kontrastiboagoa, expresiboagoa eta tipikoki efektiboagoa zein "duracara" eta "cráneo vacío" zeinda "vacío cráneo".

Eta justuki hortik joanen litzaké atzoko analisia ganik Bolinger noiz kontrajartzen dituén aditz aurreko adverbioen interpretazio sintetikoa (as a whole) eta aditz osteko adverbioen interpretazio analitikoa (on either part), halako moduan ze aditz aurreko adverbioek ez lukete eramanen azentu kontrastiboa, bitárten aditz osteko adverbioek eraman ahal luketé azentu kontrastiboa an posizio efektiboena: bukaera. 

Baina adverbioak ez dira adjetiboak, eta orain gure interes nagusia aurkitzen da an adjetiboak, eta oso bereziki an diferentzia kontrastiboa artén adjetiboak zein diren kokatzen aurrén eta atzén euren izenak. Hortaz, pasa gaitezen ki analisia gain adjetiboak an Bolinger (1952), nok justuki aztertzen dituén adjetiboak an inglesa eta gaztelania. Ikus daigun adibidez, hitz hauek:

In un hermoso edificio the speaker has in mind only one building -the phrase is a semantic unit, just like abruptly back away; in un ediftcio hermoso, however, the building is contrasted with others that are not beautiful, just as back away abruptly contrasts one kind of backing away with another kind. [Bolinger, 1952:1121]

Gure ustez, kontu irristakor hauetan, gehiago mintzatu behako ginake gain tendentziak zeinda gain arau zorrotzak (areago, hizkuntzalaritzan hala behar izaten da orohar, zeren ia beti existitzen dira salbuespenak), eta bai, gure ikuspuntutik ere, gaztelaniaz izen aurreko adjetiboek jotzen dute dara interpretazio sintetikoa ("dara...", "darantza...", "daraino...": ikus [820]), sinpleki zatio euren inkoherentzia sintaktiko-semantiko-expresiboa (zein, adjetiboen kasuan, resolvitzen dén oso azkar, zatio euren laburtasuna), antzera nola izen osteko adjetiboek jotzen duté dara interpretazio analitikoa, nahizta baita eman ahal dirén erabiliz prosodia unitario jarraitua, esan nahi baita emánez izena eta adjetiboa nola balira hitz bakar bat, nola an insulto hauek:

• caradura

edo 

• craneovacío

zeintan izena eta adjetiboa bat egin dirén are grafikoki ere (ikus [2535]). Gainera nabarmendu nahi dugu ze, bai halako erabilera batu-jarraituan nola erabilera bananduagoan, interpretazio enfatiko ofensiboak (eta neutroak ere) eskatzen dú azentu nagusia an adjetiboa:

• caradúra

edo 

• craneovacío

Bestalde, konsideratzen baditugu insulto batu jarraituak kin adjetiboa aurrén euren izena, nola lirakén:

• duracára

edo 

• vaciocráneo

gauza da ze halako insultoak erabiliko balira (ez baitira erabiltzen), nekez emanen litzaké enfasia an adjetiboa, baizik-ze, kontrara, azentua berez joanen litzake ki izena (nola adierazi berri dugún), non botatako insultoak irabazten duén koherentzia. [2545] [>>>]