ostirala, apirila 16, 2021

Laburbilduz, japonieran aski gardenki ikus daikegu oso sintaxi buruazken rigidoa

Aurreko post batzuetan (ikus hemen, hemen, hemen, hemen eta hemen) ibili gara aztertzen nolákoa den japoniera sintaktikoki, eta dirudienez:

  • Erabilera idatzia izanen litzake oso-oso buruazken zurruna: hor sartzen dirá ikas-liburuak, liburu orokorrak, literatura, egunkariak, aldizkariak, inprimaki, iragarki eta idatzi guztiak.
  • Erabilera mintzatu ez dialogatua izanen litzaké oso-oso buruazken zurruna: hor sartzen dirá notiziario guztiak, telebistakoak, irratikoak, irakasteko diskurso guztiak, maila guztietan, hitzaldiak, konferentziak, relatoak, kontakizunak eta edozein diskurso zein ez den dialogatua.
  • Erabilera mintzatu dialogatua ere oso zurruna: pensatzekoa da ze zénbat-eta formalagoa izán elkarrizketa bat, háinbat zurrunagoa ere izanen dela bere sintaxia, baina edonola ere, daukagu datuá ezen oso elkarrizketa kolokialetan (esan nahi baitá arten persona oso lagunak kin kontextu amankomun zabal handia), intonazio-unitate postverbal potentzialki rhematikoak ez lirake pasako ti %5 bat, eta horien barruan, portzentajeá e IUak kin elementu fokalak izanen litzaké oso-oso baxua (halako material rhematiko postverbalak hasiera bat dira, eta asko baloratu behar dira, baina, bestalde, ez dira baizik hasiera-hasiera e bide sintaktiko garatzailea).

Hortaz, aski gardenki ikus daikegu oso sintaxi buruazken rigidoa, zeinen eragin informatibo-expresiboa izanen dá ondo nabarmena an praktikoki manifestazio linguistiko guztiak, eta oso bereziki an manifestazio exigenteenak. Horretaz mintzo ginen hemen noiz genioen:

Baina, genioenez, halako dislokazioekin ere, eredua dá ikaragarri zurruna, oso-oso buruazkena, areago: itogarriki SOV-buruazkena, halan-ze japoniera mintzatzen da oso zatika, oso ez-jarraituki, egínez mila eta bat pausa planifikatzaile-prozesatzaile, ordainduz prezio handi-handia an matizazio expresiboa e euren esanak, ... ia esaldi bakoitzean, ia sintagma bakoitzean, etengabe.
Hurrengo sarreretan zentratuko gará ez hainbeste an aspektu sintaktikoak nola an aspektu informatibo-intonatibo-expresiboak, zein, argudiatzen saiatuko garenez, finean derivatzen dirá, nagusiki, ti sintaxia. []

Etiketak:

astelehena, apirila 05, 2021

Japoniera: itogarriki SOV-buruazkena

 Zenioén Bittor:

 • Ez daude, nire uste apalean, hizkuntzak salbuespenik gabe eta absolutuki direnak BURUAZKENAK –eta ez bereziki euskara– (guztietan aplikatzen ahal direlako, besteak beste eufemistikoki AFTER THOUGHTS-eta deitu ohi diren estrategiak, hainbat osagai, noski ERREMATIKO izango direnak, ERREMATIKO, bai, ez naiz nahasi, ahalbidetuz esaldi amaieran IU independenteak).

Genioén hemen:

Sintaxi regresiborik regresiboena litzaké OVS-buruazkena, zein litzaken are buruazkenagoa zein SOV-buruazkena (gauza da ze sujetua ondo konsidera liteke buruá e bere predikatua, nagusiki zeren burua dá referentea [zértaz], bitarten predikatua dén referentzia [zér]). Baina, ordena hori háin da, nola esan, kontextuala, ze ez da batere-batere funtzionala azpi baldintza orokorrak (zeinen artean sartzen dirá, dakigunez, baldintza exigenteak); horrexegatik bide da hain urria eta agertzen da hain lokalizatua an inguruak non baldintza komunikatiboak oso kontextualak diren.

Hortaz, hóri litzake sintaxi regresiborik regresiboena: ordena OVS-buruazkena. Baina, genioenez, oso sintaxi real gutxi existitzen dira kin ezaugarri horiek (ikus hemen edo hemen), justuki zatio euren funtzionalitate oso mugatua ki egoera oso kontextualak, non gehienetan sujetua ez den emanen. Horrela, behar komunikatiboak handitu ahala, sintaxiak joango dira bilatzen ordena funtzionalagoak

Bestalde dauzkagu sintaxi SOV-buruazkenak, non daukagun:

  • ordena SOV ez-markatua, neutroa, non, bereziki aditza eta objetua eman ahal diren jarraituki, pausagabe, jarriz azentu neutro orokorra an objetua, halan-ze esaldian interpretatu liteke foku zabala (esaldi osokoa, predikatu mailakoa edo agumentu mailakoa gain objetua, zein ez litzaken enfatikoa). 
  • baliabide sintaktiko buruazkenak (posposizioak eta nexu koordinanteak eta subordinanteak).

Bestalde, mintzo zara buruz:

...hizkuntzak salbuespenik gabe eta absolutuki direnak BURUAZKENAK...

noiz, esana dugunez, nekez aurkituko da linguistikan zérbait zein dén "salbuespenik gabe eta absolutuki" ezer ez. Baina bádira tendentzia argiak, oso-oso argiak. Nola genioén adibidez, hemen:

Linguistikan nekez emanen dira lege orokorrak: kasuistiká izaten da hain handia non (ia) beti existituko dira salbuespenak ki edozein arau zein proposa dezagun. Baina, bádira tendentziak, tendentzia argiak, tendentzia sendoak, ...

Eta, bai, bádira munduan sintaxi SOV-buruazken oso rigidoak edo zurrunak, zein dutén kokatzen (ia) beti aditza an bukaera e esaldia eta (ia) soilik erabiltzen dituzten baliabide sintaktiko buruzakenak. Adibidez, japoniera, non:

1.: erabilera ez-dialogatuan, sintaxia dá (ia) guztiz SOV-buruazkena, eta

2.: dialogoetan ere, oso-oso sintaxi zurruna da, nahiz hor bádauden salbuespen gehiago, zein izaten dirá edo:

  • atzeratutako material oso thematikoa, oso eskuragarria, zein emanen den deazentuatua eta pausagabe; edo 
  • pausa baten osteko materiala, zeinen intentzio komunikatiboa anitzagoa baita (rhematikoa ere), nahiz izaten dén referentziala, atentzioa deitzekoa, ahaztutako zerbait ematekoa, argigarria, informazioa zabaltzekoa, ...

Baina, genioenez, halako dislokazioekin ere, eredua dá ikaragarri zurruna, oso-oso buruazkena, areago: itogarriki SOV-buruazkena, halan-ze japoniera mintzatzen da oso zatika, oso ez-jarraituki, egínez mila eta bat pausa planifikatzaile-prozesatzaile, ordainduz prezio handi-handia an matizazio expresiboa e euren esanak, ... ia esaldi bakoitzean, ia sintagma bakoitzean, etengabe. []

Etiketak: , ,

osteguna, urtarrila 03, 2019

¿Zergatik galdu beharko genuke aukerá ki erabili "ze" konpletiboa gabé "-(e)la" subordinazio-marka?

Genioen hemen nóla ezik baliabidea zén euskal baratzeko fruitu eder bat (alegia: ez + partitiboa), zeinen aitzineko erabilera semantikoa eta sintaktikoa joango zen zabaltzen ki beste erabilera semantiko eta sintaktiko ezberdin (arartez dislokazio sintaktikoak eta desplazamendu semantikoak), zeinen artean (sarrera hartan) komentatzen genuen bere erabilera semantikoki konparatiboa eta sintaktikoki prepositiboa (Aroztegian butz egin zak lein ezik burña . [A EY III, 174]).

Hortaz, diogunez, anitz izan dira baliabide horren erabilerak an bere aldaera formal ezberdinak (ezik, ezen, eze, ezin, ezi, ze), hala nola adibidez bere erabilera semantikoki konpletiboa eta sintaktikoki burulehen eta subordinazio-markarik gabekoa, esan nahi baita gabé -(e)la. Ikus Orotariko Euskal Hizegia:

Ezik. (Sin -(e)la) [Esan nahi baita: En oraciones completivas sin -(e)la) en el verbo auxiliar]: Esan zion, ezik, nere lurrean nago oraindik. Izt C 123. Nik esan ta zuk jakin / biazu ezikan, / lau andregai dakazkit / artu nai ezikan. Bil 75. [Orotariko Euskal Hiztegia]
Hori, jakina, da beste aukera bat, zein baliatu daiteke afinda moldatu diskursoa nola nahiago dugun.

¿Zergatik galdu beharko genuke aukera hori?

¿Zergatik galdu beharko genuke aukerá ki erabili ze konpletiboa gabé -(e)la subordinazio-marka? []

Etiketak: , ,

astelehena, abendua 17, 2018

Mekanismoa on atonazioa e galdetzaileak, adverbioek edota izenordainek sortzen dituzté erlatiboak, preposizioak eta artikuluak

Aurreko sarreran ikusten genuen zéin zen bide tipikoa nondik sortu artikulu definituak (atonoak) tika erakusleak (tonikoak). Eta gauza da ze prozesu horrek bádu analogia argia kin sorrera e erlatibo murriztaileak, nola zein (atonoak), ti euren kide galdetzaileak (tonikoak):
Ikus: Mekanismo propioak: zeharkako galderak an sorrera e zenbait eraikuntza erlativo
Edo orobat kin sorrera e zenbait preposizio (atono), nola "in" (edo, antzera, "an") ti euren pareko adverbioak (tonikoak):
Ikus: Nóla sortu zen "in" preposizioa, nondik etorriko ziren "in" edo "en". Eta antzera ere "an".
Izan ere, prozesuaren finean dá gertatzen reanalisi sintaktiko bat (erakuslea nola artikulu, galdetzailea nola nexu erlatibo, adverbioa nola preposizio), zein den islatzen fonologikoki an atonizazioa on erakuslea, galdetzailea edo adverbioa.

Gogora dezagun eskematikoki zéin izanen zen prozesua nondik sortuko ziren nexu erlatiboak ti galdetzaileak: 
1:  Erlatibo korrelatiboa (galdera-erantzuna):
1.1: Zuzeneko galdera:

Zéin lagun etorri ziren atzo? Lagun horiek etorri dira gaur ere.
1.2: Zeharkako galdera, nondik etorriko litzake "-n" subordinazio-marka:

Zéin lagun etorri ziren atzo, eta lagun horiek etorri dira gaur ere.
2: Erlatibo anaforikoa:
2.1: Erlatibo oraindik tonikoa:
Gaur etorri dira lagun horiek, zéin etorri ziren atzo.
2.2: Erlatibo jada atonoa:
Gaur etorri dira lagun horiek zein etorri ziren atzo.
Ohartu ze, jatorriz behintzat, perpaus erlatiboaren aditzak joko luke ki kokatu justuki atze nexu erlatiboa, lein-ze atzerago.

Bestalde, komentatu ze, erlatiboen kasuan, bilakaera dá zerbait konplexuagoa ezez artikuluetan; izan ere, aurrena gertatzen da birrordenazio sintaktiko bat (dislokazio bat) ki kokatu galdetzailea an posizio anaforikoa (pausu hau ez da beharrezkoa an bilakaera e artikuluak zeren hasieratik ondo kokatuak dira), eta gero dator birranalisia, zein, diogunez, den islatzen an atonazioa on galdetzailea. []

Etiketak: , , , , ,

astelehena, urria 15, 2018

Zenbat eta pospositiboki sintetikoagoa izan elementu sintaktiko bat, hainbat zailagoa bere dislokazio prepositiboa, logikoki

Berriki (herenegungo sarreran) aipatu dugu "dislokazio" terminoa afin azaldu evoluzio sintaktikoa zeintan "in" adverbioa hasiko zen lotzen estukiago kin izenak, hala pre nola pospositiboki, eta kin aditza, prepositiboki:
Una frase como speluncam in currunt significaba “corren adentro, a la cueva”, con el tiempo, sin embargo, se produjo una dislocación relacionándose el adverbio in ya con el verbo, con lo cual surgió el compuesto incurro, ya con el sustantivo del cual se convirtió en un determinante, asumiendo, pues, el papel de posposición (speluncam in) o, y es el caso más frecuente en latín, de preposición (in speluncam). Así, pues, una misma partícula podía usarse como adverbio, preverbio y preposición. [M. Bassols de Climent, Sintaxis Latina, 10. edizioa, Consejo Superior de Investigaciones Cientificas, Madrid, 1992, 144-145. or.]
Gauza da ze adverbioak, hitz aski independenteak izanik, aski aise mugitu edo dislokatu ahal dira ki posizio ezohikoak afin bukatu bilakatzen adibidez preposizio. Antzera ere, beste maila batean, aditz-osagarriak hasi ahal dira dislokatzen ki posizio posverbalak eta bukatu sortzen VO ordenamendu sintaktikoa:
Beraz, modu ezberdinetako dislokazioak ager daitezke an hasiera e-evoluzio sintaktiko oso interesgarriak. Baina, gauza da ze lehenengo urrats hori (dislokazioa) ez da izanen erraza noiz behar den dislokatu elementu bat zein dagoen, nolabait esan, fusionatua ki beste zerbait, nola gertatzen den kin atzizki deklinatiboak (eta, zenbat eta fusionatuago, zailagoa dislokazioa).

Latinean, adibidez, bádira arrastoak e-inesibo pospositibo indoeuroparra ("-ai") zein existitu baitzén lehenago ze orokortu zedin "in" preposizio inesiboa:
La partícula “...-ae” del genitivo latino originalmente fue “...-ai”, es decir el antigüo locativo I. “Rey de Roma” expresado por “Rex romae”, significa en realidad “Rey en Roma”. [Azkue, R.M. Diccionario Vasco-Español-Francés]
Izan ere, aurreneko latinean, artean agertzen da "...–ae" atzizki lokatiboa, nahiz izan fosildua an osagarri oso motz eta errepikatuak nola Romae.

Gauza da ze preposizio inesibo berria ez zen etorriko ti dislokazioa e-atzizki inesibo "-ai". Ez. Hizkuntza indoeuroparrak hor egokituko zuen beste material bat, beste partikula independenteago bat, hain justu "in" adverbioa, afin garatu bere preposizio inesibo ezaguna, bitartean-ze "...–ae" lokatiboak jarraituko zuen azpi erabilera fosilduak harik-eta, finean, desagertu.

Izan ere, zenbat eta pospositiboki sintetikoagoa izan elementu sintaktiko bat, hainbat zailagoa bere dislokazio prepositiboa, logikoki. []

Etiketak: ,

osteguna, urria 19, 2006

F1 -> dislokatua -> F2, baina nekez alderantziz

[Erantzunez a Erramun Gerrikagoitia buruz aurreko mezua.]

Jon Agirre itzultzaileak (Itzulpen Zerbitzu Ofizialeko buru izandakoak) ezin hobeto azalduko digu "F1 -> dislokatua -> F2" mekanismoa, zein den aipatzen hemen. Dio Jon Agirrek:
"Hau da polita (eta ez hori)", zuk diozun bezala, zuzena da, baina ez da zuzen bakarra, zuk ere aditzera ematen duzun bezala. "Polita da hau (eta ez motza)" ere zuzena da. Azken honen esanahia dauka nik idatzitako "hau da polita" esaldiak. Idatziz ezin entonatu, eta diozun bezala entonazioak garrantzi handia du, baina saiatuz gero ea lortzen dugun. Saiatu honela irakurtzen: "hau da... (badakizu zer? ba... benetan) polita", horrela irakurtzea nahi nuke nik zuzentzat jotako "hau da polita" (= hau da' polita).
Hortxe dauzkagu:
  • F1.: "Hau polita da", non "polita-da" dá intonazio-unitate bat (galdegaia dá "polita").
  • DISLOKATUA: "Hau da' polita", non "da" eta "polita" doaz an intonazio-unitate ezberdinak (galdegaia dá "polita" eta ez "hau").
Galdegai-estruktura dislokatu horiek akaso hasiko ziren erabiltzen kin osagarri luzetxo edo konplexutxuak, edo noiz beharko zuten irabazí denbora afin pensatu hobeki nóla eman galdegaia, edo noiz nahiko zioten eman esaldiari halako suspense moduko bat, edo noiz nahiko zuten sartú azalpenezko tarteki bat inter aditza eta galdegaia, ... hau da: egoera berezietan.

Jon Agirrek oso ondo ilustratzen du denbora transizional gehigarri hori zein hiztunak dún hartzen afin erabili nola nahiago duen (normalean bilatuko du bere ideiari ematea formarik egoki eta finduena):
"hau da... (badakizu zer? ba... benetan) polita".
Aurreko tarteki hori ("... badakizu zer? ba... benetan") esplizitatuz gero, gure galdegaia joango zén esaldi-bukaerara (eta, hor, jarraituko zuen izaten galdegai).

Goiko estruktura dislokatu hori ("Hau da' polita" hori) izanen dá, hasiera batean, markatua, arraro samarra, ezohikoa, baina pixkanaka, normal bihurtzen da:
Joskera arruntetik ateratzen dena markatua da; hori zuzena da, eta, ni behintzat, ez nau lotsatzen erabiltzeak. Baina markatua gutxitan erabiltzen da definizioz, ohikoa bihurtzen denean markatua izateari uzten diolako edo.
Horixe da mekanismo sintaktiko sinplea zein Aske-k deskribatu, eta, aurreko mezuan esan bezala, mekanismo horren azken buruko arrazoiak dira komunikatiboak; hain zuzen: osagarri luzeek edo konplexuek edo bereziki landu nahi ditugun horiek dúte eskertzen transizio egoki bat bai kodifikatzean, eta baita deskodifikatzean ere; eta horrexegatik dute joera a joatea atze aditza, zeinek ematen digu informazio estrategikoa bezain sinplea buruz osagarriaren zentzua (adibide argi bat: perpaus deklaratiboak).

Sintaxi progresiboak esanguratsuki laguntzen digu progresatzen an gure kodifikazioa, eta esanguratsuki laguntzen digu prozesatzen gure deskodifikazioa. Jakina, sintaxi horren garapenean, baliabide prepositiboen papera oso inportantea da. [86] []

Etiketak: , , ,