Baldintza eta behar komunikatiboak orokortzean, objetua dú jotzen ki bukaera zatio ber arrazoia zein sujetua ki hasiera: progresio thematiko-rhematikoa

Atzokoan genúen aipatzen Tomlin-en printzipio funtzionalak, zeinekin autoreak azaldu nahi zituén gaur egungo ordenamenduak arten S, V eta O arten munduko sintaxiak. Genioenez, Tomlin-ek ez zuen konsideratzen ordenamendu horien dimensio diakronikoa, zeintan, ikusi dugunez, argiki agertzen zaigu joera bat buruzki SVO noiz baldintza eta behar komunikatiboak orokortzen diren. Eta gauza da ze, azáltzeko joera hori oinarrian soilik beharko litzake Tomlin-en lehenengo printzipioa: 

"The Theme First Principle"

zein orokor liteké ki predikatua ere, pronostikatuz ordenazio bat an predikatua non, tipikoki eta orohar, predikatuko parte gutxien thematikoenak joko luketé ki posizio atzeratuagoak zein parte rhematikoenak, zein lukéten nahiago esaldiko parte finala. Nolazbait, printzipio hori berridatzi liteké nolan:

A printzipioa e progresioa ti esaldiko parte themakikoenak ki parte rhematikoenak

izan ere, baldintza eta behar komunikatiboak orokortzean, objetua dú jotzen ki bukaera zatio ber arrazoia zein sujetua ki hasiera: progresio thematiko-rhematikoa.

Gogora daigun puntu honetan zér esaten genuen an gure sarrera titulatzén "[#13] Tomlin (1986): "The Theme First Principle" eta "... thematic information correlates with subject."" gain Tomlin-en printzipio hori:

Atzoko sarreran komentatzen genuen nóla Tomlin (1986), zein Lakak aipatzen zuén an bere "Simetria ala simetria eza? Hitzordenaz hausnarrean" (2008:7), dén linguista bát nork erabiltzen ditún printzipio funtzionalak ki azaldu munduko hitz-ordenen banaketa "desorekatua". Tomlin-ek erlazionatzen ditu printzipio horiek kin prozesamendua e informazioa an diskursoa:

These principles derive from fundamental cognitive constraints on the processing of linguistic information during discourse production and comprehension. [Tomlin, "Basic word order", 1986:3]

Tomlin-en lehenego printzipio funtzionala dá "The Theme First Principle", zeintaz mintzo da honela ("Basic word order", 1986:4):

Beraz, printzipio honek esango liguke ze diskursoan tipikoki emanen da aurrena informazio referentzial aukeratua eta geroago informazioaren muina. Izan ere, marko referentzial egoki hori eraman behar izaten dá ki entendimendua e entzule-irakurlea (entendimendua, memoria, atentzioa ...) afin mezu-hartzaileak abantailatsuki ulertu ahal dezán mezua. Horrexegatik, logikoki, thema diskursiboa kokatzen da lehenda parte rhematikoa.

Eta gauza da ze ...

..., with respect to basic sentences, thematic information correlates with subject. [Tomlin, "Basic word order", 1986:4]

Horrela, printzipio logiko-komunikatibo-funtzional horrek azaltzen du, independenteki, zergátik munduko sintaxi gehienetan sujetua jartzen da lehenda predikatua. Esan nahi baita ze, baldintza orokorretan, sujetua aurrena (ezkerretara) doá zatio arrazoi thema-rhematikoak ("The Theme First Principle"), zatio arrazoi komunikatiboak.

Hemen genioenez, burmuin humanoak bádu gaitasuna ki sortu representazio sinbolikoak e realitatea, eta bádu gaitasuna ki konbinatu (adibidez an modu rekursiboa) representazio sinboliko horiek afin transmititu edo sinpleki sortu ideia imaginagarri guztiak, baina konbinazio horiek izan ahalko dira aberatsagoak, landuagoak eta, finean, efektiboagoak baldin erabilí teknologia (estruktura eta baliabide) sintaktiko potenteagoak, ordena funtzionalki potenteagoak zein irabazi behar diren.

Era berean, gogora daikegu ondoko sarrera zeintan, azpi titulua on "..., halan-ze askoz egokiago bihurtuko da atzeratzeá objetua ki azken posizioa, non bete ahalko du bere paper diskursibo rhematiko betea", genioén:

Atzokoan amaitzen genuén gure sarrera esánez:

Gerora, behar komunikatiboak handituko ziren, sujetuak bihurtuko zirén ez-hain-kontextualak eta konplexuagoak, halan-ze askoz egokiago bihurtuko zen aurreratzeá sujetua ki lehenengo posizioa, non jada hasiko zen betetzen paper diskursibo thematiko betea (material ezagun-referentziala, baina akaso ez hain kontextuala). Horrela, sujetu aktiboak hasierara pasatzean, diferentziatu beharko ziren ti objetuak, bide emánez ki kasu ergatiboa (edo akusatiboa) eta SOV ordena, zein gehienetan dá ordena bakarra zein agertu zaigun historikoki.

Bide beretik, objetuak joanen dirá izaten gerota gutxio kontextualak (edo guztiz imaginarioak edo abstraktuak) eta gerota konplexuagoak (tipikoki objetuak izanen dirá ondo konplexuagoak zein euren kide thematikoak, justuki zeren eramaten duté informazio berria, informazioaren helburua, benetako informazioa), halan-ze askoz egokiago bihurtuko da atzeratzeá objetua ki azken posizioa, non bete ahalko du bere paper diskursibo rhematiko betea, aurkéztuz material akontextualena, konplexuena, gutxien esperotakoa, gutxien eskuragarria, zeinen gainean jarri nahi genukén indar prosodiko handiena, expresio matizatuena, behinda hartarako bidea ondo prestatuta.

Finean, ber arrazoia zein dun eramaten sujetua ki aurreko posizioa dú orobat eramaten objetua ki azken posizio kanonikoa an gerota sintaxi gehiago: progresio-thematiko-rhematikoa. [⇶]

[#13] Tomlin (1986): "The Theme First Principle" eta "... thematic information correlates with subject."

Atzoko sarreran komentatzen genuen nóla Tomlin (1986), zein Lakak aipatzen zuén an bere "Simetria ala simetria eza? Hitzordenaz hausnarrean" (2008:7), dén linguista bát nork erabiltzen ditún printzipio funtzionalak ki azaldu munduko hitz-ordenen banaketa "desorekatua". Tomlin-ek erlazionatzen ditu printzipio horiek kin prozesamendua e informazioa an diskursoa:

These principles derive from fundamental cognitive constraints on the processing of linguistic information during discourse production and comprehension. [Tomlin, "Basic word order", 1986:3]

Tomlin-en lehenengo printzipio funtzionala dá "The Theme First Principle", zeintaz mintzo da honela ("Basic word order", 1986:4):

Beraz, printzipio honek esango liguke ze diskursoan tipikoki emanen da aurrena informazio referentzial aukeratua eta geroago informazioaren muina. Izan ere, marko referentzial egoki hori eraman behar izaten dá ki entendimendua e entzule-irakurlea (entendimendua, memoria, atentzioa ...) afin mezu-hartzaileak abantailatsuki ulertu ahal dezán mezua. Horrexegatik, logikoki, thema diskursiboa kokatzen da lehenda parte rhematikoa.

Eta gauza da ze ...

..., with respect to basic sentences, thematic information correlates with subject. [Tomlin, "Basic word order", 1986:4]

Horrela, printzipio logiko-komunikatibo-funtzional horrek azaltzen du, independenteki, zergátik munduko sintaxi gehienetan sujetua jartzen da lehenda predikatua. Esan nahi baita ze, baldintza orokorretan, sujetua aurrena (ezkerretara) doá zatio arrazoi thema-rhematikoak ("The Theme First Principle"), zatio arrazoi komunikatiboak.

Hemen genioenez, burmuin humanoak bádu gaitasuna ki sortu representazio sinbolikoak e realitatea, eta bádu gaitasuna ki konbinatu (adibidez an modu rekursiboa) representazio sinboliko horiek afin transmititu edo sinpleki sortu ideia imaginagarri guztiak, baina konbinazio horiek izan ahalko dira aberatsagoak, landuagoak eta, finean, efektiboagoak baldin erabilí teknologia (estruktura eta baliabide) sintaktiko potenteagoak, ordena funtzionalki potenteagoak zein irabazi behar diren. [⇶]

[#1] [#2] [#3] [#4] [#5] [#6] [#7] [#8] [#9] [#10] [#11] [#12] [#13]

[#12] Tomlin (1986): "These principles derive from fundamental cognitive constraints on the processing of linguistic information."

Bueltatuz ki Laka katedratikoa eta bere ustezko sasiteoriak (ikus ere adibidez [#1]), gogora daigun ze Lakak aipatzen zuén Tomlin-en ondorengo taula finéz erakutsi nóla, munduan zehar, hitz-ordenen banaketa ez den orekatua, izan ere, datu horiek ...

... ondo erakusten dute hizkuntzen banaketa desorekatua (Laka, "Simetria ala simetria eza? Hitzordenaz hausnarrean", 2008:7) 

Gogora daigun taula osoa (ikus ere adibidez an [#3] edo [#4]:

Gauza da ze Tomlinek berak ematen digu bere explikazioa ki desoreka hori, zein dén explikazio funtzionalista bát zeinen printzipioak ...

.... derive from fundamental cognitive constraints on the processing of linguistic information during discourse production and comprehension. [Tomlin, "Basic word order", 1986:3]

Ikus:

Hau da: finean, prozesamendu-kontuak izanen lirake azken responsableak e desoreka nabarmen hori arten ordena diferenteak zehar mundua. Bai, justuki azalpen funtzional bat. Dá justuki kontrakoa-ze esateá ...

Berdin dio sintaxiaren ordenak, hizkuntzaren egiturak: guztiak prozesatzen ditugu efikazia berdinarekin. (Lakaren irakaskizuna. Ikus Luistxo Fernandezen "Burmuina aztertuz ikasi ditugun euskararen 4 sekretu", publikatua an "Sustatu", 2015-07-20).

Baina, Lakak ez du aipatzen Tomlin-en "sasiteoria". Zein den basikoki gure teoria. [⇶]

[#1] [#2] [#3] [#4] [#5] [#6] [#7] [#8] [#9] [#10] [#11] [#12] [#13]

[#3] Zero OSV hizkuntza an Tomlin (1986), esan nahi baita, bat ere ez

Hasi garelarik konparatzen OSV eta SVO ti ikuspuntua e euren potentzia-efektibitate komunikatiboa:

Adibidez, nóndik sostengatzen dute ze OSV eta SVO dirá berdin potente-efektiboak an baldintza komunikatibo orokorrak? Nón daude evidentziak? Inon ez!

Eta hori gutxi balitz, Laka (akaso sintaxilari influienteena an ikerkuntza akademikoa, esan nahi baita, universitatekoa) saiatzen da baztertzén (deitúz "sasiteoria") beste teoria bat zeinen aldeko evidentziak pilatzen diren. Zér da hau? (ikus hemen)

ikusi dugu an [#1] nóla Lakak laburbiltzen zigun ze:

...  prozesamendu-lanetan ia aho batez onartzen dela subjektuak hasieran dituzten hurrenkerak prozesatzeko errazagoak direla hizkuntzan. [Laka]

eta an [#2] aurreko horren azalpen komunikatibo sendoa:

... izan ere, sujetua, baldintza orokorretan, gehientsuenetan izaten dá tematikoa (zehaztuz zértaz mintzo den), eta halako referentzia informatiboa, noiz behar den, komunikatiboki hobeki joango da hasieran zeinda ez beste edonon, nola an OSV. Honela genioen an "Buruz hizkuntzen garapen sintaktikoa" (2014:135):

Hurrengo galdera da: ordena sujetulehen horiek nagusitzen al dira gain besteak an banaketa estatikoa (sinkronikoa) eta dinamikoa (diakronikoa) e munduko sintaxiak? Erantzuna da: argiki. Ikus ondorengo taula kin datuak ti Tomlin (1986), zein Lakak erabilí an bere "Simetria ala simetria eza? Hitzordenaz hausnarrean" (2008:7):

Datu estatiko horietan, sintaxi sujetulehenak dirá %87 bitartean-ze besteak %13, diferentzia handia, zeinen azalpen funtzionala aurkitzen baitugu an [#1] eta [#2]. Ikuspuntu formaletik, ordea, ez dago azalpenik (harantzago ti ustezko estruktura sintaktiko biologiko eta azaldubako batzuk) baina hala ere eta argudiatzeke, baztertu nahi dituzté "sasiteoriák" ze báduten azalpen komunikatibo argia. Hau guztia zinez absurdua da.

Báda, gainera, bigarren datu deigarri bat: Tomlin-en datu-basean justuki agertzen dirá zero OSV hizkuntza, esan nahi baita, bat ez. Dakigunez, maiztasun estatikoak soilik ematen dute informazio partziala, argazki moduko bat zein dén oso pobrea respektu informazio dinamikoa (zeintaz mintzatuko garen), non ikus daikegun (edo saiatu behintzat) pelikula askoz osoagoa (baldintza evolutiboak barne); baina, hala ere, bádira kasuak, nola maiztasun nulu hori (zero hori), non jada datu estatikoak dirén ondo adierazgarriak. [⇶]

[#1] [#2] [#3] [#4] [#5] [#6] [#7] [#8] [#9] [#10] [#11] [#12] [#13]