J.M. Agirre (2012): "anbizio faltagatik, kastizismo eta purismoagatik…"

Atzokoan gogoratzen genuén ondoko pasartea ti J.M. Agirre itzultzailea (2012), eginez lehenago aurkezpen txiki bat:

Gogora ditzagun, amaitzeko, ondorengo hitzak e-itzultzaile Jesus Maria Agirre (2012), zein jaso genituen an gure sarrera titulatzén ⇶ J.M.Agirre: "Hizkera juridiko-administratiboan esamolde prepositibo berriak hedatu beharra":

Ausartzen naiz esatera ezen garabideko hizkuntzek, nola eta, hizkuntza hegemonikoak imitatuz, haiek kopiatuz (mailegatuz edo kalkatuz) garatu dituztela beren espezialitate-hizkerak. Gurean, ordea, oinarrizko hizkeraren ingurumarian gabiltza aspaldion bueltaka, benetan ausartu gabe (anbizio faltagatik, kastizismo eta purismoagatik…) espezialitate-hizkeraren eraketan aurreratzen.

Kontu hau garbi ikus dezakegu lokarri prepositiboen kasuan. Gure tradizio literarioan sistema prepositibo nahiko hedatua eratu zen, hizkuntza erromanikoak kalkatuz. Hor daukagu ETAren saila: “harik eta”, “zeren eta”, “baldin eta”, “baizik eta”, “nahiz eta”, “bai eta”, “ustez eta”, “noiz eta”…. Hor daukagu orobat HALAren saila: “hala nola”, “halatan non”, “halako moldez non”… Hor dugu ere EZEN konjuntiboa. Hor da orobat erlatibo erromanikoa: “zeina”, “non”… Hor dugu bestalde erakuslea, lokarri prepositibo gisa ere erabiltzeko: “era horretara”, “hartarako”…

Tradizio literarioan hasitako bidea, ez eten, baizik eta osatu eta aberastu egin beharko genuke, hizkera juridiko kultu eta funtzional bat sortzeko. Ildo horretan, helburuzko esapide prepositibo bat falta zaigularik, ETAren sailean “amorez eta” proposatuko nuke, “amoreagatik” zaharretik abiatuta. Erlatibo erromanikoa onartu beharko genuke erabilgarria ez ezik bultzatu beharrekoa dugula, erlatibo esplikatiboetatik agian espezifikatiboetara ere inoiz pasatuz. [J.M. Agirre, 2012]

nondik gaur azpimarratu nahi genuké honako zatitxoa non autorea saiatzen dén azaltzen zergátik gaudén an egoera hau:

anbizio faltagatik, kastizismo eta purismoagatik… [Agirre, 2012]

Edozergatik dela ere, ezbidea. [>>>]

Ez, euskara ez da "endekatzen" gaiti bilatu komunikazio potenteago bat, baizik ahalduntzen eta indartzen, eta hala eginez, ohoratu egiten da hizkuntza eta bere izaera, bere izaera komunikatiboa

Horrá bigarren galdera zein Txopik planteatzen zuen herenegun (ikus atzokoa ere):

- Aldaketak an Euskara baldin bada hizkuntza profanatzea, ¿horrek esan nahi du mendeetan eta mendeetan dela profanatu sistematikoki gure hizkuntza? Beraz, logika honen arabera, dugu hitz egiten hizkuntza endekatua? Lehen bai baina orain ez... Ze kontraesan da hori?

Euskara ez zen "profanatu" noiz hiztunak, erábiliz euren eskubide komunikatiboak, joan ziren emáten gerota sujetu aurreratu gehiago (SV ordezta VS) eta gehituz "ga" partikula ergatibo sujetu-bereiztailea (zein den koinziditzen kin 2. persona singularreko "ga" izenorde klitikoa, zeini suposa dakioke lehengo bizitza bat nola izenorde independentea eta seguruena nola erakuslea ere); berdin nola euskara ez litzaken "profanatuko" baldin ergatiboa desagertuko balitz azpi beste baldintza komunikatibo batzuk (areago, ergatibo plurala ez da erabiltzen an mendebaldeko eta erdialdeko euskara). 

Era berean euskara ez zen "profanatu" noiz idazle zaharrek aukeran erabiltzen zituzten SVO ordena kin parte rhematikoena an bukaera, edota noiz lantzen eta zabaltzen zituztén hainbat baliabide prepositibo zein gaur egun praktikoki ahaztuak baitira an armairuko sakonena. Esan nahi baita ze SOV postpositiboa ez da euskararen (ezta ezein hizkuntzaren) berezko ordena (nola genioén atzo bertan an hitzak te Lakarra), berdin nola ez den berezkoa ergatibitatea, edota ustezko galdegaiaren legea. 

Antzera ere, euskara ez litzake "profanatuko" baldin erabiliko balira gerota estruktura eta baliabide prepositibo gehiago (gradualki, zentzuz, baina sendoki), erántzunez ki behar eta baldintza gerota exigenteagoak eta erábiliz euskararen beraren mekanismo eta baliabide berberak zein erabili dirén betidanik ere kin betidaniko helburu eta funtzio genuino komunikatibo berbera. Ez, euskara ez da "endekatzen" gaiti bilatu komunikazio potenteago bat, baizik, kontrara, dá ahalduntzen eta indartzen, eta hala eginez, ohorátu egiten da hizkuntza eta bere azken izaera, bere izaera komunikatiboa.

Kontrako joera, orain (eta orohar pasa den mendean) nagusi dabilena, dá joera pobretzailea eta ahultzailea, zein ez den baizik ezbidea, eta zein justuki oposatzen da ki garabidea, zein den zentzuzko bide bakarra, esan nahi baita: bide bakarra.

Kayne (1994): 'Heads must always precede their associate complement position.'

Atzokoan komentatzen genuen nóla Fernández-Ortiz de Urbina autoreek (2007) esaten ziguten ze...

...gure eremu teorikoan nagusiki, ... ez da pentsatu izan subjektuak hizkuntzatik hizkuntzara lekua alda dezakeenik,... [Fernández-Ortiz de Urbina 2007:56]

... halan-ze sujetua oinarri-oinarritik (giza-burmuinean) etorriko zen kokaturik aurrén bere aditza (espezifikatzailea ezkerretara). Oso bestela gertatuko zen an erlazioa arten buruak eta euren osagarriak, zein ez zen izanen hasieratik finkoa edo finkatuta, baizik-ze geldituko baitzen menpé parametro orokor bat (orobat organikoa) zein, segun textuinguru linguistikoa, zén finkatuko an hurrenkera burulehena ala buruazkena.

Baina orain azpimarratu nahiko genuke ze Kayne hizkuntzalari famatua ondo harago joan zen noiz proposatú bere hipotesi antisimetrikoa (1994), zeintaz jada mintzatu ginen an sarrera titulatzén justuki "Hipotesi antisimetrikoa (Kayne, 1994)":

Hipotesi antisimetrikoa izan zen proposatua ganik Richard S. Kayne an bere liburu "The antisymmetry of Syntax", publikatua an 1994. Hantxe, marko formal batean, Kayne, zein baita figura zentral bat an hizkuntzalaritza formal horretan, zuén postulatu ze munduko hizkuntza guztiak daukaté oinarrian estruktura berbera: espezifikatzaile-buru-osagarri, esan nahi baita: SVO burulehena.

Halako asimetriak esango liguke ze, finean, ez da berdin (ez da simetrikoa, baizik antisimetrikoa) kokatzea osagarriak aitzín edo atzén euren buruak (aditzak, izenak, ...), esango liguke ze existitzen dira asimetriak arten hitz-ordenak, eta justuki horregatik deitzen zaio hipotesi antisimetrikoa.

Antisimetria formal horren azpian aurkitzen dugú antisimetria funtzionala, an zentzua ze, oro har, ordena burulehena dá hurrenkera eraginkorrena. Izan ere, ordena progresiboa dá teknologia komunikatibo potente bat zein behar dén garatu, eta garapen hori ez da oro har hain zuzenekoa, zoritxarrez. [Balbula, 2008]

Zehazki, hipotesi horren arabera (ikus an "The antisymmetry of Syntax", Kayne, 1994):

Heads must always precede their associated compement position. (...) ...specifier positions [non aurkitzen baitá sujetua] must invariably appear to the left of their associated head, never to the right. [Kayne, 1994]

Ohartu ze SVO ordena burulehena litzaké oinarrizkoena zeren hala agertuko bailitzaké (alegia, fisikoki grabatua) an giza fakultatea deitzén "hizkuntza". 

Horrela, SVO ordena burulehena ez zen izanen irekiena, arinena, progresiboena, ez zen izanen sintaktikoki eta interpretazionalki koherenteena eta horregatik potenteena eta expresiboena, ez zen izanen, finean, komunikatiboki efektiboena, nola dén. Ez, sinpleki izanen litzake ordena bat zein, medióz mutazio bat, agertu zen noizbait an giza burmuina kin estruktura sintaktiko zehatz hori jada prest.

Baina, gauza da ze ordena hori garatu behar da, zeren hizkuntza partikularrak sorreran ez dira existitzen baldintza evolutibo egokiak afinda azaldu dadin diskursibitate potente-moldagarri bat. [⇶]

Kitto eta gabé evidentziarik

Azpimarratu nahi genuke ze ez lirake nahastu behar erlazio formalák zein existitzen diren arten estruktura ezberdinak (hala nola arten estruktura aktiboa eta pasiboa, non lehenengoaren objektu transitiboa agertuko zaigú nola bigarrenaren sujetu pazientea, bilatúz beste estruktura diskursibo bat, beste thema bat zeintaz mintzatú), eta ustezko estruktura sintaktiko biologiko batzuk zein, gainera, ez diren behar ki justifikatu goragoko erlazio formalak zeren ondo azaltzen dira bidéz argumentu komunikatiboak.

Berdin gertatzen dá, adibidez, noiz konparatzen atzoko bi estruktura horiek: "the door opened" eta "the door was opened, zeintan bietan agertzen baita ber sujetua zeren bietan mintzo nahi baita gain "the door". Sinpleki ez dira behar argudio biologikoak, aparte izán zientifikoki eskasa eta gainera aski aluzinantea postulatzea ze (ez esaldi zinez emandakoetan, baizik oinarrizko estruktura previo batzutan, nondik gero etengabe egonen dirén derivatzen beste ordenak) sujetua aurrena doá zeren burmuinean hala grabatua dago, kitto, eta gabé evidentziarik.

Hóri bai, gaur eta hemen, zérbait lortzen dute: desbideratzen gaituzte ti analisi funtzionala, zein baitá kruziala. [⇶]

'Egungo Hiztegia eta Gramatika' izan ahal dirá oso pobretzaileak eta kaltegarriak, eta hori ez da bidea, baizik kontrako bidea

Euskaltzaindiaren egungo Hiztegia (Euskaltzaindiaren Hiztegia) edo Gramatika (Euskara Batuaren Eskuliburua?) ezin dira erabili kontra Euskaltzaindiaren beraren Orotariko Euskal Hiztegia, zein den a hiztegia on tradizioa.

Esan nahi baita ze, adibidez,  Euskaltzaindiaren egungo Hiztegia erraminta ona izan ahal da baldin interpretatzen bada an modu osagarri-eraikigarria, baina oso kaltegarria baldin interpretatzen bada an modu mugatzaile-baztertzailea.

Adibide baterako, ikusten genuen (hemen) nóla gure zuzentzaile anonimoek korregitzen ziguten estruktura hau:

Datu horiek bat datoz gure azalpen sintaktiko-espresiboarekin zeren errekurtsio burulehenak ez du urrutiratzen hitz gako espresiboa bukaeratik bitartean eta buruazkenak bai duen urrutiratzen, ... [Jatorrizko textua]

kin-eta beste hau:

Datu horiek bat datoz gure azalpen sintaktiko-espresiboarekin zeren errekurtsio burulehenak ez du urrutiratzen hitz gako espresiboa bukaeratik, buruazkenak bai duen urrutiratzen bitartean, ... [Textu zuzendua eta finala]

zein, goragokoaren moduan, kontrastiboa baita, ez denborazkoa. Baina gauza da ze erabilera hori ez da jasotzen an Euskaltzaindiaren Hiztegia, eta expreski baztertzen da an Euskaltzaindiaren Euskara Batuko Eskuliburua (ikus hemen):

bitartean
Oinarrizko balioan, denbora adierazten du bitartean adberbioak, eta ez da egokia bi perpausen arteko aurkaritza edo aldea adierazteko baliatzea (nahiz tradizioan adibideren bat edo beste ageri den).

Bitxia da nóla Euskaltzaindiaren eskuliburukoek aipatzen dute ze tradizioan adibideren bat edo beste ageri den, noiz-eta adibidez an Euskaltzaindiaren Euskal Gramatika Laburra: Perpaus Bakuna (2002) 6 erabileretik 4 dirá kontrastibo aúrka 1 denborazkoa (ikus sarrera hau):

..., ikus dezagun zénbat alditan eta zéin zentzutan erabili da "bitartean" an textua-e "Euskal Gramatika Laburra: Perpaus Bakuna" (EGL) [Euskaltzaindia, 2002].

Erabili da 6 aldiz. Horietarik:

4 dira kontrastiboak:

1.: forma aldetik, esan bezala, desberdintasunak daudela euskalkien artean: euskalki batek geu aukeratzen duen bitartean ekialdeko euskaldunek nahiago dute guhaur. [EGL:55]

2.: Bestalde, zubereraz eta behe-nafarreraz bazkaldu niz esaten da, beste euskaIkietan bazkaldu dut esaten den bitartean. [EGL:213]

3.: Lehenbizikoa desirazkoa edo den bitartean, bigarrena ahalezkoa da eta hau da orain aztertuko dena. [EGL:420]

4.: Alegia, hiztun batzuek adiskidearentzat (edo adiskidearendako) bakarrik erabiltzen duten bitartean, beste hiztun batzuek ederki bereizten dute eztarriarentzat eta eztarrirako formen artean. EGL:489]

1 da baldintzazkoa:

1.: (informazio hori, hain zuzen, hiztegiak eman behar digunez, ez dugu guk hemen kontuan hartuko, aditzen forma edo itxuran eraginik ez duen bitartean) [EGL:210]

eta 1, denborazkoa:

1.: Beraz, hoberena da besterik esaten ez den bitartean hara jotzea. EGL:407]

Bistan da, 4 erabilera kontrastibo aurka (versus) 1 denborazkoa.

Zértan ari dira Euskara Batuaren Eskuliburuko batzordekoak?

Ikus adibidez hemen beste erabilera batzuk.

Bistan da: Euskaltzaindiaren egungo direktrizeak izan ahal dirá oso pobretzaileak eta kaltegarriak, eta hori ez da bidea, baizik kontrako bidea. [⇶]

Eta zertan ari dira euskararen erantzule influienteenak?

Zehaztu dugu azken sarreran nondik jo beharko lukete euskararen erantzule linguistikoek afin eskaini ki euskal hiztunak aukera osagarri potente eta emankorrak zeinekin landu euren funtzionalitate linguistikoa (bide bakarra).

Baina, zertan ari dira euskararen erantzule influienteenak? (zeinen artean nahi dugun nabarmendu Juan Garzia, zein, seguruena izanen den gaur egun, euskararen eragile influienteena?

Ba, ari dira estutzen euskararen sintaxia, ari dira...

• ... bultzatzen galdegaiaren legea, hola oztopatuz edozein garabide sintaktiko;
• ... interpretatzen ze SVO soilik izan daiteke ordena markatua, halatan ze, SVO ordenean, derrigor interpretatu beharko da S dela galdegaia;
• ... soilik justifikatzen a-erabilera e-estruktura burulehenak an sintagma aski luze edo konplexuak, esan nahi baita, soilik salbuespenez eta aski desgogara, eta azkenik,
• ... inola ere ez justifikatzen a-erabilerá e-mekanismo sintaktikoak zein egon litezke eskura afin sortu estruktura lagungarriak.

Eta, zergatik?  [⇶]

Errore erraldoi orokor bat: ezbideá on Juan Garzia

Aurreko sarreran, ondokoa dio Josu Lavinek burúz "Euskara Batuaren Eskuliburua" (2018) eta haren egileen batzordea:

Argui dago batzorde horrec nahi ukan duena eguin duela. Errore asco daude esculiburu horretan.

Zoritxarrez, eta sintaxi arloan bederen, ez dira errore inkonexo hutsak, baizik zuzeneko emaitza ti errore erraldoi orokor bat, errore pobretzaile, murriztaile, moztaile, ahultzaile erraldoi bat, nola den ezbideá on Juan Garzia, zein, bistan denez, nagusitu baita an eskuliburu hori, eta zeinen azken desarrazoia dén justuki sintaktikoa.

Falta dira, zehazki, baliabide sintaktiko burulehenak

Azken sarreran genioenez, euskaran (euskara batu estandarrean) ez dira falta baliabide sintaktiko buruazkenak: hor báda aukera zabala afin eman edozein ñabardura sintaktiko zein nahi den, hori bai, postpositiboki, eta hortaz, askotan inefizienteki.

Ez, euskaran (euskara batu estandarrean) falta dirá zehazki baliabide sintaktiko burulehenak, zein dirén ezinbestekoak azpi baldintza orokorrak afin garatu diskurso-mota askoz progresiboagoa, askoz irekiagoa, askoz jarraituagoa, askoz koherenteagoa, askoz potenteagoa eta, azken buruan, askoz efektiboagoa.

Eta, nóla konpondu arazo estruktural hori? Ba, ibiliz bide guztiak nondik etor litezken aurrerapausuak:

• Bilatuz ahozko euskaran.
• Bilatuz euskara idatziaren tradizioan.
• Bilatuz euskararen morfologian.
• Erabiliz euskararen mekanismo sintaktiko sortzaileak.  
• Mailegatuz.

Aukera guzti horiek landu behar dira, baita ustiatu ere, areanda lortu diskurso-aukera bilatua. Gradualki. Ez da beste biderik. [⇶]

Antton Elosegi: "...hain urri geneuzkan hizkuntza baliabideak"

Azken sarreran, Erramun Gerrikagoitiak jakin nahi du gehiago buruz talka zein gertatu an hastapenak e euskara batua arten bi euskara-mota arras diferente, bi joera arras diferente, zein deitu genitzake eredu garatzailea eta eredu garbizalea:

Zer guehiago jaquin ahal dugu buruz talca delaco hori?

Antton Elosegi mintzo zaigu an aipatutako elkarrizketa gain kontrairaultza zein, garai hartan, gertatu an esparru juridiko-admnistratiboa:

Karlos del Olmo: 1980. urteko aldizkari ofizialean kontrairaultza gertatu zela esan duzu noizbait. Zertan izan zen dena delako iraultza hura?

Antton Elosegi: Hartzen badituzu 1978an argitaratzen hasi ziren Eusko Kontseilu Nagusiko Aldizkari Ofizialak, ohartuko zara euskara-eredu bat dagoela hasieran, eta beste bat, guztiz desberdina, amaieran, 1980ko otsailaren 1eko aletik aurrera. Hasieran, uste dut Xalbador Garmendia zela itzulpenaren arduradun; euskara batuaren munduan “zebilen” euskara mota bat ageri da. Oraingo begiekin ikusita, zalantzaz betetako euskara, segurtasunik gabekoa, bila zebilena, erdarazko kontzeptuak euskaraz, nola hala, eman nahi zituena. Euskara molde horrek, mailegura eta kalkora jotzen zuen behar zenean, eta bestaldetik, euskara idatziaren tradizioan, Axularrengan batez ere, bilatzen zituen hain urri geneuzkan hizkuntza baliabideak.

Baina aldizkari horren azken alean, bat-batean, beste euskara mota bat ageri da, ordura arte inoiz gutxitan ikusia, zurruna, Altuberen arau gogorrenak ere hutsik gabe betetzen zituena, garbizalea, eta ia ulertezina. Ale horretako sintagma bat duzu hauxe:

“Euskal Herriko autobidezko bidari-garraiorako araupeko eta aukerango herri-zerbitzuetarako baimendunak (…)”.

Nire ustez, anti-euskararen adibide garbia. Baina okerrena zen nire ustez, hainbat jenderentzat, eta bereziki agintarientzat, euskara-eredu hori aurrekoa baino hobea zela. Hurrengo urteetan, euskararen ofizialtasuna indartzen joan zenean, Euskal Herriko Aldizkari Ofizialean, hura izan zen euskara eredu-nagusia eta hamarren bat urtez eredu hori Legebiltzarrean eta IVAPen jaun eta jabe ibili zen. Gero, 1990 aldera desagertuz joan zen, baina ez hainbat eta hainbat ukitu utzi gabe administrazioko euskaran. Nire ustez, eredu-aldaketa horrek izugarrizko atzerapena eragin zion euskara juridiko-administratiboari. [Antton Elosegi, erantzunez ki Karlos del Olmo an elkarrizketa titulatuá "Antton Elosegirekin solasean", Senez, 2008]

Nik, hor, azpimarratuko nuke nóla euskara-eredu garatzaileak...

...euskara idatziaren tradizioan, Axularrengan batez ere, bilatzen zituen hain urri geneuzkan hizkuntza baliabideak. [Antton Elosegi, erantzunez ki Karlos del Olmo an elkarrizketa titulatuá "Antton Elosegirekin solasean", Senez, 2008]

Hor, nik matizatu nahiko nuke, ze euskara buruazken zurrunak báditu modu guztietako hizkuntz-baliabide postpositiboak (erlatiboak, konparatiboak eta posposizio-sorta luzea eta osoa). Esan nahi baita ze arazoa ez da, oro har, falta direla baliabide buruazkenak, baizik falta direla (hain urri) baliabide burulehen potenteak, arinak eta, azken buruan, eraginkorrak. [⇶]

Antton Elosegi: "...lehio bat irekitzen zitzaion euskarari...mundu berri batean sartzen zen euskara..."

Ondorengo hitz esanguratsuekin mintzo da Antton Elosegi (erantzunez ki Karlos del Olmo an elkarrizketa titulatuá "Antton Elosegirekin solasean", Senez, 2008) burúz itzulpen ondo aberasgarriak zein, azken mendearen erdialdera, irakurtzen zituén an aldizkariá Egan, editatua azpi zuzendaritza nagusia e Koldo Mitxelena, zeinekin batera itzaliko baitzen aldizkaria bera ere an 1987:

[Egan aldizkariko] Itzulpenetan leiho bat irekitzen zitzaion euskarari. Itzulpen haietan, mundu berri batean sartzen zen euskara, eta hizkuntzaren baliabide guztiak erabiltzen hasten zen. Mailegatzearen beldurra alde batera utzi, eta klasikoen egitura “latinzaleak” berpizten zituen diskurtso berri harekin oso pozik sentitzen nintzen. [Antton Elosegi, erantzunez ki Karlos del Olmo an elkarrizketa titulatuá "Antton Elosegirekin solasean", Senez, 2008]

Agerikoa da talka bortitza artén eredu garatzailea zein Elosegik aipatu hor, non berpizten ari ziren klasikoen egitura "latinzaleak", eta eredu esoteriko garbizalea, hain iluna nola antzua, zein Elosegik zuen kritikatzen an azken sarrera, mintzatuz gáin euskara juridikoa.

Halako ikuskera-talka batez ari zen Koldo Zuazo noiz zioskun ze (ikus hemen):

Ikuskera talka bat ere bazegoen oinarrian, Zuazok azaldu duenez. «Euskara batua egiten hasi zenean, XVI. eta XVII. mendeetako literatura lapurtarrarenganako lilura zegoen. Hori zeukaten euskara jasotzat». Batik bat Bilbo inguruan zabaldu zen joera hori. «Lilura horren ondorioz, antzinako hainbat hitz eta egitura berpiztu ziren». Zuazoren arabera, hala ere, gaindituta dago hori, «oso baztertuta». [Koldo Zuazo, erantzunez ki Garikoitz Goikoetxea an "Batuaren arantzak" (Berria, 2018-9-30)]

Bistan denez, ezbidea ez da soilik gertatu an esparru juridikoa. [⇶]

Antton Elosegi: "Nolako kaltea zuzenbideko euskara garapen sanoarentzat!"

Gaur irakurri dugu ondorengo mezua e Antton Elosegi itzultzailea an Itzul posta-zerrenda:

1978an Eusko Kontseilu Nagusiaren Aldizkari Ofiziala sortu zenean Xalbador Garmendia izan zen itzultzaile nagusi. Itzultzaile fina, sintaxi eta terminologia arazoei euskara normal/jatorrarekin erantzuten irakatsi ziguna. Zoritxarrez, hura kendu eta beste eskola 'esoteriko' eta garbizalekoak nagusitu ziren orduko EKNko eta ondorengo EJaren euskaraz. Nolako kaltea zuzenbideko euskara garapen sanoarentzat! [Antton Elosegi]

Ez gara orain sartuko an kontsiderazioak gáin normalitate jator sintaktiko-lexikoa. Orain soilik nahiko genuke azpimarratu ze aipatutako mugimendu sintaktiko-lexiko atzerakoi eta kaltegarri hori ez da gertatu azken mendearen hasieran, baizik azken laurdenean! [⇶]

Euskara estandarrak ez ditu asebetetzen, ezta urrutitik ere, ez behar landuagoak, ezta behar kolokialagoak ere

Hizkuntza baten praktika normalizatua dá mugitzen an continuum bat arten erabilera landuagoa eta erabilera kolokialagoa, halatan ze hiztunak aukeraten ditú, momentu bakoitzean, horiék baliabide sintaktiko, lexiko eta fonetikoak eze irizten ditu egokien afin lortu bere helburu komunikatiboak. Continuum pragmatiko horretan, oro har, behar komunikatiboak egon beharko liraké ondo asebeteak, eta oso bereziki an textuinguru linguistikoak non existitzen diren, aukeran, alternatiba linguistiko (hizkuntza, sintaxi) ondo potenteak, flexibleak eta eraginkorrak, edozein esparrutan ere.

Edozein kasutan ere, baina oso bereziki egokiera horretan, bide bakarra izanen da aberasteá, edo gutxienez saiatu aberastén jarduera komunikatiboa (landuagoa eta kolokialagoa) kin aportazio esanguratsuki funtzional guztiak zein diren edo egon ahal diren eskura, gradualki bada ere. Baina, zer gertatu da? Ba, gertatu da ze...

1. euskara batu estandarretik borratu dirá mendeak e-flexibilizazio sintaktiko burulehena, literarioa eta mintzatua ere, zeinetan sortu eta erabili ziren hainbat baliabide eta mekanismo sintaktiko zein jarraitu beharko lirake lantzen, ohi moduan, afin jarraitu kin prozesu evolutiboa e-euskara aldé estruktura irekiago, potenteago, flexibleago eta eraginkorrago bat (erlatiboki abantailatsuagoa baita an esparru komunikatibo guztiak), zein ez soilik ez den potentziatu, baizik-ze, kontrara, oztopatu egin da, hainbateraino non gelditu baitá estandar sintaktiko bat erlatiboki pobrea, erlatiboki rigidoa, erlatiboki ahula, erlatiboki monotonoa, erlatiboki astuna eta erlatiboki gutxi eraginkorra.
2. euskara batu estandarretik borratu dirá hainbat hitz eta hitz-forma, hala landuagoak nola kolokialagoak, zein ziren eta diren ondo baliagarriak, funtzionalak, argiak eta asko ere internazioanalak, eta zein nahi izan diren ordezkatu kin aukerak zein, ez gutxitan, zirén luzeagoak, lausoagoak, anbiguagoak eta gutxiago erabilgarriak, aparte gutxiago eraginkorrak.
3. euskara batu estandarrean ez dira landu kontrakzioak eta bestelako errazpideak (segun egoera pragmatikoa), zein diren beste aukera ondo erabilgarri bat afin aukeran koipeztatu engranajeak e-jarduera estandarra: kontuan hartu ze, zenbat eta motor sintaktiko gutxiago potentea izan (zenbat eta sintaxi buruazkenagoa izan), hainbatenago beharko dirá kontrakzioak eta errazpideak afin, ahal den neurrian, goxatu jarduera eta, zertxobait bada ere, zabaldu estuasunak.

Horrekin guztiarekin, eta gure kontextu linguistikoan, daukagu estandar bat eze ez ditu asebetetzen, ezta urrutitik ere, ez behar landuagoak, ezta behar kolokialagoak ere. [⇶]

Preposizioen jokoa vs. postposizioen jokoa an nominalizazioa

Dio Juan Garziak an bere "Kalko okerrak" (2005):

..., nominalizaziorako pauso hori emanez gero -ardatza aditza izatetik izena izatera pasatzen baita-, eta, ondorioz, inguruko konplementazio osoa hartara egokitu behar da (hor da funtsezkoa preposizioen jokoa, eta euskara, jakina denez, ez da hizkuntza prepositiboa). [Juan Garzia, 2005:86]

Bistan da asimetria funtzionala. [186] [⇶]

Nominalizazioa = kontzeptualizazioa = zehaztasuna, aberastasuna... Zorionez!

Nominalizazioa dá kontzeptualizazioa, kontzeptualizazio zehatza, erosoa, indartsua eta diskursiboki funtzionala. Ez da berdin "igon", "igotzea" eta "igoera", ez da berdin "irakurri", "irakurtzea" eta "irakurketa", ez da berdin "garatu", "garatzea" edo "garapena", ez da berdin "hezi", "heztea" edo "hezkuntza", ez da berdin "abstraitu", "abstraitzea" eta "abstrakzioa"...

Baldin bilátu "igoera" hitza an hiztegiá Harluxet, aurkituko dugú hau-azalpena:

"Igoera": iz. Igotzeko ekintza eta horren ondorioa. Prezioen igoera.

"Garapen": iz. Garatzearen ekintza eta horren ondorioa.

"Igotze" edo "garatze" sarrerak ez dira agertzen, eta euren esanahi regularra izanen zén soilik igotzeko edo garatzearen ekintza (edo prozesua), ez ondorioa.

"Igoera" edo "garapena" dirá kontzeptualizazio diferenteak respektu "igotzea" edo "garatzea", dira orokorragoak (adibidez besarkatzen dute hala igotzeko edo garatzearen ekintza nola ere, eta esango genuké ze bereziki, ekintza horren ondorioa, besteak beste), eta dúte aberasten hizkuntza, dúte aberasten expresioa, dúte aberasten fintasun kontzeptuala, dúte sortzen zehaztasuna, eta gozamená on zehaztasuna, gozamená on esan (ia) justuki hori zein nahi den.

Eta gauza da ze, apárte aipatutako zehaztasun handiagoa, nominalizazioek (zeinen bidez aditzak bihurtzen dirén izen, eta perpausak izen-sintagma) duté ahalbidetzen joku sintaktiko eta expresibo aberatsagoa (esan nahi baita ze izenen lekuan perpaus nominalizatuak sartu ahal izatea dá aukera rekursibo potente gehigarri bat, sintaktikoki eta expresiboki aberasgarria), zeren kontzeptualizazio horiek konbinatu daitezke kin beste baliabide linguistikoak ki sortu mezu progresibo, zehatz eta ñabartuak (nahiz horretarako behar izán aukera sintaktiko egokiak zein soilik aurkituko diren an sintaxi progresiboak).

Baina hara non agertzen zaigun Juan Garzia (besteak beste) eta esaten digu ze nominalizazio erraza (aditzak aise bihúrtu izen, eta perpausak aise bihúrtu izen-sintagma) ez dela esanguratsuki aberasgarria (berdin nola, bere esanetan, ez lirakén aberasgarriak ez estruktura pasiboak eztare beste estruktura sintaktiko-diskursibo asko), eta hala, hobe dela jarraitzea barík halako mekanismo sintaktiko-expresibo potente eta errazak.

Baina, zéin da benetako arazoa? Benetako arazoa ez da baizik zailtasun funtzioanala on sintaxi regresiboak ki ustiatu ondasun expresiboak on nominalizazioa (esan nahi baita hóri zailtasun funtzional diferentzial esanguratsua zein regresiboak dún erakusten respektu progresiboa noiz saiatzen ustiatzen potentzia zehaztaile eta diskursiboa on nominalizazioa). Eta dio, Juan Garziak (1997):

Hala ere, egia da nominalizazioaren ardatzean halako pieza lexikoak behar direla, eta hortik hasten direla askotan euskaraz emateko buruhausteak. "Ingreso" hitz hori bera ere, ez dakit nola eman beharko genukeen (eta eskerrak ez dakidan!, gero azalduko ditudan arrazoiengatik). ("Euskara lantegi", 1997:490)

Arrazoi horiek ez dira baizik zailtasun estrukturalak. Beste perla bat:

Hasteko, jakina, nominalizazio-izenen kasuan bezala, nominalizazio-adjektiboen hiztegi -derradan berriro, zorionez- guztiz ere urriarekin egiten dugu topo. Nola da euskaraz "preventivo"? Eta "cautelar"? Kautela handiz esateko kontuak dira, baina ez dago hiztegigilerik, trebeena balitz ere, ez terminologo jakintsurik, arazoari, horrela planteaturik, soluziorik emango dionik. Areago: ez ahal dio emango, zeren adjektibo horiek euskaraz eskura edukitzeak arazoa biderkatzea baino ez bailekarkiguke. ("Euskara lantegi", 1997:496)

Gainera, eta aparte utzita ondorio sintaktiko-expresiboak, zéin dira guzti honen ondorio lexikoak? Ba, orain, "igoera" eta "igotzea" edo "garapena" eta "garatzea" berdinduak datozela an Euskaltzaindiaren Hiztegia:

         "Igoera": iz. Igotzea.

"Garapena": iz. Garatzea, haztea.

bai eta esplizitoki agertu "igotze" sarrera:

         "Igotze": iz. Toki batetik, gorago dagoen beste batera joatea.

nahiz ez den agertzen "garatze" sarrera. Esan nahi baita ze orain (hiztegitik bederen) desagertu dá lehengo diferentzia kontzeptuala arten "igotze" eta "igoera" edo artén "garapena" eta "garatzea", eta hizkuntza nahastu eta pobretu da (galdu dú fintasuna). Zorionez? [185] [⇶]
____________________________
Irakur ere sarrera hauek
1: Aukerako inpersonalizazioa, ifrentzua?
2: Juan Garzia: ...idazkeraren trinkotasun indartsua
3: Preposizioen jokoa vs. postposizioen jokoa an nominalizazioa
4: Izenzalekeria? ez, arazoa da ordena regresiboa
5: Ordena regresiboa: zentzu batean, izenzalekeriarik gogorrena
6: Hitz-ordenaren malgutasuna? Juan Garzia oker dabil

Eusebio Gorospe: "Aspaldi komentatu dugu hainbat itzultzaileren artean ..."

Eusebio Gorospe itzultzaileak dio an 2004ko azaroa (ITZUL):

Administrazioko itzulpenak, eta gainerakoetatik gehienak, liburutegi apaletako liburu potoloetan gordetzeko dira. Ehunetik laurogeita hemezortzia esango nuke nik. Eta jakina: norbaitek noizbait testu horiek erabili nahi baditu jardun normalerako, oh, ezinezkoa!. Eta ondoren: kalapitak, haserreak, (:...).

Aspaldi komentatu dugu hainbat itzultzaileren artean, gure mundua (zuzenketarena barne) une larrian dagoela, badela garaia egindakoari so egin, eskuartean daukagunari begiratu eta aurrera begira behar diren aldeketak egiteko. Aldaketa sakonak eta estrukuturalak, seguro asko. Ez dakit hori nori dagokion. Legez, dekretuz, aginduz eta paperez badaude horren ardura duten erakundeak: IZO, UZEI, EIZIE(...). Baina ahalmenez (....) ez dakit, zalantzak ditut. VIP asko dago jardunaldietan, beti betikoak. Oso berrikuntza gutxi antzematen dut mundu "horretan", egoerak lehengoan jarraitzen baitu. Gurean ere zaharrak berri.

Amaitzeko: akaso hau bezalako foroak balio beharko luke gai hau "populua"ren esku uzteko, aztertu dezan. Ondo da, bai, "esku libreak" "deslocalización" edo" poner el cascabel" nola itzultzen diren eztabaidatzea, baina uste dut ditugun arazoak hori baino askoz larriagoak direla.

Dudarik gabe, estrukturek (eta hitzek) axola dute. [143] [⇶]

Hipotesi antisimetrikoa (Kayne, 1994)

Anton u-k aipatzen digu liburu bat non den mintzo burúz hipotesi antisimetrikoa. Mintza gaitezen apur bat burúz hipotesi hori.

Hipotesi antisimetrikoa izan zen proposatua ganik Richard S. Kayne an bere liburu "The antisymmetry of Syntax", publikatua an 1994. Hantxe, marko formal batean, Kayne, zein baita figura zentral bat an hizkuntzalaritza formal horretan, zuén postulatu ze munduko hizkuntza guztiak daukaté oinarrian estruktura berbera: espezifikatzaile-buru-osagarri, esan nahi baita: SVO burulehena.

Halako asimetriak esango liguke ze, finean, ez da berdin (ez da simetrikoa, baizik antisimetrikoa) kokatzea osagarriak aitzín edo atzén euren buruak (aditzak, izenak, ...), esango liguke ze existitzen dira asimetriak arten hitz-ordenak, eta justuki horregatik deitzen zaio hipotesi antisimetrikoa.

Antisimetria formal horren azpian aurkitzen dugú antisimetria funtzionala, an zentzua ze, oro har, ordena burulehena dá hurrenkera eraginkorrena. Izan ere, ordena progresiboa dá teknologia komunikatibo potente bat zein behar dén garatu, eta garapen hori ez da oro har hain zuzenekoa, zoritxarrez. [137] [⇶]