Josu Lavin (2003): "...sinpleki ahoskaezinak eta praktikan erabili ezinak."

Gilen-ek jarraitzen dú:

Euskal aditza matematikoa da, oso logikoa, eta denbora laburrean ikas daiteke ahalegin relativoki txikia eginda.

Hori oso ondo dago, baina forma ez da funtzioa. Ezin da egin ohiko nahasketa artén forma eta funtzioa, artén erraztasun konstruktibo formala eta erraztasun praktiko funtzionala, berdin nola ezin diren parekatu zenbaki arabigoak eta zenbaki erromatarrak noiz egíten operazio matematikoak, edo sistema numeriko dezimala eta binarioa noiz erabiltzaileak dirén burmuin humanoak (eta ez ordenagailu elektronikoak), edota, finean, sintaxi buruazkena eta burulehena, zein baitira formalki simetrikoak an kontrako norabideak (ezkerretara eta eskuinetara), baina ondo asimetrikoak funtzionalki noiz mugítzen informazioa eta moldátzen expresioa.

Esan nahi baita ze, batek defenda lezaké, erabiliz irizpide matematikoak eta logika konstruktibo gardena, nóla "zeniezazkigukete" dén aski formazio regularra, zein, hortaz, oso denbora laburrean ikas daiteke ahalegin relativoki txikia eginda, baina horrek ez dio kentzen bere desegokitasun funtzionala (bereziki barné sintaxi buruazken bat). Ikus Josu Lavin-ek, ondórenda aipatu atzoko hitzak on Salaburu (2002), zér zioskun burúz "zeniezazkigukete" eta antzeko hiperadizki polisilaboak (Sustatu, 2003-11-26):

Egiatan ereduzko 87 liburu horietan behin ere ez da erabilia izan testuinguru natural batean [ari da gain "zeniezazkigukete"].

Berdin egin genezake gure seme-alabek eta ikasleek ikastera derrigortuta dauden hiperadizki polisilabiko guztiekin eta ikusiko genuke ezen inork ere inoiz ere ez dituela erabili, ez ahoz ez eta idatziz.

Google bilatzailean zeniezazkigukete bilatzen baduzue ikusiko duzue aditz paradigmetan besterik ez dela agertzen.

Euskaltzain maiteok, euskara euskaldunontzako hizkuntzarik zailena bihurtu duzue.

Zuen paradigmetan adizki fantasma hauek, agertzekotan, marka bat eraman behar lukete erabiltzaileak jakin dezan ezen ez dituela ikasi behar, eta irakasleek gure seme-alabak torturatu ez ditzaten.

Gure idazle klasikoek sekulan ez dituzte erabili hain adizki luzeak, zeren sinpleki ahoskaezinak eta praktikan erabili ezinak baitira.

Adizki horiek inork erabiliko baditu, laburtu beharko dira egiazko euskararen arabera, edo bestela paradigmetatik kendu eta kito! [Josu Lavin, Sustatu, 2003-11-26)]

Halako hiperadizki polisilabiko horiek guztiak guztiz regularrak balira ere, euren logika konstruktiboa matematikoa balitz ere, eta formalki denbora laburrean ikasgarriak balira ere, berdin jarraituko lukete izatén funtzionalki, Josu-ren hitzetan, sinpleki ahoskaezinak eta praktikan erabili ezinak. [859] [>>>]

Unitate minimo koherentea vs tope prozesagarria

Aurreko sarreran hasi gara berrikusten kontzeptuá on informazio-unitate itsaskorra, zein den klabea noiz aztertzen edozein testu ti ikuspuntu komunikatiboa. Orain berrikusiko dugu nóla informazio-unitate itsaskorrak edo koherenteak (zein diren informazio-unitate koherenteki-itsasgarri minimoak) izan ahal dirén luzeagoak zein tope prozesagarri maximoa, zeintatik gora komunikazioa hagitz zaildu litekén (edozein kasutan gálduz kalitate komunikatiboa, eta hortaz, eraginkortasun komunikatiboa). Ikus artikulu honen erantzuna an "erabili.com":

Edonola ere, pentsabide/mintzabide retrogresiboa da kantitatez mugatua, estua; eta kalitatez ongi eskasagoa ezi beste estadio garatuagoa, non sistematikoki betetzen baita komunikazioaren urrezko legea: aurrena burua, gero osagarria. Dio Hidalgok:

Dirudi prozesamendua, ahoz edo irakurriz, gehienera 10 (15?) silaba bitarteko informazio unitateetan egin ohi dela. (EKAIA, 2002, 16. zkia.)

Gehienera, beraz: tope modura 10-15 silaba. Pentsabide/mintzabide pospositiboan informazio-unitateen topeak inportanteak dira, zeren, barne-antolamendu antiinformatiboa izanik, hortxe dira guztiz operatiboak tope horiek, zeinek markatzen baitute justuki hizkuntzaren estuasunen neurri kuantitatiboa (multzoaren burua ezagutzeke, komunikatiboki kostutsua da tope horretatik aurrera segi). Bestalde, tope horien barnean ere ez da berdin ordena komunikatiboa ezi ez-komunikatiboa, jakina.

Modu diskurtsiboan tope horrek ez du funtzionatzen, zeren kasu horretan informazioaren adreilu koherenteak eta zentzudunak (informazio-unitate itsaskorrak) izaten dira hitzak (burua beti aurretik doalarik, hitz-multzoa informatiboki garatzen delarik, informaziogai gehigarri bakoitza, hitz bakoitza itsasgarria baita), zeinen metaketa informatiboak ez duen muga argirik. Modu adierazkorrean, aldiz, mehatxu konstante bat da tope hori (metaketa antiinformatiboak eragindakoa), Damokles-en ezpata bat zein, edozein momentutan, erori baitaiteke gain gure osagarri bat, gain gure perpaus bat, gain gure esaldi bat.

Bittor Hidalgok edo Asier Larrinagak diote ezen 7 edo 10 edo inkluso 15 silabatako zatietan ez duela inporta non jartzen dugun preposizioa edo posposizioa, non jartzen dugun izena edo ezizena, baina hori ez da horrela. Jakina inporta duela, eta asko gainera; zeren, informazio-unitate itsaskor luzeen barneko ordena antiinformatiboak oztopatzen baitu unitate horien aurrerako kateazioa (ez ordea, atzerakoa: baina atzera kateatzeak sakonduko luke gure arazo komunikatiboa). Esan nahi baita ezen informazio-unitate itsaskor luzeen barneko ordena antiinformatiboak zeharo baldintzatzen duela informazio-unitate horiek aurrera kateatzeko aukera, baldintzatzen duela mezuaren korritzea, baldintzatzen du mezua bera.

Larrinagak aipatzen duen Juan Garziak honakoa dio:

Izan ere oso gauza desberdina da ISaren gune nagusia eman (determinazioa eta izena) eta gero haren muina den izena zehazten segitzea (erdaraz gertatu ohi den moduan), eta (hori baita kasua) zehaztapen hori airean -erreferenterik gabe- egitea eta gero halako batean, guztiaren buruan, erreferente nagusi hori ematea. Garbi dago hor ere kizkur horietako bat egitera behartuko genuekeela berehala irakurlea (hots, behin luze-konplexutasun gradu batera orduko). Kasu honetan, gainera, kontutan har bedi lan hori guztia esaldi orokorraren zatitxo txertatu batean egiteko eskatzen diogula. [Juan Garzia, "Joskera, lantegi", 1997:368

Hidalgoren azken bertsioen arabera 7, 8 edo 10 bat silaba da topeá nondik aurrera agertuko zaigun kizkur nabaria, edo, nahiago bada, atzerakarga (IU bat da topea):

Badirudi guk bai irakurtzean eta bai entzutean kolpe batean ulertzen ditugun zatiak direla 10 bat silabatakoak. 10 silabatik gorako zatiak nekez ulertzen ditugu. 7-8 silabatako multzo hori da "informazio unitatea" deitzen dena. [Argia, 2003ko azaroaren 23ko alea]

Hori da topea, informazio-unitate itsaskorren tamaina maximoa; baina diskurtsoa unitate itsasgarri oso txikietan progresatzen bada, ez da batere arazorik agertuko (modu diskurtsiboan hala da). Esanda dago: tamaina hori dependitzen da krutzialki hon ze nolako hitz-hurrenkera erabiltzen ari garen; eta zenbat eta informazio-unitate itsaskor laburragoak erabili, orduan eta jarraikortasun gehiago gozatuko dugu, bai-eta, beraz, arazo gutxiago diskurritzeko.

Modu adierazkorrean, bizitza konplikatuagoa da, zeren IU baten topea (hots, 10 silaba horiek) oso tope txikia baita, adibidez izen-sintagma (IS) batentzako, non, ahal izanez gero, erabiliko baititugu osagarrien kate luze samarrak, erlatibozko osagarri kateatuak barne. Irakur, adibidez, Juan Garzia beraren beste zita hau:

Oinarri-oinarrizko arazo bat dago, beraz, erdarazko erlatibo-perpausak euskaraz emateko: erdarazko egitura irekia da, muga garbirik gabe luzagarria; euskarazkoa, berriz, itxia eta oso mugatua. [Juan Garzia, "Joskera, lantegi", 1997:368]

Begibistan da sakoneko diferentzia funtzionala inter hizkuntza estadio adierazkor oztopoz-betea eta estadio diskurtsibo jarraitua. Irakur honako hau (non-eta Larrinagak aholkatutako Garziarenean):

Hortik ere (...), bistan da, gure sintaxiak eskatzen duen zatikakotasun erlatiboa, erdararen jarraikortasunaren aldean. Ez da, hala ere, berez, dena desabantaila, gehiegikeriarako bideak ixten baitizkigu horrek. [Juan Garzia, "Joskera, lantegi", 1997:369]

A ze kontsolamendua! Eta, esan gabe doa: jatorrizko euskarazko testuetan ez da arazoa desagertuko, baizik-eta soilik hobeto ezkutatuko. [Hartua ti Diskurtsibitatea: kalitate-faktore erabakigarri eta neurgarria (2004), erantzunez ki artikulu nagusia]

Bai, nahiz eta, formalki, sintaxi burulehenak eta buruazkenak izan ahal diren aski simetrikoak, funtzionalki guztiz dirá asimetrikoak. [260] [>>>]
_____________________________
Irakur ere:
1.: Kontzeptu klabea: informazio-unitate itsaskorra
2.: Diskurtsibitatea: kalitate-faktore erabakigarri eta neurgarria (dá nire erantzun bat ki artikulu nagusia)
3.: Aditz-osteko neutrotasun pausatua dá produktua ti koherentzia
4.: F1 eta F2 berez dira foku-mota ezberdinak: F1 enfatikoagoa eta F2 landuagoa eta neutroagoa
5.: Beste zantzu bat ti koherentzia: aukerako pausa artén aditza eta foku estua 
6.: Nexu postpositiboen joera sintetikoa vs nexu prepositiboen joera analitikoa