Hawkins (1994): "... there is a strong constraint in an SOV sentence to minimize the distance between the subject [...] , and the verb ..."

Hawkins (1994), erábiliz japonieraren kasua, dio:

... there is a strong constraint in an SOV sentence to minimize the distance between the subject -ga particle, and the verb or direct object particle -o, ...

Bai, SOV sintaxi batean, aditza ez litzake urrundu behar ti hasierako sujetua (suposatuz ze soilik aditzak eraikitzen du VPa, zein dén supuestorik orokorrena). Horixe azpimarratzen genuén, kin Eizagirre et al (1994), an ondorengo sarrera titúlatzen 'Eizagirre et al. (1994): "Arazoa areagotu egiten da informazioaren bi zutabeok (aditza eta sujetoa) elkarrengandik urruntzen ditugunean, ..."':

Genioén atzo ze sujetua eta aditza ezinbestekoak dira an esaldia (nahiz izán eliptikoak), halan-ze konsidera daiteke ze bi elementu horiek osatzen dute esaldiko oinarria eta zutabe nagusia (sujetua, tipikoki thematikoa, litzaké oinarria; eta aditza, tipikoki rhematikoa, litzaké zutabe nagusia), zeinen gainean zehaztuko eta osatuko da informazio rhematikoena (pentsa geinke an hormak eta bukaerako teilatua, zein litzakén helburuzko elementu fokala), non emanen baita informazio (subjetiboki) "berriena" eta non (justuki teilatuan) jarriko baita indar prosodiko nagusia. 

Horretaz mintzo zirén Eizagirre et al. (1994) an euren "Argi dazteko bideak" (HAEE-ek publikatua), zeinen ondorengo aipua jasotzen genuen an gure "Euskararen garabideak" (2002):

Horiekin batera [ari dira gain aditza eta sujetua], badira beste zenbait elementu osagarri, aditzaren eta sujetoaren ezkerrean jarri ohi ditugunak. [...] Arazoa areagotu egiten da informazioaren bi zutabeok (aditza eta sujetoa) elkarrengandik urruntzen ditugunean ... [HAEE, 1994]

Bai, horixe dira sujetua eta aditza: 

... informazioaren bi zutabeok (aditza eta sujetoa) ... 

halan-ze, beti ere orohar, diskursiboki komeni da ze S eta V eman daitezén hasieran eta elkarrekin, berdin nola, berriro orohar, diskursiboki komeni dán ze V eta O rhematikoak eman daitezén elkarrekin eta bukaeran, hola bide emánez ki SVO ordena.

Eizagirre et al. (1994) justuki esaten ari dira hori berbera zein Hawkins-ek esán gorago, alegia ze SOV sintaxietan aditza ezin dela urrundu ti sujetua, sórtuz estuasun komunikatibo handi bat, edo Hawkins-en hitzetan "a strong constraint", "a strong constraint" gain objetu-osagarri rhematikoak, "a strong constraint" gain informazio berria, dinamikoena, hedagarriena, "a strong constraint" gain diskursibitatea. [1501] [>>>] [A23] [A24] [A25]

Arazo prozesatzaileak agertzen dira oso nagusiki an objetu-osagarriak, ez an sujetuak: ez dago paralelismo funtzionalik arten prozesamendu-arazoak zein sor daitezke an objetu-osagarriak eta arazoak zein sor daitezke an sujetuak

Sarrera honetan genioenez ("Aditzaren osagarria izaten dá esaldiko parte dinamikoena (informazio rhematikoena, xehetuena, uztartzeko zailena, hedagarriena, pisutsuena, prosodikoki indartsuena)"):

... aditzaren osagarria izaten dá esaldiko parte dinamikoena, rhematikoena, xehetuena, uztartzeko zailena, hedagarriena, pisutsuena, prosodikoki indartsuena. non dén garatzen informazio zehatzena ("development (unfolding) of the information"). 

Aditza ez da hain dinamikoa, ez da hain rhematikoa (nahiz bere informazioa dén fundamentala ki jarraitu garatzen esaldia), ez da hain xehetua (justuki osagarriak xehatzen eta osatzen du aditza), ez da zaila uztartzeko (prozesatzeko), baizik ondo erraza (sujetuaren ostean perfektuki uztartzen da bai sintaktikoki, bai semantikoki, bai diskursiboki, bai ...), ez da hedagarria (aditza hedatzen da justuki bidéz bere osagarria), ez da hain pisutsua (ez da izaten batere pisutsua), ez da hain prosodikoki indartsua (justuki zatio bere izaera gutxio rhematikoa zein bere osagarria), halan-ze esan ahal da ze aditzaren informazioa dá garatzen (destolezten, unfolding) an bere (orohar hobe geroko) osagarria.

Aditza dá zutabe rhematiko nagusia on esaldia, zeintan den oinarritzen informazio are rhematikoagoa. Eta zutabe hori oinarritzen da an sujetua, zein osatu ohi den kin informazio thematiko (ulertzeko erraza, informazio konpartitua) minimoa za ulértu esaldiko mezua an posizio abantailatsua (ikus "Eizagirre et al. (1994): "Arazoa areagotu egiten da informazioaren bi zutabeok (aditza eta sujetoa) elkarrengandik urruntzen ditugunean,..."). 

Sujetuen informazioa izaten da tipikoki hain laburra ze, gogora daigun, euskaran sujetu transitiboen gehiengoa, euren erdiak baino gehiago (%51,9), ez dira explizituak, baizik eliptikoak, zero luzerakoak (ikus "Euskarazko esaldi transitiboetan, sujetu omitituak (eliptikoak, "subject pro-drop") dirá gehiago (%51,9) zein sujetu explizituak (Pastor, 2019)"). 

Baldintza horietan, egítea paralelismo bat artén sujetuetako prozesamendu-arazoak eta objetuetakoak ez dirudi (da irudi) oso zorionekoa (ez dirudi batere realista), nahiz ulertzen dugun ze Hawkins-ek hala egin behar izan du náhizik inplementatu Tomlin-en maiztasun sinkronikoak. 

Arazo prozesatzaileak agertzen dira oso nagusiki an objetu-osagarriak, ez an sujetuak: ez dago paralelismo funtzionalik artén prozesamendu-arazoak zein sor daitezken an objetu-osagarriak eta arazoak zein sor daitezken an sujetuak, supuesto hori ez da eusten. [1500] [>>>]

Demagun, harago, SVO eta SOV sintaxietan daukágula sujetu bat 4 hitzekoa eta objetu bat 2 hitzekoa

Genuen galdetzen herenegun:

Orduan, sujetuak euren hasieratik identifikatzea justuki lehenda aditza litzaké txarragoa (restriktiboagoa ki sujetuak) zeinda sujetuak soilik euren bukaeran identifikatzea lehenda objetua?

Ikus daigun orain zér gertatuko litzake an eredua on Hawkins (1994) baldin SVO eta SOV sintaxietan suposatuko bagénu sujetua 4 hitzekoa eta objetua bi hitzekoa (esan nahi baita ze orain diferentzia artén sujetu-luzera eta objetu-luzera litzaké 2 hitzekoa) eta non objetuek ere eraiki ahal dituztén aditz-sintagma):

SOV = [(2/3) + (2/2)]/2 = 4/5 = %84

SVO = [(2/5) + (2/2)]/2 = 4'5/5 = %70

Eta emaitzak jada berdintzen dira noiz soilik aditzak eraiki ahal duén aditz-sintagma:

SOV = [(2/4) + (2/2)]/2 = 4/5 = %84

SVO = [(2/5) + (2/2)]/2 = 4'5/5 = %70

Hortaz, noiz sujetuen luzera erlatiboki handitzen den respektu objetuen luzera, Hawkins-en oinarrizko ereduan ere (non, gogora daigun, soilik aditzek eraki ahal duten VPa) hobe litzaké sujetu regresibo bat aurrén objetu regresibo bat (eta objetua aurré aditza) zeinda sujetu progresibo bat aurrén aditza (eta aditza aurrén objetu progresibo bat). Ez da eusten. [1499] [>>>]

Ez da batere realista baina dá beharrezkoa noiz bilatzen den paralelismo bat arten sujetuak eta objetuak zein ez den eusten

Genuen galdetzen atzo:

Orduan, sujetuak euren hasieratik identifikatzea justuki lehenda aditza litzaké txarragoa (restriktiboagoa ki sujetuak) ze sujetuak soilik euren bukaeran identifikatzea lehenda objetua?

Ikus daigun. Demagun SVO eta SOV sintaxietan sujetua 3 hitzekoa dela, eta objetua bi hitzekoa. Orduan, zéin izanen lirake prozesamendu-emaitzak an Hawkins-en eredua (non objetuek ere eraiki ahal dutén aditz-sintagma)?

SOV = [(2/3) + (2/2)]/2 = 4/5 = %84

SVO = [(2/4) + (2/2)]/2 = 4'5/5 = %75

Esan nahi baita ze nahikoa litzake sujetuak izátea hitz bat luzeagoak zein objetuak, horren ondorioz SOV izan dadin prozesagarriagoa zein SVO noiz objetuek ere eráiki VPa.

Emaitzak berdintzen dira noiz soilik aditzak eraiki ahal duén aditz-sintagma, baina finean Hawkins-ek aukeratutako eredua dá goragoko hori, non objetuek ere eraikitzen duté VPa (bihar ikusiko dugu zér gertatzen den noiz sujetuak dauzkatén 4 hitz edo gehiago). Hortaz, esan ahal da ze, Hawkins-en ereduan ...

... sujetuak euren hasieratik identifikatzea justuki lehenda aditza litzaké txarragoa (restriktiboagoa ki sujetuak) ze sujetuak soilik euren bukaeran identifikatzea lehenda objetua. 

Ez da batere realista baina dá beharrezkoa noiz bilatzen den paralelismo bat artén sujetuak eta objetuak zein ez den eusten, helburuzta inplementatu Tomlin-en maiztasun sinkronikoak. [1498] [>>>]

Orduan, sujetuak euren hasieratik identifikatzea justuki lehenda aditza litzaké txarragoa (restriktiboagoa ki sujetuak) zeinda sujetuak soilik euren bukaeran identifikatu ahal izatea lehenda objetua?

Irákurriz atzoko hitzak on Hawkins (1994), ulertu behar genuke ze sujetu bat hasieratik ezagutu ahal izatea an SVO sintaxi bat (non sujetuaren ostean etorriko litzaké aditza) dá gutxiago efizientea zeinda sujetu hori soilik bere bukaeran identifikatzea nola sujetua an SOV sintaxi bat (non sujetuaren ostean etorriko litzaké kanonikoki objetu-osagarria lehénda ezagutu aditza). Horrela,  Hawkins-ek (1994) dio ze, nola SVO sintaxietan sujetua hasieratik identifikatuko litzake (the subject is recognized on its left periphery), orduan hobe baldin sujetuak laburrak balira:  

bitárten SOV sintaxi batean sujétu regresiboak zein soilik identifikatzen diren an euren bukaera izan litezkén hain luzeak nola nahi den:

Orduan, sujetuak euren hasieratik identifikatzea justuki lehénda aditza litzaké txarragoa (restriktiboagoa ki sujetuak) zeinda sujetuak soilik euren bukaeran identifikatu ahal izatea lehenda objetua? [1497] [>>>]

Hawkins (1994): "[SVO sentences] ... the subject is recognized on its left periphery"

Hawkins-ek (1994) dio ze SVO sintaxietan sujetua identifikatuko litzaké an bere hasiera:

... since the subject is recognized on its left periphery, SVO sentences ...

Bai, salbu salbuespen oso markatuak intonatiboki edo kontextualki, SVO sintaxi batean aditz aurreko izen-sintagma bat hasieratik hasiko da deskodifiktzen nola sujetua, eta joanen da osátuz progresiboki. [1496] [>>>]

Hawkins (1994): "For an SOV language..., it is not subjects that are constrained, but objects."

Hawkins-ek (1994) planteatzen dú paralelismo (edo simetria) moduko bat artén prozesamendu-estuasunak zein existituko lirakén an sujetuak on SVO sintaxiak (sujetuak 2 hitz, objetuak 3 hitz) eta ber estuasunak an objetuak on SOV sintaxiak (sujetuak 3 hitz, objetuak 2 hitz):

For an SOV language..., it is not subjects that are constrained, but objects.[Hawkins, 1994]

Baina, ikusi dugunez, ez dirudi ze SVO sintaxietako sujetuak daudenik bereziki murriztuak edo bereziki baldintzatuak. Gehiago ditudi ze, kontrara, SOV sintaxietako sujetuak daude baldintzatuak zatio arrazoiak on prozesamendua, zeren, sintaxi horietan, ondo gehiagotan eliditzen dira sujetuak (edo bilatzen dira beste alternatibak, nola aditz-forma intransitiboak, edo, ahal delarik, sujetu postverbalak). 

Baina, gainera, ezin liteke egon paralelismo edo simetria funtzionalik artén restrikzio bat an sujetua eta ber restrikzioa an objetu-osagarria, zeren, nola genioen an atzoko sarrera:

Ez da esan beharrik ze objetu-osagarrietako estuasunak izanen liraké estuasunik kaltegarrienak, zeren hortxe biltzen baita esaldiko informazio dinamikoena, informazio berria, esaldiko informazioa.

Ez, simetria edo paralelismo hori dá simetria guztiz fortzatu bat helbúruz-eta inplémentatu Tomlin-en maiztasun-sinkronikoak (simetria hori ez da eusten komunikatiboki). [1493] [>>>]

¿Sujetu thematiko luzeagoak zein euren predikatuko osagarri rhematikoak? Ez al da hori guztiz kontrarioa ki logika komunikatiboa?

Genioen an atzoko sarrera ze "Inkluso supósatuz luzera gehiago an sujetua zein-ez an objetua (aski innaturalki), oraindik aterako litzake SVO efizienteago zein SOV baldin soilik aditzek eraikiko balituzte euren aditz-sintagmak":

..., horrela ere, alegia supósatuz luzera gehiago an sujetua zein-ez an objetua, oraindik aterako litzake SVO efizienteago zein SOV baldin soilik aditzek eraikiko balituzte euren aditz-sintagmak, halan-ze "Hawkins-ek ez du modelatu a oinarrizko asimetria zein dén existitzen arten ordena burulehen eta buruazken simetrikoak, nahizta oso ondo deskríbatu asimetria hori".

Gaur, aldiz, ikusi behar dugu ze, inkluso suposatuz ze, ez soilik aditzek, baizik objetuek ere eraikitzen dituzte aditz-sintagmak, nahikoa litzake suposatzea ordena guztietan objetu-osagarri luzegoak zein sujetuak (nola printzipioz espero liteken) afin, berriro ere, SVO bihur dadin efizienteagoa zein SOV. 

Bai, printzipioz espero behar genuke ze sujetu thematikoak, non normalki biltzen den informazio kontextuala, izan litezén gehien gehienetan ondo laburragoak zein euren kontraparte rhematikoak, non biltzen den informazio berria, zein den benetako informazioa, mezuaren helburua eta muina. 

Areago, ez da batere arraroa, ahal delarik, sujetuak eliptikoak izatea (hor euren luzera dá zero), bitárten ezin liteken eliditu informazio berria, zein, jakina, osagarririk bádenean, bilduko litzake nagusiki an osagarri rhematiko hori (sortuz objetu-osagarri potentzialki ondo luzeak). 

Baina, zergátik izanen lirake sujetu thematikoak luzeagoak zein euren predikatuko osagarri rhematikoak? Ez al da hori guztiz kontrarioa ki logika komunikatiboa? [1473] [>>>]

Bai, Ferrer-i-Cancho-k ere egin beharko zuén "modelizazio aski indirekto eta bihurria" arrén lortu ze SVO lehenetsiko zela gain beste ordena aditzerdikoa, OVS, zeinen munduko maiztasuna dén oso-oso baxua (%1 an Tomlin-en maiztasunak)

Atzoko sarreran gogoratzen genuen nóla, abiatuz basikoki ti ber oinarrizko eredua, ...

..., bai Hawkins-ek eta baita Ferrer-i-Cancho-k ere, beharko dituzte supuesto gehiago (eta aski fortzatuak) arrén lortu euren helburu teorikoak: Hawkins-ek azáldu Tomlin-en maiztasun sinkronikoak, eta Ferrer-i-Cancho-k azáldu nóla SVO lehenesten den ki beste ordena guztiak an bere zama memoristiko arinagoa.

Bai, Ferrer-i-Cancho-k ere egin beharko zuén supuesto aski fortzatua (edo nola genioén beherago, "modelizazio aski indirekto eta bihurria") arrén lortu ze SVO lehenetsiko zela gain beste ordena aditzerdikoa, OVS, zeinen munduko maiztasuna dén oso-oso baxua (%1 an Tomlin-en maiztasunak), izanki justuki bigarren baxuena (soilik gain OSV, kin %0). Gogora gaitezen nóla komentatzen modelizazio horren bihurritasuna an gure sarrera titulatzen "Ondorioz, Ferrer-i-Cancho-k beharko du beste printzipio minimotzaile bat zeinen arabera aukératu SVO eta ez OVS":

Atzo genioen ze Ferrer-i-Cancho-k postulatutako funtzioa ki kuantifikatu memoria-kostuak noiz prozésatzen hitz-ordena ezberdinak (zein gero minimotu beharko litzaken) dú sortzen ordenazio bat artén hitz-ordena horiek zein ez den oso hurbilketa fina ki evidentzia enpirikoa: 

Funtzio horrek ez soilik ez du ezberdintzen artén SVO eta OVS, nola genioen atzo, baizik ze, bestalde, ez du ezberdintzen artén beste lau ordenak (VSO, VOS, SOV, OSV), zein, irizpide horren arabera, izanen lirake berdin efizienteak ti ikuspuntu memoristikoa, lauak ere berdin.

Eta justuki zeren funtzio horrek huts egiten duen noiz ezbérdintzen arten SVO eta OVS, Ferrer-i-Cancho-k beharko dú gainerako printzipio erabakitzaile bat, beste zerbait zeinen arabera justífikatu zergátik SVO dén hain maizkoagoa respektu bere ordena simetrikoa (eta maiztasunean hazten). Ikus nóla autoreak azaltzen duen puntu hori an bere papera on 2015 titúlatzen "The placement of the head that minimizes online memory: a complex systems approach":

If one assumes that word order evolves by swapping consecutive elements, the evolution from an initial or early word order SOV to SVO requires only one step: exchanging the positions of O and V. In contrast, the transition from SOV to OVS needs two steps: (1) exchanging the positions of S and O to obtain OSV and (2) exchanging S and V to finally obtain OVS (Fig. 3 (a)). Therefore, the verb-central word order that can be reached sooner from initial or early SOV is SVO. SVO is the easiest way of minimizing online memory from SOV by swapping adjacent constituents. [Ferrer-i-Cancho, 2015] 

Hor, Ferrer-i-Cancho ari da justifikatzen ze SOV lehentasunez evoluzionatuko litzake ki SVO respektu OVS, gehituz printzipio erabakitzaile gehigarri bat zeinen arabera hitz-ordenen arteko evoluziobide ezberdinetan eman beharko lirakén urrats-kopuru ezberdinak zein orobat minimotu beharko liraken: adibidez, errazagoa izanen litzake pasátzea ti SOV ki SVO (urrats bat) ezez ti SOV ki OVS (bi urrats). 

Ferrer-i-Cancho-k (2015) honela zehazten du aipuko "permutazio-espazioa" non grafikatzen den zénbat urrats eman beharko dirén arten ordena ezberdinak:

Hortaz, herenegungo eta atzoko kostu-funtzio teoriko horrek ez dú soilik huts egiten noiz ordénatzen hitz-ordenak an modu minimoki bateragarria kin evidentzia enpirikoa, baizik ze behar du printzipio minimitzaile gehigarri bat finéz aukeratu SVO lehénda OVS an evoluzio linguistikoa. Definitiboki, ez da oso zuzeneko modelizazioa, baizik aski indirektoa eta bihurria. 

Bihar saiatuko gara proposatzen eredu teoriko alternatibo bat zeinekin espero dugún konpóntzea aurreko arazo horiek, eskáiniz modelizazio direktoagoa eta emaitza bateragarriagoak kin evidentzia enpirikoa.

Bai, modelizazio hau ere ez da batere parsimoniosoa, eta bai aski indirektoa eta bihurria. [1465] [>>>]

Kontextu sinple horretan, Hawkins-en eredu sinplifikatua bát dator kin eredua ganik Ferrer-i-Cancho (2014) an bere ordenazioa arten hitz-ordenak

Atzokoan ikusten genuen nóla geldituko litzake Hawkins-en eredua baldin:

• soilik V-k eraiki VPak

• sujetuak eta objetuak berdin luzeak: biak hitz batekoak (kasu sinpleena) 
  

halan ze emaitzak gelditzen zirén honela:

• SVO = OVS = %100
  

• SOV = VOS = %84

• VSO = OSV = %84

eta rankina honela:

 SVO = OVS > SOV = VOS = VSO = OSV

Eta gauza da ze justuki hori rankina ateratzen da an eredua ganik Ferrer-i-Cancho (2014) noiz konputatzen memori kostua (online-memoria) zein beharko litzakén an hitz-ordena ezberdinak (ikus hemen):

[Ferrer-i-Cancho-ren]... eredu horretan zehazki nóla konputatzen da hori kostu memoristikoa (online memoria)? Ferrer-i-Cancho-k (2014) honela formulatzen du kostu hori:

non, hartuz g(d) = d (zein baitá funtzio hertsiki monotono gorakor sinpleena), sinpleki batu beharko genituzke ha distantzia linealak artén aditza, zein dén burua, eta bere bi dependenteak, berdin delarik norántza doazen distantzia horiek: ezkerretara edo eskuinetara (esan nahi baita ze batu beharko liraké bi distantzia, bata ti V harik S, eta bestea ti V harik O). 

Adibidez har daigun SOV: hor batu beharko genuke ha distantzia artén V eta S, zein izanen litzakén 2 zeren tartean dagóen beste dependente bat: O, kin-eta distantzia artén V eta O, zein izanen litzakén 1 zeren tartean ez dagoen batere dependenterik, halan ze, bide beretik:

• Ordena aditzlehenak (VSO, VOS): D1 = 1 + 2 = 3
  

• Ordena aditzerdikoak (SVO, OVS): D2 = 1 + 1 = 2

• Ordena aditzazkenak (SOV, OSV): D3 = 2 + 1 = 3
  

Ikusten denez, minímotuz kostu hori, aditzerdiko ordenak gailenduko liraké gain aditzlehenak eta aditzazkenak, zeinen memori kostua litzakén minimoa (2) respektu beste lau ordenenak (3). Interesgarriki, funtzio horrek, berez, ez du ezberdintzen artén SVO eta OVS.

Nahiz, printzipioz bi ereduok abiatzen dira ti kontzeptualizazio diferenteak (bata erábiliz ha kontzeptua on CRD, eta bestea néurtuz ha luzera on dependentzia sintaktikoak (nola ikusi ahal den gorago), biak amaitzen dira egiten praktikoki gauza berbera an kontextu sinple hori: alegia, konpútatu distantziak artén S eta V, eta arten V eta O, eta batu distantzia horiek, nahiz bádiren bi diferentzia an konputo horiek:

• Hawkins-enean distantzia horiek duté unitate bat gehiago zeren distantzian konputatzen da hasierako elementua ere (Ferrer-i-Cancho-ren ereduko 2ko distantzia bihurtuko dá 3koa an Hawkins-en eredua).

• Hawkins-enean erlatibizatu egiten dira distantzia horiek respektu IC kopurua an nodo bakoitza (S eta VP) xedé lortu portzentajeak, baina konparazio honetan bi nodoetako kopuru horiek beti dirá 2 (ikus beheragoko zenbakitzaileak), eta ez dute eraginik gain ordena. 

Esan nahi baita ze, Hawkins-en portzentaje horiek ateratzen dira ti:

• VSO, VOS: (S CRD) 2/2  + (VP CRD) 2/3 = 5/6 = %84
  

• SVO, OVS: (S CRD) 2/2  + (VP CRD) 2/2 = 4/4 = %100

• SOV, OSV: (S CRD) 2/3  + (VP CRD) 2/2 = 5/6 = %84

non horiztutako 2 eta 3 horiek dirá Ferrer-i-Cancho-ren ondorengo 1ak eta 2ak zeini gehitu zaién unitate bat:

• VSO, VOS: D1 = 1 + 2 = 3
  

• SVO, OVS: D2 = 1 + 1 = 2

• SOV, OSV: D3 = 2 + 1 = 3
  

Kontextu sinple horretan, Hawkins-en eredu sinplifikatua (ikus gorago) bat dator kin eredua ganik Ferrer-i-Cancho (2014) an bere ordenazioa artén hitz-ordenak. [1463] [>>>]

Hawkins-en emaitzak an OV ordenak, eta ondoriozko rankin orokorra arten 6 ordena posibleak

Ikusi dugularik nóla aplikatu Hawkins-en efizientzia-neurria ("Agg. IC-to-word" ratioa) ki VO ordenak (alegia: SVO, VOS eta VSO), pasako gara orain ki burutu ber ariketa an ordenak non O agertzen dén lehenda V (SOV, OVS eta OSV), eta non, orain, komunikatiboki aski eznaturalki, sujetuak dirén luzeagoak zein objetuak (3 hitz aúrka 2 hitz) [Hawkins, 1994:335]: 

Horrela, 6 hitz-ordenen ranking orokorra geldituko dá honela:

Bihar ikusiko dugu nóla geldituko litzaken ranking orokor hori baldin, adibidez, soilik aditzek eraikiko balituzte VPak (eta ez V-ek eta O-k). [1458] [>>>]

VO ordenetan, V-k eraikiko du VP nodoa

Sarrera honetan soilik esan nahi genuke ze hori zehaztasuna zein dén agertzen an 5.12 taula esánez:

V or O constructs VP

alegia:

ez da beharrezkoa an VO ordenak.

Izan ere, VO ordena horietan (SVO, VSO eta VOS), V aditza (zein den VPko buru sintaktikoa, eta hortaz, VP horren eraikitzaike sintaktiko naturala) dá agertzen lehenda bere osagarri sintaktikoa, (O), halan-ze hiruretan lehenago prozesatu beharko da aditza zeinda objetua, hola V-k (eta ez O-k) sórtuz VPa.

Esan nahi baita ze, genioenez, supuesto berezi xamar hori  (zeinen arabera objetuak ere dún eraikitzen VPa: V or O constructs VP)  ez da beharrezkoa an esparrua on hiru VO ordenak. [1456] [>>>]

Hawkins (1990): "... the attachment of NP to its dominating node cannot be made with confidence until the relevant (rightmost) head category is encountered."

Jarráituz kin artikulua ganik Hawkins (edo berdin "ga Hawkins": ikus sarrera hau), azpimarratu nahi dugu ondorengo hau:

... the attachment of NP to its dominating node cannot be made with confidence until the relevant (rightmost) head category is encountered. [Hawkins, 1990]

Bai, ordenazio (kategoria sintaktiko) batzuk ...

... can act as unambiguous signals on-line ... [Hawkins, 1990]

bitárten besteak ...

... do not permit reliable inferences ... [Hawkins, 1990]

Horrá oinarrizko diferentzia. [1439] [>>>]

Hawkins (1990): "l will argue that a surprising number of cross-linguistic regularities follow naturally from simple considerations of processing ease."

Atzo aipatu genuén Hawkins, eta gaur aipatu nahiko genuke bere artikulua titulátzen "A parsing theory of word orders universals" (1990), non autorea joango dén jartzen oinarriak ki bere teoria prozesatzailea. Hantxe dio, adibidez, ze:

l will argue that a surprising number of cross-linguistic regularities folow naturally from simple considerations of processing ease. [Hawkins, 1990]

Finean, teoriaren gakoa oinarrituko litzaké an konsiderazio aski sinpleak gain prozesamendu linguistikoa (simple considerations of processing ease). [1436] [>>>]

SVO (estruktura diskursiboki koherenteena) dá estrukturalki oso-oso establea eta aurrikusgarria: mezu-jasotzaileak orohar ongi aurrikus daike ze esaldiko lehenengo elementua izanen dén S sintaktiko orohar-thematiko bat (oinárrituz esaldi koherentea)

Gogora daigun ze eredu teoriko aplikatuak ki linguistika ez dira baizik representazio sinplifikatuak on realitate linguistikoa, halan ze euren helburua ez da jasótzea realitate horretako zehaztasun guztiak kin euren kasuistika partikular guztiak (linguistikan kasuistika amaitezina izaten da), baizik soilik realitate horren ardatz nagusiak zeinekin, asmátuz gero, akaso azáldu realitate horren joera nagusiak, tendentzia nagusiak, orohar.

Eredu teorikoak dirá ikerbide deduktiboak non aztertu nahi den zéin dirén konsekuentzia logikoak zein diren segitzen ti supuesto batzuk, printzipioz ondo fundamentatuak. Gure ereduan, kasurako, abiatuz ti hierarkia diskursibo asimetriko bat, heldu gara ki ordenazio bat artén hitz-ordenak (aráuz euren memori kostuak) zein, esango genuke, ederki ajustatzen den ki behatutako maiztasun-tendentzia sinkroniko eta diakronikoak (abiatuz ti antzinako SOV ordena bat zeinen sorrera-baldintzak guztiz bereziak baitziren, oso partikularrak, ez orokorrak). 

Eredu horretan, ikusten dugu nóla koherentzia dikursiboak dakár, adibidez, rekursibitate funtzionala, non informazio rhematikoa joan ahalko den progresiboki zehazten erosoki bidéz konbinazioak artén perpausak eta sintagmak zein ondo arinki eta pausatuki joan litezké gehitzen barné estruktura koherente bat, non informazioa doan integratzen online an aurreko dikursoa.

Abantaila komunikatibo horiek ekarri beharko lioketé estabilitatea ki estruktura koherenteena, zein den SVO, halan ze, behin hortara helduta (baldin ahal bada, zeren ez da zuzeneko kontua), SVO estruktura bihurtuko zén ondo establea, ondo aurrikusgarria, aurrikusgarriena. Eta justuki horixe gertatzen da. Ikus an ondorengo taula (kin datuak ganik Steele, 1978) nóla SVO ordenean mezu-jasotzaileak orohar ongi aurrikus daike ze esaldiko lehenengo elementua izanen dén S sintaktiko orohar-thematiko bat (oinarrituz esaldi koherentea), bigarrena V transizionala, eta azkena O rhematikoena, luzeena, non espero dugun informazio expresiboena, akaso sorpresiboena, non erabili nahi genukén intonazio bereziena eta adierazgarriena (salbu an egoera pragmatiko-kontextual bereziak zein markatuko liraken bidéz intonazio berezia ere): 

SVO ordena dá aurrikusgarriena estrukturalki (halan ze ez du behar morfologia berezirik, nola dén kasu ergatiboa edo akusatiboa afin ezberdindu S eta O) barné bere estruktura koherentea, irekia ... [1404] [>>>]

Eta zér gertatzen da noiz azpiosagarri rhematikoen kopurua dún jotzen ki infinitu?

Atzoko ariketa teorikoarekin jarraituz (non ari ginen handitzen gure ereduko osagarri-kate rhematikoa), eta kontuan hartúz ze gehitutako azpiosagarrien buruak izan ahal dirén adposizioak (postposizioak edo preposizioak, zeinen artean konsideratzen ditugun kasu-atzizkiak ere, nola adibidez genitiboa), edo perpaus nexuak (nola nexu erlatiboak edo konparatiboak), gauza da ze osagarri-kate rhematikoa ondo luza liteke (baldin prozesamendu-kostuak ahalbidetuko balute aukera hori). 

Horrela, eta nahizta, jakina, "infinitu" oso kopuru altua den, ez gara resistituko ki adierazi zéin izanen litzaken limiteá on memori kostuak noiz azpiosgarri-kopurua doán ki infinitu. Jakina, ez da baizik ariketa matematiko bat barné eredu teoriko bat, baina akaso lagunduko digu argiago uzten zéin diren gure ereduko joerak (zein azken buruan dirén ha joerak zein díren segitzen ti modelizazioa on koherentzia diskursiboa, nondik finean segitzen dén gure ereduko asimetria diskursiboa). Ikus daigun:

• SVO1O2...On  = 0 noiz n→ ∞

• VSO1O2...On = 1 noiz n→ ∞

• SOn...O2O1V → ∞ noiz n→ ∞

• VO1O2...OnS → ∞ noiz n→ ∞

• On...O2O1VS → ∞ noiz n→ ∞

• On...O2O1SV → ∞ noiz n→ ∞

non SOV ordenaren kostuak ondo erakusten dú bere joera noiz informazio rhematikoa handitzen dén (SOV egonen dá erlatiboki gerota urrutiago ti SVO/VSO, berdin nola egonen dén erlatiboki gerota hurbilago ti 3 ordena inefizienteenak, zeinekiko kostu-diferentzia doán hurbiltzen ki zero an ber terminu erlatiboak), halan ze, atzo antzemandako taldeak guztiz argi agertzen zaizkigu. Alde batetik:

• SOn...O2O1V → ∞

• VO1O2...OnS → ∞

• On...O2O1VS → ∞

• On...O2O1SV → ∞

hau da SOV, VSO, OVS eta OSV, zeinen memori kostua hazten den etengabeki noiz handítu ha pisua on informazio rhematikoa (hor dauzkagu 3 ordenák kin objetua lehénda sujetua, eta SOV); eta bestetik 

• SVO1O2...On = 0
  

• VSO1O2...On = 1

hau da SVO eta VSO, zeinen memori kostua ez den aldatzen noiz informazio rhematikoa handitzen den. 

Emaitza gure ustez ondo interesgarriak, zein, esango genuke, bat datoz kin evidentzia enpiriko diakronikoa, non SOV etengabeki jaitsiz doan aldé SVO, bitárten VSO hitz-ordena mantentzen den an kopuru sinkroniko erlatiboki aski baxua respektu SVO. [1403] [>>>]

Gure ereduan konputatzen dirá soilik atzerako dependentzi distantziak barné hierarkia diskursibo bat

Konsidera daigun esaldiko 3 ohiko osagai nagusiak S, O eta V, eta euren arteko 6 ordenamenduak: SOV, SVO, VSO, VOS, OVS, OSV. Gure helburua da zeháztea eredu teoriko bat zeinekin konpútatu ordena horien prozesamendu-kostu erlatiboak. 

Ordena bakoitzean dauzkagú hiru posizio: 1.a, 2.a eta 3.a. Ordena bat emanda (demagun SOV), konputatuko dugu zéin den distantzia artén abiapuntuko osagai bat (demagun V, an 3. posizioa) eta helburuko osagai diferente bat (demagun S, an 1. posizioa) kontátuz zénbat posizio mugitu behar dén lehenengoa (abiapuntukoa, kasu honetan V) harik irítsi ha posizioa on bigarrena (adibideko kasu horretan distantzia hori dá 2, zeren V mugitu behar dá 2 posizio atzerantza harik irítsi ha posizioa on sujetua). Argi denez, distantzia horrek bádu norabidea, zein izan ahal dén aurrerakoa noiz abiapuntua kokatzen dén lehenago zein helburua, edo atzerakoa noiz helburua kokatzen den lehenago zein abiapuntua (hala da goragoko adibidean).  

Gure ereduak ditú bi ezaugarri ezberdintzaile hauek:

• Hierarkia diskursiboa: Gure ereduan, báda esaldian hierarkia diskursibo bat artén esaldiko hiru osagaiak (S, V eta O). Hain zuzen: 1: Sujetua (S) dá esaldiko buru diskursiboa (tipikoki esaldiko parte thematikoa); 2: sujetuaren osagarri diskursiboa dá predikatua (tipikoki esaldiko parte rhematikoa, mezuaren muina, prosodikoki indartsuagoa); 3: predikatuko buru diskursiboa dá aditza (V), eta 4: aditzaren osagarri diskursiboa dá O objetua (aditza dá tipikoki gutxio rhematikoa zein bere osagarria, zein izaten dén esaldiko parte rhematikoena, informazio-karga handiena daramana, prosodikoki indartsuena).

• Asimetria diskursiboa: Gure ereduan erabakiorra da norántza doazen dependentzia diskursiboak artén ereduko buru diskursiboak eta euren osagarriak, zeren ez dira berdin (prozesatzen) atzerako distantzia buruazkenak (non osagarria aurkitzen dén lehenago zein bere burua, sortuz atzerakarga) eta aurrerako distantzia burulehenak (koherente-irekiak eta askoz potenteagoak zein euren kide burulehenak). Horrela, gure ereduan soilik konputatuko dirá atzerako dependentzi distantziak artén buru diskursiboak eta euren osagarriak (osagarri batek bi osagai izanez gero, nola gertatzen den an predikatua, distantziarako referentzia izanen dá osagarriko buru diskursiboa, hau da aditza). Laburbilduz, konputatu eta batuko dira ha distantzia artén S eta V (V baitá predikatuko burua eta referentzia) noiz V agertzen den lehénda S, eta ha distantzia artén V eta O noiz O agertzen den lehénda V. Emaitza izanen dá hitz-ordenaren prozesamendu-kostu totala.
  

Adibidez, har daigun SOV hitz-ordena: hor, S-tik V-rako distantzia eta norabidea dá 2 aurrerakoa, bitárten V-tik S-rako distantzia eta norabidea dá 2 atzerakoa (SOV horretan bertan, S-tik O-rako distantzia eta norabidea dá 1 aurrerakoa, eta V-tik O-rako distantzia dá 1 atzerakoa). Horrela, ordena horren prozesamendu-kostua izanen dá 1, soilik konsíderatuz atzerako distantzia bakarra, V-tik O-rakoa, berdin 1.  

Bide beretik, daukagu:

• SVO = 0

• SOV = VSO = 1

• OVS = OSV = VOS = 2

nondik ateratzen dén honako ordenazioa artén hitz-ordena ezberdinak:

SVO > SOV = VSO > OVS = OSV = VOS

non:

• SVO dá efizienteena, zein islatzen den batez ere an bere gorako joera diakroniko argia azpi baldintza gerota orokorragoak.
  

• OVS, OSV eta VOS (alegia 3 ordena horiek non sujetua kokatzen den ondórenda objetua) dirá gutxien efizienteak, orokorki prozesagaitzenak, zein argiki ageri da sinkronikoki (euren gaur egungo maiztasunak dirá oso-oso baxuak).

• Bitarteko posizio batean agertzen zaizkigú, alde batetik SOV, zek erakusten du beherako joera diakroniko argia (kontrástatuz kin SVOren gorako joera diakroniko argia, non VO jada dén maizkoena) abiátuz ti antzinako SOV ordena aski orokor bat, zein nagusituko zén zatio sorrerako baldintza komunikatibo guztiz bereziak; eta bestetik VSO, zeinen maiztasun sinkronikoa ez den hain baxua nola an goragoko 3 gutxien efizienteak (OVS = OSV = VOS), nahiz báden erlatiboki ondo baxua.

Emaitza horiek dirá ederki bateragarriak kin evidentzia enpirikoa, eta zuzen-zuzenean lortuak (ez da behar izan inolako gehigarri teorikorik) abiátuz ti supuesto ondo fundamentatuak orobat an evidentzia enpirikoa. [1398] [>>>] [A30] [A31] [A32]

Ondorioz, Ferrer-i-Cancho-k beharko dú beste printzipio minimotzaile bat zeinen arabera aukératu SVO eta ez OVS

Atzo genioen ze Ferrer-i-Cancho-k postulatutako funtzioa ki kuantifikatu memoria-kostuak noiz prozésatzen hitz-ordena ezberdinak (zein gero minimotu beharko litzaken) dú sortzen ordenazio bat artén hitz-ordena horiek zein ez den oso hurbilketa fina ki evidentzia enpirikoa: 

Funtzio horrek ez soilik ez du ezberdintzen artén SVO eta OVS, nola genioen atzo, baizik ze, bestalde, ez du ezberdintzen artén beste lau ordenak (VSO, VOS, SOV, OSV), zein, irizpide horren arabera, izanen lirake berdin efizienteak ti ikuspuntu memoristikoa, lauak ere berdin.

Eta justuki zeren funtzio horrek huts egiten duen noiz ezbérdintzen arten SVO eta OVS, Ferrer-i-Cancho-k beharko dú gainerako printzipio erabakitzaile bat, beste zerbait zeinen arabera justífikatu zergátik SVO dén hain maizkoagoa respektu bere ordena simetrikoa (eta maiztasunean hazten). Ikus nóla autoreak azaltzen duen puntu hori an bere papera on 2015 titúlatzen "The placement of the head that minimizes online memory: a complex systems approach":

If one assumes that word order evolves by swapping consecutive elements, the evolution from an initial or early word order SOV to SVO requires only one step: exchanging the positions of O and V. In contrast, the transition from SOV to OVS needs two steps: (1) exchanging the positions of S and O to obtain OSV and (2) exchanging S and V to finally obtain OVS (Fig. 3 (a)). Therefore, the verb-central word order that can be reached sooner from initial or early SOV is SVO. SVO is the easiest way of minimizing online memory from SOV by swapping adjacent constituents. [Ferrer-i-Cancho, 2015] 

Hor, Ferrer-i-Cancho ari da justifikatzen ze SOV lehentasunez evoluzionatuko litzake ki SVO respektu OVS, gehituz printzipio erabakitzaile gehigarri bat zeinen arabera hitz-ordenen arteko evoluziobide ezberdinetan eman beharko lirakén urrats-kopuru ezberdinak zein orobat minimotu beharko liraken: adibidez, errazagoa izanen litzake pasátzea ti SOV ki SVO (urrats bat) ezez ti SOV ki OVS (bi urrats). 

Ferrer-i-Cancho-k (2015) honela zehazten du aipuko "permutazio-espazioa" non grafikatzen den zénbat urrats eman beharko dirén arten ordena ezberdinak:

Hortaz, herenegungo eta atzoko kostu-funtzio teoriko horrek ez dú soilik huts egiten noiz ordénatzen hitz-ordenak an modu minimoki bateragarria kin evidentzia enpirikoa, baizik ze behar du printzipio minimitzaile gehigarri bat finéz aukeratu SVO lehénda OVS an evoluzio linguistikoa. Definitiboki, ez da oso zuzeneko modelizazioa, baizik aski indirektoa eta bihurria. 

Bihar saiatuko gara proposatzen eredu teoriko alternatibo bat zeinekin espero dugún konpóntzea aurreko arazo horiek, eskáiniz modelizazio direktoagoa eta emaitza bateragarriagoak kin evidentzia enpirikoa. [1397] [>>>]

1.: Prozesamendu-kostuak ez dira simetrikoak. 2.: Báda askoz gehiago zein prozesamendu-kostu kuantitatibo hutsak: bádira diferentzia kualitatibo derivatu handiak.

Ferrer-i-Cancho (2014) mintzo zitzaigun hemen gain zikloak artén SOV eta SVO zeinen atzean egonen lirakén bi indar atraktore inkonpatible (ez da zehazten euren arteko indar-asimetriarik): maximótzea buru-prediktabilitatea, eta minimótzea online-memoria, nondik sortuko litzake sistema bat kin bi polo estable, eta itxuran simetrikoak, zeinen arabera periodikoki gerta litezkén aipatutako ziklo horiek naturaltasunez:

Cycling between SOV and SVO could be interpreted as cycling between two incompatible attractors: maximum predictability of the head and minimum online memory. This cycling could be the manifestation of bistable system (Strogatz, 1994). []

Lehenengo atraktore horretaz berriki mintzatu gara hemen an terminu hauek (eta atzo ere):

..., genioenez, gauza da ze, baldintza orokorretan, esaldia ez da orohar muntatzen afin bukaeran aurreikus dadin zeozer (informazioren bat, adibidez aditza), baizik lor dadin eraginkortasun komunikatibo maximoa (azpi baldintza orokorrak), kokátuz justuki mezuaren parte rhematikoena eta aurrikusgaitzena an posizio interpretatiboki abantailatsuena, zein den bukaera.

Ondorengo postetan jarraituko gara mintzatzen gain lehenengo printzipio hori, baina gaurkoan nahiko genuke mintzatu gain aipatutako bigarren printzipio atraktorea zeinekin Ferrer-i-Cancho-k biribiltzen baitu bere estruktura ziklikoa: ha minimizazioa on memori lana.

Fijatu gaitezen ze Ferrer-i-Cancho ari da zehazten bere printzipioak helburuz-eta bete dadin bere interpretazioa ti evidentzia zientifikoa, non ziklo linguistikoak izanen lirakén zerbait sistematikoa eta normala ordezta izán zerbait zirkuntzantziala azpi baldintza bereziak. Autoreak kontextu horretan planteatu dú bere lehenengo printzipio guztiz fortzatua eta ad hoc aldé SOV (zertáko ibili asmatzen buru labur-labur bat ondórenda osagarri tipikoki ondo luzeago bat baldin ziurtasunez jakin ahal badugu aurretiaz?), halan ze, horrekin batera, beharko luké beste indar bat jóaz buruzki kontrako poloa: SVO.

Dudagabe, Ferrer-i-Cancho-ren bigarren printzipio hori bádoa an norabide ona, kontuan hartzen baititú prozesamendu-kostuak. Baina, alde horretatik ere, mahai gainean jarri behar ditugú bi arazo handi, zeintaz joango garen mintzatzen an ondorengo sarrerak:

1.: Ferrer-i-.Cancho-k planteatzen dú eredu bat non ez den existitzen atzerakargarik: esan nahi baita ze guztiz simetrikoki kuantifikatuko ditú aditzetik atzerako distantziak respektu bere osagarriak, eta aditzetik aurrerakoak. Baina gauza da ze memori lana ez da batere berdina noiz erábiltzen estruktura koherente bat (sintaktikoki burulehena, aurrerakoa), non adreilu komunikatiboak doazén sistematikoki interpretatzen online, arian-arian, aurrerantza, etengabeki libératuz lan-memoria, edota erábiliz estruktura inkoherente bat (sintaktikoki buruazkena, atzerakoa), non orohar adreilu komunikatiboak joan beharko diren gordetzen an lan-memoria harik eta irítsi euren burua, non, finean, interpretatu ahalko dirén ziurtasunez. Ez da batere berdina, ez da batere simetrikoa, eta puntu hori kruziala da.

2.: Estruktura koherentea (sintaktikoki burulehena) ez da soilik arinena ti ikuspuntu kuntitatiboa on prozesamendua (kostu kuantitatibo hutsa): báditu orohar beste hainbat abantaila kualitatibo derivatu, eta ondo erabakiorrak, hala nola izátea irekiagoa, potenteagoa ki bihurtu diskursoa matizatuagoa eta aberatsagoa, jarraituagoa baina aukeran pausatuagoa eta horrela reflexiboagoa, intonatiboki eta hortaz expresiboki moldagarriagoa, eta azken finean komunikatiboki efektiboagoa.

Jakina, aurreko guztia ez da kabitzen an marko sistematikoki zikliko bat: aurreko guztia soilik kabitzen da barné evoluzio linguistiko ondo asimetriko bat aldé SVO burulehena, zein den justuki hori tendentzia asimetrikoa zein observatzen dugun an evidentzia enpirikoa. [1394] [>>>]

Baina, zergátik ibili beharko litzake mezu-jasotzailea asmatzen (igartzen, aurrikusten, prediktatzen) zéin den aditza (aditzeko hitza) zein korresponditzen zaion ki bere objetua baldin aurretik ziurtasunez eta koherenteki jakin ahal badu

Hoeks (an bere "From SOV towards SVO", 2016) dígu ematen ondorengo aipua ganik Ferrer-i-Cancho (2014) burúz prediktabilitatea on aditza aráuz esaldiko hitz-ordena: 

"Verb initial orders suggest a strategy of maximizing the predictability of the subject and the object; verb final orders suggest a strategy of maximizing the predictability of the verb" (Ferrer-i-Cancho, 2014: 2)

Baina, zergátik ibili beharko litzake mezu-jasotzailea asmatzen (igartzen, aurrikusten, prediktatzen) zéin den aditza (aditzeko hitza) zein asignatuko zaion ki bere informazio rhematikoena (objetua) baldin aurretik ziurtasunez jakin ahal badu, hala sórtuz baldintza komunikatibo ondo abantailatsuak ki intérpretatu (koherenteki, reflexiboki, arinki,...) geroko informazio informatiboena-expresiboena-pisutsuena (zein, berriro ere, ez litzaken aurrikusi behar, baizik koherenteki ziurtasunez jakín behin bere jasoera ondo prestatua an bukaera on esaldia)? [1382] [>>>]