Zéin da ha hitz-ordena kanonikoa on Ojibwa hizkuntza aipatua ga Dryer nola kontradibidea ti tendentzia thema-rhematiko orokorra? Dá VOS

Behin argudiatu dugun zergátik ...

• Tomlin (1986): "... data from single languages could not constitute sufficient counterevidence to refute a language-general principle."
  

eta nóla existitzen den dimensio diakroniko bat an azterketá on datuak gain hitz-ordenak, zeintan egon ahal dirén (eta daudén) salbuespenezko egoerak (eta oso salbuesnezkoak) barné tendentzia gerota orokorragoa ki kokatu kanonikoki informazio referentziala (thema) lehénda benetako eduki informazionala on esaldia (rhema) azpi baldintza gerota orokorragoak (ikus hemen), gogora daigun ze Dryer, an bere papera on 1980, zuén aipatzen hizkuntza zehatz bat nola kontradibidea aurká goragoko tendentzia thema-rhematiko hori: Objiwa. Dryer-ek (1980) dio:

Furthermore, Creider (1975) and Tomlin and Rhodes (1979) present evidence that the tendency for new information to occur late in sentences may not be universal. Tomlin and Rhodes argue that the opposite tendency exists in Ojibwa. [Dryer, 1980:175]

Baina, galdera dá: zéin ote da Ojibwa-ren hitz-ordena kanonikoa? 

Ba, Tomlin-ek berak zehaztu behar digu, zeren, logikoa denez, Tomlin-ek konsideratu baitzuen Ojibwa an bere lagina on 402 hizkuntza zeinen azterketaren emaitzak (estatistikoak eta analitikoak) bildu zituen an bere "Basic word order" (1986). Horrá ordena kanoniko hori (1986:224):

Ojibwa VOS

Hortaz, Tomlin-ek jasotzen du Ojibwaren hitz-ordena nola VOS, eta hortaz, izanen litzake VO ordena bat non sujetua ematen den kanonikoki an bukaera, eta, hortaz, ondorenda objetua, ez duelarik betetzen Greenberg-en 1. universal linguistikoa (1963), zein, kasu honetan ere, ez den universal kategoriko bat, baizik universal estatistiko bat. Bihar ikusiko dugu Greenberg-en 1. universal linguistiko hori. [1677] [>>>]

Dryer-en 1980ko aipuan agertzen zaigu autore ezagun bat, Russell Tomlin, nok, dakigunez, sei urte geroago, 1986 urtean, aurkeztuko zuén bere mugarrizko liburu titulatuá "Basic Word Orders. Functional Principles"

Aurreko sarreretan irakurri dugu nóla Dryer-ek (1980) aurkezten zuén Ojibwa hizkuntza nola evidentzia aúrka universalitatea on tendentzia buruzki kokatu informazio berria geroago ze informazio zaharra an sintaxiak barrén mundua:

Furthermore, Creider (1975) and Tomlin and Rhodes (1979) present evidence that the tendency for new information to occur late in sentences may not be universal. Tomlin and Rhodes argue that the opposite tendency exists in Ojibwa. [Dryer, 1980:175]

Horretaz, atzo genioen ze ordena hori ez da gertatu behar an hizkuntza guztietako esaldi guztiak, ezta an hizkuntza guztietako estadio guztietan ere, zeren existitu ahal dira kontextu eta baldintza komunikatibo bereziak (adibidez, oso kontextualak an hasierako estadio evolutibo bat) non beste printzipio batzuk nagusi litezken. Hala ere, baldintza eta behar komunikatiboak orokorrago egitean, goragoko tendentzia hori joanen da erakusten bere indar gerota handiagoa, eta ondobidean joango da nagusitzen printzipio hori an ordena kanonikoa on sintaxiak (edo saiatuko da bederen). Hortaz ...

... ondo zehaztu nahiko genuke ze ari gara mintzatzen gain tendentzia bat, tendentzia komunikatibo orokor bat, zeinen indarra doan handitzen (eta ondobidean nagusitzen) noiz behar linguistikoak handitzen diren, eta zeinen demostrabilitatea ez da kruzialki dependitzen ti kasu partikular zirkunstantzialak, zein, esana dugunez, linguistikan askotan (ia beti) gertatzen diren, justuki azpi baldintza partikular-zirkunstantzialak.

Mintzatuko gara gehiago burúz Ojibwa, baina gaur soilik ohartarazi nahi genuke ze Dryer-en 1980ko aipuan agertzen zaigú autore ezagun bat, Russell Tomlin, nok, dakigunez, sei urte geroago, 1986 urtean, aurkeztuko zuén bere mugarrizko liburu titulatuá "Basic Word Orders. Functional Principles", zein behin baino gehiagotan aipatu dugun barrén orri hauek. Horietarik gaur nabarmendu nahi genuke adibidez ondorengo sarrera hau non Tomlin-ek aurkezten zuén bere teoriaren izaera funtzionala:

• [#12] Tomlin (1986): "These principles derive from fundamental cognitive constraints on the processing of linguistic information."

nondik:

Hau da: finean, prozesamendu-kontuak izanen liraké azken responsableak on desoreka nabarmen horiek artén hitz-ordena diferenteak barrén mundua. Bai, justuki azalpen funtzional bat.

hala nola ere beste sarrera hau non mintzo ginen gain Tomlin-en lehenengo printzipio funtzionala, guztiz pertinentea an diskusioa zeintan ari garen "The Theme First Principle":

• [#13] Tomlin (1986): "The Theme First Principle" eta "... thematic information correlates with subject."

nondik:

Tomlin-en lehenengo printzipio funtzionala dá "The Theme First Principle", zeintaz mintzo den honela (an bere "Basic word order: Functional Principles", 1986:4):

This principle is an attempt to make more precise and explicit the informal idea that "old" information precedes "new" information. [Tomlin, "Basic word order: Functional Principles", 1986:4]

Beraz, printzipio horrek esango liguke ze diskursoan tipikoki emanen dá hasieran informazio referentzial aukeratua, eta behin entzulea edo irakurlea kokatuta, mezu-emailea joanen dá zehazten informazioaren muina. Gauza da ze behar da marko referentzial bat afin mezu-hartzaileak avantailatsuki ulertu ahal izan dezan zéri buruz mintzo den (salbu noiz mexua dén oso kontextuala). Horrexegatik, logikoki, thema diskursiboa kokatzen da lehénda parte rhematikoa.

[OHARRA: Halaber mintzo ginen gain Tomlin-en hirugarren printzipio funtzionala an sarrera hau]

Bai, hor daukagú Tomlin, zein bihurtuko zén ezinbesteko referentzia an literatura funtzionalista gain hitz-ordenak. [1667] [>>>]

Mundu-mailan, OVS ordena balitz sinkronikoki maizkoa eta diakronikoki gerota maizkoagoa, hori bái izanen litzake erakusle argia on joera bat buruzki kokatu informazio berria lehenago ze informazio zaharra

Dryer-ek (1980:175) atzo eskaini zigún argumentazio bat zein zen oinarritzen an bi premisa afin iritsi ondorio bat:

... if there is a universal tendency for new information to occur in clause-final position, and if sentential NP's tend to be new information, then one would expect that sentential NP's would tend to occur in clause-final position. [Dryer, 1980:175]

nahiz gero zabaltzen zituén zenbait duda gain demostrabilitatea on premisa horiek:

Neither of the premises of the explanation are demonstrably true. [Dryer, 1980:175]

Hortaz, eta Dryer-en lehenengo premisari eutsiz, ezin liteke demostratu ze existitzen da ...

... a universal tendency for new information to occur in clause-final position, ... [Dryer, 1980:175]

Beherago, Dryer-ek zehazten dú:

Furthermore, Creider (1975) and Tomlin and Rhodes (1979) present evidence that the tendency for new information to occur late in sentences may not be universal. Tomlin and Rhodes argue that the opposite tendency exists in Ojibwa. [Dryer, 1980:175]

Baina, galdetzen dugú:

Noláko hitz-ordena izan beharko luke hizkuntza batek zek erakusten du tendentzia argi bat ki eman informazio thematikoa (zaharra) ondórenda informazio rhematikoa (berria)?

eta erantzuna dá:

OVS

Izan ere, O objetuak erakusten dú tendentzia argi bat buruzki izán rhematikoa barné esaldia (eta are parte rhematikoena), bitartean eta S sujetuak erakusten dú tendentzia argia buruzki thematikotasuna (gaiti arrazoi diskursiboak, zein doazen bihurtzen gerota inportanteagoak azpi baldintza eta behar gerota orokorragoak). V aditza, bere aldetik, izaten dá rhematikoa baina gutxio rhematikoa ze bere osagarria, zein, esan dugunez, izaten baita esaldiko parte rhematikoena.

Eta zéin da munduko egoera on OVS sintaxiak? Zéin da ordena horren egoera sinkronikoa eta, are esanguratsuago, zéin da bere joera diakronikoa? Horretaz mintzo ginen an gure sarrera titúlatzen:

• OVS sintaxiak ez dira soilik 'much more common' an 'small language families', baizik-ze soilik ematen dira an 'small language families'
  

zein jarraian gogoratzen dugun osorik:

Herenegun ikusten genuén nóla Dryer-ek (2011) zúen ematen argudio kualitatibo bat referitua ki SOV sintaxiak (SOV is much more common in small language families) ...

... suggesting that there was a time a few thousand years ago when SOV was by far the most common word order in the world [Dryer, 2011]

eta atzo gogoratzen genuen ze Lehmann-ek (1992) zúen aportatzen nolabaiteko datu osagarri bat: nóla hizkuntzak zein gehien zabaldu diren geografikoki zehar mundua dúte izaten SVO ordena (inglesa, gaztelania, portugesa, arabea edo txinera). 

Eta gauza da ze ber argudioa zein Dryer-ek aplikatú ki SOV, aplika ahal zaio ki OVS, zeintan, munduan zehar, soilik agertzen zaigu 11 hizkuntza an WALS Online datu-basea (editatua ga Haspelmath an Dryer bera), guztiak ere oso gutxi zabalduak geografikoki an leku eta bizi-baldintza bereziki prokliveak ki isolamendu linguistikoa, nola izan ahal den Amazonia. Adibide argigarria dá Uranina hizkuntza, zeintaz mintzatu ginen an sarrera titulatzén "XK3: Sujetua urjenteena, edo akaso aditza, baina ia inoiz ez objetua" (Balbula, 2007): 

Gauza da ze halako OVS hizkuntzetan mezuak derrigor izanen dira oso laburrak, eta gehienetan sujetua eta aditza izanen dira aski kontestualak (ia esan gabe doaz), eta keinuak (informazio jestuala) oso inportanteak. Esan nahi baita ze halako hizkuntza bat izanen da tipikoki oso hizkuntza hurbila ti kontestua, oso "ahozkoa" (oso gutxi literarioa), oso jestuala, oso sinplea.

Eta, realitatean, ¿non bizi dira OVS hizkuntzak?, ¿zein baldintzatan bizi dira? Aukera dezagun bat: Uranina, eta ikus dezagun, gaingiroki bada ere, zein ote diren baldintza horiek:

Bistan da: oso hiztun gutxi, Amazonia inguruan, polisintetikoa, ... Akaso, horrelako hizkuntzak izanen ziren askoz frekuenteagoak an garai oso zaharrak, noiz mezuak ziren oso laburrak, oso adierazkorrak, oso zuzenak, noiz ordena ia berdin zen. Pentsatzekoa da hala izanen zela, eta hasiera ona da hori, baina gaur egun halako sintaxiek ez dute etorkizunik: hain da mugatua ordena hori. [Balbula, 2007]

Bestalde, OVS ordena dá oso sensiblea respektu behar komunikatiboak, horrela izanki oso inestablea, nola genioen an sarrera titulatzen: "OVS ez da ordena egonkorra, baizik oso inestablea":

Edonola ere, gauza da ze OVS hitz-ordena, izanik ere aski argudiagarria an sorrera e hizkuntza guztiak (akaso hizkuntza zahar-zahar bakar bat), ez da ordena egonkorra, baizik oso inestablea, izan ere, komunikazio-beharrak igo ahala, subjektuak hartzen doáz gerota paper diskursibo handiagoa, oinarrizkoagoa, eta hasierara pasatuko lirake, emanez, etapa horretan, SOV hurrenkera. Horrela daukagu ze, munduko hizkuntzen gehien-gehienak kokatzen du, normalki, subjektua hasieran.

Hortaz, OVS ordena oso inestablea izanik (jotzen du ki SOV), gertatzen da ze, periodo historikoan, soilik ezagutzen dira OVS sintaxi gutxi batzuk (oso baldintza berezietan), hala-nola-ze agertzen zaizkigu SOV protoestruktura asko, praktikoki hizkuntza guztietan (berreraikiak edo ez), zein denborarekin eta presio komunikatiboarekin ari diren bihurtzén SVO (gutxi gora behera, hizkuntza guztien erdia dá jada SVO). [Balbula, 2020]

Kontua da ze bádira ordenak zein askoz probabilitate handiagoz agertuko dira noiz hizkuntzak ari diren sortzen (nola OVS edo SOV bera) eta zein, bestalde, mantenduko dira baldin ez bada indar nahikorik arrén alda daitezen. OVS oso inestablea izanik, soilik gelditu da an area oso bereziak (nahizta joera handia izán ki bihurtu SOV). SOV aldiz askoz estableagoa da, baina hala ere behar komunikatiboak handitzean, eta aukera evolutiboa badu, báditu arrazoiak ki bihurtu SVO (nahikoa litzake SOVO desdoblatua), zein den sintaxi-modu efektiboena azpi baldintza eta behar orokorrak.

Mundu-mailan, OVS ordena balitz sinkronikoki maizkoa eta diakronikoki gerota maizkoagoa, hori bái izanen litzake erakusle argia te joera bat ki kokatu informazio berria lehenago ze informazio zaharra. Baina ez da hori evidentzia enpirikoa, baizik justu kontrakoa: SVO dá ordena bakarra zein ari den erakusten tendentzia diakroniko argia ki izan gerota maizkoagoa azpi baldintza gerota orokorragoak. [1665] [>>>]

Eta nola perpaus osagarriak tipikoki rhematikoak diren, bilatuko dute posizio finala lehenda aurreneko posizioa azpi baldintza eta behar komunikatibo orokorrak

Atzokoan ikusten genuen nóla ...

..., halako perpaus konpletiboak joko lukete ki ez agertu an erdia e esaldia zeren posizio horretan oztopatuko lukete a prozesamendu jarraitua e esaldi nagusia, zeinen kodifikazio-deskodifikazioa geldituko litzaké etendua (eráginez kostuak an lan-memoria eta eráginez kostu interpretatibo-expresiboak).

Behin erdialdeko posizio hori kenduta (internal position), zergátik lehenetsiko litzake posizio finala (final position) gain aurrenekoa (initial position) an posizio kanonikoa e perpaus konpletiboak noiz baldintza eta behar komunikatiboak orokortzen diren? Dryer-ek (1980:175) dio ze ...

... I [Dryer] suggested that the tendency for sentential objects to occur in clause-final position in some verb-final languages might be due to a tendency for them to involve new information. (...) In fact, one might offer a general explanation along these lines for the tendency for sentential NP's to occur in clause-final position: if there is a universal tendency for new information to occur in clause-final position, and if sentential NP's tend to be new information, then one would expect that sentential NP's would tend to occur in clause-final position. [Dryer, 1980:175]

Azken buruan eta orohar, dena reduzitzen da ki joan lortzen gerota koherentzia sintaktiko-interpretatibo-expresibo-diskursibo handiagoa (azpi baldintza eta behar gerota orokorrago-exigenteagoak), non esaldiko elementu tipikoki rhematikoagoak joanen dira bilatzen posizio atzeratuagoak zein euren kide gutxio rhematikoak edo guztiz thematikoak (sujetua aurré predikatua, aditza aurré bere osagarria, eta, orohar, buru sintaktikoak aurré euren osagarri sintaktikoak, edo bestela esanda, orohar buru diskursiboak joko dute ki kokatu kanonikoki aurré euren osagarri diskursiboak). Esan nahi baita ze, finean, dena gertatzen da gaiti arrazoi funtzional-komunikatiboak. [Bihar jarraituko dugu komentatzen goragoko aipu luze hori]

Dryer (1980): "... universal hierarchy of preferred positions for sentential NP's: clause-final position > clause initial position > clause-internal position"

Galdetzen genuén atzo:

Gauza da ze perpaus subordinatu nominal horiek akaso izanen dirá adibiderik onena (edo bederen onenetarikoa) te foku rhematikoa. Esan nahi baita ze esaldi horietan nola edo hala islatu beharko litzake gorago aipatutako joera universala te foku rhematikoak ki kokatu an posizio finala. Hola al da?

Euskaran badakigu baietz: justuki halako esaldi konpletiboak ez dira tipikoki ematen an posizio preverbala, baizik gehiago atzé aditza (are estandarrean ere!), baina gauza da ze joera hori islatu beharko litzake arten munduko sintaxiak an hierarkia orokorrago bat non halako perpausetan lehenetsiko litzaké halako posizio finala gain hasierako posizioa edo erdikoa. Hortaz, errepikatzen dugu galdera: Hala al da?

Eta horixe aztertzen du Dryer-ek (1980) an bere artikulua titúlatzen:

non zehazten dú honako tendentzia posizional universala an kokapena e perpaus subordinatu nominalak (konpletiboak), zein, nola genioen atzo tipikoki izaten dirá elementu rhematikoena an euren esaldiak (Dryer, 1980:126):

Sentential NP Position Hierarchy

clause-final position > clause initial position > clause-internal position

Beraz, hóri tendentzia te perpaus konpletiboak (tipikoki esaldiko parte rhematikoenak) ki kokatu an bukaera e esaldia ez litzake agertuko soilik an euskara (non halako erabilerak jada sartu dirá an arau estandarra) baizik-ze halako joera hori nabari daiteke orokorkiago ere arten munduko sintaxiak, halan-ze mintzo daiteke gain tendentzia universal bat te perpaus konpletiboak ki agertu an posizio finala.

Banaketa sinkroniko berriagoa (Dryer & Haspelmath, 2013) orobat erákutsiz nóla VO bihurtu dén maizkoagoa zein OV

Atzokoan genioen ze VO ordena joan da bihúrtzen maizkoena artén munduko sintaxiak (jarraikiz Tomlin, 1986), eta abiatuz ti antzinako egoera bat non, oso probableki, OV zén erabat nagusi (ikus adibidez "Yamamoto (2005): '... it seems most likely that human languages originally started with SOV basic word order ...'"):

Gauza da ze banaketa horretan bertan ikusten dugu nóla VO sintaxiak dirén jada gehiago zein OV sintaxiak: 

• OV: 185  (%46)

• VO: 217  (%54)

Kontuan hartuz ze gatoz ti egoera bat non OV ordena zén guztiz nagusia, argi gelditzen da zéin izaten ari den norabidea on aldaketa: 

• OV ⇒ VO

Hor dugú joera diakroniko nagusi bat, zein, jakina, egoki azaldu behar den.

Berrikiago, hauexek dira zenbakiak zein Dryer eta Haspelmath-ek (2013) erabili dituzten an euren atlasa on estruktura sintaktikoak (ikus "Order of Subject, Object and Verb". Dryer, 2013):

Hots:

• OV: 579

• VO: 607

non orobat agertzen dén VO maizago zein OV, markatuz joera diakroniko orokor argi bat ti OV bauruzki VO, zein, jakina, azaldu behar den. [1434] [>>>]

Dryer (1991): "In short, it will be shown that with respect to a large number of word order characteristics, we do find a basic split between VO and OV languages."

Atzokoan Vennemann-ek (1972) esaten zígun ze munduko sintaxiek jotzen dute ki serializatu euren "operator-operand" erlazio guztiak an ber ordena zein den agertzen artén euren objetua eta aditza (hots, OV edo VO, buruazkena edo burulehena):

First generalization: Any-given operator-operand relationship tends to be serialized unidirectionally in a language. Second generalization: ... namely that direction which is defined by the serialization of object and verb. [Vennemann, 1972]

Bestalde, ha ordena artén sujetua eta aditza ez da gertatzen hain sintaktikoki determinantea nola ordena arten objetua eta aditza, zeren sujetua gehien-gehienetan kokatzen dá an aurreneko posizioa, halan ze bere posizioa ez da bereizgarria, ez da izanen bereziki lagungarria aurrésaten nóla egonen diren ordenatuak beste elementuak on esaldia (sintaxi gehienak dirá SOV edo SVO).

Hori dela ta, Dryer (19911) zioén ondorengoa an bere "SVO languages and the OV:VO tipology":

In short, it will be shown that with respect to a large number of word order characteristics, we do find a basic split between VO and OV languages. [Dryer, 1991]

Horrek, jakina, ez du esan nahi ze sujetuaren posizioa ez denik inportantea diskursiboki, izan ere,  báda: horregatik gehien-gehienetan agertzen da sujetua an hasiera on esaldi kanonikoa. Gauza da ze sujetuaren posizioa ez da hain erabakiorra afin karakterizatu ordena sintaktiko bat (eta oso bereziki haren burulehentasun edo buruazkentasuna), bitártean ze objetuaren posizioa respektu bere aditza ondo lotzen da kin beste ezaugarri sintaktiko posizional batzuk. Horrela, batzutan interesgarria izan ahal da mintzátzea gain zatiketa artée OV eta VO sintaxiak, zein den oso antzekoa zein mintzátu gain zatiketa artén sintaxi buruazkenak eta burulehenak. [1432] [>>>]

Zeltiberikoa: ti ber familia lingusitikoa zein galoa eta irlandesa

Herenegun genúen jasotzen ondorengo mapa (Dryer) non agertzen dirén zenbait mintzaira zahar:

Hizkuntza horien artean dá aurkitzen Hispano-Celtic mintzaira (SOV), zein ez den baizik mintzaira zeltiberikoa, hau da hizkuntza zelta bat (ti familia on galoa eta irlandesa) zein, dirudienez, mintzatu zén adibidez an Laguardiako La Hoya herri zaharra. 

Gehiago jakin daigun gain mintzaira zeltiberikoa (orohar ez da asko ezagutzen zeren soilik gelditu baitira zenbait idatzi labur), hona hemen nóla ikerlariak berreraikitzen ari diren haren kasu deklinatiboak (aterea ti "Celtibérico", Beltrán-Lloris/Jordán Cólera, 2016, Prensas de la Universidad de Zaragoza):

Interesgarria. [1427] [>>>]

Bádirudi ze, garai batean, VSO ordenak ez zirela batere salbuespenezkoak

Genioén herenegun ze Grekera zaharrak ez zuela hitz-ordena nagusirik, eta horren harira ikusi ahal dugu ondorengo mapa non Dryer-ek (an artikulu bat ti atlasa on estruktura sintaktikoak) eskaintzen digún a ordena on zenbait mintzaira zahar, antzinakoak (nahiz ez diren guztiak aldiberekoak, baizik periodo ezberdinetakoak):

Hor, apárte ikusi grekera zaharra kin "no dominant order", deigarria iruditzen zaigú a maiztasuna on VSO ordenak respektu urritasuna on SVOak:

• SOV: 19

• SVO: 4

• VSO: 9

• No dominant order: 6 

Jakina, 38 hizkuntza horiek ez dira baizik lagin partzial bat tikan hizkuntzak zein mintzatzen zirén an antzinako garai haiek (adibidez, ez dira agertzen akitaniera edo iberiera), baina halere ez dira batere gutxi VSO ordenak. 

Gainera kontuan hartu behar dugu ze, aspalditik ere, VSO ordenak, edo orohar ordena adizlehenak (VSO/VOS), agertzen dirá an familia eta kontinente ezberdinak, hala nola an hizkuntza afro-asiatikoak (zeinen barruan dauden semitikoak), an hizkuntza indoeuroparrak (zeinen barruan dauden zeltikoak), an hizkuntza austronesikoak edo an hizkuntza mesoamerikarrak (zeinen artean dauden hizkuntza maiak).

Gerora, baldintza komunikatiboak gehiago orokortu ahala (esan nahi baita gerota akontextualagoak bihurtzean), VSO ordena horiek joanen zirén bihurtzen erlatiboki gutxio pisuak barnén korronte orokor bat aldén SVO, baina badirudi ze garai batean VSO ordenak ez zirela batere salbuespenezkoak. 

Bihar saiatuko gatzaio emáten azalbide bat ki joera diakroniko partzial eta tenporalki-mugatu hori aldé VSO (beti ere kin aukerako SVO topikalizatua), zein, edozein kasutan, ez zén baizik joera progresibo bat aldén VO, eta zein, finean, bukatuko zen nagusiki redirekzionatzen aldén SVO. [1425] [>>>]

Eta justuki marko direkzional horretan kokatu beharko genituzké ordena austronesiko mixtoak arten VSO eta SVO: Batak (Karo), West Coast Bajau eta Bontok (No dominant order)

Mintzatuz gain mintzaira austronesikoak, genioen ze Aldridge-k (2010) ...

• ... alde batetik, konstatatzen du ze SVO ordena dá innovatiboa respektu VSO eta VOS konservatiboagoak an sintaxi austronesikoak. Esan nahi baita ze sintaxi haietan SVO ordena ari da hedatzen gain lehenagoko VSO eta VOS ordenak, zein mantentzen ari dirén an area akaso konkretu batzuk non gehiago konservatzen ari dirén ordena horiek; ...
  

• ... eta bestetik, Aldridge dú proposatzen mekanismo sintaktiko bat, bide bat nondik evoluzionatuko zén SVO ordena:

  What I propose in this paper is that SVO has evolved from verb-initial order via topicalization of the subject. [Aldridge, 2010]

Eta justuki marko direkzional horretan kokatu beharko genituzké ordena austronesiko mixtoak artén VSO eta SVO, zein, Dryer-ek eta Haspelmath-ek zehazten digutenez (13ko zerrenda), dirá:

• Batak (Karo) 600.000 (No dominant order)
  

• West Coast Bajau 55.000 (No dominant order)

• Bontok 41.000 (No dominant order)

zeinen ordena mixtoak etorriko lirakén ti ordena adizlehena, zeinen ondoan garatuko zén SVO nagusi alternatiboa ere. [1418] [>>>]

Aldridge (2010): "This paper proposes a diachronic scenario to account for the synchronic variation between SVO and verb-initial word order types in Austronesian languages."

Jarráituz kin hitz-ordenak on hizkuntzak non ezin geinken ezberdindu oinarrizko ordena nagusi bat artén VSO eta SVO (zeren bi ordena horiek izanen liraké nagusi: 13 mintzaira), heltzen gara ki hizkuntza austronesikoak zein Dryer-ek aipatzen ditú hemen:

A number of the Type 2 languages [gure 13 sintaxi mixto horiek] occur in genealogical groups that also contain VSO languages, such as Berber, Semitic, and various subgroups of Austronesian.

Hor saiatzen ari gara kontéxtualizatzen hitz-ordena horiek an euren marko diakronikoa. Eta justuki hóri da plantemaneduá on Edith Aldridge (2010) noiz referitzen den ki mintzaira austronesikoak an ondorengo artikulua, zeinen titulua nekez izanen litzakén sugestiboagoa:

This paper proposes a diachronic scenario to account for the synchronic variation between SVO and verb-initial word order types in Austronesian languages. [Aldridge, 2010]

Bai, azterketa sinkronikoa (adibidez, maiztasun sinkronikoak) ezin da banandu ti azterketa diakronikoa (adibidez, maiztasun diakronikoak azpi baldintza potentzialki diferenteak an garai ezberdinak), zeren diakroniak ematen digú perspektiba, fondoa, direkzionalitatea, esan nahi baita ze ematen digu informazio kruziala ki interpretatu datuak azpi lente askoz sakonago bezain finago bat, askoz aberatsagoa, zeinik gabe azterketa gelditzen dén kamuts, eta are nahasgarri. [1416] [>>>]

Mehri hizkuntzak garatu du SVO ordena, zein dén berdin nagusia zein VSO

Dryer-ek hemen zehazten zigún zerrenda bat kin 13 hizkuntza zeintan ezin geinken ezberdindu oinarrizko ordena nagusi bat artén VSO eta SVO, baizik-ze biak izanen lirake nagusi. Gainera Dryer zúen egiten komentario hau:

A number of the Type 2 languages [gure 13 sintaxi mixto horiek] occur in genealogical groups that also contain VSO languages, such as Berber, Semitic, and various subgroups of Austronesian.

Horren harira, saiatzen ari gara kokátzen hizkuntza horietako batzuk an euren kontextu diakronikoa, non ikusi ahal daigun nóndik datozen sintaxi mixto horiek, hala nola zéin den euren norabide sintaktikoa, ustez-eta dimensio diakroniko-direkzional horrek emanen digú perspektiba egokiago bat ki interpretatu datu horiek.

Horrela, Mehri da beste hizkuntza mixto horietako bat, hau ere semitikoa nola hizkuntza arabeak, halan-ze hau ere etorriko litzake ti hizkuntza proto-semitiko bat, zeinen estruktura litzaké VSO. Ikus daigun an Wikipedia (Proto-Semitic Language):

Esan nahi baita ze Mehri, nola hizkuntza arabeak, etorriko lirake ti fase bat non VSO ordena zén nagusi, nondik garatu dú SVO ordena berdin-nagusia ere, egínez garapen sintaktiko progresibo bat. [1415] [>>>]

Berber (Chaouia): ... non sintaxia bihurtu dén mixtoa, baina oso probableki etórriz ti VSO eta bilákatuz gerota SVOagoa

Herenengun genúen aipatzen nóla Dryer-ek, behin-eta zeháztu mundu zabaleko 13 sintaxi mixto zeintan ezin liteken erabaki oinarrizko ordena bat artén VSO eta SVO, zúen komentatzen hau:

A number of the Type 2 languages [gure 13 sintaxi mixto horiek] occur in genealogical groups that also contain VSO languages, such as Berber, Semitic, and various subgroups of Austronesian.

Puntu horretaz, atzo ikusten genuen nóla sintaxi horietako bat (Syrian Arabic: No dominant order) koka litekén an marko diakronikoa on mugimendu orokorrago bat ti VSO ki SVO, halan-ze interpreta liteke ze sintaxi mixto hori dátor ti VSO an norabidea ki SVO, nola beste sintaxi arabiarrek egin duten (salbu arau formala, genioenez oinarritua an arabe klasikoa). Gaur ohartuko gatzaio ki beste sintaxi bat: "Berber (Chaouia): No dominant order", zein orobat koka daikegu an marko diakroniko bat kin bere (proto)ordena, nondik derivatuko (etorriko) lirakén egungo ordenak.

Bilatuz an Wikipedia aurkituko dugu ze ...

Berber hizkuntzak VSO osagaiak dituzte, nahiz eta SVO ere aurkitu daitekeen.

Hor, hasteko, eta konforme kin Greenberg-en 6. universal lingusitikoa (ikus hemen), nabari zaigu SVO ordena alternatiboa ere, biziki erraztuz harako transizioa baldin nahiago balitz (gainera, bai VSO bai SVO izaten dirá prepositiboak, esan nahi baita estrukturalki oso antzekoak, areago erraztuz edozein transizio, alde batera zein bestera). Baina, ikus daigun zér dioskun Dryer-ek an bere atlasa on estruktura sintaktikoak gain hitz-ordena an berber hizkuntzak:

Ikusten dugunez, gaur egun agertzen zaizkigu lau berber: horietatik bi VSO, nagusiki jarráiki (proto)ordena zein egokitzen zaién ki berber hizkuntzak (goragoko VSO), baina báda sintaxi horietako bat zein dén bihurtu SVO (Rifeko amazigera) eta beste bat, zeintaz ari garen (Chaouia), non sintaxia bihurtu dén mixtoa, baina oso probableki etórriz ti VSO eta bilákatuz gerota SVOagoa. [1414] [>>>]

Gaur egun VSO/SVO estruktura mixtoak nagusiki etorriko lirake ti VSO, non SVO ordena alternatiboa gorantza ariko litzake (azpi baldintza gerota orokorragoak, orohar)

Mintzo zelarik Pagel (2016) burúz transizio rutinarioak ti SVO ki VSO, genioén atzo ze halako aldaketak gehiago ziruditén okasionalak azpi baldintza ez hain orokorrak zeinda rutinarioak. Horren harian, atzo mintzo ginen gain estabilitate intralinguistikoa zein nabari zén an SVO noiz konparatua kin ordena-alternantzia handiagoa an VSO eta VOS ordenak (biak ere kin SVO arten euren ordena alternatibo komunak):

Gainera, gogora daigun a tendentzia intralinguistikoak on Steele (1978): 

non VSOk (eta VOSk) bádu SVO nola ordena alternatibo komuna, bitárten alderantziz ez den gertatzen (are gutxiago VOS), halan-ze SVO litzake estableagoa zein VSO (eta VOS).

Horregatik, askoz zehatzago aztertu behako litzake zéin baldintzatan gertatu diren ustezko aldaketa rutinario horiek, zeren ez dirudite oso rutinarioak, baizik gehiago aski okasionalak azpi baldintza estruktural eta komunikatibo partikularrak eta zirkunstantzialak.

Horren inguruan, jo dugu ki Dryer-en atlasa on estruktura sintaktikoak, non aurkitu dugu ze gaur egun bádira 13 mintzaira non ezin liteken aukeratu ordena nagusi bat artén SVO eta VSO:

Dryer-ek dio ondorengoa gain mintzaira-mota hori, zeini deitzen dio Type 2:

Alegia-ze:

• Erlatiboki asko dira halako mintzaira mixtoen kopurua (SVO/VSO).

• Dio Dryer-ek: The high number of Type 2 languages relates to Universal 6 of Greenberg (1963): "All languages with dominant VSO order have SVO as an alternative or as the only alternative basic order". SVO ordenak ordea ez du izaten ordena alternatibo komunik (Steele, 1978).
  

• A number of the Type 2 languages occur in genealogical groups that also contain VSO languages, such as Berber, Semitic, and various subgroups of Austronesian.
  

nondik esan geinke ze gaur egun halako VSO/SVO estruktura mixtoak nagusiki etorriko lirake ti VSO, non SVO ordena alternatiboa gorantza ariko litzaken (azpi baldintza gerota orokorragoak, orohar). Nolabait esán, sintaxi mixto horiek izanen liraké lehengo VSO sintaxiak zeintan SVO ordena joango zen bihúrtzen hain alternatiboa non jada maiztasunean berdindu den kin VSO. Bai, horrek argiki apuntatzen dú ki transizioak ti VSO ki SVO eta ez ki alderantzizko transizioak, ti SVO ki VSO. [1412] [>>>]

Dryer (1997). "..., the work of Lehmann (1973, 1978) and Vennemann (1974, 1976) has emphasized the importance of the simpler question of whether a language is OV or VO."

Askotan referitzen gara ki ordena artén sujetua, aditza eta objetua noiz sailkatzen ordena sintaktikoak (hola lórtuz 6 ordena posible), baina Lehmann, Vennemann edo Dryer-ek ohartarazi digutenez, sailkapen horretan ezberdintasun inportanteena (zatio izán tipologikoki prediktiboena) litzaké ha ordena artén objetua eta aditza:

Dryer (1997) dú argumentatzen

While verb-final languages are predominantly postpositional (96%), SVO languages are like verb-initial languages in being predominantly prepositional (86% for SVO, 91 % for verb-initial). [Dryer, 1997]

Hortaz, hori ordena artén objetua eta aditza litzaké tipologikoki prediktiboena (predictive), eta alde hortatik, inportanteena:

... the order of object and verb, which is the more predictive and hence more important parameter. [Dryer, 1997]

Bai, ha ordena arten objetua eta aditza dá tipologikoki erabakiorrena. Esan nahi baita ze sujetuaren posizioa obviatzea izanen litzaké (gutxienez aurreneko) hurbilketa egoki bat. Hori kontuan hartuta, gogora daigun hemengo 2. puntua:

..., azpimarratú bi puntu:

1.: Kontaktu linguistikoaren efektua kendutakoan, desagertzen bide dá SVO -> SOV aldaketa.

2.: Obviatzen badugu sujetuaren posizioa, geldituko litzaiguké norabide orokor argi bat ti OV ki VO.

non soilik konsideratzen genuen ha ordena arten objetua eta aditza. [1351] [>>>]

Bai, abiapuntu ezberdinetatik, evidentzia enpirikoak islatzen du antzinako SOV sintaxi oso orokortua

Atzoko sarreran, Givón-ek aipatzen zuén artikulu bat ganik Ruhlen & Gell-Man, zein momentu hartan ez zen publikatua, baina zein gero, behin argitara emana, aipatuko genuén adibidez an gure sarrera titulatzén "Dryer (2011): 'I think that most assumptions about genealogical classification would lead to the same conclusion.'", non justuki Dryer hizkuntzalari tipologista mintzo da gain artikulu hori. Gogora daigun sarrera hura:

Atzo irakurtzen genituén ondorengo konklusioak ganik Gell-mann eta Ruhlen an euren "The origin and evolution of word order (2011):

non sugeritzen den ze munduko hizkuntza guztiak, edo ia, etor litezke ti antzinako mintzaira bakar bat, zeinen oinarrizko hitz ordena litzaké SOV. Horretaz, Dryer (2011) (ikus hemen, hemen edo hemen) dio:hots

I don't think their argument depends much on the particular assumptions they make. I think that most assumptions about genealogical classification would lead to the same conclusion. [Dryer, 2011]

... ber konklusioa ezen existitu zén antzinako sintaxi bat kin oinarrizko SOV ordena.

Era berean, gogora geinke ondoko sarrera ere ("Dryer (2011): '..., SOV is much more common in small language families, suggesting that there was a time a few thousand years ago when SOV was by far the most common word order in the world.'"):

Atzo Newmeyer-ek aipatzen zuén Dryer, zein den akaso munduko tipologistarik zailduena, eta gaur fijatuko gara an ondorengo argudioa ti Dryer bera, non kontrajartzen dira datu estatikoak ("although the two orders are about equally common") eta bestelako datu kualitatiboak, nondik segituko dirén ondorio dinamikoak respektu evoluzioa e sintaxia an munduko hizkuntzak. Ikus daigun Dryer (2011):

The distribution of SOV versus SVO in the world is quite striking in that although the two orders are about equally common, SOV is much more common in small language families, suggesting that there was a time a few thousand years ago when SOV was by far the most common word order in the world. [Dryer, 2011]

Nahizta, jakina, ezin dugun jakin ziurtasunez nolákoa izan den munduko sintaxien historia zehatza eta osoa, evidentziak apuntatzen du ki SOV ordena nola oso-oso zabaldua an garai zaharrak.

Bai, abiapuntu ezberdinetatik, evidentzia enpirikoak islatzen dú antzinako SOV sintaxi oso orokortua. [1339] [>>>]

Haspelmath, Dryer, Gil eta Comrie (editoreak e WALS)

Atzo aipatzen genuén Haspelmath hizkuntzalaria, nok bukatzen zuen esanez honako hitz ondo azpimarragarriak:

..., so ignoring functional explanations is irresponsible.

Hemen soilik gogóratu ze Haspelmath dá editoreetako bát on WALS ("The World Atlas of Language Structures"), kin Dryer, Gil eta Comrie (2005):

eta halaber dá editorea on "WALS Online", kin Dryer:

Beraz, 2005eko liburuan, editoreak zirén Haspelmath, Dryer, Gil eta Comrie, bitartean ze, orain, "WALS Online" publikazioan, editoreak dirá Dryer eta Haspelmath. WALS dá gaur egungo referentzia nagusia noiz behar den informazioa burúz estruktura sintaktikoa on munduko hizkuntzak. [1169] [>>>]

Dryer (2011): "I think that most assumptions about genealogical classification would lead to the same conclusion."

Atzo irakurtzen genituén ondorengo konklusioak ganik Gell-mann eta Ruhlen an euren "The origin and evolution of word order (2011):

non sugeritzen den ze munduko hizkuntza guztiak, edo ia, etor litezke ti antzinako mintzaira bakar bat, zeinen oinarrizko hitz ordena litzakén SOV. Horretaz, Dryer (2011) (ikus hemen, hemen edo hemen) dio:hots

I don't think their argument depends much on the particular assumptions they make. I think that most assumptions about genealogical classification would lead to the same conclusion. [Dryer, 2011]

... ber konklusioa ezen existitu zén antzinako sintaxi bat kin oinarrizko SOV ordena. [1152] [>>>]

Dryer (2011): "... than any claim about the human mind that any generative syntactician has made in the last 30 years, ..."

Komentatzen genuen hemen, aipatuz Dryer (2011), ze:

The distribution of SOV versus SVO in the world is quite striking in that although the two orders are about equally common, SOV is much more common in small language families, suggesting that there was a time a few thousand years ago when SOV was by far the most common word order in the world. [Dryer, 2011]

Nahizta, jakina, ezin dugun jakin ziurtasunez nolákoa izan den munduko sintaxien historia zehatza eta osoa, evidentziak apuntatzen du ki SOV ordena nola oso-oso zabaldua an garai zaharrak.

Eta, jarraian, Dryer tipologista famatuak dio (Dryer, 2011):

So, I would also say that the idea that there was a single original human language and that that language was SOV probably has a higher chance of being true than any claim about the human mind that any generative syntactician has made in the last 30 years, and (though this is probably more contentious) than any reconstructed forms for Proto-Indo-European being correct. There’s a lot of highly speculative work in linguistics.

Eta nahiz ezin dugun jakin zehazki nolákoak izan ziren lehenengo taupada linguistikoak gain gure planeta, Dryer-i sinesgarriagoa iruditzen zaio a hipotesia ezen hasiera linguistikoetan existitu zén SOV hizkuntza bakar bat zeinda ez azken hamarkadetako generatibisten lan guztiak, eta baita sinesgarriagoa zein diakronista askoren lanak. 

Dryer-ek amaitzen du esánez ze there’s a lot of highly speculative work in linguistics, eta bai, ados gaude, eta gehituko genuke ze, bestaldetik, kasu askotan ez zaiela kasurik egiten ki evidentzia argienak ere, hala nola adibidez ze sintaxi burulehena dá askoz potenteagoa zein sintaxi buruazkena (potenteagoa, jarraituagoa, flexibleagoa, diskursiboagoa, expresiboki moldagarriagoa eta... efektiboagoa). Total, desastre zientifiko bat. Eta, nork sufritu behar du hori? [1150] [>>>]

OSV ordenan ere, berdin nola an OVS, soilik "small language families"

Azken sarreretan aipatu dugú datu bat ganik Dryer (2011) burúz SOV:

The distribution of SOV versus SVO in the world is quite striking in that although the two orders are about equally common, SOV is much more common in small language families, suggesting that there was a time a few thousand years ago when SOV was by far the most common word order in the world. [Dryer, 2011]

Era berean, atzo ikusten genuen nóla berezitasun hori areagotzen den an OVS, zeren azken ordena hori soilik agertzen da an small language families, oso lokalizatuak geografikoki.

Eta gaur antzekoa esan behar dugu burúz OSV, zein, aráuz WALS Online datu-basea (zeinen editoreak dirén Haspelmath eta Dryer bera), soilik da nagusi, gaur egun, an 4 hizkuntza:

lauak ere hiztun gutxikoak (Kxoe: 8000 hiztun, Nadeb: 370 hiztun, Tobati: 100 hiztun, Wik Ngathana: 3 hiztun) eta ondo lokalizatuak geografikoki an bizi-baldintza prokliveak ki isolamendua, nola diren Afrikako area menditsuak, Amazonia edo Indonesiako Papua. Har daigun lehenengoa eta handiena: Kxoe hizkuntza, eta konsulta daigun Wikipedia:

Hasta la década de 1970, la población de habla khwe vivía en áreas inaccesibles para la mayoría de los occidetales en partes remotas de Namibia, Angola, Zambia, Botswana y Sudáfrica. [Wikipedia]

Bai, OSV ordena honetan ere, berdin nola an OVS, soilik small language families. [1143] [>>>]