"ze" explikatiboa an posizio ez-burulehena, edo, horixe bai dela flexibilitate sintaktikoa!

Atzoko sarreran aipatzen genuen a-posibilitatea ki erábili "-ze" klitiko kausal bat an posizio ez-burulehena, eta orain ikusiko ditugu beste antzeko "ze" edo "ezen" explikatibo batzuk atereak tikan Orotariko Euskal Hiztegia [OEH]:

ZE: Baleuko ondasunik ze, laister kenduko leuskio. msOch 3. [OEH]

esan nahi baita: "Ze, baleuko ondasunik, laister kenduko leuskio.", non "ze" hori dá explikatiboa. Ikus beste adibide kausal-explikatibo batzuk kin "ezen" aldaera:

EZEN: (No situado al comienzo de la oración). Guztiarekin alferrik / hanbat penatzen dire: / hirugarren egunean / ezen biztuko zaie. EZ Noel 99. Iragan behar duzu ezen uretik eta sutik, freskaduran sarthu baiño lehenago. Ch I 22, 5. Dohatsu ezti direnak, gozatuko dire ezen Lurraz. Jaur 378. Gorthea ezen, hemen klarki errateko, / Herri bat da. Gy 212. Kanporat ilkhi gabe ere, Jainkoa geroni baithan kausituko dugu. Badugu ezen arima, badugu gorphutza. Arb Igand 149. v. tbn. JesBih 396. MarIl X. Dv Lab 225. Xa Odol 91. [OEH]

Nahizta posizio sintaktiko ez-burulehen hori ez da, orohar, hain interesgarria tikan ikuspuntu komunikatiboa, errepara deiogun ki flexibilitate sintaktikoa zein islatzen den hor, zein, izanki oso gauza ona, aise aplika liteke i-beste partikula asko nola adibidez "burúz" edo "artén", zein, horrela, kokatu litezke an posizio burulehena ere noiz nahi edo behar den. Eta hori bai izango litzakela ondo interesgarria komunikatiboki, hori bai izango litzakela aurrerapausu komunikatibo ederra. [442] [>>>]

"baizik-eta" edo zéin hurbil egon ahal diren perpaus konpletiboak eta explikatiboak

Aurreko sarreran, Erramun Gerrikagoitia-k ekarri digú ondorengo esaldi hau, aterea ti Herria astekaria:

Claude Géant minixtro ohia, Sarkozy presidentaren lagun handia, auzipetua izan zen baizik-eta zuzenkontra atxiki zuela, ixilka bezala eta beti sos idorrez, prima berezi batzu eta ez hain ttipiak, hilabetean bost mila euro edo holako zerbait. [Jean Baptiste Dirassar, Herria]

non "baizik-eta" konpletibo horrek izango luké interpretazio kausal-explikatiboa:

Hori baizik-eta hori equivalentea da kin zeren, zerren, zatio, ... zeren marcatzen du causalitatea edo zergatic izan zen auzipetua Claude Géant. [Erramun Gerrikagoitia]

Eta gauza da ze adibide hori ezin hobeto datorkigu ki erakutsi zéin hurbil egon ahal diren perpaus konpletiboak eta kausalak. Ikus nóla mintzo da Euskaltzaidia burúz "baizik-eta " hori (Euskaltzaindia, EGLU-V, 1999):

..., baizik eta hori duen perpausa ez da inoiz lokabea, beste perpaus baten mendeko gisa erabiltzen baita beti, haren azalpena emanik eta "esanaz" edo horren antzeko zerbait adieraziz. Hona erabilera horren berri ematen diguten zenbait adibide, testuetatik hartuak:

(106) a. Berak beti ukatu du, baizik-eta besta-buru egunez kanpo ez zuela sekulan mokanesik (P. Lafitte, Murtuts eta bertze, 77).
[...]
c. Elizaren etsaiek aski maite dute gezurrez Innocent VIII mila lau ehun eta lauetan hogoita lauetan Alta Saindu hautatuaz mintzatzea, baizik-eta bizi tzarra ereman zuela, haurrak ere ukhan zituela (Ib., 108).
[...]

[...]..., (106a) adibidean ukatzen dena ez da perpaus osagarrian adierazten dena; beste zerbait ukatzen da eta ukapen hori oinarritzeko, hain zuzen, esaten da "besta-buru egunez kanpo ez zuela sekulan mokanesik ". Eta (106c) adibidean ere perpaus osagarria ez da mintzatzearen objektua, "mintzatu" aditzak ez baitu objektu zuzenik; etsaiek Aita Santuaz mintzatzen dira "esanaz" hain zuzen, "bizi txarra eraman zuela"... [Euskaltzaindia, EGLU-V, 1999:55-56]

Bai, batzutan, pausutxo bat besterik ez dateke artén perpaus konpletiboa eta perpaus kausal-explikatiboa. Eta pausuz pausu, pausutxoak emanez, baliabide sintaktikoak joan ahal dira zabaltzen euren erabilera ki esparru semantikoak zein akaso ez genituen espero, hala nola kasu honetan, non, jatorrizko partikula negatibo bat, nola den "ez", amaitu da izaten "baizik-eta " konpletibo-kausala. [437] [>>>]