Markinan ere oinarri bera: "hark hura hiri (d)euk/(d)(e)un" (regularragoa eta zaharragoa)

Genioén an:

• "(derauk → ) deuk→ deusk" bidéz analogia kin "deust" eta "deusku"

nóla:

Bai, itxura guztien arabera, hala da. Lehenagoko 

• (derauk →) deuk
  

zaharragoa eta regularragoa (singularra) bihurtu dá formalki plurala nahiz segitzen duén izaten semantikoki singularra, honela:

• deuk → deusk

bidéz analogia kin:

• deust (Azkue-k ber garaian jaso zuén "deust" eta "deusk")
  

• deusku (Azkue-k ber garaian jaso zuén "deusku" eta "deusk")

Horrela, Lekeition, XX. mendearen hasieran erabiliko zirén:

• "hark hura hiri deusk/deuná" 

abiatuz ti:

• "hark hura hiri deuk/deun"

eta justuki azken forma regularrago eta zaharrago horiek aurkituko ditugú an Markinako hizkera an ber garaia (XX. mendearen hasiera), nahiz Markinan báziren beste aldaera batzuk ere jarráituz beste ibilbide fonetikoak:

• hark hura hiri (d)euk / (d)(e)un

zeinen oinarrian aurkitzen dirén ber "hark hura hiri (d)euk/(d)(e)un" zein aurkitzen ditugun an Lekeitio, nahizta puntu batetik aurrera jarraitu dituztén prozesu fonetiko divergenteak. [2020] [>>>]

Gerora, hikako 2. personako forma horietan ere joanen zirén sartzen forma pluralak kin esangura singularra, tipìkoki adizki maskulinoetan lehenago zein femeninoetan.

Atzokoan bukatzen genuén gure sarrera esanez ze: 

Gerora, hikako 2. personako forma plural horietan ere joanen zirén sartzen forma pluralak kin esangura singularra, tipìkoki adizki maskulinoetan lehenago zein femeninoetan.

Horren inguruan gogoratu nahi genuke beste sarrera hau ere:

• Atzoko "dostat (deuat)" horretan, "s" hori dá jatorri pluralekoa, eta lehenengo "t" hori betegarri epentetikoa

Genioén atzo ze ...

... "deuat/deutzat" bikote regularra uler liteké nola "hiri (mask)" eta "hari", halan-ze akaso anbiguetate horrek lagunduko zuén leku batzuetan aukeratzen "hiri deuat" oposatua ki "hari deutzat > deutsat" (baita egonen zirén "hari deukot", zeinen zentzu datiboa joan zén galtzen, eta "hari deutzot > deutsot", zein akaso leku batzuetan oso gutxi erabiltzen zen, edo ez zen erabiltzen).

Eta atzo ere ikusi ahal genuen nóla Antzuolan bái sartu dela jatorri pluraleko "-z- > -s-" hori an "hi"-ri zuzendutako forma objetu-singularrak (adizki horiek berdin erabiltzen dirén an plurala eta singularra), nahiz soilik an erabilera maskulinoa: "dostat/donat", bitarten Plazentzian orobat sartzen hasi da an femenino singularrak ere (suposatzen dugu ze bidéz betiko analogia):

Esan nahi baita ze Antzuolan genero femeninoa mantendu dá an bere forma singular regularragoa eta ustez zaharragoa (gabé "-z- > -s-", zein bái sartu den an maskulinoa: "dostat/donat"), bitárten, ezberdinki, Plazentzian adizki femenino pluralak sartu dira an erabilera objetu-singularra ere: "donat/dostanat" (pluralean soilik "dostanaraz").

Ohar gaitezen ze forma maskulino regular plurala izanen litzaké "deutzat/deutsat" ("dotzat/dotsat"), baina nola forma hori jada hartua baitzén an 3. personako "hari" singularra, akaso desanbiguatzearren, sortu dá "deuztat/deustat" ("dostat"), zein libre baitzen. 

"deuztat/deustat/dostat" horretan, agertzen zaigu jatorri pluraleko "-z- > -s-" hori, eta haren ostean "-t-" bat ("dostat"), zein kasu horretan dén betegarri epentetiko hutsa.  Berriro ere gure "-t-" epentetiko zaharra.

Bai, herenegungo adibidean ere (Lekeitiokoan) arinago sartzen ari zen "-s-" pluralgile analogikoa an adizki maskulinoak ("deusk") respektu femeninoak ("deuná"). [2019] [>>>]

Akaso 2. personako hika (hik, hiri) mantendu zén an bere forma zahar singularra arrén evitatu anbiguetateak kin 3. personak

Atzokoan amaitzen genuén gure sarrera esánez ze...

...hikako 2. personako adizki horietan (hik, hiri) ez ziren hasieran sartu forma pluralak ki emán singularrak, baizik ze jarraitu ziren erabiltzen forma singular zaharrak, akaso zeren hikako 2. personako adizki pluralak erraz konfunditzen ziren kin 3. personakoak:

• deuat → deutzat/deutsat (berdinak nola 3. personakoak)
  

Hala ere, hikako 2. personakoak ere pixkanaka joan dira bihurtzen formalki gerota pluralagoak, bilatuz analogia ez-anbiguoak, nola gertatu bide dén an goragoko adibidea.

Puntu horretaz gogoratu nahi genuke ondoko sarrera (zein jasoko dugún osorik):

•  "deuat/deutzat" bikote regularra uler liteké nola "hiri (mask)" eta "hari"

Atzokoan komentatzen genuen ze ...

... existitzen dira mendebaldeko adizkiak non akaso gorde diren forma singular regularrak, eta non beraz ez den agertzen "-z- > -s-" printzipioz pluralak. Eta aipatzen genituén honako bi adizki printzipioz singular regularrak:

eta hiri?

• deuat

• deunat

zein bái erabiltzen baitira an euren forma regular sigularra.

eta gauza da ze "deuat/deutzat" bikote regularra uler liteké nola "hiri (mask)" eta "hari", halan-ze akaso anbiguetate horrek lagunduko zuén leku batzuetan aukeratzen "hiri deuat" oposatua ki "hari deutzat > deutsat" (baita egonen zirén "hari deukot", zeinen zentzu datiboa joan zén galtzen, eta "hari deutzot > deutsot", zein akaso leku batzuetan oso gutxi erabiltzen zen, edo ez zen erabiltzen).

Modu horretan, "hiri deuat" adizkirako hasiko zén erabiltzen "hiri deuadaz" plural berriagoa, nola agertzen dén adibidez an beheragoko taula (Pedro de Yrizar (1980): "Sobre las formas verbales vizcaínas con objeto indirecto de segunda persona"):

Modu batera edo bestera (eta akaso faktore ezberdinek lagunduta) hizkera batzuetan geldituko zén "hiri deuat/deuadaz" (edo euren aldaeraren bat) eta "hari deutzat/deutzadaz" (edo euren aldaeraren bat), edo sinpleki "deutzat" (edo bere aldaeraren bat) hala an sigularra nola an plurala, zeren jatorriz pluralekoa baitzen.

Gerora, hikako 2. personako forma plural horietan ere joanen zirén sartzen forma pluralak kin esangura singularra, tipìkoki adizki maskulinoetan lehenago zein femeninoetan. [>>>]

"(derauk → ) deuk→ deusk" bidéz analogia kin "deust" eta "deusku"

 Galdetzen genuén atzo:

..., "deusk" adizkia ez da forma zaharrena, baizik ze. horren aurretik, forma hori zén "deuk" regularragoa, zein mantendu dén adibidez an Eibarko hizkera (ikus sarrera hau). Hala ikusten genuén an ondorengo mapa ti Euskararen Herri Hizkeren Atlasa (Euskaltzaindia, EHHA):

*EDUN [+pres., hark-hura-hiri (giz.)] 

Eta, nóla pasatu zén ti "deuk" ki "deusk"?

zeini Josu Lavin-ek erantzun honela:

derauk = > deuk

deusk horrec S < = Z pluralguile bat daducala emaiten du.

derautzu (pl) batec deutsu (sg) bat eman duen modura.

Bai, itxura guztien arabera, hala da. Lehenagoko 

• (derauk →) deuk
  

zaharragoa eta regularragoa (singularra) bihurtu dá formalki plurala nahiz segitzen duén izaten semantikoki singularra, honela:

• deuk → deusk

bidéz analogia kin:

• deust (Azkue-k ber garaian jaso zuén "deust" eta "deusk")
  

• deusku (Azkue-k ber garaian jaso zuén "deusku" eta "deusk")

zeren hikako 2. personako adizki horietan (hik, hiri) ez ziren hasieran sartu forma pluralak ki emán singularrak, baizik ze jarraitu ziren erabiltzen forma singular zaharrak, akaso zeren hikako 2. personako adizki pluralak erraz konfunditzen ziren kin 3. personakoak:

• deuat → deutzat/deutsat (berdinak nola 3. personakoak)
  

Hala ere, hikako 2. personakoak ere pixkanaka joan dira bihurtzen formalki gerota pluralagoak, bilatuz analogia ez-anbiguoak, nola gertatu bide dén an goragoko adibidea. [>>>]