Falta dira, zehazki, baliabide sintaktiko burulehenak

Azken sarreran genioenez, euskaran (euskara batu estandarrean) ez dira falta baliabide sintaktiko buruazkenak: hor báda aukera zabala afin eman edozein ñabardura sintaktiko zein nahi den, hori bai, postpositiboki, eta hortaz, askotan inefizienteki.

Ez, euskaran (euskara batu estandarrean) falta dirá zehazki baliabide sintaktiko burulehenak, zein dirén ezinbestekoak azpi baldintza orokorrak afin garatu diskurso-mota askoz progresiboagoa, askoz irekiagoa, askoz jarraituagoa, askoz koherenteagoa, askoz potenteagoa eta, azken buruan, askoz efektiboagoa.

Eta, nóla konpondu arazo estruktural hori? Ba, ibiliz bide guztiak nondik etor litezken aurrerapausuak:

• Bilatuz ahozko euskaran.
• Bilatuz euskara idatziaren tradizioan.
• Bilatuz euskararen morfologian.
• Erabiliz euskararen mekanismo sintaktiko sortzaileak.  
• Mailegatuz.

Aukera guzti horiek landu behar dira, baita ustiatu ere, areanda lortu diskurso-aukera bilatua. Gradualki. Ez da beste biderik. [⇶]

Antton Elosegi: "...hain urri geneuzkan hizkuntza baliabideak"

Azken sarreran, Erramun Gerrikagoitiak jakin nahi du gehiago buruz talka zein gertatu an hastapenak e euskara batua arten bi euskara-mota arras diferente, bi joera arras diferente, zein deitu genitzake eredu garatzailea eta eredu garbizalea:

Zer guehiago jaquin ahal dugu buruz talca delaco hori?

Antton Elosegi mintzo zaigu an aipatutako elkarrizketa gain kontrairaultza zein, garai hartan, gertatu an esparru juridiko-admnistratiboa:

Karlos del Olmo: 1980. urteko aldizkari ofizialean kontrairaultza gertatu zela esan duzu noizbait. Zertan izan zen dena delako iraultza hura?

Antton Elosegi: Hartzen badituzu 1978an argitaratzen hasi ziren Eusko Kontseilu Nagusiko Aldizkari Ofizialak, ohartuko zara euskara-eredu bat dagoela hasieran, eta beste bat, guztiz desberdina, amaieran, 1980ko otsailaren 1eko aletik aurrera. Hasieran, uste dut Xalbador Garmendia zela itzulpenaren arduradun; euskara batuaren munduan “zebilen” euskara mota bat ageri da. Oraingo begiekin ikusita, zalantzaz betetako euskara, segurtasunik gabekoa, bila zebilena, erdarazko kontzeptuak euskaraz, nola hala, eman nahi zituena. Euskara molde horrek, mailegura eta kalkora jotzen zuen behar zenean, eta bestaldetik, euskara idatziaren tradizioan, Axularrengan batez ere, bilatzen zituen hain urri geneuzkan hizkuntza baliabideak.

Baina aldizkari horren azken alean, bat-batean, beste euskara mota bat ageri da, ordura arte inoiz gutxitan ikusia, zurruna, Altuberen arau gogorrenak ere hutsik gabe betetzen zituena, garbizalea, eta ia ulertezina. Ale horretako sintagma bat duzu hauxe:

“Euskal Herriko autobidezko bidari-garraiorako araupeko eta aukerango herri-zerbitzuetarako baimendunak (…)”.

Nire ustez, anti-euskararen adibide garbia. Baina okerrena zen nire ustez, hainbat jenderentzat, eta bereziki agintarientzat, euskara-eredu hori aurrekoa baino hobea zela. Hurrengo urteetan, euskararen ofizialtasuna indartzen joan zenean, Euskal Herriko Aldizkari Ofizialean, hura izan zen euskara eredu-nagusia eta hamarren bat urtez eredu hori Legebiltzarrean eta IVAPen jaun eta jabe ibili zen. Gero, 1990 aldera desagertuz joan zen, baina ez hainbat eta hainbat ukitu utzi gabe administrazioko euskaran. Nire ustez, eredu-aldaketa horrek izugarrizko atzerapena eragin zion euskara juridiko-administratiboari. [Antton Elosegi, erantzunez ki Karlos del Olmo an elkarrizketa titulatuá "Antton Elosegirekin solasean", Senez, 2008]

Nik, hor, azpimarratuko nuke nóla euskara-eredu garatzaileak...

...euskara idatziaren tradizioan, Axularrengan batez ere, bilatzen zituen hain urri geneuzkan hizkuntza baliabideak. [Antton Elosegi, erantzunez ki Karlos del Olmo an elkarrizketa titulatuá "Antton Elosegirekin solasean", Senez, 2008]

Hor, nik matizatu nahiko nuke, ze euskara buruazken zurrunak báditu modu guztietako hizkuntz-baliabide postpositiboak (erlatiboak, konparatiboak eta posposizio-sorta luzea eta osoa). Esan nahi baita ze arazoa ez da, oro har, falta direla baliabide buruazkenak, baizik falta direla (hain urri) baliabide burulehen potenteak, arinak eta, azken buruan, eraginkorrak. [⇶]

Antton Elosegi: "...lehio bat irekitzen zitzaion euskarari...mundu berri batean sartzen zen euskara..."

Ondorengo hitz esanguratsuekin mintzo da Antton Elosegi (erantzunez ki Karlos del Olmo an elkarrizketa titulatuá "Antton Elosegirekin solasean", Senez, 2008) burúz itzulpen ondo aberasgarriak zein, azken mendearen erdialdera, irakurtzen zituén an aldizkariá Egan, editatua azpi zuzendaritza nagusia e Koldo Mitxelena, zeinekin batera itzaliko baitzen aldizkaria bera ere an 1987:

[Egan aldizkariko] Itzulpenetan leiho bat irekitzen zitzaion euskarari. Itzulpen haietan, mundu berri batean sartzen zen euskara, eta hizkuntzaren baliabide guztiak erabiltzen hasten zen. Mailegatzearen beldurra alde batera utzi, eta klasikoen egitura “latinzaleak” berpizten zituen diskurtso berri harekin oso pozik sentitzen nintzen. [Antton Elosegi, erantzunez ki Karlos del Olmo an elkarrizketa titulatuá "Antton Elosegirekin solasean", Senez, 2008]

Agerikoa da talka bortitza artén eredu garatzailea zein Elosegik aipatu hor, non berpizten ari ziren klasikoen egitura "latinzaleak", eta eredu esoteriko garbizalea, hain iluna nola antzua, zein Elosegik zuen kritikatzen an azken sarrera, mintzatuz gáin euskara juridikoa.

Halako ikuskera-talka batez ari zen Koldo Zuazo noiz zioskun ze (ikus hemen):

Ikuskera talka bat ere bazegoen oinarrian, Zuazok azaldu duenez. «Euskara batua egiten hasi zenean, XVI. eta XVII. mendeetako literatura lapurtarrarenganako lilura zegoen. Hori zeukaten euskara jasotzat». Batik bat Bilbo inguruan zabaldu zen joera hori. «Lilura horren ondorioz, antzinako hainbat hitz eta egitura berpiztu ziren». Zuazoren arabera, hala ere, gaindituta dago hori, «oso baztertuta». [Koldo Zuazo, erantzunez ki Garikoitz Goikoetxea an "Batuaren arantzak" (Berria, 2018-9-30)]

Bistan denez, ezbidea ez da soilik gertatu an esparru juridikoa. [⇶]

Antton Elosegi: "Nolako kaltea zuzenbideko euskara garapen sanoarentzat!"

Gaur irakurri dugu ondorengo mezua e Antton Elosegi itzultzailea an Itzul posta-zerrenda:

1978an Eusko Kontseilu Nagusiaren Aldizkari Ofiziala sortu zenean Xalbador Garmendia izan zen itzultzaile nagusi. Itzultzaile fina, sintaxi eta terminologia arazoei euskara normal/jatorrarekin erantzuten irakatsi ziguna. Zoritxarrez, hura kendu eta beste eskola 'esoteriko' eta garbizalekoak nagusitu ziren orduko EKNko eta ondorengo EJaren euskaraz. Nolako kaltea zuzenbideko euskara garapen sanoarentzat! [Antton Elosegi]

Ez gara orain sartuko an kontsiderazioak gáin normalitate jator sintaktiko-lexikoa. Orain soilik nahiko genuke azpimarratu ze aipatutako mugimendu sintaktiko-lexiko atzerakoi eta kaltegarri hori ez da gertatu azken mendearen hasieran, baizik azken laurdenean! [⇶]