Larramendi (1745): "ezautá..." kin azentua

Atzo komentatzen genuén Larramendi-ren "ezautá..." arrén adierazi "excepto...", eta gaur nabarmendu nahi genuke nóla "ezautá..." horretan agertzen dén azentu bat, zein den tonikoa an Larramendi ("Diccionario Trilingüe", 1745):

Guk ere gorago erabili dugú "arrén..." zaharra kin azentua, edo antzera ere, "nóla..." kin azentua. Gure kasuan azentua izaten dá oso erabilgarria noiz nahi dugun nabármendu elementu baten burulehentasuna respektu ondorengo osagarria, hola zeharo erráztuz bere interpretazioa eta intonazioa. [1129] [>>>]

Piarres Etxeberri (1677): "...ioanen tzare harik eta Arugango gastelu zaharra zeiña baita hautsia,..."

Gilen-ek eskaintzen dizkigu ondorengo adibide ondo interesgarriak respektu atzoko sarrera, non mintzo ginen gain "harik..." prepositibo soila (gabé "...arte"):

Horrek gogorarazten dit ezen Itsasoko Nabigazioneko liburuan agertzen direla harikdun perpaus espazial batzuk, hala nola:

gero bihurtuko zara harik eta Santa Mariako puntaraino

Eta baita postposiziorik gabekoren bat:

arruta horretan hiru hilez barnetik joanen zara harik eta Arugango gaztelu zaharra, zeina baita hautsia

non konprobatzen dugun ze, berdin nola "nahiz..." joan litekén soilik kin izen-sintagma bat (ikus hemen):

"Nahiz" supporte fort bien l'ellipse du verbe. Ex.: nahiz haur hutsa, orori ohartu zen, quoique tout enfant, il s'était rendu compte de tout" Lf Gram 747. [OEH]

edo berdin nola "...arren" postpositiboak ere eroan lezaké aditza eliptiko (ikus hemen):

Peru, ostera, Bartoloren urtekerak arren, baiezkoan egoan oraindiño: bildurtuko ebalakoan. Bilbao IpuiB 183. [OEH]

eta baita antzera ere nola erabil litekén "...arte" aditzik batere gabe, nola egin ohi den noiz esán, demagun:

Bihar arte.

"harik..." ere joan daiteke soilik kin izen-sintagma bat:

...eta ioanen tzare Puy-blancat arruta hortan iruilles barnetik ioanen tzare harik eta Arugango gastelu zaharra zeiña baita hautsia,... [Piarres Etxeberri, 1677]

Berdin-berdin ere. [524] [>>>]

"...egin dezagun arren" = "arren-eta ... egin dezagun" = "arren ... egin dezagun" = "arren egin dezagun..." = "arren egin..."

Jada hemen aipatua genuen desdoblamendu optatiboa on "arren..." partikula final buruazkena afin eman "arren-eta..." burulehena, edo laburrago, "arren ..." soila. Esan nahi baita:

"...egin dezagun arren" = "arren-eta ... egin dezagun" = "arren ... egin dezagun" = "arren egin dezagun..." = "arren egin..."

Ikus dezagun "arren-eta" an hiztegi historikoa deitzen Orotariko Euskal Hiztegia (OEH):

ARREN ETA a) (Encabezando una oración desiderativa). Ojalá. Ta miñ arturik / biraoka / asi zan, asi [...]: "Arren eta nillak [?] / orain, beti / erôngo al abe / ar ta guzti". Zav Fab RIEV 1907, 96.

b) (Dv). Para que. Cf. Lf Gram 748: "Parfois ce subjonctif final est annoncé par arren-eta [...], 'afin que'". Bidali zion mezua arren-eta hurbil zadin. J. Etcheb. [ES?] ap. Dv. Eskola nausi yarri, arren eta haurrak, / Orotan gehienik arthatu beharrak, / Etziten itsu geldi, eskeko bidean. Hb Esk 134.

c) "(L), desde entonces a..." A.

eta ikus ere bere versio final burulehen soildua, "arren...":

ARREN 5. (Dv). (Con oración subordinada final, normalmente al comienzo de frase). Para que, a fin de que. v. ARREN ETA; cf. infra (II). Tr. Exclusivamente septentrional; no hay testimonios del s. XX. Othoiztuko duzu Iainkoaren maiestatea, arren agrada dakion zure eginza hau. Harb 45. Hargatik erne egon behar da eta othoitz egin arren denbora eztoan alferrik. SP Imit I 10, 2 (Ch denbora alferrik ez doazuntzat). Itzulgaitzatzu zure gana arren eskerdun, humil eta debozionetsu gerta gaitezin zure aldera. "Convertenos ad te, ut simus grati, humiles & devoti". SP Imit III 8, 3. Egiozu ofrenda zure bihotzaz, arren iar dadin haren gainean iaun, iabe eta nausi. SP Phil 523. Gure salbatzailleak utzi dio bere Elizari Penitenziazko eta Konfesioneko Sakramendua, arren hartan garbi gaitezin gure bekhatu guziez. Ib. 154 (He 156 garbitzeko). Egin dezatela horrentzat othoitz [...], arren [...] merezi dezan sartzea Zeruko glorian. Brtc 271. Tiranoek gatiboak gatez eta burdinez / Kargatzen ohi dituzte, arren hekin ordenez / Trufaturik ez daitezen bere gisa goberna! Monho 48. Beilla bat egina nuen, / Arren zu senda ziñtezen. Gy 76. Aiphatu lekhura bera da gan nahi, / Ez dadintzat arren trunpatua geldi. Ib. 96. Eskaldun guzia da egun gonbidatzen / Has dadin izpirituz zerbeiten moldatzen, / Yakin dezaten arren gure ondokoek / Nolako gaiak zuzten hekin arbasoek. Hb Esk 6. Nik dakidan bezala guziek arren / Yakin dezaten. Elzb Po 190.

non, antzeko kasuetan bezala, eskura egon beharko litzakén aditz-aukera ez-jokatua ere: "arren egin...".

Edonola ere, estruktura burulehen final honek bádu arazoa-ezen "arren" partikula bera orobat interpretatu ahal da nola kontzesiboa an estrukturak nola "hori egin arren,...", eta horrek nahastu eta, hortaz, zaildu lezake bere erabilera. Hala ere, hor dago mekanismo desdoblatzailea. [456] [>>>]

Mekanismo propioak: "... egin dezagun arren" vs."arren(-eta) ... egin dezagun"

Hortxe daukagu, beheko iragarkian, "arren..." estruktura finala bi alditan erabilia an esaldi berbera. Izatez, "arren(-eta)..." prepositibo hori ez da baizik produktua ti desdóblatu prepositiboki bere baliokide pospositiboa ("... arren"). Esan nahi baita, "...egin dezagun arren" =   "arren ... egin dezagun":

Soilik nahi genuke azpimarratu ze mekanismo hori dá propiala e euskara. [209] [⇶]