LI(2): Rigorea ondo dago, noiz ez den rigor mortis

Aurreko mezuaren ildoari jarraiki, Ricardo Gómez hizkuntzalariak dio ondorengoa:

Ez, ezin dizut ezer esan, ezta Europa mailan ere. Eta sentitzen dut nitaz espektatiba hobeak bazenituen.

Ez dakit Europan zenbat hizkuntza hitz egin diren, ez dakit zein denbora-tarteri buruz ari zaren, ez dakit hainbat hizkuntzaren daturik, ez dakit hizkuntza asko noiz nola eta zein baldintzatan aldatu diren... hainbeste gauza ez dakit. Eta, larriagoa dena, nork jakin dezakeen ere ez dakit. Zuk badakizu, hari luzatu zeure galderak, ea zorte hobea duzun (ez baitidazu esan galdera horien erantzunak zuk zeuk aztertzeko prest zauden ala ez).

Baina hor arazo bat dago: inork ez du inoiz jakingo Europan zenbat hizkuntza hitz egin diren, eta are gutxiago, zenbat existitu zitezkeen (akaso beste baldintzetan).

Hala ere, badakigu ze gaur egun Europan existitzen dira honako hizkuntz-familiak:

eta badakigu ze, konkretuki familia indoeuroparrean, existitzen dira honako azpifamiliak:

Eta, zer gertatu da historikoki an familia eta azpifamilia horiek respektu euren hitz-ordena? Ezin dugu ezer esan? Rigorea ondo dago, noiz ez den rigor mortis (antzeko esaldia irakurri nion behin tu José Luis Sampedro ekonomilari eta idazlea). Ez al da izango ez duzula ikusi nahi realitatea?

Aurreko mezu batean gogoratzen nizun ze zuk zeuk esan duzu hau:

"Egia bide da, halere, hitz ordenan gehienik --ez bakarrik-- gertatu den aldaketa SOVtik SVOra doana dela; ..."

eta galdetzen nizun: "Nondik atera duzu ideia hori? Ez diguzu esan nahi?". Zuk erantzun honakoa:

Ez da hori kontua. Egia esan, ez naiz gogoratzen artean non kontsultatu nuen zehazki. Nire errua izan zen orduan erreferentzia bat edo lotura bat ez ematea, sentitzen dut.

Dena dela, ziur naiz datu horiek aurkituko dituzula tipologiari buruko oinarrizko bibliografia irakurtzen amaitzen duzunerako ...

Beraz, alde batetik esaten didazu ze ezin da ezer esan inondik inora, eta bestetik esaten didazu ze zure esaldi esanguratsu horren justifikazioa agertuko zait an oinarrizko bibliografia buruz hizkuntz tipologia. Nola liteke?

Bide batez, ¿noiz esan behar diguzu behingoz nondik atera duzun goiko ideia hori? Ez da izango, berriro ere, ezen ez duzu ikusi nahi realitatea? Gero diozu:

Bukatzeko, hemen galderak egitea boladan dagoenez, nik ere egin nahi ditut galdera batzuk. Eta erantzuten ez didazun bitartean, pentsatuko dut eskapismo hutsean zabiltzala eta abar eta abar.

eta galdetzen duzu:

1. Europan, zein herri eta zein baldintzatan pasatu dira ordainketa-balantza positiboa izatetik ordainketa-balantza negatiboa izatera?

2. Europan, zein herri eta zein baldintzatan pasatu dira ordainketa-balantza negatiboa izatetik ordainketa-balantza positiboa izatera?

3. Munduan, zein herri eta zein baldintzatan pasatu dira ordainketa-balantza positiboa izatetik ordainketa-balantza negatiboa izatera?

4. Munduan, zein herri eta zein baldintzatan pasatu dira ordainketa-balantza negatiboa izatetik ordainketa-balantza positiboa izatera?

5. Hori guztia kasualitatea al da?

Zerbait adierazgarria ikus dezaguntzat,  konsideratuko dugu 70eko hamarkada, zeren:

La verdadera aparición del sistema capitalista global llegó en la década de 1970. Los países exportadores de petróleo se unieron en la Unión de Países Exportadores de Petróleo (OPEP) y elevaron el precio del crudo, primero en 1973 desde 1,90 dólares por barril hasta 9,76 dólares por barril, y después en 1979, como reacción a los acontecimientos políticos de Irán e Irak, desde 12,70 dólares hasta 28,76 dólares por barril. Los exportadores de petróleo disfrutaron de súbitos y cuantioso superavits mientras que los países importadores tenían que financiar grandes déficits. [Soros, La crisis del capitalismo global, 139. or.]

Kasu honetan, har dezagun balantza komertziala, eta ikus ditzagun haren gorabeherak:

Hor ikus daiteke petrolioaren shocka, eta baita ikusten da zéin izan diren herrialdeak edo herrialde-taldeak zein pasatu diren egoera batetik bestera (ez kasualidadez!).

Amaitzeko, zenbait hitz hon Chomsky hizkuntzalaria:

The historical report offers some further lessons. ... Two obvious questions arise:

(1) Which countries developed, and which not?

(2) Can we identify some operative factors?

The answer to the first question is fairly clear. Outside of Western Europe, two regions developed: the U.S. and Japan (that is, the two regions that managed to escape European colonization).

Ekonomian bada kontzeptu bat zeinen argitara azaldu daitezke hainbat realitate, eta da boterea. Zientzian, ordea, arrazoia gailendu beharko litzateke (besteak beste, gain boterea), eta gailenduko da, lehenago edo beranduago. [72] [⇶]

Zer da serioa izatea?

Dio Luistxo Fernandez-ek an Sustatu :

Ricardo Gomez-ek Inozente egunean (abenduak 28) idatzitako txantxa bati, are txanta elaboratuagoarekin erantzun zion Lakarrak e-postaz, eta Gomez-ek huraxe argitaratu.

Biak dira EHUko irakasleak, filologo serioak, eta eszeptikoak beste batzuen zenbait saiakera pseudolinguistikoren aurrean:

• batetik euskara preposizioen bidez erreformatu beharko genukeelako uste hori (Jesus Rubioren aldarrikapena, Erramun Gerrikagoitiak zintzo publizitatua).
• bestetik euskararen ahaidetasun eta etimologia inposibleen esparru aberats hori (Josu Naberan da maisu joera honetan).

Lehen kontuarekin egin zuen txantxa Gomez-ek inuzente eguneko mezu honekin: Gabe duda, gaur da egun handia honetan blog, zioen filologo blogariak, euskararen ordena biurrituz. Horren erantzunean irakur daiteke Lakarrarena.

Hauxe izan zen Ricardo Gómez-en textu osoa (nondik Luistxo Fernandez-ek atera baitu esaldi bat):

Asko pentsatu ondoren … erabaki dut ezen tik gaur erabiliko dut euskara prepositiboa. Asko egunetan egon naiz hausnartzen buruz abantailak eta desabantailak eta nago seguro ezen egingo diot mesede handia euskarari.

Badakit ezen hasieran kostatuko zait asko idaztea ondo eta zuzen, baina egingo ditut ahaleginak apurka-apurka hobetzeko.

Gabe duda, gaur da egun handia honetan blog.

Eta hauxe da textua ti Joseba Lakarra (zein Luistxo Fernandez-ek jasotzen baitu bere osotasunean):

naiz poztu ki-bizi kin-zu-erabaki. Ordea tzen-uler da-du ez tik-zergai n-zara koherent euskaldun on oro ala-bez. k-zu k-zeu daki  k-hizkuntza rekiko-tipologia a-harmoniko la-du behar izan? Hots, n-aditza zein n-aditzondo znahi n-gainerako dun-aurrizki. Biba gu! joseba

Bestalde, Luistxo Fernandez-ek berak dio an bere bere bloga:

Gomez, eta bere laguna Joseba Lakarra, filologo serioak dira, eta argumentu onekin ezeztatzen dituzte Josu Naberan bezalakoen pseudotesi absurdoak eta negar- edo barregarriak.

"Nire" tesia da ze diskursoa garatzen da linealki aurrerantza, eta aurrerantza joateko ez dagoela ezer hobeagorik ezi ordena komunikatiboa eta baliabide prepositiboak (esanguratsuki efizienteagoak). Aurreko tesi hori ez da pseudotesi absurdoa eta negar edo barregarria, baizik evidentzia bat zein argumentatu daiteke teorikoki (aurrena gaia, eta gero osagarria) eta praktikoki (konparatu edozein egunkari gaztelaniazkoa eta edozein egunkari euskarazkoa, aztertu itzulpenak, ...).

Ez Gómez-ek, ez Lakarrak, ezta inork ere ez dute orain arte nahi izan debate seriorik: ¿noiz murgildu behar dira an hori debate zinez serioa eta sozialki oso
relebantea buruz desoreka eta estuasun sintaktikoak zein sortzen diren noiz
erabiltzen estruktura eta baliabide pospositiboak? ("euskararen jatorria" ondo da, baina gure gai hau askoz pisuagoa da; edo ez?).

Ni ere naiz EHUko irakaslea eta ikerlaria (gainera doktorea, Gómez ez bezala), eta ni ere lan egiten ari naiz an nire esparrua, zein baita teoria ekonomikoa. Zer uste dute Gómez-ek eta Lakarrak: eurek daukatela ikerketa linguistikoaren monopolioa? Hori ere ez da serioa.

Gure filologo serioek erantzungo al dute ki bost galdera hauek?

• Europan, zéin hizkuntza eta zéin baldintzetan pasatu dira (S)VO izatetik (S)OV izatera?
• Europan, zéin hizkuntza eta zéin baldintzetan pasatu dira (S)OV izatetik (S)VO izatera?

• Munduan, zéin hizkuntza eta zéin baldintzetan pasatu dira (S)VO izatetik (S)OV izatera?
  
• En el mundo, ¿qué lengua y en qué condiciones han pasado del (S)OV al (S)VO ? Munduan, zéin hizkuntza eta zéin baldintzetan pasatu dira (S)OV izatetik (S)VO izatera?
  

• Hori guztia kasualitatea al da?

Itxarongo dut gure filologo serioen erantzuna. Serioski diot. [69] [ ⇶ ]

Ez diote galdera handienari begiratu ere egin nahi!

Ricardo Gómez hizkuntzalariak eskaintzen digu hurrengo aipua (hartua ti Stephen Jay Gould):

Ia-ia esan daiteke zientifiko on bat dela erantzun daitekeen galderarik handiena bereizteko kapaz dena... eta egundokoak ematen duten gai alferrekoak saihesteko kapaz dena.

Karakterizazio horretan inplizitu doa ze existitzen dira galdera batzuk zein baitira handiagoak ezi beste batzuk; eta inkluso eze badira galdera batzuk zein kontsideratu daitezke galdera handienak respektu beste batzuk zein, ondorioz, izanen baitira txikiagoak eta, muturrean, txikienak (edo, aipuari jarraiki, are laferrekoak).

Gauzak horrela, ez da dudarik ezen hizkuntzalaritzan (edo/ta hizkuntz ekonomian) galderarik handiena dá diluzidatzea ea hizkuntza batzuen eboluzio sintaktko deduktiboak eragin ote die hizkuntza horiei abantaila komunikatibo esanguratsua edo ez respektu hizkuntzak zein, arrazoi bategatik edo bestegatik, ez baitute mamitu halako eboluzioa.

Erantzun al daiteke at galdera hori? Bai, izan ere, berdin nola bádauden soluzio komunikatibo hobeagoak eta txarragoak barne hizkuntza bat eta bera, era berean ere egon daitezke soluzio komunikatibo hobeagoak eta txarragoak noiz konparatzen ditugu hizkuntza ezberdinak.

Ikusi beterik ez dago Ricargo Gómezen goiko testuaren hasiera:

Ia-ia esan daiteke zientifiko on bat dela erantzun daitekeen galderarik handiena bereizteko kapaz dena...

Konparatu kin hau:

Casi se puede decir que un buen científico es aquel (que es) capaz de distinguir la pregunta más grande que se pueda responder ...

Ohar gaitezen ze estruktura horren irekitasunak ahalbidetzen digú ematen xehetasun gehiago ere:

Casi se puede decir que un buen científico es aquel (que es) capaz de distinguir grandes preguntas que se puedan responder más allá de toda duda razonable ...

Gero, goiko zitak bádu bigarren partea ere:

Ia-ia esan daiteke zientifiko on bat dela erantzun daitekeen galderarik handiena bereizteko kapaz dena... eta egundokoak ematen duten gai alferrekoak saihesteko kapaz dena.

Uf! Mesedez, konparatu kin ondoko itzulpen literala:

Casi se puede decir que un buen científico es aquel que es capaz de distinguir grandes preguntas que se puedan responder, y que es capaz de evitar temas inútiles de apariencia grande.

edo, gutxixeago literalki:

Casi se puede decir que un buen científico es aquel capaz tanto de distinguir grandes preguntas que se puedan responder, como de evitar temas inútiles de apariencia grande.

Ricardo Gómez-ek onartu beharko luké diferentzia komunikatibo esanguratsua zein, oro har, existitzen baita inter erabiltzea estruktura induktibo-antiinformatiboak, eta erabiltzea estruktura deduktibo-informatiboak (ordena ez baita berdin); bai eta, bide beretik, onartu beharko luke diferentzia komunikatibo esanguratsua zein, oro har, existitzen baita inter hizkuntzak ze aski sistematikoki ordenatzen dituzte euren komunikagaiak an modu induktibo-antiinformatiboa, eta hizkuntzak ze aski sistematikoki ordenatzen dituzte euren komunikagaiak an modu deduktibo-informatiboa.

Nik uste ze goiko aipu hori dá berdin sujerentea nola aplikagarria at euskal hizkuntzalariak ze ikertzen baitute aingeruen sexua noiz-eta euren aurpegien aurrean daukaté arazo, galdera eta erantzun guztien ama (Euskal Herrian gehiago agerian ezi beste inon, seguru asko).

Baina, ez diote galdera handienari begiratu ere egin nahi! [53] [⇶]