Euskaltzaindia (1993): "Euskara batuan lehenbiziko laurak bakarrik aukeratu baldin badira ere,..."

Josu Lavin-ek galdetú:

Ez dut uste, oker egon nintequeenarren, Euscalçaindiac ez duenic permittitzen egin aditza erabilcea ezan aditzaren ordez:

eman dieçadaçun nahi dut
=> eman deguidaçun nahi dut

EGIN paradigma erabil liteque EZANen ordez edo batera.

Oker nago?

Dio Euskaltzaindia-k an bere "Euskal Gramatika Laburra: Perpaus Bakuna" (1993:258):

Esan nahi baita ze Euskaltzaindia-k aukeratu zituén laguntzaile hauek: "izan", "*edun", "*edin" eta "*ezan"; eta, justuki "egin" laguntzailea ez dela aukera batua.

Zehatzago, Euskaltzaindia-k aukeratu zituén "dieza[dazun]" singularrak eta "diezazki[dazun]" pluralak ordezta saiátu konpatibilizatzen "egin" eta "*ezan" arartez forma guztiz bateragarriak nola "dei[dazun]" eta "dezai[dazun]" singularrak ("-za-" jarrita, edo ez), kontuan hartúz, gainera, ze, "nor-nori-nork" subjuntibo horretan, konkordantzia pluralak izan beharko liraké soilik aukera bat. [907] [>>>]

Etxaide burúz Agirre Asteasukoa: "..., eskuarki EGU aditz-erroa darabilkigu"

Nahizta egungo asteasuar famatuenak ez duen erabiltzen "egin" laguntzailea an bere obrak (afin emán, hemen edo han, "nor-nori-nork" transitibo subjuntibo labur bat nola "deion"), gauza da ze, duela ez hainbeste, beste asteasuar famatu batek, Agirre Asteasukoak, normalitate handienaz erabiltzen zuén "egin" laguntzaile hori, agerian utziz nóla aldatu ahal diren erabilerak.

Yon Etxaide-k (an bere "'(e)za' aditz-erroa datiboko aditz-jokoetan autoreetan zehar", 1984) honela aurkezten dú Agirre Asteasukoa (1984:632):

Esan nahi baita ze ari gara burúz idazle bat zein den giputz-klasikotan on-onenetakoa [...], ezpairik gabe. Eta gauza da ze, diogunez, gipuzkeraren klasiko on-onenetako horrek eskuarki erabiltzen zuén "egin" laguntzailea (Etxaide, 1984:636):

Ikus, ondoren, erabilera batzuk (1984:633):

Horrá hor aldaketa linguistikoa. [904] [>>>]

Kardaberaz hernaniarrak erabili zuén batzutan 'egin' laguntzailea an bere 'Ama veneragarri Josefa'

Aurreko sarrera batean mintzatu gara burúz nolabaiteko espezializazioa on "*egin" eta "egin" an erabilera ezberdinak. Zehatzago, Céline Moulon hizkuntzalariak ezberdintzen ditú honako hiru joerak an erabilera espezializatu hori ("Perifrasi zaharra mendebalde eta erdialdeko euskara zaharrean: azterketa kuantifikatiboa eta proposamen berria", 2007:100):

Lehenengoan, "*ezan" laguntzailea ez zen erabilikó baizik an "nor-nork", eta hor, batera kin "egin". Bigarrenean "egin" ez zen erabiliko baizik an "nor-nori-nork", eta hor, batera kin "*egin". Hirugarrenean, praktikoki soilik erabiliko litzaké "*egin": horren adibide, Moulon-ek jartzen dú Kardaberaz hernaniarra, aipatuz autore horren "Cristavaren bicitza" (1744). Edonola ere, Yon Etxaide-k aipatzen dú Kardaberaz-en beste liburu bat, "Ama veneragarri Josefa" (1882), nondik jasotzen dituén, adibidez, ondoko adibideok kin "egin" laguntzailea:

Hor ikusten dugu ze, idazle hernaniarrak ere erabili zuén "egin" laguntzailea, noizbait bederen. Ikus erabilera horietako bat (1882:180):

"zegion" horren konkordatzia pluralean Kardaberaz-ek erabiltzen dú "zegiozkan" ordezta "zegizkion". [903] [>>>]

Yon Etxaide buruz 'egin' laguntzailea: "Gipuzkoa'n zabalduena zegoena" (respektu 'ezan')

Atzoko sarreran aipatzen genuén Yon Etxaide-ren artikulua titulatzén "'(e)za' aditz-erroa datiboko aditz-jokoetan autoreetan zehar" (1984), non, tituluak berak dioenez, ezagutu ahal dugu nóla erabili zituztén hainbat autorek "*ezan" eta "egin" laguntzaileak an euren paradigma datiboa. Han aurkitzen ditugú, adibidez, ondorengo erabilerak ganik Crispin Beobide azpeitirra (1848-1891), zein, beste askok bezala, erabiltzen zuén "egin" laguntzailea, bere kasuan gehien-gehienetan (Etxaide, 1984:636):

Eta gauza da ze Yon Etxaide-k honako oharra gehitzen dio ki autore hau (Etxaide, 1984:638):

Hortaz, Yon Etxaide-k (1848-1891) diosku ze Beobide azpeitiarrak eskuarki -egi- aditz-gunera jotzen du, bere bizigaraian Gipuzkoa'n zabalduena zegoena (eta ez "ezan"). Edonola ere, gauza da ze, neurri handiagoan edo txikiagoan, oro har biak erabiltzen ziren, bai "ezan" eta baita "egin" ere. [902] [>>>]

'egin' eta '*ezan' an erabilerá on Otxoa Arin ordiziarra

Aurreko sarrera batean ikusi dugu nóla Uztapide bersolariak bere "Lehengo egunak gogoan" liburuan (1975) erabiltzen zuén "deiodan" eta "dezaioten", esan nahi baita "dei-" eta "dezai-", biak ere. Eta, esango nuke ze, azken mendeotako gipuzkeran hórixe izan dela araua, gehiago ze salbuespena. Ikus, adibidez, zér dioskun Yon Etxaide ikerlariak burúz Josepe Otxoa Arin ordiziarra (1672-1743) an bere artikulua titulatzén "'(e)za' aditz-erroa datiboko aditz-jokoetan autoreetan zehar" (1982):

Dakuskegunez, Otxoa-Arin'ek ZA eta EGI edo EI aditz-erroak darabilzki: dio-ZA-gula, d-El-gun, b-EGI-o. [Etxaide, 1982:661]

Gehiago sakonduta, esan behar da ze erabilera horiek erakusten zutén espezializazio-graduren bat: adibidez, Otxoa Arin-ek gehienbat erabiltzen zuén "egin" adizkiak, baina "nor-nork" saileko pluraletan erabiliko zuén "*ezan", denetan salbu eta kasu batean, antzera nola "nor-nori-nork" singular-pluraletan erabiliko zuén "egin", eta baita denetan salbu eta kasu batean. Hala diosku Célin Mounole-k an bere "Perifrasi zaharra mendebalde eta erdialdeko euskara zaharrean: azterketa kuantifikatiboa eta proposamen berria" (2007:98):

Edonola ere, "egin" edo "*ezan" biak ere erabiltzen ditu (finean "egin" edo "*ezan" ez dirá baizik bi aditz gehiago, zein diren erabiltzen an funtzio laguntzailea). Amaitzeko, gogoratu ze Ordizia ez dago an Deba arroa, ezta Urolaldean ere, baizik an bailara on Oria ibaia. [901] [>>>]