asteazkena, azaroa 06, 2024

Baina, era berean, "poner cara de cartón" izan ahal dá sinpleki expresio ondo efektibo bat, ondo adierazgarria, eta ondo expresiboa ere

Genioén atzo:

... halako esapideak gehiago indartu nahi badira, eman ahal dira an modu analitikoagoa:

  • alde batetik ondo prestatuz eztanda finala (cara de...), 
  • eta bestetik ondo isolatuz elementu rhematikoena an  posizio final hori (... cartóoooon),

xedé eman deiogún expresibitaterik egokituena:

  • cara de... cartooooón, cara de... anchoooooa, cara de.. mieeeeeerda,...
guztiz indartsu, hala nahi bada. Gakoa: bukaera potentea, ondo prestatua + vokalismo irekia (ikus [2528]).

Eta gauza da ze halako esapideek izaten duté euren expresio idiomatiko kidea:

  • poner cara de cartón
  • ser un capullito de alelí
  • ser un alma de cántaro
  • ser un caradura
  • tener la cara muy dura
  • tener la cara más dura que el hormigón
  • tener la cara como el culo
  • salir algo como el culo
  • ...  

Ikus daigun nóla hasten dén ondorengo egunkari-artikulua (idatzia ganik Antonio Lucas kazetaria an EL Mundo egunkaria, 2015), titulatuá justuki "Cara de cartón":

Hor kazetariak erabiltzen ditú zenbait expresio, akaso kin intentzio ofensiboa, nola dirén:

  • ... dueño de unos biorritmos de ameba... 

edo

... cráneo vacío.
zein amaitzen dirén oso egoki (era berean, "caracartón/cara de cartón/cara de cartóoooon" izan ahal dira ofensiboak). Baina, artikuluko "(pon) cara de cartón" hori ez da ofensiboa, baizik sinpleki expresio (idiomatiko) ondo efektibo bat, ondo adierazgarria, eta ondo expresiboa ere. [2534]

asteartea, azaroa 05, 2024

cara de... cartóoooon, cara de... anchoooooa, cara de.. mieeeeeerda,... (Gakoa: bukaera potentea, ondo prestatua + vokalismo irekia)

Genioén atzokoan ze:

... sail horretan ("izena + izena") agertzen zaigú serie oso emankor eta efektibo bat, zein deskribatu ahal dén nola:

  • caracartón, caranchoa, carachorra, carapito, caramierda, caracandado,...

hau dá:

  • cara + edozer txistoso edo ofensiboa

Halakoak ere (nola "aditza + objetua", an [2526]) izan ahal dirá oso kontrastiboak, divertigarriak edo ofensiboak, eta berriro azpimarratu behar dugu ze euren emankortasun eta efektibitate handia oinarritzen dá an euren hitz-ordena, zeinen azkenean ematen dén elementu rhematikoena, ezustekoena, sorpresiboena, kontrastiboena, komikoena edo ofensiboena, behinda hasieran argi utzí ze mintzo gara burúz "cara" bat.

Bai, eta halako esapideak gehiago indartu nahi badira, eman ahal dira an modu analitikoagoa:

  • alde batetik ondo prestatuz eztanda finala (cara de...), 
  • eta bestetik ondo isolatuz elementu rhematikoena an  posizio final hori (... cartóoooon),

xedé eman deiogún expresibitaterik egokituena:

  • cara de... cartooooón, cara de... anchoooooa, cara de.. mieeeeeerda,...
guztiz indartsu, hala nahi bada. Gakoa: bukaera potentea, ondo prestatua + vokalismo irekia (ikus [2528]). [2533] [>>>]

astelehena, azaroa 04, 2024

caracartón, caranchoa, carachorra, carapito, caramierda, caracandado,...

Duela egun batzuk (ikus [2526]), Borja Odriozola-k  ematen zituén adibideak on esapide konposatu divertigarri-ofensiboak (aráuz kontextua), gehienak kin "aditza an 3. persona + objetua" nola "pintamonas" edo "meapilas", baina horiekin batera agertzen dirá beste pare bat non dugún "izena + izena" nola "bocachancla" edo "perroflauta". Bigarren sail horretan ("izena + izena") agertzen zaigú serie oso emankor eta efektibo bat, zein deskribatu ahal dén nola:

  • caracartón, caranchoa, carachorra, carapito, caramierda, caracandado,...

hau dá:

  • cara + edozer txistoso edo ofensiboa

Halakoak ere (nola "aditza + objetua", an [2526]) izan ahal dirá oso kontrastiboak, divertigarriak edo ofensiboak, eta berriro azpimarratu behar dugu ze euren emankortasun eta efektibitate handia oinarritzen dá an euren hitz-ordena, zeinen azkenean ematen dén elementu rhematikoena, ezustekoena, sorpresiboena, kontrastiboena, komikoena edo ofensiboena, behinda hasieran argi utzí ze mintzo gara burúz "cara" bat.

Bestela, indar expresibo gehiena galtzen da an hasiera inkoherente bat (expresiboki eta informatiboki inkoherentea) zein ez dugún ondo interpretatzen harik jáso esapidearen elementu thematikoa, zein dén justuki "cara-...". Aldiz, "cara-..." aurretik esanda/entzunda prest gaude ki expresatu edo deskodifikatu nolákoa den "cara" hori kin aukerako expresibitate koherentea (askotan handia), lortuz formula emankor eta efektibo bat. [2532] [>>>]

igandea, azaroa 03, 2024

Eta hor dugú romantze nafarra ere, Nafarroan sortua, barnén continuum dialektal romantze bat

Herenegun mintzo ginen burúz romantze errioxarra, testigatua an Kukullagako glosak, bitárten atzokoan mintzo ginén gain gaztelania bera, zeinen lehenengo testigantzak konsideratzen dírén Valpuestako Kartularioak:

Gaur egun, gaztelaniaren beraren lehenengo testigantzak konsideratzen dirá Valpuestako kartularioak, zeintaz mintzo dén EHUko Emiliana Ramos an bere "Sobre la lengua romance patrimonial En Álava (siglos V al XI): La aportación de la arqueología" (2017):

De ahí que la excepcionalidad de los cartularios de Valpuesta, vinculados al área alavesa occidental, haya puesto en valor esa zona geográfica para la historia de la lengua española y haya establecido como irrefutable la continuidad latino-romance en esa franja conectada con el extremo occidental de Vizcaya, con el este de la actual provincia de Cantabria y con las Merindades burgalesas. [Ramos, 2017:306]

Mintzo gara burúz irrefutabilitatea on gaztelaniaren sorrera (ez soilik existentzia, baizik sorrera bera) barnén mugak on gaur egungo Euskal Herria ere. Errepikatzen dut, mintzo gara burúz gaztelaniaren sorrera bera.

Eta gaur aipatu nahi genuké beste romantze bat, romantze nafarra, zeintaz mintzatu ginén an:

Jasotzen genuén, hemen, ondorengo textua ganik Inés Fernández-Ordóñez an "Alfonso X el Sabio en la historia del español" (2004, klikatu gain irudia ki irakurri hobeki):

En la época de Teobaldo I (1234-1253), todos los documentos regios están en romance desde 1244, ...
Esan nahi bata ze XIII. mendean Nafarroako Erreinua izan zén are aintzindaria ("o incluso adelantada") an erabilerá on romantzea an bere dokumentazio idatzia. Mende horretan, romantzea zén continuum dialektal bat non sailkatu ahal dirén zenbait aldaera. Eta zéin ziren aldaera horiek? Inés Fernández-Ordóñez-ek diosku an bere "Alfonso X el Sabio en la historia del español" (2004):

... hasta el castellano oriental de Alava, La Rioja y Soria, de rasgos lingüísticos de estirpe navarra. En el reino de Navarra, aparte de vascuence, también se hablaba una modalidad lingüística navarro-aragonesa, ... [Inés Fernández-Ordóñez, 2004]

Esan nahi baita ze, XIII. mendearen hasieran, continuum romantze horrek bázuén ekialdeko aldaera bat an (zonaldeak on) Araba, Errioxa eta Soria (de estirpe navarra), eta orobat bázen modalitate linguistiko navarro-aragonesa bat.

Beraz, hor dugú romantze nafarra ere, Nafarroan ere sortua, eta...

... el castellano oriental de Alava, La Rioja y Soria, de rasgos lingüísticos de estirpe navarra. [Inés Fernández-Ordóñez, 2004]

eta non:

En realidad, todas estas variedades constituían al norte un continuum dialectal,... [Inés Fernández-Ordóñez, 2004]
Continuum dialektal romantze bat. [2531] [>>>]

larunbata, azaroa 02, 2024

Emiliana Ramos (2017): "... los cartularios de Valpuesta, vinculados al área alavesa occidental,... haya establecido como irrefutable la continuidad latino-romance en esa franja conectada con el extremo occidental de Vizcaya, con el este de la actual provincia de Cantabria y con las Merindades burgalesas."

Galdetzen genuen an atzoko sarreraren bukaera:

Bestalde, galdetzen dugu: zéin konsideratzen dira gaur egun, gaztelaniaren lehenengo testigantzak? Nón daude?
Gaur egun, gaztelaniaren beraren lehenengo testigantzak konsideratzen dirá Valpuestako kartularioak, zeintaz mintzo dén EHUko Emiliana Ramos an bere "Sobre la lengua romance patrimonial En Álava (siglos V al XI): La aportación de la arqueología" (2017):

De ahí que la excepcionalidad de los cartularios de Valpuesta, vinculados al área alavesa occidental, haya puesto en valor esa zona geográfica para la historia de la lengua española y haya establecido como irrefutable la continuidad latino-romance en esa franja conectada con el extremo occidental de Vizcaya, con el este de la actual provincia de Cantabria y con las Merindades burgalesas. [Ramos, 2017:306]

Mintzo gara burúz irrefutabilitatea on gaztelaniaren sorrera (ez soilik existentzia, baizik sorrera bera) barnén mugak on gaur egungo Euskal Herria ere. Errepikatzen dut, mintzo gara burúz gaztelaniaren sorrera bera. [2530]

ostirala, azaroa 01, 2024

García Turza eta Muro (1992): "... del romance riojano primitivo y, más exactamente, del habla altorriojana, embrión o ingrediente básico del complejo dialectal que conformará el castellano,..."

Atzokoan aipatzen genuén euskararen eragin posiblea gain gaztelania an bere vokalismoa (hau ere askotan aipatua):

Gaztelanian asko erabiltzen dira vokalak an silaba aski sinpleak, errazak, lauak, irekiak eta oso argiak. Biraoetan ere, edota umorean edota edozertan mantentzen dá halako sonoritatea, oinarritua an bere vokalismo irekia eta maizkoa (basikoki euskararen vokalismo berdina, nondik seguruena heredatuko zuén zerbait baino gehiago). 

Eta nola gustatzen zaigún justifikatzea zeina (adieraziz "lo que") esaten dugún, aipatu nahi genuke konexio bat artén gaztelania eta euskara: dialekto romantze errioxarra, zeinen hiztun asko izanen zirén euskaldunak ere, eta zein, dirudienez, izan zitekén osagaietako bat an sorrera on gaztelania, aráuz Claudio García Turza (gaztelaniaren akademikoa eta ikerlaria on gaztelaniaren historia) eta Miguel Ángel Muro:

7. En conclusión, la lengua de las Glosas, manifestación notable del romance riojano primitivo y, más exactamente, del habla altorriojana, embrión o ingrediente básico del complejo dialectal que conformará el castellano, revela la confluencia de formas que representan diversos estados de evolución; el texto, como hemos visto, refleja la existencia de una contienda entre posibilidades diferentes: diptongación / grados distintos de desinencias del perfecto, presencia / ausencia de -e final, etc. Sin embargo, frente a esa impresión de anarquía formal (que viene reforzada, a nuestro juicio, por la potente reacción culta latinizante ejercida por el sistema escrito) hay una transparente tendencia a uniformarse en torno a una norma; una norma elaborada y profundamente enraizada en tierras riojanas y que en muchos aspectos coincidía con la que por los mismos años estaba modelando y caracterizando a los dialectos navarro y aragonés. [García Turza eta Muro, "Glosas Emilianenses", 1992]

Egonen litzake, beraz, euskararen eragin indirekto bat gain gaztelania, bidéz dialekto romantze errioxarra, zeinen hiztunak izanen zirén elebidunak (euskaldunak). Honela azaltzen du puntu hori J. Javier Mangado Martínez doktoreak, zeinen tesi-zuzendaria izan zén goragoko García Turza akademikoa bera:

En aquella época se hablaba euskera en parte de la Rioja, en la zona de San Millán, sin duda. [Mangado Martínez, "El nacimiento del castellano", Biblioteca Gonzalo de Berceo]

Beraz, hor izanen genuke konexio bat, alde batetik direktoa (gain dialekto errioxarra) eta bestetik indirektoa (gain gaztelania), artén euskara eta gaztelania bidéz dialekto errioxarra, zein, antza denez, aspektu askotan bat etorriko zen kin dialekto romantze nafarra ere

Bestalde, galdetzen dugu: zéin konsideratzen dira gaur egun, gaztelaniaren lehenengo testigantzak? Nón daude? Bihar saiatuko gara. [2529] [>>>]