Eta nola perpaus osagarriak tipikoki rhematikoak diren, bilatuko dute posizio finala lehenda aurreneko posizioa azpi baldintza eta behar komunikatibo orokorrak

Atzokoan ikusten genuen nóla ...

..., halako perpaus konpletiboak joko lukete ki ez agertu an erdia e esaldia zeren posizio horretan oztopatuko lukete a prozesamendu jarraitua e esaldi nagusia, zeinen kodifikazio-deskodifikazioa geldituko litzaké etendua (eráginez kostuak an lan-memoria eta eráginez kostu interpretatibo-expresiboak).

Behin erdialdeko posizio hori kenduta (internal position), zergátik lehenetsiko litzake posizio finala (final position) gain aurrenekoa (initial position) an posizio kanonikoa e perpaus konpletiboak noiz baldintza eta behar komunikatiboak orokortzen diren? Dryer-ek (1980:175) dio ze ...

... I [Dryer] suggested that the tendency for sentential objects to occur in clause-final position in some verb-final languages might be due to a tendency for them to involve new information. (...) In fact, one might offer a general explanation along these lines for the tendency for sentential NP's to occur in clause-final position: if there is a universal tendency for new information to occur in clause-final position, and if sentential NP's tend to be new information, then one would expect that sentential NP's would tend to occur in clause-final position. [Dryer, 1980:175]

Azken buruan eta orohar, dena reduzitzen da ki joan lortzen gerota koherentzia sintaktiko-interpretatibo-expresibo-diskursibo handiagoa (azpi baldintza eta behar gerota orokorrago-exigenteagoak), non esaldiko elementu tipikoki rhematikoagoak joanen dira bilatzen posizio atzeratuagoak zein euren kide gutxio rhematikoak edo guztiz thematikoak (sujetua aurré predikatua, aditza aurré bere osagarria, eta, orohar, buru sintaktikoak aurré euren osagarri sintaktikoak, edo bestela esanda, orohar buru diskursiboak joko dute ki kokatu kanonikoki aurré euren osagarri diskursiboak). Esan nahi baita ze, finean, dena gertatzen da gaiti arrazoi funtzional-komunikatiboak. [Bihar jarraituko dugu komentatzen goragoko aipu luze hori]

Dryer (1980): "... universal hierarchy of preferred positions for sentential NP's: clause-final position > clause initial position > clause-internal position"

Galdetzen genuén atzo:

Gauza da ze perpaus subordinatu nominal horiek akaso izanen dirá adibiderik onena (edo bederen onenetarikoa) te foku rhematikoa. Esan nahi baita ze esaldi horietan nola edo hala islatu beharko litzake gorago aipatutako joera universala te foku rhematikoak ki kokatu an posizio finala. Hola al da?

Euskaran badakigu baietz: justuki halako esaldi konpletiboak ez dira tipikoki ematen an posizio preverbala, baizik gehiago atzé aditza (are estandarrean ere!), baina gauza da ze joera hori islatu beharko litzake arten munduko sintaxiak an hierarkia orokorrago bat non halako perpausetan lehenetsiko litzaké halako posizio finala gain hasierako posizioa edo erdikoa. Hortaz, errepikatzen dugu galdera: Hala al da?

Eta horixe aztertzen du Dryer-ek (1980) an bere artikulua titúlatzen:

non zehazten dú honako tendentzia posizional universala an kokapena e perpaus subordinatu nominalak (konpletiboak), zein, nola genioen atzo tipikoki izaten dirá elementu rhematikoena an euren esaldiak (Dryer, 1980:126):

Sentential NP Position Hierarchy

clause-final position > clause initial position > clause-internal position

Beraz, hóri tendentzia te perpaus konpletiboak (tipikoki esaldiko parte rhematikoenak) ki kokatu an bukaera e esaldia ez litzake agertuko soilik an euskara (non halako erabilerak jada sartu dirá an arau estandarra) baizik-ze halako joera hori nabari daiteke orokorkiago ere arten munduko sintaxiak, halan-ze mintzo daiteke gain tendentzia universal bat te perpaus konpletiboak ki agertu an posizio finala.

Dryer (1991): "In short, it will be shown that with respect to a large number of word order characteristics, we do find a basic split between VO and OV languages."

Atzokoan Vennemann (1972) zígun esaten ze munduko sintaxiak dúte jotzen ki serializatu euren "operator-operand" erlazio guztiak an ber ordena zein den agertzen arten euren objetua eta aditza (hots, OV edo VO, buruazkena edo burulehena):

First generalization: Any-given operator-operand relationship tends to be serialized unidirectionally in a language. Second generalization: ... namely that direction which is defined by the serialization of object and verb. [Vennemann, 1972]

Bestalde, a ordena arten sujetua eta aditza ez da gertatzen hain sintaktikoki determinantea nola ordena arten objetua eta aditza, zeren sujetua gehien-gehienetan kokatuko dá an aurreneko posizioa, halan-ze bere posizioa ez da izanen bereziki lagungarria noiz aurresaten nóla egonen diren ordenatuta beste elementuak e esaldia (sintaxi gehienak dirá SOV edo SVO).

Hori dela-ta, Dryer (19911) zioén ondorengoa an bere "SVO languages and the OV:VO tipology":

In short, it will be shown that with respect to a large number of word order characteristics, we do find a basic split between VO and OV languages. [Dryer, 1991]

Horrek, jakina, ez du esan nahi ze sujetuaren posizioa ez denik inportantea diskursiboki, izan ere,  báda: horregatik gehien-gehienetan agertzen da sujetua an hasiera e esaldi kanonikoa. Gauza da ze sujetuaren posizioa ez da hain erabakiorra afin karakterizatu ordena sintaktiko bat (eta oso bereziki haren burulehentasun edo buruazkentasuna), bitártean-ze objetuaren posizioa respektu bere aditza ondo lotzen da kin beste ezaugarri sintaktiko posizional batzuk. Horrela, batzutan interesgarria izan ahal da mintzátzea gain zatiketa arten OV eta VO sintaxiak, zein asko hurbiltzen da ki mintzatu gain zatiketa arten sintaxi buruazkenak eta burulehenak. [⇶]

Dryer (1997). "..., the work of Lehmann (1973, 1978) and Vennemann (1974, 1976) has emphasized the importance of the simpler question of whether a language is OV or VO."

Askotan referitzen gara ki ordena artén sujetua, aditza eta objetua noiz sailkatzen ordena sintaktikoak (hola lórtuz 6 ordena posible), baina Lehmann, Vennemann edo Dryer-ek ohartarazi digutenez, sailkapen horretan ezberdintasun inportanteena (zatio izán tipologikoki prediktiboena) litzaké a ordena arten objetua eta aditza:

Dryer (1997) dú argumentatzen

While verb-final languages are predominantly postpositional (96%), SVO languages are like verb-initial languages in being predominantly prepositional (86% for SVO, 91 % for verb-initial). [Dryer, 1997]

Hortaz, a ordena arten objetua eta aditza litzaké tipologikoki prediktiboena, eta alde hortatik, inportanteena:

... the order of object and verb, which is the more predictive and hence more important parameter. [Dryer, 1997]

Bai, a ordena arten objetua eta aditza dá tipologikoki erabakiorrena. Esan nahi baita ze sujetuaren posizioa obviatzea izanen litzaké (gutxienez aurreneko) hurbilketa egoki bat. Hori kontuan hartuta, gogora daigun hemengo 2. puntua:

..., azpimarratú bi puntu:

1.: Kontaktu linguistikoaren efektua kendutakoan, desagertzen bide dá SVO -> SOV aldaketa.

2.: Obviatzen badugu sujetuaren posizioa, geldituko litzaiguké norabide orokor argi bat ti OV ki VO.

non soilik konsideratzen genuen a ordena arten objetua eta aditza. [⇶]

Bai, abiapuntu ezberdinetatik, evidentzia enpirikoak islatzen du antzinako SOV sintaxi oso orokortua

Atzoko sarreran, Givón-ek aipatzen zuén artikulu bat ga Ruhlen & Gell-Man, zein momentu hartan ez zen publikatua, baina zein gero, behin argitara emana, aipatuko genuén adibidez an gure sarrera titulatzén "Dryer (2011): 'I think that most assumptions about genealogical classification would lead to the same conclusion.'", non justuki Dryer tipologista ari da gain konklusio bat ti artikulu hori. Gogora daigun sarrera hura:

Atzo genuen irakurtzen ondorengo konklusioak ganik Gell-mann eta Ruhlen an euren "The origin and evolution of word order (2011):

non sugeritzen da ze munduko hizkuntza guztiak, edo ia, etor litezke ti antzinako mintzaira bakar bat, zeinen oinarrizko hitz ordena litzaké SOV. Horretaz, Dryer (2011) (ikus hemen, hemen edo hemen) dio:hots

I don't think their argument depends much on the particular assumptions they make. I think that most assumptions about genealogical classification would lead to the same conclusion. [Dryer, 2011]

... ber konklusioa ezen existitu zén antzinako sintaxi bat kin oinarrizko SOV ordena.

Era berean, gogora geinke ondoko sarrera ere ("Dryer (2011): '..., SOV is much more common in small language families, suggesting that there was a time a few thousand years ago when SOV was by far the most common word order in the world.'"):

Atzo Newmeyer-ek aipatzen zuén Dryer, zein den akaso munduko tipologistarik zailduena, eta gaur fijatuko gara an ondorengo argudioa ti Dryer bera, non kontrajartzen dira datu estatikoak ("although the two orders are about equally common") eta bestelako datu kualitatiboak, nondik segituko dirén ondorio dinamikoak respektu evoluzioa e sintaxia an munduko hizkuntzak. Ikus daigun Dryer (2011):

The distribution of SOV versus SVO in the world is quite striking in that although the two orders are about equally common, SOV is much more common in small language families, suggesting that there was a time a few thousand years ago when SOV was by far the most common word order in the world. [Dryer, 2011]

Nahizta, jakina, ezin dugun jakin ziurtasunez nolákoa izan den munduko sintaxien historia zehatza eta osoa, evidentziak apuntatzen du ki SOV ordena nola oso-oso zabaldua an garai zaharrak.

Bai, abiapuntu ezberdinetatik, evidentzia enpirikoak islatzen du antzinako SOV sintaxi oso orokortua. [⇶]

Dryer (2011): 'I think that most assumptions about genealogical classification would lead to the same conclusion.'

Atzo genuen irakurtzen ondorengo konklusioak ganik Gell-mann eta Ruhlen an euren "The origin and evolution of word order (2011):

non sugeritzen da ze munduko hizkuntza guztiak, edo ia, etor litezke ti antzinako mintzaira bakar bat, zeinen oinarrizko hitz ordena litzaké SOV. Horretaz, Dryer (2011) (ikus hemen, hemen edo hemen) dio:hots

I don't think their argument depends much on the particular assumptions they make. I think that most assumptions about genealogical classification would lead to the same conclusion. [Dryer, 2011]

... ber konklusioa ezen existitu zén antzinako sintaxi bat kin oinarrizko SOV ordena. [⇶]