Nork irabazi du? Sinpleki esanda, denok

Gaurkoa hasteko, gogora daigun nóla atzo agertzen zitzaigún "-ko" sufijoa (ikus sarrera hau eta bere hurrengoak) an erabilera multiplikatiboa (an "Euskal-Zenbakiztia", 1920):

Obeto litzake seiko lau irakurtea (orrela da-ta), baña ez da au bere euskerazko itz-yoskera egokia. [Bizkai-Aldundia, 1920:29]

Bestela esan:

seiko lau (6 X 4)

esapide horrek mantenduko luké multiplikandoa lehenago ze multiplikatzailea, baina kokatuz zenbakia (zenbatzailea) an bigarren posizioa ("seiko lau") ordezta an lehenengoa nola an:

lau seiko

hau da, hasi beharko litzake irakurtzen ti bigaren zenbakia (4). Hori ikusita, proposatzen duté "tol" prepositiboa:

sei tol lau (6 X 4)

naturaltasun osoz.

Hortaz, "lau seiko" esapidea ez litzake egokia ki emán 6 X 4 zeren hasi beharko litzake irakurtzen ti azken zenbakia, halan ze hurrengo pausua justuki izanen zén esapide horri buelta ematea (pausutxo bat) ki lortu esapide hura zein Andoni Egaña-k komentatzen zuén adibidez hemen:

sei lauko (ki emán 6 X 4)

zein, euskararen senetik pare-parera zetorren esamoldea izanik ere,

• Andoni Egaña (2022): "Euskararen senetik pare-parera zetorren esamoldea zen."

zúen kokatzen "-ko" sufijoa ostén bigarren zenbakia, justuki an bukaera on esapidea, eraginez arazo nabariak ti atzerakarga:

•  Andoni Egaña (2022): "... esaeran, ulermenean, denean."

• Andoni Egaña (2022): "Ditxosozko '-ko' biderkatzailea heltzen zenerako ..." [Finean, mintzo gara gain atzerakarga]

Soluzioa ondo etor zitekén ti "tol" tresna prepositiboa (prepositiboa respektu bigarren zenbakia) berdin nola adibidez ti "bidér" prepositibo multiplikatiboa (berriro respektu bigarren zenbakia), nola finean gertatu den, halan ze gaur, zorionez, esan ahal dugú naturaltasun osoz:

sei... bidér lau ... berdin hogeitalau

Nork irabazi du? Sinpleki esanda, denok. [2185] [>>>]

Andoni Egaña (2022): "Euskararen senetik pare-parera zetorren esamoldea zen."

Gaur azpimarratuko dugú beste zatitxo hau an textua ti Andoni Egaña (Berria, 2022) zeintaz gatozen mintzatzen an azken sarrerak:

Ratioa

2022ko ekainak 23

Umetan, ez genuen ikastolan bider erabiltzen. Zeinua bai; hitza ez. -ko atzizkia erabiltzen genuen biderketak burutzerakoan. Sei seiko, hogeita hamasei. Zazpi lauko, hogeita zortzi. Bi zazpiko, hamalau. Euskararen senetik pare-parera zetorren esamoldea zen. Seina behiko sei multzo, hogeita hamasei behi. Zifrak handitzen hastean sortzen zen arazoa. Berrehun eta berrogeita hamabi, laurogeita hamazazpiko... Ditxosozko -ko biderkatzailea heltzen zenerako zorabiatu egiten zinen esaeran, ulermenean, denean. Eraginkorragoa da, bai, bider hori tartean sartzea. Arnasa handia ematen dio esan behar duenari bezala ulertu behar duenari ere.

Hortxe, beraz, aurkitu dugú euskararen sena, sen sintaktikoa, zein ez den baizik inertzia estruktural bat guztiz baldintzatua ga (ganik, ganikan, gati) bere tresneria morfosintaktiko zirkunstantziala. Zeren, edozein hizkuntzaren sen sintaktikoa derivatzen dá zuzenean ti bere tresna estrukturalak, zek ahalbidetuko duté erraztasun gehiago edo gutxiago ki lotu hitzak eta sortu expresioak an modu bat edo bestea.

Askotan esan dugunez, hizkuntza dá teknologia bat, eta bere piezek erraztuko dituzté estruktura eta emaitza batzuk berdin nola zaildukó beste batzuk, nondik sortzen dirén inertzia sintaktikoak, ohitura batzuk zein, diogunez, segitzen dirén ti euren tresneria morfosintaktikoa, zein izan ahal dén komunikatiboki ahaltsuagoa edo ahulagoa.

Baina, hizkuntza guztien barren-barreneko sen sintaktikoa aurkitu nahi badugu, hori dá sen komunikatiboa, sen komunikatibo humanoa, zein dén azken gidaria e evoluzio linguistikoa, azken gidari orokorra, eta zein dagoén gainén edozein inertzia teknologiko partikular edo zirkunstantzial. Sen humano hori joanen da bilatzen (eta, ahal badu, aurkitzen) aukera komunikatibo eraginkorragoak. Sen humano komunikatiboa dá benetako sen sintaktiko universala. [2141] [>>>]

Andoni Egaña (2022): "Ditxosozko '-ko' biderkatzailea heltzen zenerako..." [Finean, mintzo gara gain atzerakarga]

Atzokoan Andoni Egaña-k deskribatzen zuén arazoa zein agertzen zén noiz erábili "-ko" atzizki biderkatzailea:

Ditxosozko -ko biderkatzailea heltzen zenerako zorabiatu egiten zinen esaeran, ulermenean, denean. Eraginkorragoa da, bai, bider hori tartean sartzea.[Egaña, 2022]

Esan nahi baita ze "-ko" atzizki biderkatzailea ailegatzen zén...  berandu, inefizienteki, inefektiboki, baldintzatuz dena. Finean, mintzo gara gain atzerakarga.

Gogoratzen dugú, jarraian, atzoko sarrera osoa:

• Andoni Egaña (2022): "... esaeran, ulermenean, denean."

Atzokoan gogoratzen genuén honako pasartea ti Egaña bersolari txapelduna (Berria, 2022), non gaur zabaldu dugún atzoko azpimarra: 

Ratioa

2022ko ekainak 23

Umetan, ez genuen ikastolan bider erabiltzen. Zeinua bai; hitza ez. -ko atzizkia erabiltzen genuen biderketak burutzerakoan. Sei seiko, hogeita hamasei. Zazpi lauko, hogeita zortzi. Bi zazpiko, hamalau. Euskararen senetik pare-parera zetorren esamoldea zen. Seina behiko sei multzo, hogeita hamasei behi. Zifrak handitzen hastean sortzen zen arazoa. Berrehun eta berrogeita hamabi, laurogeita hamazazpiko... Ditxosozko -ko biderkatzailea heltzen zenerako zorabiatu egiten zinen esaeran, ulermenean, denean. Eraginkorragoa da, bai, bider hori tartean sartzea. Arnasa handia ematen dio esan behar duenari bezala ulertu behar duenari ere.

nondik, "-ko" atzizki biderkatzailea heltzen zenerako, zorabiatu egiten zinén ...

• ez soilik esaeran,

• ez soilik noiz akaso eman nahi intonazio zehatz bat, 

• ez soilik noiz akaso eman nahi ritmo esanguratsu bat,

• eztare soilik an ulermena,

• ez soilik an ulermen informatibo hutsa, 

• ez soilik an ulermen hotza, deskriptiboa,
  

baizik-ze, harago, ...

• zorabiatzen zinen an dena,
  

• an edozer,

• an expresioa bera,

• an komunikazioa.

Komunikazioaren arrakasta ez datza soilik an (akaso nekez) ulertzea mezuko eduki informatibo hutsa, ustez ze behinda deskódifikatu eduki informatiboa, orduan jada arrakastatsuki bete dugú gure helburu komunikatiboa, adibidez noiz irakurtzen novela bat. 

Ez, gauza da ulertzea eduki horiek an baldintza komunikatibo abantailatsuak ki joan jasotzen mezuko eduki informatiboa baina kin bere  matiz pragmatiko edo intentzio expresibo guztiak, arian ondo interpretatuz aukera textual guztiak an modu indartsu eta aberatsa, esan nahi baitá an modu pragmatikoki eraginkorra. 

Eta emaitza potente eta aberats hori doá askoz harago ze eduki informatiboa. Zeren, ulertu ahal da (nahiz akaso nekez) zér esaten den an esaldi edo textu bat, baina hor ez da amaitzen komunikazioa. Komunikazioa zinez biribiltzen da noiz goázen arian ulertzen mezu hori ondo jasóz mezuko elementu guztiak an bere puntu sintaktiko, semantiko eta intonatibo egokia, zeinekin geureganatuko ditugún mezuaren kontu pragmatiko-expresibo guztiak. Eta justuki potentzia sintaktiko-semantiko-intonatiboak sortzen dú eraginkortasuna, efektibitate komunikatiboa.

Eduki informatiboa ez ulertzea dá, esan gabe doa, erabateko porrot komunikatiboa, baina askoz lehenago ere hasten dirá ahuldade pragmatiko-expresiboak, zein nabari dirá... esatean, ulertzean, denean.

Alegia, baldintzatuz dena. Bai, finean, mintzo gara gain atzerakarga. [2140] [>>>]