Horrá beste ondorio batzuk zein aisa atera ahal dirén ti egungo maiztasunak an hitz-ordenak

Genioén herenegun ze:

Dudagabe, hitz-ordenen egungo maiztasun-banaketa oso iturri ona da arrén lortu intuizio komunikatibo ondo interesagarriak (goragoko hori eta beste batzuk ere bai),...

Bai, bádaude beste maiztasun estatiko ondo esanguratsuak nola maiztasun oso esanguratsuki altua on hitz-ordenak zein hasten dirén kin sujetua (%84) respektu beste ordena posibleak (erakutsiz lehentasun orokor bat zein explikatzen dén argiki bidéz arrazoi informatiboak, thematiko-rhematikoak), edota OSV ordenaren maiztasun esanguratsuki oso baxua (%0 an Tomlin-en datuak, non agertzen dén alde batetik objetua lehen ze sujetua, eta bestetik, aditza amaieran), zeintaz mintzo ginén an sarrera hau:

• [#3] Zero OSV hizkuntza an Tomlin (1986), esan nahi baita, bat ere ez

Hasi garelarik konparatzen OSV eta SVO ti ikuspuntua on euren potentzia-efektibitate komunikatiboa:

Adibidez, nóndik sostengatzen dute ze OSV eta SVO dirá berdin potente-efektiboak an baldintza komunikatibo orokorrak? Nón daude evidentziak? Inon ez!

Eta hori gutxi balitz, Laka (akaso sintaxilari influienteena an ikerkuntza akademikoa, esan nahi baita, universitatekoa) saiatzen da baztertzén (deitúz "sasiteoria") beste teoria bat zeinen aldeko evidentziak pilatzen diren. Zér da hau? (ikus hemen)

ikusi dugu an [#1] nóla Laka-k laburbiltzen zigun ze:

...  prozesamendu-lanetan ia aho batez onartzen dela subjektuak hasieran dituzten hurrenkerak prozesatzeko errazagoak direla hizkuntzan. [Laka]

eta an [#2] aurreko horren azalpen komunikatibo sendoa:

... izan ere, sujetua, baldintza orokorretan, gehientsuenetan izaten dá tematikoa (zehaztuz zértaz mintzo den), eta halako referentzia informatiboa, noiz behar den, komunikatiboki hobeki joango da hasieran zeinda ez beste edonon, nola an OSV. Honela genioen an "Buruz hizkuntzen garapen sintaktikoa" (2014:135):

Hurrengo galdera da: ordena sujetulehen horiek nagusitzen al dira gain besteak an munduko banaketa estatikoa (sinkronikoa) eta dinamikoa (diakronikoa)? Erantzuna dá argiki baiezkoa. Ikus ondorengo taula kin datuak ti Tomlin (1986), zein Laka-k erábilí an bere "Simetria ala simetria eza? Hitzordenaz hausnarrean" (2008:7):

Datu estatiko horietan, sintaxi sujetulehenak dirá %87 bitartean-ze besteak %13, diferentzia handia, zeinen azalpen funtzionala aurkitzen dugún an [#1] eta [#2]. Ikuspuntu formaletik (chomskyarretik), ordea, ez dago azalpenik (harantzago ti ustezko estruktura sintaktiko biologiko eta azaldubako batzuk) baina hala ere baztertu nahi dituzté "sasiteoriák" zek bádute azalpen komunikatibo argia, batere argudiorik gabe. Hau guztia zinez absurdua da.

Báda, gainera, bigarren datu deigarri bat: Tomlin-en datu-basean (1986) justuki agertzen dirá zero OSV hizkuntza, esan nahi baita, bat ez. Dakigunez, maiztasun estatikoak soilik ematen dute informazio partziala, argazki moduko bat zein dén oso pobrea respektu informazio dinamikoa (zeintaz mintzatuko garen), non ikus daikegun (edo saiatu behintzat) pelikula askoz osoagoa (baldintza evolutiboak barne); baina, hala ere, bádira kasuak, nola maiztasun nulu hori (zero hori), non jada datu estatikoak dirén ondo adierazgarriak.

Bai, egungo maiztasun estatikoetatik atera ahal dirá ondorio interesgarriak, baina, genioenez, euren evoluzio dinamikoa dá are gako inportanteagoa, non islatzen den nóla VO ordenak doazén irabazten inportantzia erlatiboa abiátuz ti jatorrizko OV oso nagusi bat (ikus adibidez "Tily (2010): "...as the needs of language users become increasingly complex, other pressures (…) begin to favor a shift to SVO...""). [2467] [>>>]

Zéin da ha hitz-ordena kanonikoa on Ojibwa hizkuntza aipatua ga Dryer nola kontradibidea ti tendentzia thema-rhematiko orokorra? Dá VOS

Behin argudiatu dugun zergátik ...

• Tomlin (1986): "... data from single languages could not constitute sufficient counterevidence to refute a language-general principle."
  

eta nóla existitzen den dimensio diakroniko bat an azterketá on datuak gain hitz-ordenak, zeintan egon ahal dirén (eta daudén) salbuespenezko egoerak (eta oso salbuesnezkoak) barné tendentzia gerota orokorragoa ki kokatu kanonikoki informazio referentziala (thema) lehénda benetako eduki informazionala on esaldia (rhema) azpi baldintza gerota orokorragoak (ikus hemen), gogora daigun ze Dryer, an bere papera on 1980, zuén aipatzen hizkuntza zehatz bat nola kontradibidea aurká goragoko tendentzia thema-rhematiko hori: Objiwa. Dryer-ek (1980) dio:

Furthermore, Creider (1975) and Tomlin and Rhodes (1979) present evidence that the tendency for new information to occur late in sentences may not be universal. Tomlin and Rhodes argue that the opposite tendency exists in Ojibwa. [Dryer, 1980:175]

Baina, galdera dá: zéin ote da Ojibwa-ren hitz-ordena kanonikoa? 

Ba, Tomlin-ek berak zehaztu behar digu, zeren, logikoa denez, Tomlin-ek konsideratu baitzuen Ojibwa an bere lagina on 402 hizkuntza zeinen azterketaren emaitzak (estatistikoak eta analitikoak) bildu zituen an bere "Basic word order" (1986). Horrá ordena kanoniko hori (1986:224):

Ojibwa VOS

Hortaz, Tomlin-ek jasotzen du Ojibwaren hitz-ordena nola VOS, eta hortaz, izanen litzake VO ordena bat non sujetua ematen den kanonikoki an bukaera, eta, hortaz, ondorenda objetua, ez duelarik betetzen Greenberg-en 1. universal linguistikoa (1963), zein, kasu honetan ere, ez den universal kategoriko bat, baizik universal estatistiko bat. Bihar ikusiko dugu Greenberg-en 1. universal linguistiko hori. [1677] [>>>]

Tomlin-ek (1986) ez du konsideratzen dimensio diakronikoa, non ibilbide sintaktikoa ez den zértan erraza izan: horregatik egoten dira salbuespenezko kasuak, eta oso salbuespenezkoak ere

Atzokoan mintzo ginen gain Tomlin-en azalpena respektu zergátik bere printzipio funtzionalak ez diren beti elkarrekin betetzen. Esan nahi baita ze, munduan zehar, bádira hitz-ordenak non nagusitzen den printzipio horietako bat gain beste bat, edo alderantziz. Hori azaltzearren, Tomlin mintzo zén gain interakzioak eta interferentziak artén printzipio ezberdinak an ordena konkretuak (mintzo zen gain ordena aditzaurrenak), non egonen zirén printzipio inkonpatibleak:

The principal reason for this is that under certain circumstances one principle may interact with another in ways which may neutralize it . So, for example, under the analysis presented here verb-initial languages cannot in principle realize all three functional principles . Either the TFP and AFP can be realized, yielding VSO orders, or VOB can be realized , yielding VOS orders. [Tomlin, 1986:130]

Hortaz, genioén:

Ondo da, baina horrek segituan planteatzen digu beste galdera bat:

• Existizen badira, nola existitzen diren, bi ordena (SOV eta SVO) non Tomlin-en hiru printzipioak betetzen diren, zergátik ez dira sintaxi guztiak pertenitzen ki ordena horiek? Zergátik existitzen dira sintaxi realak non ez diren betetzen hiru printzipio horiek?

Bihar saiatuko gara bideratzen erantzun bat, erabiliz dimensio bat zein Tomlin-ek ez duen kontuan hartu an bere analisia, eta zein dén dimensio fundamentala an azalpena on hitz-ordenak arten munduko sintaxiak.

Gauza da ze Tomlin-ek ez du konsideratzen an bere analisia ha dimensio diakronikoa (berak soilik aztertzen ditú datu estatikoak, sinkronikoak), halan ze, bere analisia aurrerapausu handia izanik ere, esan behar da ze:

• Tomlin-ek ez du konsideratzen ze existitzen da joera diakroniko orokor bat aldé VO, eta hortaz aldé SVO (zeinek, bide batez, beharko luké beste printzipio bat).
  
• Tomlin-ek ez du konsideratzen ze dimensio diakroniko horretan existitzen dirá baldintza eta behar komunikatibo aldakorrak zek sortzen dituzte erantzun sintaktiko ezberdinak, eta are alderantzizkoak. Bestela esanda, Tomlin-ek ez du konsideratzen ze, hizkuntzen sorreran, askoz probableagoak dirá OV ordenak kin sujetu oso kontextualak an bukaera (edo inon ez), berdin nola diren askoz probableagoak VO ordenak kin hasierako S kanonikoa azpi baldintza gerota orokorragoak, exigenteagoak eta gutxio kontextualak, eta ondorioz, ez du konsideratzen ze sintaxiak bádute bi mutur horien arteko joera diakroniko bat, eta ibilbide diakroniko tipiko bat zein ez den zértan erraza izan. Horregatik egoten dira salbuespenezko kasuak, eta oso salbuespenezkoak ere.
  

Horrela, hizkuntza bat luzaro mantentzen bada azpi baldintza komunikatibo oso kontextualak, askoz probableago bihurtzen da ze bere sintaxiak izan dezán S sujetua an amaiera, bitártean ze baldintza komunikatiboak konplexuago bihurtzean, sintaxi aditzazkenek ez lukete ia batere aukerarik. Ikus:

• Halako ordena gutxio progresiboen maiztasun ondo baxuek soilik konfirmatzen dute ha norabidea on tendentzia evolutibo orokorra, non ordena gutxien progresiboek erakusten dituztén maiztasun baxuenak

Esan nahi baita ze, adibidez, sintaxi sujetuazken kanonikoek (oso gutxi baitira) ez lukete beteko ha printzipioa on progresio thema-rhematikoa sinpleki zeren, arrazoi ezberdinengatik, zailago izan duté euren ibilbide diakronikoa buruzki posizio diskursibo progresiboagoak, akaso zeren ia beti bizi izan baitira azpi baldintza komunikatibo oso kontextualak, sortuz salbuespenezko ohitura linguistikoak zein ez diren izanen ez efizienteak ezta efektiboak ere azpi baldintza orokorragoak.

Baina, ondobidean, horiek ere joan beharko lirake aurkitzen euren bidea buruzki estruktura diskursiboagoak. [1675] [>>>]

Dryer-en 1980ko aipuan agertzen zaigu autore ezagun bat, Russell Tomlin, nok, dakigunez, sei urte geroago, 1986 urtean, aurkeztuko zuén bere mugarrizko liburu titulatuá "Basic Word Orders. Functional Principles"

Aurreko sarreretan irakurri dugu nóla Dryer-ek (1980) aurkezten zuén Ojibwa hizkuntza nola evidentzia aúrka universalitatea on tendentzia buruzki kokatu informazio berria geroago ze informazio zaharra an sintaxiak barrén mundua:

Furthermore, Creider (1975) and Tomlin and Rhodes (1979) present evidence that the tendency for new information to occur late in sentences may not be universal. Tomlin and Rhodes argue that the opposite tendency exists in Ojibwa. [Dryer, 1980:175]

Horretaz, atzo genioen ze ordena hori ez da gertatu behar an hizkuntza guztietako esaldi guztiak, ezta an hizkuntza guztietako estadio guztietan ere, zeren existitu ahal dira kontextu eta baldintza komunikatibo bereziak (adibidez, oso kontextualak an hasierako estadio evolutibo bat) non beste printzipio batzuk nagusi litezken. Hala ere, baldintza eta behar komunikatiboak orokorrago egitean, goragoko tendentzia hori joanen da erakusten bere indar gerota handiagoa, eta ondobidean joango da nagusitzen printzipio hori an ordena kanonikoa on sintaxiak (edo saiatuko da bederen). Hortaz ...

... ondo zehaztu nahiko genuke ze ari gara mintzatzen gain tendentzia bat, tendentzia komunikatibo orokor bat, zeinen indarra doan handitzen (eta ondobidean nagusitzen) noiz behar linguistikoak handitzen diren, eta zeinen demostrabilitatea ez da kruzialki dependitzen ti kasu partikular zirkunstantzialak, zein, esana dugunez, linguistikan askotan (ia beti) gertatzen diren, justuki azpi baldintza partikular-zirkunstantzialak.

Mintzatuko gara gehiago burúz Ojibwa, baina gaur soilik ohartarazi nahi genuke ze Dryer-en 1980ko aipuan agertzen zaigú autore ezagun bat, Russell Tomlin, nok, dakigunez, sei urte geroago, 1986 urtean, aurkeztuko zuén bere mugarrizko liburu titulatuá "Basic Word Orders. Functional Principles", zein behin baino gehiagotan aipatu dugun barrén orri hauek. Horietarik gaur nabarmendu nahi genuke adibidez ondorengo sarrera hau non Tomlin-ek aurkezten zuén bere teoriaren izaera funtzionala:

• [#12] Tomlin (1986): "These principles derive from fundamental cognitive constraints on the processing of linguistic information."

nondik:

Hau da: finean, prozesamendu-kontuak izanen liraké azken responsableak on desoreka nabarmen horiek artén hitz-ordena diferenteak barrén mundua. Bai, justuki azalpen funtzional bat.

hala nola ere beste sarrera hau non mintzo ginen gain Tomlin-en lehenengo printzipio funtzionala, guztiz pertinentea an diskusioa zeintan ari garen "The Theme First Principle":

• [#13] Tomlin (1986): "The Theme First Principle" eta "... thematic information correlates with subject."

nondik:

Tomlin-en lehenengo printzipio funtzionala dá "The Theme First Principle", zeintaz mintzo den honela (an bere "Basic word order: Functional Principles", 1986:4):

This principle is an attempt to make more precise and explicit the informal idea that "old" information precedes "new" information. [Tomlin, "Basic word order: Functional Principles", 1986:4]

Beraz, printzipio horrek esango liguke ze diskursoan tipikoki emanen dá hasieran informazio referentzial aukeratua, eta behin entzulea edo irakurlea kokatuta, mezu-emailea joanen dá zehazten informazioaren muina. Gauza da ze behar da marko referentzial bat afin mezu-hartzaileak avantailatsuki ulertu ahal izan dezan zéri buruz mintzo den (salbu noiz mexua dén oso kontextuala). Horrexegatik, logikoki, thema diskursiboa kokatzen da lehénda parte rhematikoa.

[OHARRA: Halaber mintzo ginen gain Tomlin-en hirugarren printzipio funtzionala an sarrera hau]

Bai, hor daukagú Tomlin, zein bihurtuko zén ezinbesteko referentzia an literatura funtzionalista gain hitz-ordenak. [1667] [>>>]

Eta zér gertatzen da an Hawkins-en eredu basiko hori noiz jarráitu berdin handitzen hitz-kopurua ("n") an sujetua eta objetua?

Gogoratzen dugu ze deitzen ari gatzaio "eredu basikoa" ki Hawkins-en eredua non:

• soilik V-k eraiki VPak

• sujetuak eta objetuak berdin luzeak: biak hitz batekoak (kasu sinpleena) 
  

Eredu horretan emaitzak gelditzen zirén honela (ikus hemen):

• SVO, OVS: (S CRD) 2/2  + (VP CRD) 2/2 = 4/4 = %100
  

• VSO, VOS: (S CRD) 2/2  + (VP CRD) 2/3 = 5/6 = %84

• SOV, OSV: (S CRD) 2/3  + (VP CRD) 2/2 = 5/6 = %84

Gero atzokoan galdetzen genuen nóla geldituko liraken emaitza horiek baldin sujetuak eta objetuak izanen balituzté 2 hitz bana:

• SVO, OVS: (S CRD) 2/3  + (VP CRD) 2/2 = 4/4 = %84
  

• SOV, VOS: (S CRD) 2/4  + (VP CRD) 2/2 = 5/6 = %75

• VSO, OSV: (S CRD) 2/2  + (VP CRD) 2/4 = 5/6 = %75
  

Hor ikusten genuen nóla ordena mantentzen den nahiz diferentziak txikiagotzen diren. Oraingoan jakin nahi genuke ea joera hori mantentzen den noiz jarráitu berdin handitzen hitz-kopurua ("n") an sujetua eta objetua? Ikustagun zér dugun kin 3 hitz bana:

• SVO, OVS: (S CRD) 2/4  + (VP CRD) 2/2 = 4/4 = %75
  

• SOV, VOS: (S CRD) 2/5  + (VP CRD) 2/2 = 5/6 = %70

• VSO, OSV: (S CRD) 2/2  + (VP CRD) 2/5 = 5/6 = %70
  

non, bai, konprobatzen dugun ze ordena mantentzen da nahiz orain diferentzia gehiago estutu egin den. Hortaz, ikus daigun zér dugun kin "n" hitz an sujetua eta objetua:

• SVO, OVS: (S CRD) 2/1+n  + (VP CRD) 2/2 
  

• SOV, VOS: (S CRD) 2/2+n  + (VP CRD) 2/2 

• VSO, OSV: (S CRD) 2/2  + (VP CRD) 2/2+n 
  

non ordena mantenduko den, nahiz diferentzia joko lukén ki zero (ikus sarrera hau):

 SVO = OVS > SOV = VOS = VSO = OSV

Gogoratu azkenik Tomlin-en rankina, zein dén Hawkins-en helburua ere:

SOV = SVO > VSO > VOS = OVS > OSV

nola ikusten genuen an sarrera hau (Tomlin, "Basic word order", 1986:3). [1471] [>>>]

Nóla geldituko litzake efizientzia-rankin orokorra artén 6 ordenak baldin soilik aditzak (V-k) eraiki ahalko balu bere aditz-sintagma (VP)

Mintzatuz gain Hawkins-en eredua (1994), atzo genioen ze,

Beraz, erábiliz supuesto naturalagoa eze soilik aditzek eraikitzen dituzté euren aditz-sintagmak (VPak), gertatuko litzake ze hiru OV ordenen emaitzak aldatuko lirake, eta, interesgarriki, ez an ber norabidea, baizik-ze SOV jaitsiko litzake bitárten OVS eta OSV igoko lirake:

• SOV pasako litzake ti %84 ki %75 

• OVS pasako litzake ti %70 ki %75 

• OSV pasako litzake ti %45 ki %70
  

VO ordenetan, berriz, dena geldituko litzaké justuki berdin nola zegoen (emaitza berberak zeren ordena horretan V-k beti eraikikó VPa). 

Esan nahi baita ze VO ordenen efizientzia-portzentajeak geldituko liraké honela:

• SVO: %84

• VSO: %75

• VOS: %70

emanez honako rankin orokorra artén 6 hitz-ordenak (bai OVak eta baita VOak ere):

• SVO: %84

• SOV = VSO = OVS: %75

• VOS = OSV: %70

hots, 

SVO > SOV = VSO = OVS > VOS = OSV

zein dén aldentzen esanguratsuki ti ordena zein Hawkins-ek inplementatu nahi zuen (alegia, Tomlin-en 1986ko maiztasun sinkronikoak). [1460] [>>>]

Baldintza eta behar komunikatiboak orokortzean, objetuak joko dú ki bukaera zatio ber arrazoia zein sujetuak ki hasiera: progresio thematiko-rhematikoa

Atzokoan aipatzen genituén Tomlin-en printzipio funtzionalak (1986), zeinekin autoreak azaldu nahi zituén gaur egungo munduko maiztasunak an ordenamenduak artén S, V eta O. Genioenez, Tomlin-ek ez zuen konsideratzen maiztasun horien dimensio diakronikoa, zeintan, ikusi dugunez, argiki agertzen zaigún joera bat buruzki SVO noiz baldintza eta behar komunikatiboak orokortzen diren. Eta gauza da ze, joera hori azaltzeko, oinarrian soilik beharko litzaké Tomlin-en lehenengo printzipioa (nahiz, hori bai, orokortua):

"The Theme First Principle"

zein orokor liteken ki predikatua ere, pronostikatuz ordenazio bat an predikatua non, tipikoki eta orohar, predikatuko osagai thematikoagoak (nola aditza) joko luketé ki posizio aurreratuagoak zein osagai gutxio thematikoak edo rhematikoagoak, halan ze osagai rhematikoenek nahiago luketé esaldiko parte finala. Nolazbait, printzipio orokortu hori berridatzi liteké nolan:

Printzipioá on progresio informatiboa, zein joanen den ti esaldiko osagai thematikoagoak ki osagai rhematikoagoak

halan ze, baldintza eta behar komunikatiboak orokortzean, objetuak joko dú ki bukaera zatio ber arrazoi komunikatiboa zein sujetuak ki hasiera: progresio thematiko-rhematikoa, progresio informatiboa.

Gogora daigun puntu honetan zér esaten genuen an gure sarrera titúlatzen "[#13] Tomlin (1986): "The Theme First Principle" eta "... thematic information correlates with subject."" gain Tomlin-en printzipio hori:

Atzoko sarreran komentatzen genuen nóla Russell S. Tomlin hizkuntzalaria dén linguista bat nok erabiltzen ditú printzipio funtzionalak ki azaldu munduko hitz-ordenen banaketa "desorekatua" (bide batez esán ze Laka-k aipatzen dú autore hori an bere "Simetria ala simetria eza? Hitzordenaz hausnarrean", 2008:7). Gauza da ze Tomlin-ek (1986) erlazionatzen ditú printzipio horiek kin prozesamendua on informazioa an diskursoa:

These principles derive from fundamental cognitive constraints on the processing of linguistic information during discourse production and comprehension. [Tomlin, "Basic word order", 1986:3]

Tomlin-en lehenengo printzipio funtzionala dá "The Theme First Principle", zeintaz mintzo da honela (an "Basic word order", 1986:4):

Beraz, printzipio horrek esango liguke ze diskursoan tipikoki emanen dá hasieran informazio referentzial aukeratua, eta behin entzulea edo irakurlea kokatuta, mezu-emailea joanen dá gero zehazten informazioaren muina. Izan ere, behar da marko referentzial bat afin mezu-hartzaileak abantailatsuki ulertu ahal izan dezán zeri buruz mintzo den (baldin mezua ez bada oso kontextuala). Horrexegatik, logikoki, thema diskursiboa kokatzen da lehenda parte rhematikoa.

Eta gauza da ze ...

..., with respect to basic sentences, thematic information correlates with subject. [Tomlin, "Basic word order", 1986:4]

Horrela, printzipio logiko-komunikatibo-funtzional horrek azaltzen du zergátik munduko sintaxi gehienetan sujetua jartzen da lehenda predikatua. Esan nahi baita ze, baldintza orokorretan, sujetua aurrena (ezkerretara) doá zatio arrazoi thema-rhematikoak ("The Theme First Principle"), zatio arrazoi komunikatiboak.

Hemen genioenez, burmuin humanoak bádu gaitasuna ki sortu representazio sinbolikoak on realitatea, eta bádu gaitasuna ki konbinatu (adibidez an modu rekursiboa) representazio sinboliko horiek afin transmititu edo sinpleki sortu ideia imaginagarri guztiak, baina konbinazio horiek izan ahalko dira aberatsagoak, landuagoak eta, finean, efektiboagoak baldin erábilí teknologia (estruktura eta baliabide) sintaktiko potenteagoak, ordena funtzionalki potenteagoak zein irabazi behar diren.

Era berean, gogora daikegu ondoko sarrera zeintan, azpi titulua on "..., halan-ze askoz egokiago bihurtuko da atzeratzeá objetua ki azken posizioa, non bete ahalko du bere paper diskursibo rhematiko betea", genioén:

Atzokoan amaitzen genuén gure sarrera esánez:

Gerora, behar komunikatiboak handituko ziren, sujetuak bihurtuko zirén ez-hain-kontextualak eta konplexuagoak, halan-ze askoz egokiago bihurtuko zen aurreratzeá sujetua ki lehenengo posizioa, non jada hasiko zen betetzen paper diskursibo thematiko betea (material ezagun-referentziala, baina akaso ez hain kontextuala). Horrela, sujetu aktiboak hasierara pasatzean, diferentziatu beharko ziren ti objetuak, bide emánez ki kasu ergatiboa (edo akusatiboa) eta SOV ordena, zein gehienetan dá ordena bakarra zein agertu zaigun historikoki.

Bide beretik, objetuak joanen dirá izaten gerota gutxio kontextualak (edo guztiz imaginarioak edo abstraktuak) eta gerota konplexuagoak (tipikoki objetuak izanen dirá ondo konplexuagoak zein euren kide thematikoak, justuki zeren eramaten duté informazio berria, informazioaren helburua, benetako informazioa), halan ze askoz egokiago bihurtuko da atzeratzeá objetua ki azken posizioa, non bete ahalko duén bere paper diskursibo rhematiko betea, aurkéztuz material akontextualena, konplexuena, gutxien esperotakoa, gutxien eskuragarria, zeinen gainean jarri nahi genukén indar prosodiko handiena, expresio matizatuena, behinda hartarako bidea ondo prestatuta.

Finean, ber arrazoia zek eramaten du sujetua ki aurreko posizioa dú orobat eramaten objetua ki azken posizio kanonikoa an gerota sintaxi gehiago: progresio-thematiko-rhematikoa. [1368] [>>>]

Firbas (1979) burúz Mathesius (1911): "...word order as an outcome of an interplay of principles... These principles may differ in intensity an manner [...] from an stage to another in the historical development of a language"

Hori ideia ezen bádira zenbait printzipio komunikatibo zeinen arabera modu ezberdinean optimizatu ahal dirén munduko sintaxi partikularrak an etapa ezberdinak (akaso azpi baldintza ondo ezberdinak) ez da batere berria. Izan ere, ideia hori aurkitu ahal dugú jada an Mathesius (1911), zeintaz Firbas-ek dio (an bere "A functional view of 'ordo naturalis'", 1979):

Mathesius conception of word order as an outcome of an interplay of principles is in harmony with his endeavour to fully appreciate the tendencies that are at work in language (Mathesius 1911). These principles may differ in intensity an manner from language to language, or even from an stage to another in the historical development of a language. Language is therefore not viewed as a closed and perfectly balanced system. [Firbas, 1979]

Hor konsideratzen ari da ze sintaxiek etapa ezberdinetan izan ahal dituzté baldintza eta behar komunikatibo ezberdinak zeinen arabera modu ezberdinean optimizatuko dutén euren ordena an etapa diferente horiek barrén euren garapen historikoa.

Beste batzutan ere erabili da halako ideia on optimizazioa, baina askotan soilik konsideratuz bere alde sinkronikoa: hala egiten du adibidez Tomlin-ek (1986), nok proposatzen ditú zenbait printzipio funtzional zeintatik derivatuko litzakén gaur egungo hitz-ordenen banaketa sinkronikoa, zeintan argiki lehenesten dirén SOV eta SVO ordenak (ikus gure sarrera titulatzén "[#12] Tomlin (1964): "These principles derive from fundamental cognitive constraints on the processing of linguistic information."").

Hawkins bera ere, an bere "Efficiency and complexity in grammars" (2004), finean ari da formaltzen eredu bat xedé inplementatu Tomlin-en (1986) maiztasunen ordenazio sinkronikoa. Ikus ondoko pasartea aterea ti gure "Hizkuntza bere osotasunean" (2017), non ikusi ahal dugun zéin den Hawkins-en prozedimenduaren muina (alegia, bilátu supuesto egokiak afinda inplémentatu Tomlin-en banaketa estatikoa edo sinkronikoa):

Mathesius-en planteamendua, ordea, ez da soilik sinkronikoa, baizik ere diakronikoa, berdin nola Hoeks-ena (2016), edo berdin nola gurea ere noiz genioén (an gure "Sintaxia da ekonomia purua"):

Munduko hizkuntzen sintaxiak dirá momentuko emaitza puntualak zein diren sortzen ti maximizazio komunikatibo-ekonomiko konkretuak zein doazen garatzen diakronikoki an hizkuntzak segun zenbait irizpide orokor (zeinen relevantzia doán aldatzen), eta azpi zenbait restrikzio estruktural (zeinen indarrak ere aldakorrak baitira).

Bai, baldintza eta behar komunikatiboak erabat diferenteak dirá ...

... from an stage to another in the historical development of a language. [Firbas (1979) burúz Mathesius (1911)]

eta, dimensio diakroniko-funtzional hori dá kruziala. [1367] [>>>] [A1] [A2] [A3]

[#13] Tomlin (1986): "The Theme First Principle" eta "... thematic information correlates with subject."

Atzoko sarreran komentatzen genuen nóla Russell S. Tomlin hizkuntzalariak erabiltzen ditú printzipio funtzionalak xedé azaldu munduko hitz-ordenen banaketa "desorekatua" (bide batez esán ze Laka-k aipatzen dú autore hori an bere "Simetria ala simetria eza? Hitzordenaz hausnarrean", 2008:7). Gauza da ze Tomlin-ek (1986) erlazionatzen ditú printzipio horiek kin prozesamendua on informazioa an diskursoa:

These principles derive from fundamental cognitive constraints on the processing of linguistic information during discourse production and comprehension. [Tomlin, "Basic word order: Functional Principles", 1986:3]

Tomlin-en lehenengo printzipio funtzionala dá "The Theme First Principle", zeintaz mintzo den honela (an bere "Basic word order: Functional Principles", 1986:4):

This principle is an attempt to make more precise and explicit the informal idea that "old" information precedes "new" information. [Tomlin, "Basic word order: Functional Principles", 1986:4]

Beraz, printzipio horrek esango liguke ze diskursoan tipikoki emanen dá hasieran informazio referentzial aukeratua, eta behin entzulea edo irakurlea kokatuta, mezu-emailea joanen dá zehazten informazioaren muina. Gauza da ze behar da marko referentzial bat afin mezu-hartzaileak avantailatsuki ulertu ahal izan dezan zéri buruz mintzo den (salbu noiz mexua dén oso kontextuala). Horrexegatik, logikoki, thema diskursiboa kokatzen da lehénda parte rhematikoa.

Eta gauza da ze ...

..., with respect to basic sentences, thematic information correlates with subject. [Tomlin, "Basic word order: Functional Principles", 1986:4]

Horrela, printzipio logiko-komunikatibo-funtzional horrek azaltzen du zergátik munduko sintaxi gehienetan sujetua jartzen den lehénda predikatua. Esan nahi baita ze, baldintza orokorretan, sujetua aurrena (ezkerretara) doá zatio arrazoi thema-rhematikoak ("The Theme First Principle"), esan nahi baitá zatio arrazoi komunikatiboak.

Hemen genioenez, burmuin humanoak bádu gaitasuna ki sortu representazio sinbolikoak on realitatea, eta bádu gaitasuna ki konbinatu (adibidez an modu rekursiboa) representazio sinboliko horiek xedé transmititu edo sinpleki sortu ideia imaginagarri guztiak, baina konbinazio horiek izan ahalko dirá aberatsagoak, landuagoak eta, finean, efektiboagoak baldin erábilí teknologia (estruktura eta baliabide) sintaktiko potenteagoak, ordena funtzionalki potenteagoak, zein irabazi behar diren. [1193] [>>>] [#1] [#2] [#3] [#4] [#5] [#6] [#7] [#8] [#9] [#10] [#11] [#12] [#13]

[#12] Tomlin (1986): "These principles derive from fundamental cognitive constraints on the processing of linguistic information."

Bueltatuz ki Itziar Laka eta bere ustezko sasiteoriak (ikus ere adibidez [#1]), gogora daigun ze Laka-k aipatzen zuén Tomlin-en ondorengo taula finéz erakutsi nóla, munduan zehar, hitz-ordenen banaketa ez den orekatua, izan ere, datu horiek ...

... ondo erakusten dute hizkuntzen banaketa desorekatua (Laka, "Simetria ala simetria eza? Hitzordenaz hausnarrean", 2008:7) 

Gogora daigun taula osoa (ikus ere adibidez an [#3] edo [#4]:

Gauza da ze Tomlin-ek berak ematen digú bere explikazioa burúz desoreka hori, zein dén explikazio funtzionalista bat zeinen printzipioak...

.... derive from fundamental cognitive constraints on the processing of linguistic information during discourse production and comprehension. [Tomlin, "Basic word order", 1986:3]

Ikus:

Hau da: finean, prozesamendu-kontuak izanen liraké azken responsableak on desoreka nabarmen horiek artén hitz-ordena diferenteak barrén mundua. Bai, justuki azalpen funtzional bat. Dá justuki kontrakoa ze esátea...

Berdin dio sintaxiaren ordenak, hizkuntzaren egiturak: guztiak prozesatzen ditugu efikazia berdinarekin. (Itziar Laka. Ikus Luistxo Fernandez-en "Burmuina aztertuz ikasi ditugun euskararen 4 sekretu", publikatua an "Sustatu", 2015-07-20).

Kurioski, Laka-k ez du aipatzen Tomlin-en "sasiteoria" (berrikus hemen), zein dén, basikoki, gure teoria ere. [1192] [>>>] [#1] [#2] [#3] [#4] [#5] [#6] [#7] [#8] [#9] [#10] [#11] [#12] [#13] [A22] [A23] [A24]

[#3] Zero OSV hizkuntza an Tomlin (1986), esan nahi baita, bat ere ez

Hasi garelarik konparatzen OSV eta SVO ti ikuspuntua on euren potentzia/efektibitate komunikatiboa:

Adibidez, nóndik sostengatzen dute ze OSV eta SVO dirá berdin potente-efektiboak an baldintza komunikatibo orokorrak? Nón daude evidentziak? Inon ez!

Eta hori gutxi balitz, Laka (akaso sintaxilari influienteena an ikerkuntza akademikoa, esan nahi baita, universitatekoa) saiatzen da baztertzen (deituz "sasiteoria") beste teoria bat zeinen aldeko evidentziak pilatzen diren. Zér da hau? (ikus hemen)

ikusi dugu an [#1] nóla Laka-k laburbiltzen zigun ze:

...  prozesamendu-lanetan ia aho batez onartzen dela subjektuak hasieran dituzten hurrenkerak prozesatzeko errazagoak direla hizkuntzan. [Laka]

eta an [#2] aurreko horren azalpen komunikatibo sendoa:

... izan ere, sujetua, baldintza orokorretan, gehientsuenetan izaten dá thematikoa (zehaztuz zértaz mintzo den), eta halako referentzia informatiboa, noiz behar den, komunikatiboki hobeki joango da hasieran zeinda ez beste edonon, nola an OSV. Honela genioen an "Buruz hizkuntzen garapen sintaktikoa" (2014:135):

Hurrengo galdera da: ordena sujetulehen horiek nagusitzen al dira gain besteak an munduko banaketa estatikoa (sinkronikoa) eta dinamikoa (diakronikoa)? Erantzuna dá argiki baiezkoa. Ikus ondorengo taula kin datuak ti Tomlin (1986), zein Laka-k erábilí an bere "Simetria ala simetria eza? Hitzordenaz hausnarrean" (2008:7):

Datu estatiko horietan, sintaxi sujetulehenak dirá %87 bitartean ze besteak %13, diferentzia handia, zeinen azalpen funtzionala aurkitzen dugún an [#1] eta [#2]. Ikuspuntu formaletik (chomskyarretik), ordea, ez dago azalpenik (harantzago ti ustezko estruktura sintaktiko biologiko eta azaldubako batzuk) baina hala ere baztertu nahi dituzté "sasiteoriák" zek bádute azalpen komunikatibo argia, eta baztertu nahi dituzté batere argudiorik gabe. Hau guztia zinez absurdua da.

Báda, gainera, bigarren datu deigarri bat: Tomlin-en datu-basean (1986) justuki agertzen dirá zero OSV hizkuntza, esan nahi baita, bat ez. Dakigunez, maiztasun estatikoak soilik ematen dute informazio partziala, argazki moduko bat zein dén oso pobrea respektu informazio dinamikoa (zeintaz mintzatuko garen), non ikus daikegun (edo saiatuko behintzat) pelikula askoz osoagoa (konsideratuz baldintza evolutiboak ere); baina, hala ere, bádira kasuak, nola goragoko maiztasun nulu hori (OSV → 0), non jada datu estatikoak dirén ondo adierazgarriak. [1170] [>>>]

[#1] [#2] [#3] [#4] [#5] [#6] [#7] [#8] [#9] [#10] [#11] [#12] [#13]

Gain paper zentrala on aditza an estruktura informatiboa

Dio Koldo Biguri-k (an "Inpertsonalak eta abstraktuak", jada aipatua an aurreko sarrera):

Esango nuke, orain arteko euskaran behintzat, eta, seguru aski, hizkuntza guztien halako fasean, mintzagaia biziduna izateko joera dagoela.

Hor, aparte utzita nóla, oso interesgarriki, Koldo Biguri referitzen den ki existentziá on fase evolutibo komunak an bilakaerá on munduko hizkuntza guztiak (seguru aski, hizkuntza guztien halako fasean), aipatu nahi genuke nóla Tomlin hizkuntzalari famatuak proposatu zituen an 1986 printzipio deskriptibo-funtzional orokor batzuk xedé azaldu gaur egungo hitz-ordenen banaketa (an bere "Basic Word Order: Functional Principles", 1986), non postulatu zuén ze tipikoki izen-sintagma animatuagoak kokatuko liraké lehenago zein izen-sintagma gutxio animatuak (The Animated First Principle, zein izan zén Tomlin-en hirugarren printzipioa):

The Animated First Principle: in simple basic transitive clauses, the NP [izen-sintagma] wich is most animated will precede NPs wich are less animated. [Tomlin 1986:102]

Jakina, bizidunen lehentasun hori estuki erlazionatua dago kin euren mintzagaitasuna (esaldi transitiboetan, mintzagaiak izaten dira agente, eta agenteak bizidun, alegia animatuak).

Beste maila batean, báda kategoria sintaktiko bat zein oso ondo egokitzen den kin mintzagaia: sujetutasuna. Ikuspuntu sintaktikotik, sujetua da hori zeintaz predikatzen dén zerbait (izan ere, sujetua ulertu ahal dá nola "mintzagai sintaktikoa", biziduna edo ez), eta nahizta izán kategoria sintaktikoa, argi ikusi ahal da zéin hurbil dagoen kategoria sintaktiko hori ti kategoria informatiboa deitzen mintzagaia.

Esaldi transitiboetan, sujetua joan ohi dá esaldian aurrena, mintzagai. Gero, komunikatiboki egokia izaten da sujetu-mintzagai horren ostean koka dadín aditza, zek mugatzen du mintzagaia, bai eta aldiberean emáten informazio rhematiko transizionala (aditza baita transizioa an esaldi transitiboa: izan ere, aditza izaten dá informazio rhematikoa, baina gutxio rhematikoa ezi osagarria, zein izaten dén parte rhematikoena: bukaeran hobe).

Horrela, aditzak markatzen du nóiz bukatzen den mintzagaia, eta aldiberean, nóiz hasten den rhema (hori da oso paper zentrala an estruktura informatiboa, zentzu guztietan). Hortaz, SVO ordenak aski efizienteki mugatzen du estruktura informatiboa [gehien-gehienetan: Mintzagaia (Sujetua) → Rhema (Verbua + Objetua)], eta hain zuzen askoz hobeki ezi SOV ordena, non ez den agertzen oinarrizko referentzia estrukturalik respektu nón bukatu mintzagaia eta nón hasi parte rhematikoa; eta non, gainera, aditzaren informazio transizionala ematen den an esaldi-bukaera (hots, esaldi transitiboa gelditzen da barík bere transizioa), an modu ez-progresiboa.

Kontua areago okertzen da noiz esaldiak ez duen sujeturik (maiz): kasu horretan SOV bilakatzen dá OV, eta horrek ekartzen dú aski inseguritate respektu izaera sintaktiko-informatiboa on esaldi-hasiera (izan ere, hantxe non espero baita sujetu thematikoa, topatuko dugu objetu rhematikoa). SVO ordenak aldiz, ez du arazorik afin omítitu sujetua: aditzarekin hasita ere, rhema gelditzen da berdin ondo mugatua. Eta progresibitate informatiboak argi uzten du nón aurkitzen den esaldiaren parte rhematikoena: bukaeran. [196] [>>>]