Dodds, Clark, Desu eta Danforth (2015): "The same average happiness distributions shown in Fig. 1 (herenegungoa) re-ordered by increasing variance."

Atzokoan amaitzen genuen esanez ze...

... artikuluaren autoreek kalkulatu deuskué banaketa ezberdinen variantzak (zein dén dispersio-neurri bat), lortuz beste rankin linguistiko bat, zein ikusiko dugún bihar.

eta hortxe doakizue bigarren rankin hori, non hizkuntza ezberdinetako corpusak ordenatzen diren aráuz euren banaketen variantza: lehenengoa variantza handienekoa (Portugese: Twitter) eta azkena variantza txikienekoa (Russian Google Books):

The same average happiness distributions shown in Fig. 1 (herenegungoa) re-ordered by increasing variance. Yellow indicates above neutral (havg = 5) , blue below neutral, red vertical lines mark each distribution's median, and the gray background lines connect the deciles of adjacent distributions. [Dodds, Clark, Desu eta Danforth, 2015]

Kontua da ze, adibidez  bi corpus horiek (aipatutako lehena eta azkena: Twitter portuguss eta Google liburu rusiarrak) ez jaku iruditzen corpus bereziki konparagarriak, halan ze nahiago izan dugu egin azpi-rankin bat soilik kin Twitter guztiak (hantxe non bádaudén Twitter corpusak), zein diren honako 8 hauek, ordenaturik aráuz euren banaketaren variantza:

Portuguese > Spanish > English >  French > Indonesian > Russian > German  > Korean

non berriro agertzen jakun hizkuntza korearra an azken posizioa (alegia, sintaxi SOV buruazken bakarra) eta sintaxi oso progresiboak an lehenengo posizioak. Bihar mintzatuko gara gain autoreen interpretazioa on emaitza horiek. [2862] [>>>]

Lan horretan (Dodds, Clark, Desu eta Danforth, 2015), hizkuntza korearra da sintaxi SOV buruazken zurrun bakarra

Atzokoan aipatzen genuén ikerketa bat (textu-analisia: Dodds, Clark, Desu eta Danforth-ek, 2015) non aztertzen zirén, besteak beste, Twitter-eko corpus batzuk an 8 hizkuntza (English, Spanish, French, German, Portuguese, Korean, Russian, and Indonesian). Hautatu genituen Twitter-eko corpusak ustez ze halako textuak izanen zirén konparagarriagoak zein, adibidez, liburuetako textuak (inportantea da maximotzea konparagarritasuna on emaitzak).

Hitzak emozionalki valoratzearren, eta nahirik bateratu hizkuntza bakoitzeko hitz-multzo guztiak (Twiter-ekoa eta hizkuntza bakoitzeko besteak batera), autoreek (2015) hizkuntzaz hizkuntza sortu zutén 10000 hitzeko hitz-multzo orokor bat, nahastuz hizkuntza bakoitzeko corpus partzialak honela:

Hau da. erabiliz azpimultzo bakoitzeko erabilera-ordenak (maiztasunen ordinala, euren rank) ki sartu edo ez sartu hitz bakoitza an hitz-multzo orokorra zein valoratu behar zen.

Jarraian, hizkuntza ezberdinetako hiztunek banan banan valoratu zutén 10000 hitz horiek eurengan sortutako positibitatea-zoriontasuna, neutralitatea, edo negatibitate-tristezia, zehaztuz puntuazio batzuk tikan 1 (negatibitate-tristezia maximoa) ki 9 (positibitate-zoriontasun maximoa):

We then paid native speakers to rate how they felt in response to individual words on a nine-point scale, with 1 corresponding to most negative or saddest, 5 to neutral, and 9 to most positive or happiest. [Dodds, Clark, Desu eta Danforth, 2015]

Eta biladutako dtuekin, atzo genioenez, autoreek finean konsideratu zituztén corpus bakoitzeko 5000 hitz erabilienak eta euren valorazioak xedé lortu atzoko grafikoak. Han, marra gorri batez markatzen zén banaketaren mediana, nahirik adierazi banaketen joera zentrala. Mediana horiekin, autoreek osatu zutén nolabaiteko zoriontasun-rankin bat, zein, Twitter-en kasuan, izanen litzakén hau:

Spanish > Portuguese > English > German > Russian > French > Indonesian > Korean

eta non azken postuko hizkuntza korearra dén justuki sintaxi SOV buruazken zurrun bakarra, bitárten lehenengo posizioetako hizkuntzak dirén SVO burulehenak. 

Hala ere, esan behar dugu ze mediana soila (edo, era berean, batezbesteko soila) ez da izaten nahikoa ki atera konklusio ondo informatu bat. Harago, beharko genuke aztértu, gutxienez, banaketa horien dispersioa eta baita haien itxura (adibidez simetria edo simetria eza), esan nahi baitá aztertu beharko genuke zentroaren bi aldeetara zér gertatzen ari den, nolákoak diren banaketa horiek. 

Zorionez, autoreek eskaintzen deuskué (singularra eta plurala) banaketen grafiko batzuk (atzokoan ikusi genituen) non jada intuitu ahal dirén diferentzia handiak tartén gorago postuetako banaketak eta azken postuko banaketa:

Bistan da, kontua ez da ze hizkuntza korearraren mediana baxuagoa dela zeren haren banaketa guztia aurkitzen dá (nolabait esan) osoki trasladatua ki ezkerreko aldea (mantenduz goragokoen antzeko dispersioa eta itxura), baizik ze korear banaketa aurkitzen dá askoz trinkotuagoa, konparatua kin portugesarena edo gaztelaniarena, biak askoz zabalagoak, hala goiko aldetik (zorionaren aldetik) nola behekotik ere (zoritxarraren aldetik), hirurak ere aski simetrikoak izanik.

Beste sarrera batean saiatuko gara interpretatzen emaitza horiek. Momentuz, eta gaurkoa amaitzeko, esán ze artikuluaren autoreek kalkulatu deuskué banaketa ezberdinen variantzak (zein dén dispersio-neurri bat), lortuz beste rankin linguistiko bat, zein ikusiko dugún bihar. [2861] [>>>]

Dodds, Clark, Desu eta Danforth (2015): "Distributions of perceived average word happiness... in 10 languages"

Gaur egun irakurri ahal ditugú era guztietako ikerketak, zeinen interpretazioa ez den izaten erraza, baizik alderantziz, ez-gutxitan guztiz problematikoa, halan ze preventzio guztiekin hartu behar dira, nahizta hala ere saiatu beharko ginake ikusten zeozer tarten zenbakiak. Multzo guztiz arazotsu horretan sartuko genuke guk ondoko ikerketa ganik Dodds, Clark, Desu eta Danforth (2015), titulatuá "Human language reveals a universal positivity bias":

 zeinen laburpena dén hau:

eta zeinen barruan konparatzen dirén autoreek bildutako datu estatistikoak burúz batezbesteko zoriontasuna (hiztunek kuantifikatua) zein 10 hizkuntzetako 5000 hitz erabilienek sortzen diete ki euren hiztunak:

Distributions of perceived average word happiness havg for 24 corpora in 10 languages. The histograms represent the 5,000 most commonly used words in each corpora (...), and native speakers scored words on a 1-9 double-Likert scale, with 1 being extremely negative, 5 being neutral, and 9 being extremely positive. Yellow indicates positivity (havg > 5), and blue indicates negativity (havg < 5). Distributions are ordered by increasing median (red vertical linne). The background gray lines connect deciles of adjacent distributions. The same distributions arranged according to increasing variance are shown in S1 Appendix,_Fig. S.1. [Dodds, Clark, Desu eta Danforth, 2015]

Konsideratzen baditugu soilik Twitter corpusak an hizkuntza ezberdinak (akaso corpus horiek izanen baitirá bereziki konparagarriak) nabari dugu ze (berriro diogu, reserva guztiekin), agertzen dira gaztelania (Mexiko) eta portugesa (Brasil) an lehenengo bi posizioak, bitárten hizkuntza korearraren Twitter corpora agertzen da an azken posizioa (sailkatu dira aráuz banaketa bakoitzaren mediana, zein den modu bat ki islatu banaketa baten zentroa). Medianaz aparte, zér gehiago ikusten dugu hor? Bihar saiatuko gara erantzuten. [2860] [>>>]

Aurkitzen ditugu mezuko elementu semantiko nagusiak an euren segmentu-amaierak barnén progresio sintaktiko-semantiko-intonatibo orokorrago bat zein doán bilatzen bukaera indartsu bat, askotan-sorpresiboa

Mintzatuz burúz esapide idiomatiko expresibo efektiboak (ikus atzokoa), gogora daigun honako adibidea (ikus #2554) respektu erlazioa tarten sintaxi koherentea eta esapideen efektibitatea:

... aipatu dugú:

... sintaxi koherentea non elementu semantiko klaveak joan ahal dirén kokatzen an euren sintagmen bukaerak, an modu ritmikoa, bilatuz bukaerako txanpa bat...

Adibidez an goragoko esaldi ofensibo hau:

eres tonto desde que tus padres eran novios

tipikoki izanen genituzké honako unitate semantiko nagusi hauek:

eres tonto / desde que tus padres / eran novios  

non aurkitzen ditugún mezuko elementu semantiko nagusiak an euren segmentu-amaierak barnén progresio sintaktiko-semantiko-intonatibo orokorrago bat zein doán bilatzen bukaera indartsu bat, askotan-sorpresiboa:

... novios

zeintan agertzen dén expresioaren txistea. Bai, zeren esapide horrek finean erakusten dú ber estruktura zein txiste bat, tipikoki kin ezusteko bukaera.

Ikusten denez, esapide horiek amaitzen dira nahasten kin fraseologia normala (diferentzia bakarra da euren maizatsun erlatiboa), zeren finean, sintaxi beretik sortzen baitira, eta berdin izan ahal dirá luze/konplexuak edo sinpleak, justiki berdin nola beste edozein esaldi:

Eres más feo que pegarle a un padre.

Eres más feo que un pie.

... 

Bistan denez, halako esaerak askotan izaten dute zerikusi handia kin umorea (finean, mekanismo bera dute). Gainera, esapideak ez dira izan behar esaldiak, baizik ere sintagma nominal sinpleak nola:

mi hijo

eta bádira hitz derivatu expresiboak ere nola:

tintico

bata (mi hijo) eta bestea (tintico) bilátuz hurbiltasuna tarten esalea eta entzulea. Jarri ditugu adibide horiek zeren gogoratu gara kin honako hitzak ganik Yoki Kenji (ikus #2855)

... con una sola frase "¿quiere tintico mi hijo?"... ustedes saben lo que es ser un colombiano, en Japón, trabajando en una línea con solo japoneses, no hablan, no cantan, no escuchan música, no hacen chistes, no entienden el sarcasmo, nada, usted está solo, ahí, en silencio, en una disciplina estridente, y llegar a un lugar donde alguien de tez latina le...  ¿quiere tintico mi hijo?.... [Yoki Kenji, 2023]

zeinekin Kenji-k azpimarratzen duen hori kontrastea tarten expresabide linguistiko japoniarrak eta kolonbiarrak:

 ¿quiere tintico mi hijo?

Esalditxo horretan báda diminutibo expresibo bat:

tintico

eta goragoko:

mi hijo

zein ondo izan zitekén:

mi hijito

Jakina, esalea ez da Kenji-ren ama, soilik erabili du expresio idiomatiko komun bat ki adierazi hurbiltasuna. Esaldi horren esangura ez-pragmatikoa berdin eman zitekén laburkiago:

¿quiere tinto? 

baina esaleak nahiago izan dú luzatu bere esana bilatuz helburu expresibo konkretu bat, bilatuz hurbiltasuna bidéz derivazio diminutiboa, adibidez. Horren harira, gogora daigun ondoko sarrera burúz derivazioa edo modu ezberdinetako konposizioa:

• [2552] Mintzo gara gain mekanismo insulto-sortzaileak: modu ezberdinetako derivazioa, modu ezberdinetako konposizioa,...

Azken orrietan mintzatzen ari gara gain mekanismo insulto-sortzaileak, hala nola derivazioa (ikus [2550]):

Bai, derivazioa da mekanismo sortzaile bat oso efektiboa eta, hortaz, oso arrakastatsua an gaztelania, xedé sortu insulto matizatuak, intensifikatuak edo leunduak aráuz hiztunaren interes komunikatiboa, sortuz aberastasun handia.

zein gaztelaniaz dén oso mekanismo produktiboa eta efektiboa zatio bere joku expresiboa. Herenegun aipatzen zirén: "tonto", "tontaina", "tontico", "tontucio" (Méndez-Duñabeitia-Pérez, 2024) baina berdin aipa litezké "tontorrón", "tontín", "tontaco", "tontete",... 

Beste mekanisko oso produktibo eta efektiboa an gaztelania dá konposizioa, zein tipikoki izaten dén V + N, N + N edo N + A, eta zeintaz jada mintzatu garen an aurreko sarrera batzuk (ikus adibidez [2524]):

Este recurso supone un aumento de la fuerza ilocutiva (Albelda y Estelles, 2021), es decir, se pretende magnificar la intensidad de la intención y de la respuesta. [Méndez-Duñabeitia-Pérez, 2024:139]

Halako konposizioekin aberasten dá insultoa, normalki ematen zaiolarik efektu gehiago, indar gehiago (intensifikatuz orohar expresioa eta bere efektua). Eta hurrengo pausua izanen dirá expresio idiomatikoak, zein dirén aberatsagoak zein konposzio hutsak, eta zeintaz saiatuko garen mintzatzen bihar), baina gaur soilik aipatu nahi genuké nóla gorago aipatutako konposizio hau:

• tonto de los cojones

trinkotu ahal dén an hitz bakar bat, zein den berdina an sigularra eta plurala:

• tontoloscojones

• un tontoloscojones

• dos tontoloscojones

• tres tontoloscojones

Berdin trinkotu ahal dirá singularrak nola:

• un tontolculo

• dos tontolculos

edo

• un tontolapolla

• dos tontolapollas

Dá kuriositate bat, non hotzean uztartzen dén artikulua ere. Finean, mekanismo sortzaileak.

Eta, bide beretik nondik sortzen den:

tonto de los cojones

sortzen dá:

hijo de mi vida

zeinekin obvioki adierazi ahal dén maitasuna, baina baita ere adibidez... harridura:

Pero adónde vas así, hijo de mi vida!

Pero, hijo de mi alma, adonde vas así!

Pero adonde vas así, hijo de mi alma y de mi corazón!

Holako bide derivatibo-konpositibo eta orohar expresibo horiek guztiz dira emankorrak, eta oso erabiliak zio izán oso efektiboak. [2859] [>>>]

Fraseologia hori [horixe zein den agertzen an esapide idiomatikoak] jada konfundintzen da kin fraseologia normala, zeinekin konpartitzen duén estruktura eta ritmoa, sortuz atzoko continuum expresibo orokorra

Mintzo ginen atzo burúz gaztelaniaren esapide expresiboak, zein etengabe sortzen ari diren, eta zeinen aukera bihurtzen dén... infinitoa: 

• [2553] Méndez-Duñabeitia-Pérez (2024): "Por otra parte,... hemos trabajado con insultos de una sola palabra, dado que las combinaciones multipalabra y fraseología se hacían infinitas..."

Azken sarreretan aipatu dugú hori lana on Méndez-Duñabeitia-Pérez titulatuá "Rata de dos patas: análisis de insultos en el español de España del siglo XXI" (2024), nondik gaur nabarmendu nahi genuken ze autoreek soilik lan egin duté kin hitz-bakarreko insultoak, utziz aparte konbinazio konplexuagoak eta fraseologia, zeren se hacían infinitas:

Por otra parte,... hemos trabajado con insultos de una sola palabra, dado que las combinaciones multipalabra y fraseología se hacían infinitas... [Méndez-Duñabeitia-Pérez, 2024:120]

Esapide horietan erabiltzen dá sintaxiaren aparatu osoa (konparatiboak, konsekutiboak, erlatiboak, ablatiboak...), esan nahi baitá edozein modutako konbinazio sintaktiko kin estruktura eta ritmo egokia:

... zeintan jada ez diren soilik erabiltzen izen-sintagma sinpleak (N + N,  N + A edota V + N konbinazio sinpleak), baizik expresio idiomatiko beteak non erabili ahal dén edozein elementu linguistiko zein den erabiltzen an sintaxi normala, nola dirén konparatiboak, konsekutiboak, erlatiboak, ablatiboak... Eta hor, ezin liteke bestela izan, fundamentala dá eskura izatea sintaxi koherentea non elementu semantiko klaveak joan ahal dirén kokatzen an euren sintagmen bukaerak, an modu ritmikoa, bilatuz bukaerako txanpa bat non kokatuko dén, egoki indartu-intonatua, elementu indartsuena, expresiboena, eta akaso ezustekoena.

Horrela, izaten dirá oso originalak eta efektiboak (ikus #330):

Esamoldeak eta esaerak blogean irakurri ahal dugu ondokoa (ez dut aurkitu nork idatzi duen):

Erregistro ez-formalerako ezinbestekoak ditugu esamoldeak, hizkuntzari bizitasuna emango badiogu; eta metaforak, konparazioak, ironia, hiperbolea… erabiltzen dira horiek sortzeko.

Inguruko hizkuntzen eragina handia denez, askotan erdal esamoldeek euskarazkoak ordezkatzen dituzte, gazteen artean bereziki, adierazkorragoak direla iritzita [Esamoldeak eta esaerak bloga]

Hala registro formalen nola informalean inportanteak dira esapide idiomatikoak, baina informalean dudarik gabe bihurtzen dirá ezinbesteko. Eta hor, dioskue goragoko aipuan, askotan erdal esamoldeek euskarazkoak ordezkatzen dituzte, gazteen artean bereziki, adierazkorragoak direla iritzita.

Eta gauza da ze, berdin nola, oro har, ulergarritasunaren aldetik hobe izaten dén esaldi-bukaeran kokatzea informazio rhematikoena, ezustekoena edo xehetuena (normalean azpiosagarri sintaktikoki aski sakona), zein hobeki deskodifikatuko den noiz hartarako bidea ondo prestatu dugun kin informazio referentzial gutxio rhematikoa (normalean sujetua, aditza eta osagarri ez hain sakonak); era berean ere, expresibitatearen aldetik hobe izaten da esaldi bukaeran kokatzea zati expresiboena, zein den horixe non jarri nahi genukén indar edo intonazio expresibo berezi eta esanguratsuena (agresibitatea, umorea, ironia...), halan ze, bukaera horretan, aurreko bidea ondo prestatuta eta beste interferentzietatik libre, ahal dezagun exprésatu eta intérpretatu gure azken intentzioa an modu ondo abantailatsua.

Fraseologia hori jada konfundintzen da kin fraseologia normala, zeinekin konpartitzen duén estruktura eta ritmoa, sortuz atzoko continuum expresibo orokorra, oinarritua an sintaxi progresiboa, ritmo egoki bat eta akaso ere an sonoritatea on material fonikoa. [2858] [>>>]

Continumm expresibo bat originala, anitza, landua, divertigarria eta efektiboa

Mintzo bagara gain hizkera zatarra (zein, era berean izan ahal dén kariñosoa eta lagunkoia, aibalaostia!), eta bereziki mintzo bagara burúz hizkera zatar originala, anitza, landua, divertigarria eta efektiboa, nekez kenduko jako goreneko posizio bat ki... gaztelania. Ez da sekretu bat, are gutxiago gure Bilbon, non hizkera zatarra dén, esango nuké, konsustanziala. 

Gogora daigun nóla Borja Odriozola irakasle plentziarra mintzo jakun burúz gaztelaniazko hizkera zatar originala, anitza, landua, divertigarria eta efektiboa (gorago aipatutakoa):

• [2526] Borja Odriozola (2021): "... divertidos y originales... un gran número... muy efectivos... muy sonoros... y puedes inventar nuevos tú también."

Borja Odriozola irakasle plentziarra (Borjaprofe) mintzo dá (an bere webgunea) burúz:

non:

Insultos compuestos

Ahora hablemos de cómo crear grandes insultos. Y una gran manera de insultar es uniendo dos palabras. Sí, en español hay un gran número de insultos compuestos. Son muy efectivos porque combinan ideas diferentes, a veces un poco absurdas y que crean contrastes. Además suelen ser muy sonoros, y puedes inventar nuevos tú también. [Odriozola an bere Borjaprofe webgunea, 2021]

Bai, oso expresiboak, efektiboak, eta ia... infinifuak:

• cagaprisas, vendehumos, cierrabares,...

eta bai, oso divertigarriak, sonoroak, eta sortu ahal dirá nahitara:

• comechurros, subecuestas, levantafrascos,...

Esango genuke ze, gehien-gehienak, gehiago dirá umoretsuak zeinda ofensiboak.

Hari horretara, gogora daigun halaber ondoko sarrera burúz efektibitatea on gaztelaniazko hizkera zatar sonoro anitz hori:

• [2549] ¿Quién puede evitar inflar los carrillos cuando blasfema contra un gilipollas, un tío mierdas, un hijo de puta -o joputa en su defecto-, un cabrón, un soplapollas, un mamonazo o un caraculo? (Jaled Abdelrahim, 2013)

Amaitzen genuén atzo gure sarrera azpimarratuz a ahuldade sistematikoa on zenbait mekanismo insulto-sortzaile an inglesa:

Gauza da ze, inglesezko mekanismo insulto-sortzaile horiek dirá aski inkonsistenteak respektu euren expresibitatea zeren indar nagusia...

• edo ez da jartzen an azken posizioa (nahiz expresioa bihúrtu hitz fonologiko bakarra),
  

• edo ez da jartzen an elementu kontrastiboena (nahiz lehenengo elementua ere eráman azentu sekundarioa),
  

bi kasuetan ere gálduz indarra respektu ordenazio konsistenteki burulehena eta enfasi konsistenteki finalak an elementu rhematikoenak, hala an "aditza + objetua", nola an "izena + adjetiboa" nola finean an "izena + izen rhematikoagoa". Horrek favoretzen dú insultoen sorkuntza an gaztelania, eta orohar favoretzen du sorkuntzá on esapide expresiboak.

Eta gauza da ze gaztelaniaren bukaera indartsuak (tipikoki kin elementu rhematikoena eta ofensiboena) eta prosodia ireki-sonoroak sistematikoki lortzen dituzté efektu aski biribilak. Adibidez, irakur daigun ondoko artikulu-hasiera zein aurkitu dugún aski aleatorioki an internet, idatzia ganik Jaled Abdelrahim eta titulatuá "El español y sus mil maneras de ser hijo de puta" (2013):

A veces pasa. Lo suyo es ser gentil, respetuoso y bien hablado. Uno trata de ser cortés con todas las personas porque nadie debe de ofender a nadie, porque la paciencia es la madre de la ciencia, y porque así nos lo han enseñado. Pera (¡qué haces con todos esos hinchapelotas que viven para sacarte de tus casillas? ¡Hombre por Dios! Es que tampoco se lo puede callar una todo.

Suerte que a los hispanohablantes, ademas de educaci6n, nos hayan ensenado tantos magníficos, grandilocuentes y elaborados tacos. Tambien se llaman insultos, injurias, garabatos, improperios, palabrotas, agravios, ofensas, ultrajes, desprecios o escarnios. Tan comunes y ocurrentes, que incluso los practicamos asíduamente entre amigos y en corros cercanos.

Cuidado con quien quiera pasarse de listo en cualquier país que maneje el castellano. En español, siempre tendremos un as en la manga por si hay que echar un all in a un pelotudo, a un pendejo, a un gil o a un simple cabronazo.

Dejaremos constancia sólo de algunos de ellos, ya que son tantos, tantos, que todos sería demasiado. Que sean los lectores los que añadan en sus comentarios los modismos que más les llenen la boca cuando estan realmente cabreados.

En España hay muchos muy sagaces. ¿Quién puede evitar inflar los carrillos cuando blasfema contra un gilipollas, un tío mierdas, un hijo de puta -o joputa en su defecto-, un cabrón, un soplapollas, un mamonazo o un caraculo? Habría que ser comemierdas para no quedarse a gusto después de expulsar tales lindeces por los labios. *(pollaboba, bobomierda, singuango, machango, arretranco, huevón, canchanchan, penco, guanajo, godo, cantamañanas)

Bai, dira esaerak eze ("eze" erlatibo restriktiboa: ikus [98]) llenan la boca, inflan los carrillos, ... habría que ser comemierdas para no quedarse a gusto después de expulsar tales lindeces por los labios, akaso oihukatuz eta botéaz pilo bat aire ti gure birikak. Jakina, ez dira soilik insultoak, baizik ere modismoak (zein, gainera, nahi adina elaboratu ahal diren aurrerantza eta efektiboki) eta edozein diskurso, edozein modutakoa.

Goragoko artikulu-hasiera horretan, nabarmandu nahi dugu a erabilera on morfologia aumentatibo eta diminutiboa, hala nola bestelakoa ere, bilatuz efektu expresibo ezberdinak. Bihar siatuko gara mintzatzen burúz beste mekanismo expresibo hori, zein inglesean ia ez den existitzen.

Edo gogora daigun beste hau ere, non zehazten den mekanismo sortzaile interesgarri bat:

• [2523] soplapollas, comemierda, lameculos, robaperas, pagafantas,...  → "aditz jokatua an 3. persona + objetua" (VO estruktura kin objetua an bukaera)

Genioen atzo ze saiatuko ginela aztertzen ea bázeuden arrazoi sintaktikoak zeinekin azaldu zergátik gaztelania izan litekén aberatsagoa eta sortzaileagoa zein inglesa bera an esparrua on hizkera zatarra edota bereziki expresiboa. Eta kontua da ze, esana dugunez, halako hizkeraren gako nagusia izaten dá kargatu ahal izatea indar expresibo guztia edo gehiena an azken hitza, zein izanen litzakén hitz esanguratsuena (hizkera guztietan bukaera oso inportantea da, eta jarraiera irekia ere, baina hizkera bereziki expresiboetan, bihurtzen dá erabakiorra). Hortaz, jarraian saiatu beharko ginake aztertzen zé erraztasunak eskaintzen diren an sintaxi horietako bakoitza (inglesa vs gaztelania) xedé lortu justuki hori: eraman ahal izatea gako-hitza (akaso ondo aurreprestatua) ki azken posizioa on esapide zatarra edo bereziki expresiboa.

Horrelakoxe posizioa lortzen da adibidez an VO hitz-ordena, non elementu rhematikoena ematen dén behinda ondo prestátu bere etorrera bidéz aditza, gutxio rhematikoa. Halako VO ordena potentea zuzenean trasladatu ahalko balitz ki hitz-konposizioa an modu erosoa, horrek seguruena emanen lituzké fruitu onak baldin bestelako arazorik ez balego, eta horixe gertatzen da an gaztelania non báden hitzak sortzeko mekanismo bat non aurrena kokatzen dén aditz jokatu bat an 3. persona (V) eta gero objetu bat (O) zein tipikoki izanen dén esaeraren parte rhematikoena eta egokiena ki bukatu esaera, halan ze naturalitate osoz, zuzen-zuzenean, sortzen dira honelako izendapen zatarrak edota unoretsuak ere:

• soplapollas, comemierda, lameculos, robaperas, pagafantas,...

Mekanismo sortzaile hori bereziki laua da, gehienetan oso hurbilekoa eta oso egokia ki sórtu expresio umoretsuak, izanki arras produktiboa an gaztelania zeren dén oso erraza, zuzena, laua, arina, expresiboa eta efektiboa (eta are afektiboa), kokátuz objetu tipikoki rhematikoena eta esanguratsuena an sintagma-bukaera eta hola lortuz efektu zatar edo umoretsu handia (maximoa ere).

Esan nahi baita ze hor zuzen-zuzenean trasladatzen ari dá esaldiko VO estruktura ki izen-konposizioa, erraztuz halako izen konposatuen formazioa an norabide progresiboa, eta eskáiniz sorrera erraz-erraza eta guztiz efektiboa ki lortu oso hitz zatar edo umoretsuak nahitara, horrela bilakatuz oso mekanismo emankorra an gaztelania. Bihar saiatuko gara ikusten beste zeozer.

Eta normaltasunez sortu eta erabiltzen dirá esapide askoz elaburatuagoak ere, era guztietakoak, osatuz continuum expresibo bat (ikus #2522):

                                        ...

                                        ...

non erlazionatzen dirén expresiones malsonantes eta giros coloquiales, zein izanen lirakén aski hurbileakoak an continuum expresibo bat berdin originala, anitza, landua, divertigarria eta efektiboa. [2857] [>>>]

Garro (2025): "... mala-letxea..."

 Atzokoan hasten ginen honela:

Atzokoan (ikus ere herenegungoa) mintzo ginén zehazki gain komunikazio linguistikoa an zinema japoniarra, baina bide beretik doa kultura liguistiko japoniar osoa, zein dén aurkitzen berdin baldintzatua zatio euren (eta denon) eredu sintaktiko regresibo zurruna. Bitartean, argentinarrek ondo gozatzen duté euren (eta denon) sintaxi progresiboa:

Hizkuntza erreal bat dute, edozer adierazteko, lanabes kutxa handi eta zabal batekin: ironia, sarkasmoa, mala-letxea, samurtasuna. Abanikoa ez zaie inoiz amaitzen. [Garro, Berria, 2025]

Hor aipatzen dirá adibidez ironia eta sarkasmoa,...

... eta jarraian, Garro-k ongi aipatzen dú mala-letxea, zein dén, esan gabe doa, beste arlo komunikatibo...

... bereziki expresibo horietako bat non oso inportantea den zéin ordenatan jasotzen dugún informazio minimoki konplexu eta intonatiboki landu bat, zeren horren arabera egoki (edo desegoki) eman eta jaso ahalko dirá expresio potentzialki landuak, zeinen edukia eta intonazioa joanen dén ematen eta jasotzen an modu abantailatsua (edo desabantailatsua) ki adierazi helburuzko...

mala-letxea. Arlo horretaz zertxobait gogoratzen genuén jada atzo an #328 baina gaur gehiago zentratu nahi genuke gure fokua gain hizkuntza japoniarra, non, hantxe genioenez, (ia) ez den existitzen hizkera zatar minimoki landurik, bitártean eta, kontraste handian, argentinarrek gozatzen dutén abaniko expresibo bat hain emankorra zein etengabe harrituko/hunkituko/ukituko gaitun (horixe da bere helburua). Hartara, gogora ekarri nahi genuke beste sarrera hau, non Tanaka kirolari japoniarra mintzo den burúz egoera zehatza on hizkera zatarra an japoniar hizkuntza:

• [2513] Bergen (2016): "Being curse-less has consquences. It affects the things you can do with the language -the work you can do with words. So Japanese speakers who want to swear have to look elsewhere."

Genioén herenegun:

Duela egun batzuk, Atxaga mintzo zen erántzunez ki Roberto Moso, nok galdetzen zion, gutxi gorabehera (kendu duté grabazio zehatza, baina honako hitz hauek izan zirén gutxi gorabehera) ea euskarak bá ote zuen zerbait faltan edo sobran, zeren debate hori bázen hortik zehar, eta adibide modura, Moso-k jarri zituén hizkera zatarra eta hizkera landua, justuki an bi muturrak on gabezia horiek: mutur kolokialena eta mutur landuena.

Hortaz, eta mintzatuz zehazki burúz hizkera zatarra, an mutur komunikatibo kolokialena, gogora daigún ondorengo orrialdea on gure "Sintaxi buruazkenaren etengabeko efektu sotil eta ezkutuak" (EHU, 2019:309-325, eta EHU-k zuzendua), non jasotzen genuén ondoko hitzak on Benjamin Bergen (2016):

But there's reportedly no real equivalent to the class of english words we consider profanity; ( ... ) Being curse-less has consquences. It affects the things you can do with the language -the work you can do with words. So Japanese speakers who want to swear have to look elsewhere. [Bergen, 2016:23-24]

Bai, hizkera zatarrik ez izateak báditu ondorioak (Being curse-less has consquences).

Gainera, hizkera zatarra transversala da, esan nahi baita ze ondo integratzen da an (ia) edozein bestelako kontextu hiperexpresibo (nola dén umorea edo are laguntasunezko giroa) xedé (dela/delarik) gatzozpindu emaitza finala. Horretaz amaitzen genuén ondoko sarrera hau: 

• [2520] Hitz-ordenak ez du soilik baldintzatzen mezuaren ulermen informatiboa, baizik ere bere expresibitatea

... Gure aldetik ez gara sartzen an efektuak zein komunikazio-modu konkretu batek izan ahal dituén gain hiztunaren ongizate fisiko edo animikoa, ez da gure helburua: izan ere, guretzat nahikoa baita esan ahal izatea ze hizkera-modu horrek ahalbidetzen dú komunikazio hobeagoa eta adaptatuagoa ki intentzio komunikatiboak eta expresiboak on erabiltzailea an modu gutxio baldintzatua, eta zentzu horretan askeagoa, hobeagoa. Eta komunikazio hobea berez da helburu bat, helburu humano oinarrizkoenetakoa gainera.

Gainera, hizkera zatarra izan ahal da modu askotakoa, izan ahal da berez informatiboagoa edo gutxio informatiboa (informazioa ere eman ahal da bidéz hizkera ondo zatarra), sortzaileagoa edo gutxio sortzailea, konplexuagoa edo gutxio konplexua, transversalagoa edo berezituagoa, kariñosoagoa edo gutxio kariñosoa, katartikoagoa edo gutxio katartikoa, adaptatuagoa ki egoera konkretu bakoitza edo gutxio adaptatua, hizkera zatarra izan ahal da expresio gogorra, baina berdin integratu ahal da an expresio umoristikoa, bilakatuz divertigarria. 

Azken buruan, hizkera zatarra konsideratu ahal da beste registro komunikatibo bat, zeinekin kontatu ahal dirén txisteak kin informazio sinple edo konplexua ere, zeinekin rapeatu ahal den (akaso emánez informazio konplexua), zeinekin oihukatu ahal diren mezu expresiboak, zeinekin gatzozpindu ahal dén berdin lan-batzar bat nola ere lagunartekoa, baldin hala nahi bada (eta, jakina, registro hori existitzen bada). 

Personalki, egoerarik ezustekoenetan ere entzun dugu nóla erabiltzen den hizkera zatarra kin normalitate osoa bilátuz sinpleki expresibitate berezi bat an textuinguru ez bereziki katartikoak, baizik sinpleki expresiboak, non informazio bat eman nahi den baina ondo atondua kin hizkera transversal bat, akaso oso lotua kin umorea ere (hau ere transversala eta ondo atondua eta are elikatua kin elementu ondo expresiboak, zein izan ahal diren zatarrak edo ez). 

Hari hiperexpresibo horren kontrako muturrean izanen genuké hizkera informatibo hiperneutroa, zeinen exponente nagusia izanen litzakén hizkera periodistiko neutroena, eta dakigunez, hor ere, hitz-ordenak guztiz baldintzatzen dú diskursoa.

Bai, holaxe da. [2856] [>>>]

Garro (2025): "..., edozer adierazteko, lanabes kutxa handi eta zabal batekin: ironia, sarkasmoa, mala-letxea, samurtasuna. Abanikoa ez zaie inoiz amaitzen."

Atzokoan (ikus ere herenegungoa) mintzo ginén zehazki gain komunikazio linguistikoa an zinema japoniarra, baina bide beretik doa kultura liguistiko japoniar osoa, zein dén aurkitzen berdin baldintzatua zatio euren (eta denon) eredu sintaktiko regresibo zurruna. Bitartean, argentinarrek ondo gozatzen duté euren (eta denon) sintaxi progresiboa:

..., edozer adierazteko, lanabes kutxa handi eta zabal batekin: ironia, sarkasmoa, mala-letxea, samurtasuna. Abanikoa ez zaie inoiz amaitzen. [Garro, Berria, 2025]

Hor aipatzen dirá adibidez ironia eta sarkasmoa, eta kari horretara, gogora nahi genuke nóla hasten zen ondoko sarrera (hortxe aipatutako Yokoi Kenji-k ondo ezagutzen ditú kultura japoniarra eta kolonbiarra):

• [2562] ... no entienden el sarcasmo... [Yokoi Kenji, 2023]

Gaur ere, gogora daigun ondorengo pasartea non Yokoi Kenji youtublaria mintzo zén burúz Japoniako kontu batzuk (ikus daikezu videotxoa an esteka hau): 

... con una sola frase "¿quiere tintico mi hijo?"... ustedes saben lo que es ser un colombiano, en Japón, trabajando en una línea con solo japoneses, no hablan, no cantan, no escuchan música, no hacen chistes, no entienden el sarcasmo, nada, usted está solo, ahí, en silencio, en una disciplina estridente, y llegar a un lugar donde alguien de tez latina le...  ¿quiere tintico mi hijo?.... [Yoki Kenji, 2023]

nondik gaur atera dugún zatitxo hau:

... no entienden el sarcasmo... [Yokoi Kenji, 2023]

Dudagabe, japoniarrek erabiliko duté ironia-gradu bat, ezin liteke bestela izan, baina gauza da ze ironia dá beste adierazpide bereziki expresibo horietako bat non oso inportantea den zéin ordenatan jasotzen dugún informazio minimoki konplexu eta intonatiboki landu bat, zeren horren arabera egoki (edo desegoki) eman eta jaso ahalko dirá expresio potentzialki landuak, zeinen edukia eta intonazioa joanen dén ematen eta jasotzen an modu abantailatsua (edo desabantailatsua) ki adierazi helburuzko ironia edo sarkasmoa.

Finean, ironia eta sarkasmoa izanen dirá problematikoak an ordena sintaktiko regresiboa zio (zatio) ber arrazoiak zein jada aipatu ditugun (an beste sarrera batzuk) gain biraoak edo umorea (ikus adibidez #203 edo #328), eta zeinen mamia ez den aplikatzen soilik an biraoak edo umorea, baizik ere an mintzabide bereziki expresibo guztiak nola ironia/sarkasmoa (zeintaz gorago mintzo dén Yokoi Kenji).

Dena da, azken buruan, gauza bera: bádira zailtasun nabariak noiz adierazten eduki minimoki landuak (kin informazio-karga minimoki handia: atzerakarga informatiboa) edota noiz eduki horiek dirén bereziki expresiboak (atzerakarga expresiboa), halatan ze, espero litekenez, bi efektu horiek elkarrekin biderkatzen dira.

Laburbilduz, kontua da ze, hitz-ordena regresiboan, jasoko da informazio rhematiko printzipioz-expresiboena (tipikoki akontextuala) lehenago ze informazio horri dagozkion gako interpretatiboak (aditza, postposizioak, konplementu thematikoagoak...) halan ze helburuzko informazio berezi hori (informazio bereziki ironikoa edo sarkastikoa) interpretatuko da (askoz) literalkiago zeinda jaso izan balira lehenago gako interpretatibo kokatzaile horiek (thematikoagoak), eta gero, behin ondo thematizatuak, esapideko gako expresiboak kin intonazio ñabartua, berezitua eta ondo adaptatua ki egoera konkretua zein koloreztatu nahi den. Mekanika hutsa, ez besterik, mekanika orohar efizienteagoa eta efektiboagoa (gorago genioenez, ikus #203 edo #328). [2855] [>>>]

Lander Garro (2025). "Ezpataren distiraz irteten dira hitzak, eta ezpataren aho zorrotzaz sartzen zaizkizu garunean."

Atzokoan jasotzen genuen Lander Garro-ren zine-kritika bat non mintzo zen burúz argentinar zinema, nondik hartu dugún zatitxo hau:

Ezpataren distiraz irteten dira hitzak, eta ezpataren aho zorrotzaz sartzen zaizkizu garunean. [Garro, Berria, 2025]

Eta zinema argentinar (komunikatiboki arras efektibo) horren antipodaetan kokatuko genuké japoniar zinema, hain baldintzatua komunikatiboki (informatiboki eta expresiboki). Justuki horretaz, gogoratu nahi genuke ondoko sarrera, non komentatzen genuén teknologia regresiboaren komenientzia an hizkuntzen sorrera-garaia, bai eta bere inkomenientzia noiz behar komunikatiboak handitzen doazen, halan ze guztiz komeni da ahalegin proaktiboak egitea (beti ere, asmoz eta jakitez) xedé joan garatzen sintaktikoki munduko sintaxi guztiak (eskáiniz aukera progresibo gehigarriak, ordezta ibili egiten era guztietako ahalegin reaktiboak):

• [1333] Txopi: "... ahal dugu konprobatu an modu praktikoa noiz ikusten dugun film japoniar bat, hizkuntza bat zurrunki regresivoa." 

Txopi-k zioén atzo:

Lagunak on Balbula, nahi dut komentatu film bat zein nuen ikusi ostegunean Donostin. Film japoniarra da eta dute botatzen an bertsio originala; titulua da gazteleraz "La Mujer del Espía" ta dago oinarritua an istorio bat on bikote japoniar bat an urteak 1940-1945.

Dena dala, ez da nire asmoa hitz egitea buruz filma baizik ta buruz erabiltzen duten hizkuntza. Hasieratik du deitzen atentzioa zeren dira elkarrizketa oso xinpleak: esaldi bakun bat gehi esaldi bakun bat ta honela aldiro. Tarteka dute sartzen esaldiren bat subordinatua baina oso gutxi ta gainera ez dakit zertaz, alegia zeren zegoen an jatorrizko bertsioa ala zeren zuten idatzi itzulpenean. Hau da nire ustez, azaldu zen esaldirik gehien zaila:

- ¿A qué debo el placer de tu visita?

Alegia, hemen tratatzen diren gaiak ez direla bakarrik teoria hutsa eta hau ahal dugu konprobatu an modu praktikoa noiz ikusten dugun film japoniar bat, hizkuntza bat zurrunki regresivoa. [Txopi]

Bai, japonieraren teknologia sintaktiko hori (zurrunki regresiboa) dá teknologia bat zein ondo zetórren noiz hizkuntzak sortzen ari ziren, noiz mezuak zirén oso kontextualak, noiz nahikoa zen esatea hitz bat (izen bat) afinda uler zedin mezu osoa (aditza eta sujetua gehien-gehienetan kontextualak baitziren), noiz ez zen bereziki lagungarria aisa diskurritzea gain ideiak zeren kontextuak azaltzen zuén ia dena, ia beti. Halako sintaxi buruazkena sortu zen naturalki tikan (edo kin) keinuak (ezin kontextualagoak), eta hola, baliabide buruazkenak joan ziren garátzen naturalki gain oinarrizko OV estruktura hori, sortuz baliabide buruazkenak an sintaxi buruazkena (OV kin postposizioak).

Baina hizkuntza bat dá erreminta ikaragarri bat zeinen posibilitateak ez diren amaitzen kin mezu zuzen-labur-bapatekoak, eta baldintza batzuetan, hiztunak joanen ziren aurkitzen bideak ki teknologia potenteagoa, emanez aukera komunikatibo aberatsagoak eta efektiboagoak azpi baldintza komunikatibo gerota orokorragoak. Eta ez gaude mintzatzen gain lexiko zabalagoa (hori ere), baizik nagusiki gain estruktura sintaktiko progresibo eta irekiagoak zein zúten ahalbidetzen komunikazio aberatsagoa, finagoa, erosoago eta, denaz gain, efektiboagoa.

Teknologia hori ez da inorena, dá sinpleki humanoa, nola dén komunikazioa, eta da hain gauza ona eta aberasgarria zein jendaki guztioi dagokigún saiatzea laguntzen adáptatzen posibilitate potente horiek ki munduko mintzaira guztiak (antzera nola ere zenbakiak, edo idazkera bera, edo...), zeren horrela mintzaira horien hiztunak komunikatiboki hobeki biziko baitira. Horren alde jotzea dá jotzea aldé garapen/progreso komunikatiboa, zein dén hain zentrala an bizitza humanoa ze konsideratu ahal dá garapen humanoa.

Hortaz, eta amaitzeko, azpimarratu nahi genuke ze hau guztia ez da teoria hutsa: japonieraren erabiltzaileak komunikatiboki askoz hobeki biziko lirake baldin gradualki (asmoz eta jakitez) joango balira adaptatzen gerota aukera burulehen gehiago ki euren teknologia komunikatibo buruazkena. Horrela egongo lirake gutxio baldintzatuak an euren gauzapen komunikatiboa, eta izanen lirake gehio eurak.

Bai, zinema japoniarra aurkitzen da an antipoda komunikatiboak on zinema argentinarra: hain da hura baldintzatua komunikatiboki (informatiboki eta expresiboki). Eta Txopi-k dioenez, goragoko guzti hori ahal dugu konprobatu. [2854] [>>>]