Greenberg (1978): "There is evidently a cognitive principle involved in the favoring of the order larger + smaller."

Atzokoan aipatzen genuen nóla Greenberg-ek deskribatzen duén atzerakargaren ideia (gogoratuz pasarte bat tik gure artikulua titúlatzen "Buruz hizkuntzen garapen sintaktiko-diskursiboa" an "Hizkuntzen berdintasun komunikatiboa: mitoa ala errealitatea?", Mendizabal, 2014:118-119, non mintzo ginen burúz puntu hori):

There is evidently a cognitive principle involved in the favoring of the order larger + smaller. If I express a large number, say 10,253 in the order 10,000; 200; 50; 3; the very first element gives me a reasonably close approximation to the final result, and every successive item gives a further approximation. The opposite order leaves the hearer in the dark till the last item is reached. [Greenberg 1978]

Eta gaur soilki azpimarratu nahi genuké hitz bat an atzoko aipuko lehen esaldia:

There is evidently a cognitive principle involved in the favoring of the order larger + smaller. [Greenberg 1978]

Bai, Greenberg-ek dio evidently, zeren hala da: evidentea. Eta gogora daigun ze zientzian "evidente" hitza erabiltzea ez dela gutxi, nola genioén an ondoko sarrera hau:

• [2438] Moreno Cabrera-k ere "evidente" ikusten zuén azalpen funtzionalista an 1990: "... ello explica [Tomlin-en 1. printzipio funtzional thematikoak] por qué los dos órdenes más frecuentes son SOV y SVO; también explica la menor frecuencia de VSO y la rareza de VOS y OVS."

non bukatzen genuén justuki esánez:

Beraz, Moreno Cabrera-rentzat ere (1990) evidente zén Tomlin-en azalpen funtzional-komunikatiboa (1984), eta zientzian "evidente" ez da edozer.

Bai, ez da edozer. Dá zerbait evidentea. [2452] [>>>]

Greenbeeg (1963). "Universal 1. In declarative sentences with nominal subject and object, the dominant order is almost always one in which the subject precedes the object."

Genioén hemen ze ikusi behar genuen zéin den Greenberg-en 1. universal linguistikoa:

Baina, galdera dá: zéin ote da Ojibwa-ren hitz-ordena kanonikoa? 

Ba, Tomlin-ek berak zehaztu behar digu, zeren, logikoa denez, Tomlin-ek konsideratu baitzuen Ojibwa an bere lagina on 402 hizkuntza zeinen azterketaren emaitzak (estatistikoak eta analitikoak) bildu zituen an bere "Basic word order" (1986). Horrá ordena kanoniko hori (1986:224):

Ojibwa VOS

Hortaz, Tomlin-ek jasotzen du Ojibwaren hitz-ordena nola VOS, eta hortaz, izanen litzake VO ordena bat non sujetua ematen den kanonikoki an bukaera, eta, hortaz, ondorenda objetua, ez duelarik betetzen Greenberg-en 1. universal linguistikoa (1963), zein, kasu honetan ere, ez den universal kategoriko bat, baizik universal estatistiko bat. Bihar ikusiko dugu Greenberg-en 1. universal linguistiko hori.

Hor doa, beraz, nóla eman zuén Greenberg-ek bere 1. universal hori an "Some Universals of Grammar with Particular Reference to the Order of Meaningful Elements" (1963):

Universal 1. In declarative sentences with nominal subject and object, the dominant order is almost always one in which the subject precedes the object. [Greenberg, 1963:61]

Gaineratzen zuelarik:

The three [ordenak] which do not occur at all, or at least are excessively rare, are VOS, OSV eta OVS. [Greenberg, 1963:61]

Seguruena halako ordenak, eta batez ere OVS, ez ziren izanen hain urriak an garai zaharragoak, azpi baldintza eta behar komunikatibo oso kontextualak, baina baldintza eta behar horiek orokortu ahala, sujetuak (tipikoki esaldiko parte thematikoena) jo ohi dute ki hasiera, bitárten objetuak (tipikoki esaldiko parte rhematikoena) pixkanaka joan dirén kokatzen atzén sujetua, eta, gerota gehiago, atzén aditz transizionala ere, esan nahi baita ze existitzen dá tendentzia diakroniko orokor bat buruzki VO ordena kin sujetua an hasiera, hots SVO. 

Eta horixe ateratzen zitzaigun an gure eredu teorikoa, non modelatzen genuen 1) hierarkia diskursiboa, eta 2) asimetria diskursiboa:

• Eta justuki modélatuz asimetria diskursiboa, emaitzak bihurtzen dirá ondo koherenteak kin evidentzia diakroniko-sinkronikoa  

Hortaz, Tomlin-en arabera, Ojibwa izanen zén salbuespen horietako bat non S kokatzen dén kanonikoki atzén objetua, eta baita atzén aditza, Bihar ikusiko dugú zér esaten duen Dryer-ek gain ordena hori an WALS (The World Atlas of Language Structures Online, 2013). [1687] [>>>]

Zéin da ha hitz-ordena kanonikoa on Ojibwa hizkuntza aipatua ga Dryer nola kontradibidea ti tendentzia thema-rhematiko orokorra? Dá VOS

Behin argudiatu dugun zergátik ...

• Tomlin (1986): "... data from single languages could not constitute sufficient counterevidence to refute a language-general principle."
  

eta nóla existitzen den dimensio diakroniko bat an azterketá on datuak gain hitz-ordenak, zeintan egon ahal dirén (eta daudén) salbuespenezko egoerak (eta oso salbuesnezkoak) barné tendentzia gerota orokorragoa ki kokatu kanonikoki informazio referentziala (thema) lehénda benetako eduki informazionala on esaldia (rhema) azpi baldintza gerota orokorragoak (ikus hemen), gogora daigun ze Dryer, an bere papera on 1980, zuén aipatzen hizkuntza zehatz bat nola kontradibidea aurká goragoko tendentzia thema-rhematiko hori: Objiwa. Dryer-ek (1980) dio:

Furthermore, Creider (1975) and Tomlin and Rhodes (1979) present evidence that the tendency for new information to occur late in sentences may not be universal. Tomlin and Rhodes argue that the opposite tendency exists in Ojibwa. [Dryer, 1980:175]

Baina, galdera dá: zéin ote da Ojibwa-ren hitz-ordena kanonikoa? 

Ba, Tomlin-ek berak zehaztu behar digu, zeren, logikoa denez, Tomlin-ek konsideratu baitzuen Ojibwa an bere lagina on 402 hizkuntza zeinen azterketaren emaitzak (estatistikoak eta analitikoak) bildu zituen an bere "Basic word order" (1986). Horrá ordena kanoniko hori (1986:224):

Ojibwa VOS

Hortaz, Tomlin-ek jasotzen du Ojibwaren hitz-ordena nola VOS, eta hortaz, izanen litzake VO ordena bat non sujetua ematen den kanonikoki an bukaera, eta, hortaz, ondorenda objetua, ez duelarik betetzen Greenberg-en 1. universal linguistikoa (1963), zein, kasu honetan ere, ez den universal kategoriko bat, baizik universal estatistiko bat. Bihar ikusiko dugu Greenberg-en 1. universal linguistiko hori. [1677] [>>>]

Euskaran bertan ere, esaldi negatiboetan (SVO baitira) aditz laguntzailea kokatzen da aurré aditz semantikoa

Genioen hemen ze SOV sintaxietan aditz laguntzailea kokatu ohi da atzén bere aditz sematikoa, bitárten SVO sintaxietan, gehien-gehienetan, aditz laguntzailea kokatu ohi dén aurrén aditz semantikoa, eta gogoratzen genituen Greenberg-en datu hauek (1963):

Universal 16: In languages with dominant order VSO, an inflected auxiliary always precedes the main verb. In languages with dominant order SOV, an inflected auxiliary always follows the main verb. [Greenberg, 1963]

Akaso gaineratu beharko litzake ze, noiz ordena nagusia izán SVO (II motakoa), aditz laguntzailea ia beti kokatzen da aurrén bere aditz semantikoa.

Gauza da ze Greenberg-en laginean euskara dá 8 SOV hizkuntza horietako bat non auxiliary follows verb, eta azpimarratu nahi genuke ze, euskaran bertan ere, esaldi negatiboetan (SVO baitira), aditz laguntzailea kokatzen da aurrén aditz semantikoa. Ikus ondorengo aipua ti EGLU-I (1991):

Bai, euskaran ere existitzen da "aditz laguntzailea - aditz semantikoa" ordena neutroa an esaldi negatiboak. [1513] [>>>]

Greenberg (1963): "In languages with dominant order VSO, an inflected auxiliary always precedes the main verb. In languages with dominant order SOV, an inflected auxiliary always follows the main verb."

 Atzokoan genioen ze ...

... OV ordenan aditz semantikoa agertu ohi da justuki ondorenda objetua (eta, hortaz, lehenda aditz laguntzailea):

objetua + aditz semantikoa + aditz laguntzailea  (poltsa ekarri du)

bitárten VO ordenan berriz, aditz semantikoa agertu ohi da justuki lehenago zein bere objetua (eta hortaz, ondorenda bere laguntzailea):

aditz laguntzailea + aditz semantikoa + objetua  (du ekarri poltsa)

hola lórtuz hurrenkera semantikoki jarraikiagoa. 

eta amaitzen genuen esánez ze gaur aipatuko genuen Greenberg-en (1963) 16. universal linguistikoa, non autoreak zioén hau:

Universal 16: In languages with dominant order VSO, an inflected auxiliary always precedes the main verb. In languages with dominant order SOV, an inflected auxiliary always follows the main verb. [Greenberg, 1963]

Akaso gaineratu beharko litzake ze, noiz ordena nagusia izán SVO (II motakoa), aditz laguntzailea ia beti kokatzen den aurrén bere aditz semantikoa. [1510] [>>>]

[objetua + aditz semantikoa + aditz laguntzailea] (poltsa ekarri du) versus [aditz laguntzailea + aditz semantikoa + objetua] (du ekarri poltsa)

Atzoko sarrera amaitzen genuen emánez ondoko esaldia::

Parisek kenduko ditu homosexualen baldintzak ki eman odola

zeinen hasieraz Txopi zúen planteatzen honako galdera:

Parisek ditu kenduko...

Ez al da hobe? 

Dudagabe oso galdera interesgarria, zeinen erantzun orokorra izan behar dén baiezkoa. 

Izan ere, halako aditz-forma konposatuetan daukagu alde batetik aditz semantiko bat (eramanez aditz-formaren eduki semantikoa), eta bestetik aditz laguntzaile bat (zein den konkordatzen an persona eta numeroa kin sujetua), eta gauza da ze aditz semantikoa lotu ohi da kin objetua, halan-ze OV ordenan aditz semantikoa agertu ohi da justuki ondórenda objetua (eta, hortaz, lehénda aditz laguntzailea):

objetua + aditz semantikoa + aditz laguntzailea  (poltsa ekarri du)

bitárten VO ordenan berriz, aditz semantikoa agertu ohi da justuki lehenago zein bere objetua (eta hortaz, ondórenda bere laguntzailea):

aditz laguntzailea + aditz semantikoa + objetua  (du ekarri poltsa)

hola lórtuz hurrenkera semantikoki jarraikiagoa. 

Justuki horretaz aritu zen Greenberg (1963) an bere 16. universal linguistikoa, zeintaz saiatuko garen mintzatzen bihar. [1509] [>>>]

Hurrengo galdera da: zergátik?

 Genioen hemen:

Eta linguistikan ere, eta hitz-ordenetan partikularzki, maiztasunak (eta ez soilik gaur egungo maiztasun estatikoak, baizik oso interesgarriki maiztasun evolutiboak ere) ez dira batere berdinak an ordena posible guztiak, nola espero geinken defektuz, baizik ondo ezberdinak.

Hortaz, demagun Greenberg-en 6 hitz-ordenak (SOV, SVO, VSO,VOS,OVS, OSV) ekiprobableki banatuta daudela arten munduko hizkuntzak. Orduan, munduko hizkuntza bat aleatorioki hartuta, sujetulehena izateko probabilitatea izanen litzaké heren bat, berdin nola aditzlehena izateko probabilitatea izanen litzakén beste heren bat eta objetulehena izatekoa azken herena, osátuz 1eko probailitatea.

Baina, noiz jotzen dugun ki evidentzia enpirikoa (adibidez, jarraiki Tomlin, 1986), ikusten dugu ze maiztasun estatikoak (ez gara sartuko orain an maiztasun dinamiko-evolutiboak) dirén hauek:

402 hizkuntza aztertuta, 348 sailkatu ziren nola sujetulehen, eta 54 nola ez-sujetulehen.

Zehazkiago, lagin horretako hizkuntzen %87 hasten da kin sujetua, bitárten %12 kin aditza eta %1 kin objetua.

Galdera da: hitz-ordenak ekiprobableak balira (defektuzko hipotesia), zéin izanen litzake probabilitatea on aurkítu 348 sintaxi sujetulehen (edo gehiago) arten 402 hizkuntza horiek zein Tomlin-ek aztertu zituen? Erabiliz R kode hau:

binom<-function(n){dbinom(n,402,(1/3))}

sum(unlist(lapply(348:402,binom)))

1.358833e-108

hau da 

0.00000 -komatik 107 zero artio lehenego 1a- 000001358833

esan nahi baita, edozein ikuspuntutik, biziki zaila. Jakina, hurrengo galdera da: zergátik? Zéri zor zaizkio nagusiki halako diferentzia handiak artén maiztasun horiek? [1321] [>>>]