Xabier Artiagoitia (2000): '...burmuinaren egoerek ardura diote hizkuntzalari chomskyarrari,...'

Irakurtzen genuén atzo ti ahoa e Xabier Artiagoitia hizkuntzalaria ("Hatsarreak eta parametroak lantzen", 2000):

Tradizio chomskyarraren oinarrian beti aurkitzen dugu hizkuntzaren kontzepzio mentalista bat, eta hedapenez biologikoa. Hizkuntz teoriaren helburu eta kezka nagusitzat hauxe jotzen da: gizakien hizkuntz gaitasuna zehaztea. Burmuinaren egoerek ardura diote hizkuntzalari chomskiarrari, hizkuntz gaitasuna giza burmuinaren osagaietariko bat den aldetik.[Artiagoitia, 2000]

Hizkuntzalari chomskyarrei ez zaie ardura teknologia linguistikoa (zein eurentzako ez den teknologia ere, baizik zérbait zein, oinarrian, dén aurkitzen ezarrita naturalki, biologikoki, genetikoki an burmuina e hiztunak), ez zaio ardura nóla estruktura sintaktiko-komunikatibo batzuk dirén potenteagoak, koherenteagoak, ulergarriagoak edo expresiboagoak afin lortu helburu komunikatibo landuagoak, finagoak, aberatsagoak eta finean efektiboagoak. Ez, eurei ardura zaizkie burmuinaren egoerak: ez al da misteriotsua? [⇶]

Misterioak hasten dira noiz dén agertzen... gramatika generatiboa

Genioen atzo ze:

Ez da beraz, ezer misteriotsurik an erraminta ergatiboa: beste kontu bat dirá bere propietate funtzionalak, nola dirén bere propietate diskursiboak (estruktura ez-ergatiboa dá, adibidez, diskursiboki gutxiago exigentea, irekiagoa, askeagoa) edo bere kostu erlatiboak respektu antzeko estruktura ez-ergatiboak (ikusi berri dugú ze estruktura ergatiboa izan liteké zailagoa zein ez-ergatiboa an kontextu intransitibo bat). 

Misterioak hasten dira noiz eszenan dén agertzen... gramatika generatiboa (Chomsky). Eta hortxe kokatu behar da inergatibitatea, zein dagokio ki esfera e eredu lingusitiko generatiboa. Orain, lein-ze hobeki kokatú inergatibitatea barné eredu generatibo hori, nahiko genuke gogoratu nóla eredu generatibo horren oinarria dén "gramatika universala", zeinen gainean aktibatzen dirén parametro batzuk (ikus "Sintaxia eta sintaxiaren evoluzioa ulertzeko ez dugu relevanteki behar biologiarik, baizik logikarik"):

...Chomskyren hitzetan, "gramatika universala" dá hau:

It is the sum total of all the immutable principles that heredity builds into the language organ. These principles cover grammar, speech sounds, and meaning.

Hatsarreak eta parametroak teoria chomskyarraren arabera, pertsonok jaiotzez dakartzagu inkorporaturik hatsarre linguistiko aldaezin eta hereditario batzuk zeinen natura dén biologikoa, eta ez logikoa (Chomsky-k dixit):

Let us define "universal grammar" (UG) as the system of principles, conditions, and rules that are elements or properties of all human languages not merely by accident but by necessity—of course, I mean biological, not logical, necessity. Thus UG can be taken as expressing "the essence of human language." UG will be invariant among humans. UG will specify what language learning must achieve, if it takes place successfully. ... . What is learned, the cognitive structure attained, must have the properties of UG, though it will have other properties as well, accidental properties. Each human language will conform to UG; languages will differ in other, accidental properties.

Hortaz eta sintaxiari dagokionez, hatsarre biologiko horiek (eta ez logiko baina bai ordea aldaezin, eta gainera espezie-ezaugarri) ez dute guztiz gobernatzen eta determinatzen sintaxia (bestela, hizkuntza bakarra egonen baitzen) zeren, gramatika universal horretan, bádaude aukera edo menu-suerte batzuk, zeini deitzen baitzaie "parametroak", eta zein baitira nola interruptoreak zeinen posizioa finkatzen dén noiz umea hasi entzuten hizkuntza konkreturen bat (interruptore horiek izango lituzketé aukera bateraezin edo exkluienteak). Horrela, behinda umeak inkorporatú aukera parametriko horiek an bere hatsarre-sistema, eta behin ikasitakoan hiztegia, amaiturik izanen da hizkuntzaren ikasketa-prozesua.

Hori guztia akaso izan liteke teoria imajinatibo eta sinpatikoa baldin handik ez balitz segituko ezen aukera parametriko horiek (adibidez, hitz-hurrenkera) dirá aukera funtzionalki inozenteak, akzidentalak, anekdotikoak eta azalekoak: zeren, justuki inozentzia funtzionalori baitá teoria chomskyarraren gabezia fundamentala, zulo bat non erortzen baitira adibidez gure esperantzak ki azaldu zergátik hizkuntzen historian zehar, oro har, hautatzen dirá parametro "head-first"-ak gero-ta gehiago, bitarten "head-last"-ak gero-ta gutxiago. Horiek parametro-aldaketak, zeinen joera dinamiko orokorra argia baita, ez dirá inondik inora akzidentalak edo anekdotikoak, baizik apuntatzen dutela an norabidea hon garapen humano-komunikatiboa, zeinen azaltzeko, behar dugu eredu bat non konsidera daitezén funtzionaltasuna eta logika komunikatiboa, zein izan behar dira osagarri fundamentalak an edozein teoria ze nahi dún azaldu zergátik sintaxiak dirén nola diren, eta ez bestela.

Izan ere, funtzionaltasuna eta logika komunikatiboa dira motoreak ze dutén mugitzen sintaxiaren eboluzioa aldé estadio sintaktiko garatuagoak, ahaltsuagoak, .... eta horregatixe dira elementu gakoak afin ulertu bai sintaxia bera eta baita sintaxiaren evoluzioa. Teoria chomskyarrean, ordea, ez dira konsideratzen kontzeptuak nola funtzionaltasuna eta logika komunikatiboa, eta horregatik da teoria radikalki interesgabea, haruntzago tikan bere interes anektotikoa. Sintaxia eta sintaxiaren evoluzioa ulertzeko ez dugu relevanteki behar biologiarik, baizik logikarik.

Honela mintzo da Xabier Artiagoitia hizkuntzalaria gain puntu hauek an aurreneko paragrafoa e bere gida chomskyarra titulatzén "Hatsarreak eta parametroak lantzen" (2000):

Tradizio chomskyarraren oinarrian beti aurkitzen dugu hizkuntzaren kontzepzio mentalista bat, eta hedapenez biologikoa. Hizkuntz teoriaren helburu eta kezka nagusitzat hauxe jotzen da: gizakien hizkuntz gaitasuna zehaztea. Burmuinaren egoerek ardura diote hizkuntzalari chomskiarrari, hizkuntz gaitasuna giza burmuinaren osagaietariko bat den aldetik. Planteamendu orokorra, gutxi gorabehera honako hau izaten da:

a. Hizkuntz gaitasunak genetikoki emandako hasierako egoera du.

b. Garapen arruntaren ondorioz, egoera eta aldi ezberdinetan zehar joanez, amaieran egoera iraunkorra lortzen du, aldaketa handirik gabekoa. Lortutako egoera horren teoriari gramatika esaten zaio; hasierako egoeraren teoriari, ostera, Gramatika Unibertsala (GU bezala laburtua). 

[Artiagoitia, 2000]

Beraz, hortxe genuke oinarri sintaktiko-estruktural mentalista eta biologikoa zeinen gainean sakatuko zirén interruptore funtzionalki-inozenteak zeini deitzen zaie hatsarreak edo parametroak. Jarraitukó. [⇶]

PSZF(4): Chomsky bai dela ausarta!

Chomsky-k dio an "Mintzairari buruzko gogoetak" (Gaiak, 1997; zein baita itzulpena hon "Reflections on Language", 1975):

Mintzairaren azterketaren bitartez, haren (mintzairaren) egitura eta erabilera antolatzen duten printzipio abstraktuak idoro ahal izatea da ene arreta gehien erakartzen duena; printzipio horiek premia biologikoz dira unibertsalak, ez halabehar historiko hutsez eta espeziearen adimen-ezaugarrien ondoriozkoak. [14. or.]

Ikus azalpena hon Xabier Artiagoitia hizkuntzalaria:

Gure hornidura biologikoak emandako dohaintzat jotzen du hizkuntza; gizaki orok partekatzen dugun Gramatika Unibertsala azken batean. Zer da orduan GU (Gramatika Unibertsala)? Hornidura genetikotik datozkigun, esperientzia aurretik jaiotzez giza espezieari dagozkion hizkuntz hatsarreak. ...

Gramatika Unibertsala egon badagoela joz gero, ... [Hatsarreak eta parametroak lantzen, 2000, 29. or.]

Beraz, Chomsky-k postulatzen du ze existitzen dira printzipio abstraktu batzuk (deitzen baitzaie "hatsarreak") zein, akaso, inoiz deskubritu eta frogatu egin litezke; baina, deskubritu eta frogatu gabe ere, Chomsky hizkuntzalari hiper zelebratuak teorizatzen digu ze "printzipio horiek premia biologikoz dira unibertsalak". Hau da, Chomsky esaten ari zaigu ze existitzen da mintzairaren egitura edo gramatika unibersal bat zein oinarritzen da an printzipio biologikoak gehiago ezi an printzipio komunikatiboak.

Frogatu al du Chomsky-k (edo Salaburuk) existitu dela gramatika unibersal hori an persona guztiak hon gure espeziea? Ez: ezinezkoa da. Frogatu al du an persona bat? Ezta ere. Eta hala ere dio ze da unibersala, eta gainera biologikoa, eta areago: gure espeziearen ezaugarri (eta hori guztia zeren, bere ustez, haurrek oso azkar ikasten dute mintzatzen eta sortzen pensamendu propio eta originalak). Pello Salaburuk esan lezaké, zentzunez, eze "baieztapen generiko horiek" dirá "oso ausartak", baina ez du berak halakorik esan, ez horixe!

Nik, ordea, zer diot? Ba ze existitzen da ordena informatibo ahaltsu eta ireki bat, ordena deduktibo bat, ordena progresibo bat, ordena burulehena, zeinek oro har ahalbidetzen baitu ematea informazioa an modu pausatuagoa, kontrolatuagoa, malguagoa, arinagoa, landuagoa ... respektu ordena antiinformatibo ahul eta itxia, induktiboa, bapatekoa, buruazkena, zeinen interes orokorra mugatu daiteke a kasuak non interesatzen baitzaigu adierazkortasun berezi bat, kasualki. Hizkuntza baten aurreneko estadioetan, sintaxiaren sorreran bertan, mezuak oso sinpleak eta adierazkorrak direlarik, akaso halako sintaxi adierazkor horrek paper inportantea joka dezake; baina argi dago ze, exigentzia komunikatiboak handitzen direnean, ordena komunikatiboa dá aurrerapausu komunikatibo esanguratsua.

Hemen esan behar da ze, ordenaz gain, existitzen dira baliabide adierazkor alternatibo erabilterrazak, nola entonazioa; baina ze, estruktura eta baliabide prepositiboez gain, ez direla existitzen baliabide informatibo alternatibo errazak afin iritsi helburu informatibo ahaltsuago eta landuagoak (hor, estruktura eta baliabide prepositiboek markatzen dute diferentzia).

Nik diodana froga daiteke bai teorikoki bai praktikoki ("Mintzairari buruzko gogoetak" liburuaren beraren itzulpen lazgarria bera da ageriko froga bat non argi ikusten baita nola ordena deduktiboa bai da, oro har, esanguratsuki ahaltsuagoa ezi ordena induktiboa); eta, adibidez Euskal Herrian, existitzen dira mila aipu non argi eta garbi gelditzen da arazoaren muina.

Teoria eta ebidentzia sendo horietan oinarrituta, nik egin nuen aurrikuspen unibersal bat: alegia, baldintza arruntetan, hizkuntzek joko dutela buruz estadio diskursiboa non aurkitzen baita aukera handiago eta arinagoa. Hori, bistan denez, ez da baizik konklusio logikoa hon aurreko lan guztia, besterik ez.

Guztiarekin ere, Pello Salaburuk niri egiten dit kritika (eta ez Chomskyri). Ikus an bere "Euskararen etxea":

Zuzena da funtsezko hipotesia? Zuzena da euskarak indar komunikatibo ez garatua duela, eta hizkuntza guztien garapena beti alde batera gertatu dela? Egia da ez-garatze horren kontua, hala bada, hizkuntzaren barneko zerbait dela?

Nik ez dut uste galdera hauek hain erantzun erraza duten. Hasteko, sei mila hizkuntza inguru ditugu lurrean, eta haiei buruz baieztapen generikoak egitea ausarta da, gutxieneko zerbait esatekotan. Bestetik, izen handiko hizkuntzalariek aipatu izan dute ...

Nik, Salaburu jauna, soilik egin dut teoria ondo fundamentatua an argumentuak eta ebidentzia, eta hortik ilki dut nire konklusio falsagarria (detaile hau inportantea da), zein, ondo fundamentatua egoteagatik, ez da batere ausarta; bitartean-eta Chomsky-k egin du teoria gaizki fundamentatua (eta horrexegatik ausarta), eta berdin unibersala nola nekez falsagarria (¿nola erakutsiko dugu bere teoria horren falsutasuna?). Hala ere, Salabururen ustez, nik egiten omen ditut baieztapen generiko ausartak: Salaburu jauna, hau ez da serioa.

Diferentziak diferentzia, ¿akaso Darwinek aztertu zituen munduko animalia guztiak lehenago ezi proposatu bere teoria eboluzionista? Akaso Newtonek bota zituen munduko sagar, fruitu eta objetu guztiak lehenago ezi plazaratu bere teoria? Akaso Einsteinek bidaia intergalaktikorik egin ote zuen noiz aurkeztu zuen bere teoria orokor unibersala (zeinek zabaltzen baitzuen Newton-en teoria)? Jakina ezetz, teoria bat paperaren gainean egin daiteke, ondo erabiliaz eskura daukagun ebidentzia, eta ondo erabiliaz logika, zein baita zentzuna.

Baieztapen generikoak egitea ez da arazoa baldin ondo fundamentatuak badaude; arazoa da teoria gaizki fundamentatua egitea, zein baita bai Chomsky-k egiten duena. [61] [⇶]

_____________________________________

(PSZF da laburdura hon "Pello Salabururen Zientzia Falsua", zein baita titulua hon mezu-sorta bat zeinen aurreko alea irakur dezakezú hemen)

Arazoa bai da hain sinplea. Garabidea, berriz, ez dateke hain erraza.

Erantzunez tu Asier Larrinaga (3)

Asier Larrinagak esaten digu ze:

Arazoa ez da Rubiok ikusarazi nahi digun bezain sinplea. [Asier Larrinaga]

Baina, ikus dezagun nolako sinpleak izan daitezkeen gauzak: munduan milaka hizkuntza badaude ere, lehen hurbilketa batean bereiz ditzakegu soil-soilik bi sintaxi-modu edo hitz-hurrenkera: OV (aurrena objektua edo osagarria, eta gero aditza) eta VO (aurrena aditza, eta ondoren objektua edo osagarria). Ikus honako hau (Xabier Artiagoitia, Hatsarreak eta parametroak lantzen, 31. or.):

(21) Hitz hurrenkeraren parametroa (lehen hurbilketa):
a. Hizkuntzek O-V ordena bezala finkatzen dute parametroa; edo
b. Hizkuntzek V-O ordena bezala finkatzen dute parametroa.

Hizkuntzalaritza ortodoxoaren teorian, bi sintaxi-modu edo parametro horiek era inozentean aurkezten dira, nola bailiran ezaugarri hutsalak zein ez doazen haratago ti azaleko kasuistika anekdotiko eta arbitrario bat. Praktika burugogorrean ordea, aditzak dira nola iman irregularrak, ez baitute alde guztietarik indar berdina osagarriak itsasten: izan ere, eta arrazoi komunikatiboengatik, aditzak dira askoz indartsuagoak eskuinetik ezenez ezkerretik, eta hortik desegiten da falazia formala on paralelismoa inter hizkuntza buru-lehenak eta buru-azkenak (prepositiboak eta postpositiboak), zein den dogma inter hizkuntzalari ortodoxoak (heterodoxo samarrik ere bada, hala nola Bittor Hidalgo). Baina, paralelismo hori soilik da formala; ez, inondik inora, funtzionala.

Hortaz azpimarratu behar da ze, komunikazioaren ikuspuntutik, OV/VO azaleko parametro hori ez dela batere inozentea, esan nahi baita ez dela batere azalekoa. Ikus, adibidez, Igone Zabalak dioskun hau (Igone ZABALA, 2000, Hitz-hurrenkera euskara tekniko-zientifikoan, Ekaia, 12, 143-166 or.):

... testuen egokitasunaz eta arintasunaz aritu diren profesional eta itzultzaileek azpimarratu dute testu arinagoak lortzen direla oro har aditza aurreratuz ...

Baina, ez al du horrek esan nahi ze, orokorrean, errazago lortuko dira testu arinagoak VO hizkuntzetan ezenezta OV hizkuntzetan? Eta baieztapen horretatik ez al da segitzen ze, oro har, VO sintaxi-modua izanen da orohar arinagoa ezen bestea? Eta "arinago" horrek ez al die markatzen nondik-norakoa tu hizkuntzak zein oraindik ez diren iritsi maila horretara? 

Arazoa bai da hain sinplea. Garabidea, berriz, ez dateke hain erraza. [29] [⇶]