larunbata, urtarrila 09, 2021

Chomskyarrak atera behar dirá ti euren mundu paraleloa

Bueltatuz ki artikulua e Laka ("Simetria ala simetria eza? Hitzordenaz hausnarrean" 2008) non autorea saiatzen den justifikatzen bere teoria chomskyar ortodoxoa (buru-parametrikoa) kontrá teoria chomskyar alternatibo bat (antisimetrikoa, nondik, bide batez, deduzituko baitzen ze SOV ordenak dú, orohar, prozesamendu-kostu altuagoa ze SVO), gogora gaitezen ze artikulu hartan katedratiko getxotarra zúen aipatzen Gibson hizkuntzalaria bi aldiz jarraian (ikus an "Atzerakarga chomskyarra"), saiatuz lotzen literatura teoriko chomskyarra eta literatura buruz prozesamendua e informazioa. Areago, Lakak esaten digu ze:

hau da ze, "hizkuntzalaritza" eta "hizkuntza-prozesamenduaren azterketa" konvergitzen ari dira inkluso an azalbideak. Egia esan, ez dakigu Laka zehazki zértaz ari den noiz mintzo den buruz "hizkuntzalaritza", baina antzeman ahal dugu ze referitzen ari da ki bere hizkuntzalaritza (hizkuntzalaritza chomskyarra), zeren "hizkuntza-prozesamenduaren azterketa" berez da hizkuntzalaritza funtzionala.

Baina, tira, gauza da ze Lakak (eta Erdoziak) aipatzen duté bi aldiz Gibson. Ikus daigun zértan ari den Gibson ("Information processing and cross-linguistic universals", 2016):

Beraz, Gibson erabiltzen ari da informazio-teoria eta informazio-prozesamendua arrén azaldu hizkuntz evoluzioa, eta, dioenez, ikerketa-plan hori gertaten ari da produktiboa. Gauza da ze hori dá planteamendu funtzionalista bat, eta ez dago konvergitzen kin mundu paraleloa e hizkuntzalaritza chomskyarra, baizik divergitzen, guztiz. []

Etiketak: , , ,

astelehena, abendua 07, 2020

Atzerakarga chomskyarra

Atzo ikusten genuén nola...

... orbita chomskyarrean ere, ordena batzuk izan litezké errazagoak ze beste batzuk. Izan ere, Lakaren hitzetan, ...

... [hipotesi antisimetrikoan] egitura buru-azkenak buru-lehenak baino sintaktikoki konplexuagoak dira. [... areagoko eragiketa sintaktikoak burutzen dituzte;...] [Laka, 2008:11]
halan-ze egitura buruazkenak izanen liraké sintaktikoki eta konputazionalki gutxio errazak zein euren kide burulehenak, justuki zeren egonen liraké, nolabait esán, urrutiago ti Gramatika Universala, beti ere ustezkoa. Beste era batera esanda, ordena burulehena izanen litzaké errazagoa zatio izán "oinarrizkoagoa"... biologikoki.

Horretaz, Lakak aipatzen ditú ondorengo hitzak e Erdozia zeháztuz nóla prozesatuko liraken eragiketa sintaktiko konplexuago horiek (an "Simetria ala simetria eza? Hitzordenaz hausnarrean" 2008:16):

"...zenbat eta prozesu sintaktiko konplexuagoak izan, orduan eta zama handiagoa ezarriko diogu oroimenari, eta gure egitura kontzeptualak denbora gehiagoz mantendu beharko dira aktibatuta." (2006b:293) [Erdoziaren hitzak (2006), zein Lakak aipatu an bere 2008ko artikulua] 

Ikus aipu osoa (Laka, 2008:16):

Lakak jarraitzen du (2008:16):

Adibidez, mugimendu edo lekutze sintaktikoa konputatu ahal izateko, gogoratu behar dugu (oharkabean bada ere) lekuz kanpo aurkitutako osagaiekin, eta gainerako osagai eta elementuak konputatzen jarraitu behar dugu, lekuz kanpoko osagaien jatorrizko lekuak eta perpausaren elementu guztien arteko harremanak egokiro antzeman arte (Gibson 1998). [Laka, 2008:16]

Ikus zabalago:

Orbita chomskyarrean egon litezke ustezko hipotesiak (nola antisimetrikoa) non, Lakak dioenez, ordena derivatuek (ez "oinarrizkoek") erlatiboki gehiago zamatuko luketé memoriá e hiztuna, sórtuz zérbait zeri dei geneioke... atzerakarga, esan nahi baitá... atzerakarga chomskyarra. []

Etiketak: , ,

larunbata, azaroa 09, 2019

Antidiskursoa, eta ondo reala

Gilenek hemen (originalki hemen) komentatzen zuén ondorengo esaldia:
Gobernuak kobra jago zerga gain dirua zein hain nekez duzu lortzen ezen ez gatik jitea zein zure diruak genera noiz ikasten duzu hura zuretzat alharazten
esanez ze iruditzen zaio, momentu honetan behintzat, zientzia-fikzioa:
(...) 3.a, berriz, zientzia-fikzioa iruditzen zait (horrek ez du esan nahi evoluzio hori ez lizatela desiragarria). [Gilen
Eta, horrela, konsultatu dut zér dioen Wikipediak buruz kontzeptua hen zientzia-fikzioa (helburuzta hurrengo postetan valoratu noráino konsidera daiteke goiko esaldi hori nola zientzia-fikzio):
Zientzia-fikzio
Zientzia fikzioa arte-genero zabala da: etorkizunean edo unibertso ezezagunetan gerta litekeenaz hipotesiak egiten dira, egungo zientzia- eta teknika-ezagueretan oinarrituta. Fantasia-fikzioarekin nahas daiteke, baina genero horren kokalekua fantasiako munduak izaten dira (Eraztunen Jauna, kasu). [Wikipedia]
Eta lehenengo ideia zein argiki bururatu zait noiz irakurtzen hori definizioa ganik Wikipedia izan dá a ideia hen pobrezia sintaktikoa, zein den gauzatzen an erabilera parataktiko aski monotonoa: bi puntu, gero koma bat, gero puntu bat, eta azkenik, ia salbuespenez, "..., baina" koordinatibo bat. Eta, pobrezia horrekin batera, orobat nabaria da gabeziá hen diskursibitatea, zein, gainera, dén sintaktikoki islatzen, adibidez, an erabilera hen prosa hertsiki aditzazkena.

Eta, momentu batez, textu hori iruditu zait fikziozkoa (ezen ez zientziazkoa), ondo distopikoa (ezen ez utopikoa), iruditu zait irreala, kaltegarria, artifiziala, antizientifikoa, antidiskursoa, antiexpresioa, antikomunikazioa, antibizitza, zein soilik litzaken posible an mundu paralelo bat non ez den nagusitzen bizitza, baizik beste zerbait zeini orain ez diodan bilatu nahi izendapena.

Hortzikara batez momentu extrainu hori pasatuta, konturatu naiz textua ez zela fikzioa, baizik ondo reala, realitate hutsa, a realitatea hen diskurso-mota sintaktikoki-regresibo-pobrea zein, nola balitz izurriterik ahaltsuena, datorren nagusitzén an edozein diskurso non exigentzia komunikatiboa doan justuki harago zein kontextualitate sinpleena.

Antidiskursoa, eta ondo reala. []

Etiketak: , , ,

astelehena, abuztua 06, 2018

Zein dira, Calvinoren ustez, izen abstraktu kaltegarri horiek?

Hona hemen beste adibide bat non berriro konstatatzen da Calvinoren aberastasun lexiko eta sintaktikoa (Calvino, L'antilingua, 1965):
Nella cultura, se lingua «tecnologica» è quella che aderisce a un sistema rigoroso, – di una disciplina scientifica o d’una scuola di ricerca – se cioè è conquista di nuove categorie lessicali, ordine più preciso in quelle già esistenti, strutturazione ne più funzionale del pensiero attraverso la frase, ben venga, e ci liberi i di tanta nostra fraseologia generica. Ma se è una nuova provvista di sostantivi astratti da gettare in pasto all’antilingua, il fenomeno non è positivo né nuovo, e la strumentalità tecnologica vi entra solo per finta. [Calvino, 1965]
edo:
En la cultura, si lengua «tecnológica » es aquella que se adhiere a un sistema riguroso –de una disciplina científica o de una escuela de investigación–, si es, en fin, conquista de nuevas categorías léxicas, orden más riguroso en las ya existentes, estructuración más funcional del pensamiento a través de la frase, bien venida sea, y que nos libere de toda esa fraseología genérica que tenemos. Pero si es un nuevo refuerzo de sustantivos abstractos que han de ser pasto de la antilengua, el fenómeno ni es nuevo ni es positivo, y la instrumentalidad tecnológica es solo apariencia. 
Calvinok pasarte horretan erabiltzen ditu izen abstraktuak nola "strutturazione", "fraseologia" edo "strumentalita", zein, bistan denez, izanen lirateke aberasgarri horietakoak. Baina galdera da: zein izen abstraktu lirateke kaltegarriak? Zeinek osatuko lukete un nuevo refuerzo de sustantivos abstractos que han de ser pasto de la antilengua? Ez dut ikusten batere argi.

Calvinok gehiago zehaztu beharko zuen zéin diren izen abstraktu horiek zein izan beharko ziren bazka e-antilingua: egin beharko zuen zerrenda bat kin izen guzti horiek zein, bere ustetan, sobran dauden an hizkuntza italiarra, eta gero, jo beharko luke zehazki kontra izen abstraktu kaltegarri horiek. Bestela, nik behintzat ez dakit zein izen abstraktuz ari den, eta bere baieztapen itxuroso hori gertatzen zait inprezisoa, lausoa, esanahi argirik gabea, baina ez goragoko izen abstraktu horiek erbiltzeagatik, baizik Calvinok adierazi nahi duen ideia bera ez delako gelditzen ondo biribilduta.

Eta horixe izaten da gehienetan arazoa: hiztunak (edo idazleak) ez izatea argi zer esan nahi duen, edo zer esaten ari den. Hori, jakina, islatuko da an hitz eta kontzeptu gaizki erabiliak, esaldi semantikoki inkoherenteak edo larriki inprezisoak, eta hitz-jario eramangaitza (ulertu nahi duenarentzat bederen); baina hori ez da arazo linguistikoa, baizik a-erretratu edo isla linguistikoa e-ideia gaizki biribildu batzuk zein ez diren enkajatzen. []

Etiketak: ,

ostirala, abuztua 03, 2018

Perversio linguistikoa, intoxikazio linguistikoa eta Orwell-en neolengua

Esan genuen hemen edo hemen ze hiztun bakoitzak izaten du bere ikusmolde diferentea, bere ikuspuntu diferentea, eta hortik sortzen direla expresio-bide diferenteak, zein diren islá e intentzio komunikatibo diferenteak. Orobat genioenez, hizkuntza egonen da ondo erabilita nóiz ere hitzak eta expresabideak ondo egokitzen diren ki intentzio komunikatiboa, eta hala da nahiz intentzioa izán maltzurra (kritikatu ahal da intentzioa, baina ez mezuaren egokitasun linguistikoa respetu intentzioa).

Hala ere, batzuetan hiztunaren interpretazio linguistikoa hain da fortzatua ze hitzen esanahia bihurritu ere egiten da, halan-ze mintzatu gaitezke buruz perversio linguistikoa (ez baita terrore semantikoa), zein den gainera bihurtzen manipulazio edo intoxikazio linguistikoa noiz den existitzen intentzio maltzurra. Hortaz, perversioan ez litzake egonen derrigor maltzurkeria bitartean-ze manipulazioan bai.

Azken egun hauetan prensan aipatzen ari da bat-kanpaina e intoxikazio informatibo masiboa, non, esango nuke ze, hitz klavea litzateké "engañar" ("Facebook descubre en EEUU otra campaña de intoxicación masiva" [El País, 1. or., 2018-8-1]):
Este tipo de comportamiento no esta permitido en Facebook porque no queremos que gente u organizaciones creen redes para engañar a otros sobre quienes son o lo que están haciendo. [Facebook, segun aipua e El País, 2018-8-1]
Jakina, engainatu daiteke bitartéz informazio faltsua eta baita ere tergiversatuz kontzeptuak eta hitzak (hitzen interpretazioak, bere zabaltasunean ere, báditu bere mugak).

Manipulazioaren muturreko kasua gertatuko litzateke baldin, adibidez, gobernu bat hasiko balitz birdefinitzen hitzak afin signifika dezaten hura-ze gobernuak nahi duen. Hor jada sartuko ginake an esparrua e neolengua e Orwell ("1984"). Baina hori, beste saltsa bat da. []

Etiketak: ,

asteazkena, uztaila 25, 2018

Garbiñe Ubeda: "Egunkarietako zutabeetan, adibidez, literatura egiten da sarritan, edo bederen, literaturatik kazetaritzatik baino gertuago dagoen idazketa lantzen da"

Aurreko sarreran genioen ze kazetaria mugitzen da an bikoiztasuna artén, alde batetik, lan hotzagoak, non kazetaria saiatzen den desagertzen ti berria, eta bestetik, lan personalagoak, non kazetariak askoz gehiago azaleratzen ditu bere balorazioak, kritikak eta ikuspuntu propioak, eta horrek erakusten zuela nóla kazetariek lan bakoitzean aukeratzen dute propioki eta egoki zéin distantziatik idatzi behar duten euren artikulua.

Euskararen munduan, gainera, bikoiztasun hori zabaldu daiteke ki literatura bera ere. Ikus zer dioen Garbiñe Ubedak, zein den Euskal Idazleen Elkarteko lehendakaria (Gara, 2018-7-24):   
Sorkuntzan hibridazio handia dago, kazetaria ez da kazetari soil, eta literatoa ez da literato soil. Euskararen unibertso txikiak ez du luxu horietarako adina ematen. Eta era berean, ederra da generoak apurtzea, idazketa molde berriak proposatzea, sare sozialek eskaintzen dutena letren mundura ekartzea eta alderantziz… Egunkarietako zutabeetan, adibidez, literatura egiten da sarritan, edo bederen, literaturatik kazetaritzatik baino gertuago dagoen idazketa lantzen da. [Garbiñe Ubeda, 2018]
Bikoiztasun edo hibridazio periodistiko-literario horrek areago erakusten du lan periodistiko inpersonaletan erabilitako hizkera ez dela isla e inongo terrore semantikoa (akaso gaitz psikologiko inkontziente batek eragindakoa), baizik testuinguru komunikatiboak eskatutako hizkera. []

Etiketak:

asteartea, uztaila 24, 2018

Kazetari berbera, autore-kronika batean, beste era batera expresatuko da

Ikus dezagun egunkari baten adibide bat (Deia, 2018-4-23) non, sinadurabako berri inpersonal batean, kazetaria saiatzen da mantentzen distantzia bat respektu hitz batzuk zein Sergio Ramirez idazle nikaraguarrak egin zituen gáin egoera politiko-soziala zein ari den bizitzen an Nikaragua (noiz idazle horrek jaso Cervantes saria). Jakingarria da ze Sergio Ramírez izan zén Nikaraguako presidenteordea kin Daniel Ortega artio 1990:
MENCIÓN A LA SITUACIÓN EN NICARAGUA
El escritor Sergio Ramírez ha dedicado unas palabras al comienzo de su discurso en la ceremonia de entrega del Premio Cervantes en memoria de los nicaragüenses que han perdido la vida en las protestas contra la reforma de la seguridad social del gobierno de Nicaragua.

"A la memoria de los nicaragüenses que han sido asesinados por salir a la calle a reclamar justicia y democracia", ha declarado el autor justo antes de comenzar con la lectura de su discurso por la concesión del Cervantes en el Paraninfo de Alcalá de Henares.

Hor, kazetaria saiatzen da desagertzen ti berria, saiatzen da eliminatzen ti bere diskursoa edozein hitz edo esapide ze adierazi lezakén balorazio bat, berak izan nahi du notario moduko bat, utziz balorazioak (eta hitz eta esapide baloratiboak) ki protagonista e berria, zein ez den kazetaria, baizik idazle saritua. Helburu jakin horrekin aukeratzen ditu kazetari anonimoak bere esapideak.

Eta bistan gelditzen da kontrastea artén kazetariak aukeratutako han perdido la vida aski neutroa, eta idazle sarituak askoz hurbilagotik esandako han sido asesinados; edota artén protestas contra la reforma de la seguridad social del gobierno de Nicaragua teknikoagoa, eta salir a la calle a reclamar justicia y democracia kritikoagoa. Baina ez dago hor terrore semantikorik batere, baizik kazetariaren jarrera distante kalkulatu bat, utziz protagonistarentzat paper baloratiboa, kritikoa edota konprometitu hurbilagoa

Kazetari berbera autore-kronika batean (edo antzeko lan personalago batean) beste modu batera expresatuko da, halatan ze, neurri handi batean bederen, desagertuko da distantzia hori, bide emanez ki kazetariaren (kazetari sinatzailearen) aportazio handiagoa, zeinen isla izanen den askoz expresio posizionatuagoa, nabariagoa, personalagoa (ikus adibidez aurreko sarrera).

Bikoiztasun horrek, non idazten den inpersonalago edo personalago
segun helburua, dú erakusten ez dela existitzen erabilera periodistiko horietan terrore semantikorik, eta ezin dela esan ze kazetariek...

...siempre tienen miedo de mostrar familiaridad e interés por las cosas de las que habla, y se sienten en el deber de dar a entender: «Yo hablo de estas cosas casualmente, pero mi función está muy por encima de las cosas que digo y que hago, mi función está por encima de todo, incluso por encima de mí mismo», teniendo como motivación psicológica, en el fondo, el odio por uno mismo. [Calvino, 1965, ikus an "Italo Calvinoren larregikeriak eta Lertxundiren antilingua"]. 

Sinpleki, kasu bakoitzean helburu komunikatiboa ezberdina da. []

Etiketak: ,

igandea, uztaila 22, 2018

Calvino: "...redacciones de periódicos y de telediarios, escriben, hablan y piensan en la antilengua"

Italo Calvino, an bere L'antilingua, zúen kritikatzen nóla, besteak beste, redacciones de periódicos y de telediarios, escriben, hablan y piensan en la antilengua, zeinen característica principal es lo que yo definiría como «terror semántico», es decir, la huida de todo vocablo que tenga un significado en sí mismo, como si ‘botella’, ‘estufa’ o ‘carbón’ fuesen palabras obscenas, como si ‘ir’, ‘encontrar’ o ‘saber’ indicaran acciones infames.

Eta gauza da ze, kazetariaren lana ez da izaten soilik "egia" inpartzialki kontatzea (gordez urruntasun kontrolatu bat respektu gertaerak zein ari diren kontatzen), baizik-ere egitea lan personalagoak, hala nola autore-kronikak, analisi kritikoak edota, zuzenean, iritzi-artikuluak (non, bistan denez, kazetaria gehiago inplikatuko den).

Jada esana dugu ze, aipatutako urruntasun kontrolatu hori, noiz existitu, ez dela izaten ihesa eta are gutxiago terrorea, baizik eskakizun profesional bat (erroreak errore). Eta bestalde esan behar da ze, noiz kazetariek idatzi lan personalagoak, justuki egiten duté kontrakoa ki ihesa. Ikus adibidez gaur bertan Mercedes Gallego kazetariak idatzitako hau gáin egoera zein ari den bizitzen an Nikaragua (El Correo, 2018-7-22): 
...
No le entrenó la CIA ni le dio armas Cuba. Ni siquiera le adoctrinó ningún partido político. Hasta hace tres meses el comandante Guardabarranco se consideraba «un ciudadano modelo» que nunca se imaginó a sí mismo haciendo las cosas que hace hoy. Le ha tocado amenazar a la directora de un hospital para que atendiera a los heridos, defender las barricadas y encontrar casas de seguridad para su gente en la clandestinidad. Él mismo anida en las lomas y cambia de cama cada noche desde que el martes el Gobierno de Daniel Ortega embistió con toda su fuerza paramilitar contra Monimbó, el último reducto rebelde de la emblemática Masaya que le dio la victoria al Frente Sandinista hace exactamente 39 años.
...
Cada injusticia ha sido un chispa que ha incendiado la hoguera de los agravios. En los últimos once años de Gobierno, Ortega ha desmantelado las precarias instituciones para permitir la victoria con un 35% del voto, la reelección indefinida, el debilitamiento de otros partidos políticos, la captura del Consejo Electoral, el sometimiento de la Asamblea Nacional y del poder judicial. De ahí que el lema de la nueva revolución sea 'Justicia y Democracia'.
...
Muchas cosas han cambiado en estos tres meses. Las previsiones económicas se han ido al garete. Nicaragua ya no es «la nueva Costa Rica» que celebraba en febrero la revista 'Travel+Leisure'. Ha roto la alianza con los empresarios, ha tiroteado las iglesias, ha formado un ejército paramilitar con el que sembrar el terror y ha secuestrado y torturado a jóvenes desarmados «que, por supuesto, fueron a esconderse bajo las sotanas de los curas», otorga. Ni todas las lágrimas de Nicaragua han podido apagar el incendio. En ese proceso se ha revelado como un sangriento dictador dispuesto a matar para mantener el poder. «Y una cosa es estar cómodo con un autócrata y otra con un asesino», reflexiona el director de Ética y Transparencia. Ortega ha perdido las alianzas sobre las que cimentó su statu quo y la financiación para su populismo. El canto del Guardabarranco al amanecer es hoy el de su ocaso. 
Nik ez dut antzematen arrastorik ere ti "terrore semantikoa" e Calvino. []

Etiketak:

larunbata, uztaila 21, 2018

Ez dira sinonimo pragmatikoak

Darraigu kin Anjel Lertxundi (Anti-lingua eta beste ele-mele batzuk, Berria, 2018-7-1):
Errealitatea lanbrotu eta manipulatu nahi duenak higuina die hitz aratzei, esaldi gardenei. Etsai ditu. Antilingua praktikatzen duenak «terrore semantikoa» dio (espresio hori ere Calvinorena da) errealitatea zuzen izendatzeari, lanari lan eta esplotazioari esplotazio deitzeari. Halako batek agente komertziala deitzen dio saltzaileari, merkatu ekonomia kapitalismoari, lan-osteko konpainia prostituzioari, disfuntzio zutikorra inpotentziari... [Lertxundi, 2018]
Dio Anjel Lertxundik ze: antilingua praktikatzen duenak «terrore semantikoa» dio errealitatea zuzen izendatzeari, eta, adibidez, lan-osteko konpainia deitzen diola prostituzioari, horrela sugerituz ze prostituzio izendapen hori egokia dela, eta ez, demagun, eufemistikoa.

Baina, beste batek esan lezake ze prostituto hitza dá beste eufemismo bat afin ez esan puto, bai eta prostituta esaten duenak terrore semantikoa diola puta hitzari, bai-eta errealitatea zuzen izendatzeari. Dio Irene Escuderok an «"Prostitutas" y el eufemismo del eufemismo»:
Dicen que la prostitución es el oficio más antiguo del mundo, pero la palabra para definir a quien la ejerce, no. Una prostituta antes del siglo XIX era una puta o una ramera. El masculino, prostituto, no es considerado válido hasta 2001 en la penúltima edición del diccionario de la Real Academia Española. 
Puntu honetan azpimarratu nahi nuke ze eufemismoek bádute euren lekua an erabilera linguistiko egokia, zeren bádute euren helburu pragmatiko-komunikatiboa, euren intentzioa.

Bestalde, ustezko eufemismoak ez dira zertan izan libre ti balorazio moralik, eta hain justu prostituzio hitza, jatorriz eufemistikoa litzakena, ez da izendapen moralki neutroa, berdin nola ez den moralki neutroa prostituitu aditza. Esan nahi baita ze zerbait prostituitzen denean, ez da izaten gauza ona, báda hor degradazio moduko bat afin lortu zerbait. Eta bide ez-neutro horretatik doa prostituzio hitza ere, gutxienez noiz konparatzen kin sexu-lana eta sexu-langileak moralki neutroagoak:
Yvette Luhr, portavoz del sindicato PROUD, la organización que representa y defiende a las trabajadoras sexuales en Holanda:

"Una mujer puede hacer con su cuerpo lo que quiera. Desde pequeñas nos enseñan que nuestro cuerpo es sólo nuestro. Nadie puede decidir sobre nosotras. Pero resulta que, cuando nos hacemos mayores, ¿una ley puede quitarnos ese derecho? Si soy dueña de mi cuerpo, también debo poder trabajar con él. Por tanto, cuando utilizo mi cuerpo para ganar dinero, mi cuerpo es, literalmente, mi negocio". Quien habla es Yvette Luhr, portavoz del sindicato PROUD, la organización que representa y defiende a las trabajadoras sexuales en Holanda.

El trabajo sexual es legal en Holanda desde el año 2000.
Unai Brea kazetariak dio (Argia, 2007):
Munduko lanbiderik zaharrena deritzonari munduko leku gutxitan aitortzen zaio lanbide izatea. Aldi berean, herrialde gutxik daukate erabat legez kanpo. Politikariek ahopeka onartzen dute haren "beharra", baina lar begi-bistakoa izan ez dadin neurriak hartzen dira. Horren aurrean, sexu-lana arautzea eskatzen dute batzuek, horretan ari direnak baldintza duinetan jardun dezaten. Beste batzuen ustez, prostituzioa guztiz ezeztatu behar da, eta inolaz ere lanbidetzat hartu. Espainiako Estatuan, oraingoz, ez bata ez bestea.
Bistan da, aldekoek nahiago dute sexu-lana eta kontrakoek prostituzioa. Bakoitzak aukeratzen ditu bere hitzak eta ez da hor terrore semantikorik, baizik ikuspuntu diferenteak eta erabilera pragmatiko diferenteak zein dirén linguistikoki guztiz egokiak respektu euren helburu komunikatibo (intentzio) diferenteak. []

Etiketak: ,

ostirala, uztaila 20, 2018

Lertxundiren ustez, beti esan behar al dugu "inpotentzia"?

Dio Anjel Lertxundik an bere Anti-lingua eta beste ele-mele batzuk (Berria, 2018-7-1):   
Errealitatea lanbrotu eta manipulatu nahi duenak higuina die hitz aratzei, esaldi gardenei. Etsai ditu. Antilingua praktikatzen duenak «terrore semantikoa» dio (espresio hori ere Calvinorena da) errealitatea zuzen izendatzeari, lanari lan eta esplotazioari esplotazio deitzeari. Halako batek agente komertziala deitzen dio saltzaileari, merkatu ekonomia kapitalismoari, lan-osteko konpainia prostituzioari, disfuntzio zutikorra inpotentziari... [Lertxundi, 2018]

Hitzak erabiltzean, berdin nola beste edozein elementu linguistiko erabiltzean, izaten ditugu gure helburu komunikatibo konkretuak, gure intentzio pragmatiko zehatzak, eta horregatik aukeratzen ditugu hitz batzuk eta ez beste, zeren segun zéin aukeratu, hobeto edo txartoago beteko dugu gure intentzio komunikatiboa, askotan konplexua.

Adibidez, merkatu-ekonomia eta kapitalismoa ez dira sinonimo pragmatikoak. Eurekin batera eramaten dituzte planteamendu diferenteak, ikuspuntu diferenteak, azentu diferenteak, intentzio diferenteak. Merkatu-ekonomia neutroagoa da, jartzen duelarik bere azentua an merkatu inpersonala zeintatik segituko litzake emaitza soziala. Kapitalismoak, aldiz, jartzen du bere begia gáin kapitala, zein kontrajarriko litzake ki lana: nolabait esan, izendapen hori apuntatzen ari da ki oposizioa artén kapitalistak eta langileak, horrek ematen diolarik askoz tensio handiagoa respektu merkatu-ekonomia neutroagoa.

Gauza da ze gure hitzak izaten dira zuzeneko ondorena e gure intentzio komunikatiboa, eta hala bada, hizkuntza teknologikoki ondo erabilita egonen da. Jendeak izaten ditu intentzio komunikatibo diferenteak, eta horrelaxe espresatzen da: diferente; baina horrek ez du esan nahi ze bere expresio diferente horiek linguistikoki txarrak direnik.  

Hain pragmatikoki desegokia da erabiltzea kapitalismoa noiz nahi den azpimarratu a inportantzia e merkatua an sistema ekonomiko bat (maltzurki edo ez), nola erabiltzea merkatu-ekonomia noiz nahi den azpimarratu a inportantzia e kapitala (maltzurki edo ez). Zeren, komunikatzean, gure helburua da justuki-ze expresioa eta intentzio komunikatiboa bat etor daitezen, efizienteki eta efektiboki, ahalik eta hobetoen. Intentzio komunikatibo hori edozein delarik ere.

Jakina, inpotentzia eta disfuntzio zutikorra ere ez dira sinonimo pragmatikoak, eta bakoitzak du bere lekua. Kuestioa da erabilera eta intentzio komunikatiboa bat-etor daitezen. Edo, akaso Lertxundiren ustez, beti esan behar al dugu inpotentzia? Beti esan behar al dugu kapitalismoa? Beti esan behar al dugu ...? (hemen irakurleak aukera ditzake esapide diferenteak)?

Hori da ukatzea hizkuntzaren alde pragmatikoa, guztiz pobretuz hizkuntza, komunikazioa eta ... elkarbizitza. []

Etiketak: ,

ostirala, uztaila 13, 2018

Calvino ari da aldé aberastasun eta fintasun komunikatiboa, zeinen emaitza izan ahal da konplexua

Dio Calvinok an bere L'antilingua (1965):
Si el lenguaje «tecnológico» del que nos habla Pasolini (es decir, el plenamente comunicativo, instrumental, homologador de los distintos usos) se inserta en la lengua, no hará más que enriquecerla, eliminando irracionalidades y lastres, dándole nuevas posibilidades (en principio sólo comunicativas, pero creando, como ha ocurrido siempre, un área propia de expresividad); pero si se inserta en la antilengua, se verá afectado [falta da: inmediatamente] de su contagio mortal y también los términos «tecnológicos» se teñirán del color de la nada. [L'antilingua-ren itzulpen bat, zeinen egilea ez dakit nor den]
edo, originalean:
Se il linguaggio «tecnologico» di cui ha scritto Pasolini (cioè pienamente comunicativo, strumentale, omologatore degli usi diversi) si innesta sulla lingua, non potrà che arricchirla, eliminarne irrazionalità e pesantezze, darle nuove possibilità (dapprincipio solo comunicative, ma che creeranno, come è sempre successo, una propria area di espressività); se si innesta sull’antilingua, ne subirà immediatamente il contagio mortale, e anche i termini «tecnologici» si tingeranno del colore del nulla. [Calvino, 1965]
Bistan da ze Italo Calvino dago aldé hizkuntza aberatsa, efizientea eta komunikatiboa, non hizkera teknologikoak sor bailitzake aukera komunikatibo-expresibo berriak, eta kontra erabilera linguistiko pobretzaileak, inefizienteak eta antikomunikatiboak.

Calvinok, adibidez pasarte horretan, erabiltzen du sufrir inmediatamente un contagio mortal noiz aukeratu zezakeen contagiarse inmediata y mortalmente edo contagiarse inmediatamente y morir, edota teñirse del color de la nada noiz aukeratu zezakeen perder el color edo decolorarse (jakina, beste helburu komunikatibo batzuk izan balitu). Zeren Calvinok praktikatzen ditu esapide komunikatiboki aberatsak eta finak.  Zeren ez dugu konfunditu behar aberastasun komunikatiboki efizientea eta sinplekeria inefiziente bezain fortzatua, esan nahi baita pragmatikoki inefizientea eta sintaktikoki fortzatua.

Zeren Calvino ari da aldé aberastasun eta fintasun komunikatiboa, zeinen emaitza izan ahal da konplexua. []

Etiketak: ,

ostirala, uztaila 06, 2018

Italo Calvinoren larregikeriak eta Lertxundiren antilingua

Aurreko sarreran mintzo ginen burúz beharrezko distantziamendua, akontextual eta formala, zein ohi den bilatu noiz idazten dirén, adibidez, epaitegiko deklarazioak edota antzeko textuak (berriak, arauak...). Eta helburu komunikatibo hori lortzeko, behar da erabili teknologia linguistikoa efizienteki eta efektiboki (betiko moduan), zeren bestela ager litezke arazoak, zeini Calvinok deitu antilingua (ikus aurreko sarrerako adibidea). Italo Calvinok dio an bere La anti-lingua (1965):
Todos los días, sobre todo de cien años a esta parte, por un proceso hoy ya automático, miles de nuestros conciudadanos traducen mentalmente a la velocidad de máquinas electrónicas la lengua italiana en una antilengua inexistente. Abogados y funcionarios, gabinetes ministeriales y consejos de administración, redacciones de periódicos y de telediarios, escriben, hablan y piensan en la antilengua. [...]

El que habla la antilengua siempre tiene miedo de mostrar familiaridad e interés por las cosas de las que habla, y se siente en el deber de dar a entender: «Yo hablo de estas cosas casualmente, pero mi función está muy por encima de las cosas que digo y que hago, mi función está por encima de todo, incluso por encima de mí mismo». La motivación psicológica de la antilengua es la falta de un verdadero contacto con la vida, es decir, en el fondo, el odio por uno mismo. [Calvino, 1965]
Beraz, ulertu behar dugu ze todos los días, miles de nuestros conciudadanos, abogados y funcionarios, gabinetes ministeriales y consejos de administración, redacciones de periódicos y de telediarios, siempre tienen miedo de mostrar familiaridad e interés por las cosas de las que habla, y se sienten en el deber de dar a entender: «Yo hablo de estas cosas casualmente, pero mi función está muy por encima de las cosas que digo y que hago, mi función está por encima de todo, incluso por encima de mí mismo», teniendo como motivación psicológica, en el fondo, el odio por uno mismo.

A ze larregikeria!

Abokatuek, kazetariek edota politikoek ez dute batere beldurrik ki erakutsi familiaritatea eta interesa noiz redaktatzen deklarazioak, berriak edo arauak: soilik egiten dute hóri-ze egin behar dute, hóri-ze eskatzen diegu, gorde dezatela distantzia bat, ez dezatela erabili tonu familiar desegoki bat, izan daitezela neutralak eta aseptikoak. Ahalik eta neutralenak. Ahalik eta aseptikoenak. Eta, alde horretatik eta oro har, aski ondo betetzen dituzte euren helburu komunikatiboak, izan ere, Calvinoren adibidea ez da baizik karikatura bat.

Abokatuek, kazetariek edota politikoek ez dute sentitzen inolako beharra ki eman aditzera ze euren funtzioa dago gáin guztia, inkluso gáin euren buruak: soilik saiatzen dira bilatzen beharrezko distantzia, distantzia profesional bat, an idatzi batzuk non exigitzen diegun ze gorde dezaten distantzia hori. Ez dago hor ezer personalik, báda zerbait profesionala.

Abokatuak, kazetariak edota politikoak erratu daitezke, eta erratzen dira noiz egiten lan bat zein ez den erraza, baina errakuntza horien motibazio psikologikoa ez da norberaganako gorrotoa: hori esatea dá larregikeria itzela, guztiz lekuz kanpo dagoena. Abokatuek, kazetariek edota politikoek batzuetan ez dute asmatzen berdin nola Italo Calvinok ez duen asmatu goragoko juzku desorekatu horiek egitean.

Erabilera txar horiek, noiz agertu, ez dira baizik hori: erabilera txar batzuk, erabilera inefiziente batzuk, erabilera inefektibo batzuk, zein ez diren (izan behar) araua, baizik salbuespena (justuki zeren ez dira estrukturalak, baizik azalekoak eta aise evitagarriak), eta ez dute merezi a denominazioa e antilingua, zein den, berriro ere, ondo larregizkoa. Antilingua izendapena gorde beharko litzateke ki zerbait estrukturalagoa, serioagoa, sakonagoa, inulergarriagoa eta inexpresiboagoa, nola adibidez a diskursoa eta prosa e Anjel Lertxundi zein aipatzen genuén hemen. Horrek bai merezi duela a izendapena e antilingua! []

Etiketak: , ,

osteguna, uztaila 05, 2018

Calvinoren terrore semantikoak ez du zerikusirik kin manipulazio edo intoxikazio linguistikoa, zein den beste intentzio bat

Anjel Lertxundi, aurreko sarreran aipatutako artikuluaren hirugarren paragrafoa honela hasten da:   
Errealitatea lanbrotu eta manipulatu nahi duenak higuina die hitz aratzei, esaldi gardenei. Etsai ditu. Antilingua praktikatzen duenak «terrore semantikoa» dio (espresio hori ere Calvinorena da) errealitatea zuzen izendatzeari, lanari lan eta esplotazioari esplotazio deitzeari. Halako batek agente komertziala deitzen dio saltzaileari, merkatu ekonomia kapitalismoari, lan-osteko konpainia prostituzioari, disfuntzio zutikorra inpotentziari... [Lertxundi, 2018]
Hurrengo sarreran jarraituko dugu mintzatzen gáin pasarte hau, baina orain argi utzi dezagun ze gauza bat da manipulazio linguistikoa zeinen helburua dén lortzea helburu sozial edo politiko interesatuak; eta beste gauza bat, eta aski ezberdina, dá Calvinoren terrore semantikoa, zeinen jatorrian ez legokeen intoxikazio-nahia, baizik, printzipioz, urrutiratze-gogo bat, horretarako eliminatuz ti diskursoa familiaritate-kontuak edo bestelako ñabardura kontextual ez-neutroak, eta sortuz distantzia artén kontalaria eta kontakizuna, zein batzuetan den beharrezkoa.

Beste kontu bat da ze distantziamendu hori, beste edozer bezalaxe, ahal da egin ondo edo txarto respektu helburu komunikatibo konkretuak, eta txarto egiten denean, sor daiteke larregizko inprezisioa, larregizko nahasmendua, larregizko distantziamendua... eta, azken buruan, erabilera txar hori litzaké Calvinoren antilingua. Ondoren doa Italo Calvinok emandako adibidea [1965]:
El funcionario está delante de la máquina de escribir. El interrogado, sentado ante él, contesta a las preguntas titubeando un poco, pero tratando de decir todo lo que tiene que decir en la forma más precisa y sin una palabra de más:
«Esta mañana temprano fui al sótano para encender la estufa y encontré esas botellas de vino detrás del cajón del carbón. He cogido una para bebérmela en la cena. No sabía que la bodega de arriba hubiera sido descerrajada».
Impasible, el funcionario teclea velozmente su fiel transcripción:
«El abajo firmante, habiéndose dirigido en las primeras horas de la mañana a los locales del sótano para poner en funcionamiento la instalación térmica, declara haber casualmente incurrido en el hallazgo de una cuantía de productos vinícolas, situados en posición posterior al recipiente destinado al contenido del combustible y de haber efectuado la extracción de uno de dichos artículos con intención de ingerirlo durante la comida vespertina, no hallándose en conocimiento de la fractura sobrevenida en el establecimiento situado en el piso superior». [Calvino, 1965]
Ez dago hor manipulazio gogorik, baizik, esan bezala, urrutiratze-gogorik, adibidezko kasu horretan aski txarto eginda, nahiz distantzia beharrezkoa izan (zeren tonu hurbila eta familiarra ez da egokia an halako dokumentu bat, zeinen menpean egon ahal dira hainbat interes kontrajarri). Nahikoa izanen zen honako hau:
El abajo firmante declara que en la mañana de hoy, día ... , a las ... horas, ha ido al sótano de su casa para encender la estufa que allí se encuentra, y que en tal sótano ha encontrado unas botellas de vino detrás de un cajón que tiene para carbón. Declara que ha cogido una de esas botellas para consumirla en la cena de ese mismo día. Asimismo declara que no sabía que la bodega situada en el piso de arriba hubiera sido descerrajada.
Beraz, argi gelditu bedi ze Calvinoren terrore semantikoak ez du zerikusirik kin manipulazio edo intoxikazio linguistikoa, zein den beste intentzio bat. []

Etiketak: ,

asteartea, uztaila 03, 2018

Anjel Lertxundi eta antilingua

Gaur irakurri dut a artikulua e Anjel Lertxundi titulatzén Anti-lingua eta beste ele-mele batzuk (Berria, 2018-7-1), non idazle oriotarra mintzo dá, besteak beste, burúz hura zein Italo Calvinok (1965) deitu zuén anti-lingua. Ikus adibidez Lertxundiren artikulu horretako bigarren paragrafoa:
Hainbat adituk dio natura izorratzen ari garen moduan ari garela hondatzen hizkuntzak, naturaren kontrako gure jarrera suizidaren antzekoa dela nork bere hizkerarekin praktikatzen duen arreta falta. Natura bizitza salbatuko badugu, bizitzaren hizkuntzak eta hizkerak salbatu behar, eta hori egiten da hizkuntzaren dohainak defendatuz utzikeriaren atzaparretatik, burokraziaren gabineteetan pilatzen den hautsetatik, politikak eta kazetaritzak elkar elikatzen duten apastatik. Antilingua deitu zion Italo Calvinok hizkuntzaren izurrite horri. [Lertxundi, 1987]
Hor autoreak kritikatzen du nork bere hizkerarekin praktikatzen duen arreta falta, eta utzikeria, zein, antza, bereziki gertatuko litzaké an testuinguru burokratiko, politiko edo periodistikoak, eta zeinen emaitza izanen litzaké a antilingua e Italo Calvino (1965).

Ikusiko dugunez (abibidez hurrengo bi sarreretan), Calvinoren antilinguak báditu erro sakonagoak ze utzikeria hutsa, baina orain gogoratu nahi nuke nire sarrera titulatzen ⇶ Piperrik ulertu ez, baina, hala  ere, testu ona? (2005), non aipatzen nuen nóla Joxerra Gartziak zuen aipatzen Lertxundiren diskurtso publiko bat, Donostiako Kursaalean irakurria, zein, antza, ez zen ulertzen:
Gartziaren esanetan, Lertxundiren testua «oso maila onekoa» zen idatzirako, baina esateko «oso desegokia».
Calvinoren kontzeptua aparte utzita, ez al genuke esan behar ze halako diskurso bat, esateko «oso desegokia» (esan nahi baita inulergarria), dela adibide ezin hobea e zerbait zein deitu beharko genuké "antilingua"? Ez al da inulergarritasuna a paradigma e antikomunikazioa?

Idatzian ere, esango nuke ze Lerxundiren (ia) edozein idatzitan aurkituko ditugu adibide ondo antikomunikatiboak, baina, adibide baterako, ikus nonbaiten irakurritako adibide hau, zein den hasiera e "Tobacco days" (Lertxundi, 1987):
Bizkarrezurreko ziztadak sortarazi zion izerdi hotzarekin batera aspalditik erregutua zuen onarpenaren poza korapilatu zitzaion Tomaxi telefonoa hartu eta Extebanen ahots zakarra entzun zuenean bestekaldean. [Lertxundi, 1987]
Diodanez, aurrerago mintzatuko gara buruz antilingua e Italo Calvino, baina bistan da ze Anjel Lertxundik ez duela jo behar ki burokratak, kazetariak edo politikoak afin erakutsi adibide ezin hobeak e hizkuntza antikomunikatiboa, zein, zerbait baldin bada, justuki dá antilingua genuinoa, antihizkuntza hutsa. []

Etiketak: ,

ostirala, ekaina 20, 2008

Hipotesi antisimetrikoa (Kayne, 1994)

Anton u-k aipatzen digu liburu bat non den mintzo burúz hipotesi antisimetrikoa. Mintza gaitezen apur bat burúz hipotesi hori.

Hipotesi antisimetrikoa izan zen proposatua ganik Richard S. Kayne an bere liburu "The antisymmetry of Syntax", publikatua an 1994. Hantxe, marko formal batean, Kayne, zein baita figura zentral bat an hizkuntzalaritza formal horretan, zuén postulatu ze munduko hizkuntza guztiak daukaté oinarrian estruktura berbera: espezifikatzaile-buru-osagarri, esan nahi baita: SVO burulehena.

Halako asimetriak esango liguke ze, finean, ez da berdin (ez da simetrikoa, baizik antisimetrikoa) kokatzea osagarriak aitzín edo atzén euren buruak (aditzak, izenak, ...), esango liguke ze existitzen dira asimetriak arten hitz-ordenak, eta justuki horregatik deitzen zaio hipotesi antisimetrikoa.

Antisimetria formal horren azpian aurkitzen dugú antisimetria funtzionala, an zentzua ze, oro har, ordena burulehena dá hurrenkera eraginkorrena. Izan ere, ordena progresiboa dá teknologia komunikatibo potente bat zein behar dén garatu, eta garapen hori ez da oro har hain zuzenekoa, zoritxarrez. []

Etiketak: , , , ,