Hahn, Jurafsky eta Futrell (2020): "... grammars that are efficient according to our metric also have low dependency length, ..."

Jarraitzen duté Hahn, Jurafsky eta Futrell-ek an euren "Universals of word order reflect optimization of grammars for efficient communication" (2020):

Beraz, nahiz euren konputazioetan ez duten erabili explizituki ez DLS (dependentzi distantziak) ezta ere beste ezein neurri non konsideratzen dén mugarik an lan-memoria:

... our efficiency metric does not incorporate any kind of memory limitations.

euren emaitzetan:

... grammars that are efficient according to our metric also have low dependency length,...

Hau da euren lanaren emaitzak (orohar) bat datoz kin emaitzak zein diren atera ti analisia on dependentzi distantziak, non, ikusi dugunez, ez den konsideratzen norántza doazen distantziak artén buru sintaktikoak eta euren osagarriak (ez da konsideratzen norantza respektu burua). [1246] [>>>]

Horrela eginez, ez da aterako batere diferentziarik arten bi sintaxí ze dauzkaten justuki kontrako ordena sintaktikoa (justuki kontrako distantziak)

Atzokoan mintzo ginen gain irizpide sintaktiko bat zein den erabili (eta erabiltzen) ki karakterizatu hitz-ordena efizientea, eta non, finean, hiztunak nahiago izaten dituztén ordena sintaktikoak non dependentzi distantziak minimotzen diren. Horretaz atzo ikusten genituén adibide batzuk, nola hau:

zeintaz genióen atzo:

Hor, oso argi ikusten dugu arazo handi bat: berdin batzen dituztela buruetatik aurrerako distantziak eta buruetatik atzerako distantziak;...

Horrela eginez, ez da aterako batere diferentziarik artén bi sintaxi zek dauzkaten justuki kontrako ordena sintaktikoa (justuki kontrako distantziak). [1245] [>>>]

Gibson (2016): "The DLM [Dependency-Length Minimization] hypothesis is that language users prefer word orders which minimize dependency length."

Eskerrik asko Bittor zatio bidali a referentzia titúlatzen "Introduction: In Search of a Basic Unit of Spoken Language: Segmenting Speech", zein jada irakurtzen nagoen. Mintzatuko gara horretaz.

Eta eskerrik asko Gilen zatio bidali a referentzia titúlatzen "Universals of word order reflect optimization of grammars for efficient communication" idatzia ganik Hahn, Jurafsky eta Futrell (2020), non autoreek aztertzen dituztén munduko hainbat sintaxi respektu euren efizientzia komunikatiboa. Artikulu horretan erabiltzen da aski neurri sofistikatua ki neurtú aipatutako efizientzia komunikatiboa (aztertuko dugu neurri hori), baina, autoreek aipatzen dutenez, báda neurri horren aurrekari moduko bat, eta hau aski sinplea: "Dependency-length minimization" (DLM), non jotzen baita nola efizienteagoa ordena hura non minimotzen dirén distantziak artén buru sintaktikoak eta euren osagarriak:

Hobeki ulertzeko nóla neurtzen diren dependentzi distantzia horiek ikus ondorengo pasartea aterea ti "Information processing and cross-linguistic universals" (Gibson, 2016), non ari dén Futrell bera ere:

Hor, oso argi ikusten dugu arazo handi bat: berdin batzen dituztela buruetatik aurrerako distantziak eta buruetatik atzerako distantziak; eta orobat ikusten dirá halako elementu problematiko gehiago ere, nahiz ez hain oinarrizkoak. Aipatuko ditugu puntu horiek, baina orain soilik azpimarratu nahi dugu planteamendu orokorra: nóla autoreak konsideratzen duten ze hizkuntz erabiltzaileek nahiago dituzte ordenak non dependentzi distantziak minimotzen diren:

The DLM [Dependency-Length Minimization] hypothesis is that language users prefer word orders which minimize dependency length.

Justuki bide horrexetatik doa gure analisia ere. Hortik doa sakoneko arazoa. [1244] [>>>]

Evoluzio sintaktikoak bilatzen dú optimizazio (edo maximizazio) komunikatiboa

Atzo mintzo ginen burúz planteamendu zientifikoa on Piantadosi, Tily eta Gibson, zeinen hipotesi nagusia baitzén ze hizkuntzak, esan nahi baita kode linguistikoak, evoluzionatzen dira bilátuz optimalitate komunikatiboa: 

Our approach follows directly from the hypothesis that language approximates an optimal code for human communication, ... [Piantadosi, Tily & Gibson, 2012]

Holako planteamendu optimizatzailea egiten genuen guk ere an gure 2007ko sarrera titúlatzen "Sintaxia da ekonomia purua", zein gogoratu nahi genuke osorik:

• Sintaxia dá ekonomia purua

Munduko hizkuntzen sintaxiak dirá momentuko emaitza puntualak ti maximizazio-prozesu bat zein doán garatzen diakronikoki aráuz zenbait irizpide orokor (zeinen relevantzia doán aldatzen), eta azpi zenbait restrikzio estruktural (zeinen indarrak ere aldakorrak baitira). Honako hauek izanen lirateke maximizazio horren irizpide eta restrikzio nagusiak:

Irizpide nagusiak:

1. IRIZPIDEA: Irizpide adierazkor-bapatekoa: aurrena joanen da hori zein nahi baita bereziki nabarmendu edo enfatizatu; alegia, informazio rhematikoena, eta gero emanen da informazio gutxiago rhematikoa edo guztiz kontextuala. Irizpide hau bereziki aplikagarria izan daiteke an oso egoera sinple-kontextualak, non parte rhematikoa dén oso laburra, eta parte ez-rhematikoa oso kontestuala: tipikoki aurrena (edo soilik) emanen dá objetua, zein izaten den informazio rhematikoena; gero akaso aditz jada kontextual bat, eta azkenik sujetua, zein egoera horietan izan ahal dén kontextualki ondo ezaguna. Irizpide honek favoretzen du OVS ordena, eta bereziki egokia izan ahal da an sintaxien sorrera, noiz egoera tipikoak izanen zirén oso sinple eta kontextualak.

2. IRIZPIDEA: Irizpide informatiboa: aurrena joanen da gaia zeini buruz arituko garen (burua), eta gero emanen da informazio berria burúz gaia (osagarria). Irizpide honek minimizatzen dú atzerakarga, eta ahalbidetzen du karga informatibo handiak edo/eta konplexuak erosotasunez ematea an estruktura koherente, ireki, jarraitu, efiziente eta eraginkor bat. Irizpide honek favoretzen du SVO ordena, eta izaten da gerota beharrezkoagoa noiz behar komunikatiboak handitzen doazen.

3. IRIZPIDEA: Irizpide digestiboa: osagarri luzeak hobe baldin ez badoaz artén osagarri laburrak, eta orohar, osagarri luzeak hobe baldin badoaz an esaldi-amaiera (edo baldintza kontextual edo sintaktiko berezietan, an esaldi-hasiera). Adibidez, ez da digestiboa osagarri-sorta luze bat artén sujetu labur bat eta aditz are laburrago bat. Irizpide honek nahiago du SVO.

Restrikzio nagusiak:

1. RESTRIKZIOA: Hizkuntzen maximizazio linguistiko-ekonomikoa garatzen dá azpi baldintza eta posibilitate estruktural konkretuak an garai ezberdinak. Hizkuntzen hasieran ez dago ezer: zerotik abiatzen da, eta nonbaitetik hasi behar da: hor, hizkuntzetan, aurrena sortzen dira baliabide konkretuagoak, nola izenak, eta gero sortzen doaz elementu abstraktuagoak, nola aditzak, halatan ze, OV ordena, non aurrena doán izena eta gero aditza, da konkretuagoa ezez VO non aditz abstraktuagoa aurreratu da ki objetua. Diogunez, restrikzio hau nagusituko litzaké an sorrera on hizkuntzak, non hiztunak derrigor hasi behar dira kin baliabide konkretu sortzeko-errazagoak, lehenago ze, akaso, joan garatzen estruktura eta baliabide abstratu eta potenteagoak nola VO ordena edota preposizioak, zein diren sortzeko-zailagoak (justuki zatio izan abstraktuagoak). Irizpide honek favoretzen du hasierako OV ordena postpositiboa. Gero, hortik mugitzeko, posibilitate estrukturalak ez dira beti erosoak.

2. RESTRIKZIOA: Hizkuntzen maximizazio linguistiko-ekonomikoa garatzen dá azpi behar komunikatibo konkretuak an jendarte eta garai konkretuak. Adibidez, ez da berdin izanen maximizazioaren emaitza an testuinguru sozial bat non betebehar komunikatiboak dirén oso-oso sinple eta kontextualak (hor errazago mantenduko dira estruktura konkretuzaleak eta irizpide adierazkor-bapatekoa), edo maximizazio horren emaitza noiz betebehar komunikatiboak bihurtu dirén askoz konplexuagoak (hemen nagusituko dá irizpide informatiboa (eta digestiboa) gain besteak, nahiz eta bestelako restrikzioek izanen dute euren eragina). Segun restrikzio hau, hizkuntzen aurreneko estadioetan gailenduko dá SOV edo akaso, hasiera batean, OVS, eta gero, noiz nagúsitu baldintza komunikatibo konplexuak, SVO.

3. RESTRIKZIOA: Hizkuntzen maximizazio liguistiko-ekonomikoa garatzen dá azpi giro sozial konkretu bat, zein izan ahal dén irekiagoa edo itxiagoa respektu berrikuntza linguistikoa. Honen arabera, hizkuntzak garatuko zirén askoz errazago an garai zaharrak (non adibidez ez ziren existitzen akademia arautzaileak) ezenezta an garai modernoak (non kontrol linguistioa izaten ahal dén itogarrria).

4. RESTRIKZIOA: Hizkuntzen maximizazio linguistiko-ekonomikoa garatzen dá an kontextu interlinguistiko konkretu bat, non existitu ahal dén hizkuntz kontaktu oso estua eta eraginkorra.

Evoluzio sintaktikoak bilatzen dú optimizazio (edo maximizazio) komunikatiboa. [1137] [>>>]

Gibson et al. (2012): 'Our approach follows directly from the hypothesis that language approximates an optimal code for human communication, ...'

Atzo aipatzen genuen Gibson-en idatzia titulazén "Information processing and cross-linguistic universals" (2016), non autorea mintzo zen burúz hizkuntza eta bere evoluzioa an terminuak on prozesamendua on informazioa:

Idazki horretan, beherago, Gibson mintzo da burúz obvietatea on hipotesi hori (Gibson, 2016):

Eta hor aipatutako artikulu horretan (Piantadosi, Tily & Gibson, 2012), autoreek sakontzen dute an puntu hori, esánez adibidez:

Hor, autoreak mintzo dira burúz hizkuntza (zein ez den organo bat, baizik kode bat, edo, hobeki, kode asko) an terminuak on optimalitate komunikatiboa: 

Our approach follows directly from the hypothesis that language approximates an optimal code for human communication, ... [Piantadosi, Tily & Gibson, 2012]

Bai, zinez, oso gogorra egiten da pensatzea ze komunikazioak ez du zerikusirik kin munduko kode linguistikoak eta euren evoluzioa (hori mantentzeko beharko lirake evidentzia sendoak, zein ez diren existitzen). Aldiz, Gibson eta bestek diotenez, obvioa dirudi pensatzea an komunikazioa nola gidari zentral bat an evoluzioa on hizkuntzak. [1136] [>>>]

Chomskyarrak atera behar dirá ti euren mundu paraleloa

Bueltatuz ki Laka-ren artikulua ("Simetria ala simetria eza? Hitzordenaz hausnarrean" 2008) non autorea saiatzen den justifikatzen bere teoria chomskyar ortodoxoa (buru-parametrikoa) kóntra teoria chomskyar alternatibo bat (antisimetrikoa, nondik, bide batez, deduzituko baitzen ze SOV ordenak dú, orohar, prozesamendu-kostu altuagoa ze SVO), gogora gaitezen ze artikulu hartan Laka-k zúen aipatzen Gibson hizkuntzalaria bi aldiz jarraian (ikus an "Atzerakarga chomskyarra"), saiatuz lotzen literatura teoriko chomskyarra eta literatura burúz prozesamendua on informazioa. Areago, Laka-k esaten digu ze:

hau da ze, "hizkuntzalaritza" eta "hizkuntza-prozesamenduaren azterketa" konvergitzen ari dira inkluso an azalbideak. Egia esan, ez dakigu Laka zehazki zértaz ari den noiz mintzo den burúz "hizkuntzalaritza", baina antzeman ahal dugu ze referitzen ari zaio ki hizkuntzalaritza chomskyarra, zeren "hizkuntza-prozesamenduaren azterketa" berez da hizkuntzalaritza funtzionala.

Baina, tira, gauza da ze Laka-k (eta Erdozia-k) aipatzen duté bi aldiz Gibson. Ikus daigun zértan ari den Gibson ("Information processing and cross-linguistic universals", 2016):

Beraz, Gibson erabiltzen ari da informazio-teoria eta informazio-prozesamendua arrén azaldu hizkuntz evoluzioa, eta, dioenez, ikerketa-plan hori gertaten ari da produktiboa. Gauza da ze hori dá planteamendu funtzionalista bat, eta ez dago konvergitzen kin mundu paraleloa on hizkuntzalaritza chomskyarra, baizik divergitzen, guztiz. [1135] [>>>]

Komunikazioa, direkzionalitatea, kalitatea

Atzo genuén irakurtzen ondorengo adibidea ganik Laka, non azaltzen zigun nóla mugimendu sintaktiko chomskyarrek sortuko zituztén kostu konputazionalak ("Simetria ala simetria eza? Hitzordenaz hausnarrean", 2008:16):

Adibidez, mugimendu edo lekutze sintaktikoa konputatu ahal izateko, gogoratu behar dugu (oharkabean bada ere) lekuz kanpo aurkitutako osagaiekin, eta gainerako osagai eta elementuak konputatzen jarraitu behar dugu, lekuz kanpoko osagaien jatorrizko lekuak eta perpausaren elementu guztien arteko harremanak egokiro antzeman arte (Gibson 1998). [Laka, 2008:16]

Hortaz, bádira elementu sintaktiko batzuk zein, euren leku biologikoaz kanpo agertuz gero, gorde beharko lirakén an memoriá on hiztuna harik-eta ondo uztártu an euren lekua aráuz Gramatika Universala. 

Ikuspegi diskursibotik, ordea, hauxe esango genuke (ikus sarrera hau edo 2004ko hau):

Pentsabide/mintzabide diskurtsibo paradigmatikoan buruak (hots: aditza, preposizioa, izena, ... ) beti doaz lehenago ezi euren osagarriak, eta horrexegatik hitz bakoitza ongi itsasten da, ongi txertatzen da an diskurtsoa, metatuz bere informazioa koherenteki (nahiz informazio partziala izan, perfektuki enkajatzen da, esan nahi baita ezen informazio horren zentzua ulertzeko ez dela inongo bukaerara itxaron behar, ez dela egon bear inongo buruaren zain), halatan non mezua progresatzen baita unidirekzionalki, aurrera, hitzetik hitzera, ...

 bitartean ze:

Bi azalpenetan (chomskyarrean eta diskursiboan) agertzen dirá deslekuak, memoria, zama edo kostu konputazionalak zein gastatzen dirén harik enkajatu nolabaiteko puzzlea. Hala ere, guk nabarmenduko genituzke hiru diferentzia handi:

1.: Laka-k aurkeztutakoak ez du zerikusirik kin komunikazioa, dá kontu biologikoa, bitárten gurea dén azalpen komunikatibo-diskursiboa.

2.: Laka-k aurkeztutakoan ez dago zértan izan direkzionalitaterik (ber arazoa egon liteké kin estruktura progresiboak an "oinarrizko" estruktura regresiboa, nola kin estruktura regresiboak an "oinarrizko" estruktura progresiboa), bitárten gurean báden direkzionalitatea, aurrerakoa, buruetatik osagarrietara, orohar.

3.: Laka mintzo da burúz kostu konputazionalak (zein islatuko lirakén an nekea edota denbora), baina ez da mintzatzen burúz kalitatea, bitartean ze gurean orobat mintzo garén gain kalitatea, kalitate komunikatiboa.

Komunikazioa, direkzionalitatea, kalitatea. [1103] [>>>]