astelehena, urria 15, 2018

Zénbat eta postpositiboki sintetikoagoa izán elementu sintaktiko bat, hainbat zailagoa bere dislokazio prepositiboa, logikoki

Berriki (herenegungo sarreran) aipatu dugu "dislokazio" terminoa afin azáldu evoluzio sintaktikoa zeintan "in" adverbioa hasiko zen lotzen estukiago kin izenak, hala pre nola postpositiboki, edota kin aditza, prepositiboki:
Una frase como speluncam in currunt significaba “corren adentro, a la cueva”, con el tiempo, sin embargo, se produjo una dislocación relacionándose el adverbio in ya con el verbo, con lo cual surgió el compuesto incurro, ya con el sustantivo del cual se convirtió en un determinante, asumiendo, pues, el papel de posposición (speluncam in) o, y es el caso más frecuente en latín, de preposición (in speluncam). Así, pues, una misma partícula podía usarse como adverbio, preverbio y preposición [M. Bassols de Climent, "Sintaxis Latina", 1992:144-145]
Gauza da ze adverbioak, hitz aski independenteak izanik, aski aise mugitu edo dislokatu ahal dira ki posizio ezohikoak afin bukátu bilakatzen adibidez preposizio. Antzera ere, beste maila batean, konplementu direktoak hasi ahal dira dislokatzen ki posizio postverbalak eta bukatu sortzen VO ordenamendu sintaktikoa:
Beraz, modu ezberdinetako dislokazioak ager daitezke an hasierá on evoluzio sintaktiko ezberdinak, denak ere oso interesgarriak. Baina, gauza da ze lehenengo urrats hori (dislokazioa) ez da izanen erraza noiz behar den dislokatu elementu bat zein dagoen, nolabait esan, fusionatua ki beste zerbait, nola gertatzen den kin atzizki deklinatiboak (zenbat eta fusionatuago, zailagoa dislokazioa).

Latinean, adibidez, bádira arrastoak on inesibo postpositibo indoeuroparra ("-ai") zein existitu baitzen lehenago ze orokortu zedin "in" preposizio inesiboa:
La partícula “...-ae” del genitivo latino originalmente fue “...-ai”, es decir el antiguo locativo. “Rey de Roma” expresado por “Rex romae”, significa en realidad “Rey en Roma”. [Azkue, R.M., Diccionario Vasco-Español-Francés]
Izan ere, aurreneko latinean aurkitu ahal da "-ae" atzizki lokatiboa, nahiz izan fosildua an osagarri oso motz eta errepikatuak nola "Romae".

Azpimarratu nahi dugu ze latinaren preposizio inesibo berria ez zen etorriko ti dislokazioa on "-ai" atzizki inesiboa. Ez. Hizkuntza indoeuroparrak horretarako egokituko zuén beste material bat, beste partikula bat independenteagoa, hain justu "in" adverbioa (gogoratu atzoko sarrera), bitartean-ze "-ae" lokatibo zaharrak mantenduko zen an erabilera fosilduak harik-eta, finean, deságertu.

Izan ere, zenbat eta postpositiboki sintetikoagoa izán elementu sintaktiko bat, hainbat zailagoa bere dislokazio prepositiboa, logikoki. [365] [>>>]

Etiketak: , ,

larunbata, urria 13, 2018

Nóla sortu zen "in" preposizioa, nondik etorriko ziren "in..." edo "en...". Eta antzera ere doá "an..."

Jaso genuen an gure "Euskararen garabideak" (2002:58-59) ondorengo aipua non Mariano Bassols de Climent hizkuntzalari latinistak deskribatzen zuén hori mekanismoa edo prozesua nondik "in" adverbio indoeuroparra bihurtuko zén preposizio indoeuroparra aurrén pasátu ki hizkuntza germanikoak edota latinoak an forma diferenteak nola "in" edo "en" (ikus adibidez atzoko eta herenegungo sarrerak gain "an" preposizioa):
Las preposiciones son palabras invariables por medio de las cuales se determina y precisa el significado de los casos. En las lenguas en que, como la española, no existen declinaciones, las preposiciones tienen una acepción más amplia, pues se utilizan para señalar el oficio que las palabras desempeñan en la oración. Existe pues una proporción inversa entre el número de preposiciones y el de casos. Los puntos extremos aparecen representados por el indo antiguo (no existen preposiciones) y las lenguas romances (no existen casos). El latín ocupa una posición intermedia.

La lengua latina heredó del i. e. (indoeuropeo) las preposiciones ab, ante, de, ex, in, per, pro, s-ub, s-uper. Derivó de adverbios i. e. (indoeuropeos) las preposiciones post, praeter, subter, contra, y de adverbios propios prope, pone, clam e intus. Pero no sólo los adverbios, sino también formas nominales y verbales pueden, despojándose de su significado material y concreto, convertirse en preposiciones. Pertenencen a esta categoría formas como circa, causa, gratia, beneficio, trans, adversus, etc.

Según hemos ya indicado, la mayoría de las preposiciones incluso las heredadas del i. e. (indoeuropeo) derivan de adverbios. Para comprender este proceso conviene recordar que en un principio los adverbios, que con el tiempo se convirtieron en preposiciones, dependían directamente del verbo y no regían ningun caso. Una frase como speluncam in currunt significaba “corren adentro, a la cueva”, con el tiempo, sin embargo, se produjo una dislocación relacionándose el adverbio in ya con el verbo, con lo cual surgió el compuesto incurro, ya con el sustantivo del cual se convirtió en un determinante, asumiendo, pues, el papel de posposición (speluncam in) o, y es el caso más frecuente en latín, de preposición (in speluncam). Así, pues, una misma partícula podía usarse como adverbio, preverbio y preposición. En latín, sin embargo, quedan sólo tenues vestigios del uso adverbial de las preposiciones. También se restringe hasta casi desaparecer el uso libre de preverbios para modificar el verbo. En realidad sólo subsiste con fuerza el uso de estas partículas como preposiciones o posposiciones. [Bassols de Climent, "Sintaxis Latina", 1992:143-144]
Bistan da ze, gerora, latineko postposizioak ere preposizio bihurtuko ziren an hizkuntza romantzeak nola frantsesa edo gaztelania. Hortaz, labur bilduta, bidea litzaké honelakoa:
  • speluncam in currunt → non daukagún "speluncam" kin bere kasua (dirudienez, "-m" akusatiboa), "in" adverbioa, zeinen esangura litzakén "barru"; eta "currunt" aditz jokatua, alegia "corren".
  • "in currunt" edo "in speluncam" edo "speluncam in" → Hor gertatu zén halako prozesu edo mekanismo sintaktiko bat zeingatik "in" lehengo adverbio hutsa estukiago lotuko zén kin aditza ("in currunt", nondik etorriko zén "incurren") edota kin izena (prepositiboki: "in speluncam"; edo postpositiboki: "speluncam in"). 
  • Gero, inglesez edo gaztelaniaz, kasua galduko da (alegia, "-m"), emanez "in..." edo "en...".
"an" preposizioaren sorrera edo derivazioa antzeko bidetik datorkigu (ikus "an: inesiboa (non)"):
  • etxe hán egon zen → Ustezko protoforma, non dugún "hán" adverbioa.
  • etxean egon zen → Hortxe da sorrerá on kasu inesiboa an bere forma estandar buruazkena.
  • hán etxean egon zen edota egon zen hán etxean → Forma hau euskaran existitzen da (hán etxean), non "hán" den tonikoa
  • egon zen an etxea → Bide horren azken geltokia litzaké "an" atono bihurtzea eta, finean, kasu inesiboa galtzea, geldituz "an...".
Horra, beraz, nóla sortu zen "in" preposizioa, nondik gerora etorriko zirén, adibidez, inglesezko "in..." edo gaztelaniazko "en...". Eta antzera ere doá "an...". [363] [>>>]

Etiketak: , , , ,

asteartea, maiatza 01, 2007

Burúz evoluzioa on hizkuntza latinoa

Egon naiz bilatzen zehaztasunák buruz nola gertatu zen evoluzio sintaktikoá on hizkuntza latinoa (jarraituz hildoá on Josu Lavinen komentario bat), eta aurkitu dut liburu oso interesgarri bat deitzén "An Introduction to Vulgar Latin", idatzia per "a principal authority on Vulgar Latin" [Encyclopedia Britannica]: Charles Hall Grandgent, an 1907.

Harek dio gauzak nola:
The Romance order is simpler and more rational than that of Classic Latin. [30. 0r.]
The modern order is the more logical, proceeding from the known to the unknown. [30. or.]
Horrixe deitzen zaio ordena informatiboa: aurrena gaia, gero osagarria.
The change constitutes a progress in language; all cultivated peoples have made it. It is indigenous in Latin, not imitated from the Greek, which independently effected the same transformation. [31. or.]
Ez dakit zehazki zer esan nahi duen Charles Hall Grandgent-ek noiz dioen: "all cultivated peoples have made it" (aldaketa hori); zeren, aurretik esan digu ze:
The most irrational features of the Classical Latin construction were surely artificial, and were not characteristic of daily speech. [30. or.]
Edozein kasutan, hala hizkuntza xehea nola hizkuntza jasoa joan ziren aldatzen an norabide bera kin ritmo ezberdinak:
The modern order was not abruptly substitued for the old. On the contrary, it is to be found in Latin, with generally increasing frequency, in inscriptions and popular writers, from the earliest texts down, it occurs sporadically also in literary authors, especially in Cicero. [31. or]
Eta gogora dezagun Cicero konsideratu zela eredu. Nik irakurri dut lan bát ti Cicero (De amicitia, edizio elebiduná latina-gaztelania, non estruktura ikusten da argiki), eta hor behintzat, Cicero-ren prosa da ondo modernoa, ondo SVO, ondo progresiboa:
Classic Latin may be said to represent an intermediate stage, while the revolution was in progress; there was a long struggle, and for centuries the ancient and the modern type were used side by side. By the fourth century the new order prevailed. [31. or.]
Badirudi, edonola ere, ze, ordena-kontuetan, hizkuntza latino xeheak markatu zuela bidea:
31
32

Zinez, oso interesgarria. [113] []

Etiketak: , ,