Ensunza (2001) burúz Nabarriztarra (1932): "Laburbilduz..."

Azken sarreretan egon gará  ikusten zéin ziren novedadeak zein Nabarriztarra-k propósatu an bere "Zenbakiztija. Lenengo mallea" ti 1932. Bere aldetik, Martxel Ensunza-k (2001) honela laburbiltzen digú aritmetika horren ekarria:

Laburbilduz, oinarrizko eragiketak adierazteko erabili ohi diren sinboloen irakurketarako, ondoko proposamenak egin zituen: 

+  "ta", "eta" 

-   "ken" 

x   "tan" edo "bidarr" 

:    "zatitu" 

[Ensunza, 2001:59]

Hor nabari dugu nóla, pixkanaka, esapideak doáz hartzen gerota itxura antzekoagoa ti gaur egungoa, zein den guztiz funtzionala. [2204] [>>>]

Ensunza (2001): "Testu honetan ez da ageri aurrerapen nabarmenik aurrekoarekin konparatuz; are gehiago, ... , zenbait atzerapauso eman zirela esan daiteke."

Atzokoan irakurtzen genuen nóla Martxel Ensunza-k (2001) aipatzen zuén adibidez hurrenkera sintaktiko interesante hau:

"lau ta sei lain hamarr"

zein erabiltzen dén an "Euskal-Zenbakiztia" (1920), baina, hala ere, autoreak eginen dú honako valorazio orokorra gain ekarpena ti liburu hori:

Testu honetan ez da ageri aurrerapen nabarmenik aurrekoarekin konparatuz [hau da, eginez konparazioa kin liburua ti Lopez Mendizabal]; are gehiago, gaur egun dugun ikuspuntutik begiratuta, zenbait atzerapauso eman zirela esan daiteke. [Ensunza, 2001:58]

Bádirudi ze Ensunza-k bigarren aritmetika horretan gehiago ikusten dituela atzerapausuak zein aurrerapuasuak. Obvioki (ikus adibidez sarrera hau) ez gaude ados kin valorazioá ezen textu horretan ez dela ageri aurrerapen nabarmenik respektu aurreko ekarpena ti Lopez Mendizabal, zein jada ezagutzen dugun. 

Zér da ba "ken" erro hori an kenketak, zeini soilik falta zaion ukitu bat ki bihurtu oraingo "ken" isolatu prepositiboa (galdu beharko dú bere aurreko "-tik" ablatiboa)? (ikus sarrera hau) Edo zér dira ba "tol" edo "zat" aukera isolatu prepositiboak an multiplikazioa eta zatiketa? (ikus adibidez sarrera hau), edo "lain" aukera desdoblatua? (ikus sarrera hau)

Gure ikuspegitik horiek dirá aurrerapen handiak zein kasu batzuetan ("ken", "zat") aurkitzen dirén oso hurbil ti azken soluzioak zein finean konsolidatuko diren an gure hizkera matematikoa. Eta dena eskér lana on personak nola horiek zek prestatu eta idatzi zutén "Euskal-Zenbakiztia", zeren jakin baitzuten ikusten euskararen behar funtzional horiek hala nola ere bilatzen soluzioak, saiatuz ematen aurrerapusuak, gradualki baina an norabide ona. [2193] [>>>]

Ensunza (2001): "..., 'dira' eta 'lain' horiek normalean erabiliko ez genukeen hurrenkeran erabiliz."

Atzoko sarreraren harian, Martxel Ensunza-k, bere tesian ("Ikur eta zeinu bidezko adierazpen matematiko-fisikoen irakurbidea", 2001, zeintaz jada mintzatu ginén hemen), oinohar batean komentatzen du ze "bi ta bi dira lau" eta "lau ta sei lain hamarr" sortzen dirá ti lekúaldatu lehenengoan aditza ("dira") eta bigarrenean postposizioa ("lain") ki posizio ez-ohikoak:

..., dira eta lain horiek normalean erabiliko ez genukeen hurrenkeran erabiliz. [Ensunza, 2001]

Eta gauza da ze, alde batetik, "da" edo "dira" edota, orohar, aditz aurreratuak izaten dirá ondo normalak an funtzio zehaztailea (foku zehaztailea), esan nahi baitá noiz bereziki zehaztu nahi dugún zerbait: ez soilik deskribatu, baizik zehaztu, eta erákutsi ze zehazten ari gara (gutxienez zenbait hizkeratan eta baita estandarrean ere).

Atzo etorri zirén zortzi.

Horrez gain, eta bestaldetik, "lain" postposizioa desdoblatu da, geldituz soildua an posizio aurreratu hori (gabé inguruko batere morfologiarik: "lau ta sei lain hamarr"), eta horrela ahalbidetuz irakurketa prepositibo eroso eta funtzional bat. Horrela joaten dira lantzén aurrerabideak, garabideak, zein ez diren baizik euskararen beraren mekanismoak, mekanismo propialak bezain universalak. [2192] [>>>]