Ereduak bádaude, baina landu behar dira

Azken sarreran Txopik helerazi digu honako komentarioa:

Nik uste euskal aditza hain dala zaila ze behar du ba (1) planteamendu berri, nola sintaxia. Badira aukerak, esaterako aditz potentzialak dira askoz geyo xinple an dialekto on Bizkaia , on Nafarroa edo on Iparralde. Gainera an hauek dialekto zegoen tradizio literarioa eta jendeak zuen erabiltzen.

Bestalde an ba (1) dialekto on Bizkaia, NOR-NORI-NORK zegoen oso sinplifikatua, baina berriz ere zuten baztertu ta zuten hartu eredu zailak. Argi dago ze ez ziren kontziente buruz garrantzia on hizkuntza erraxa, arina, xinplea.

Hortaz, báda aukera ki ez-erabili konkordantzia plurala edo datiboa (bereziki interesgarria noiz laguntzaile horiek luzatzen diren) jarraikíz erabilera (eredu) zahar batzuk. Eta, ez-gutxitan, báda aukera ki ez-erabili laguntzailea bera ere (bereiziki interesgarria noiz erabili nexu burulehenak) jarraikíz mekanismo (eredu) zahar bat. Nola genioén hemen:

Aurreko sarreran aipatzen genuen ondorengo perpaus finala:

Afin eta ihesi egin dezazun haier [= haiei], .... Tt Arima XV. [OEH]

zein, nola genioen, aisa bihur liteke ondoko aukera ez-jokatua:

Afin ihesi egin haier, ...

non aditz ez-jokatuak ("ihesi egin") ez dun eskatzen konkordantziarik kin ezein objektu, delarik direktu edo indirektua.

Eta gauza da ze, aldaera jokatuetan ere, euskaraz existitzen da aukera ki ez egin konkordantziarik arten aditz jokatua eta objektu indirektua, nola ahal dugun konprobatu an goiko adibidea:

Afin ihesi egin dezagun haier,...

zein, modu konkordatuan, litzake:

Afin ihesi egin diezaiegun haier,...

Da beste aukera bat zein ez den zertan galdu, areago noiz nahi dugun sinplifikatu aditza.

Bai, ereduak bádaude, baina landu behar dira. [⇶]

Aukerako aditz-konkordantzia datiboa: "Afin eta ihesi egin dezazun haier, ...."

Aurreko sarreran aipatzen genuen ondorengo perpaus finala:

Afin eta ihesi egin dezazun haier [= haiei], .... Tt Arima XV. [OEH]

zein, nola genioen, aisa bihur liteke ondoko aukera ez-jokatua:

Afin ihesi egin haier, ...

non aditz ez-jokatuak ("ihesi egin") ez dun eskatzen konkordantziarik kin ezein objektu, delarik direktu edo indirektua.

Eta gauza da ze, aldaera jokatuetan ere, euskaraz existitzen da aukera ki ez egin konkordantziarik arten aditz jokatua eta objektu indirektua, nola ahal dugun konprobatu an goiko adibidea:

Afin ihesi egin dezagun haier,...

zein, modu konkordatuan, litzake:

Afin ihesi egin diezaiegun haier,...

Da beste aukera bat zein ez den zertan galdu, areago noiz nahi dugun sinplifikatu aditza. [⇶]

Ikus ere:

• Aukerako "-(e)n" edo "bait-" an aditz laguntzaile subordinatuak
• Ez genuke eginen baizik segitu bidea ezé zabaldu zuten zenbait idazle zaharrek  
• Modu guztietako nexu subordinatzaile burulehenak + partizipioa
• Erlativoak (eta beste) + aditz jokatugabea
• Nola simplificatu aditza, aldiberean birsortuz baliabide prepositivo zahar bat

"afin-eta egin dezagun ..." > "afin egin..."

Aurreko sarreran, noiz ikusi "nahizik-eta", konprobatu ahal izan dugu nóla azaldu den bere esangura arartez estruktura final frantsesá: "afin que" (OEH). Eta justuki expresio hori da etorkia nondik sortu-garatu da euskaraz a-estruktura "afin-eta", zein berdin-ere izan ziteken "afin-ze". Ikus OEH:

AFIN. (Seguido de eta). A fin de que, con objeto de que. Giten othoi, onsa bizi Ienkoarekila batian haren grazia saindian, afiñ eta ohoiñ tronpur hura, herioa jin dadinian, edo egunaz edo gauaz gure kontre, guk hura trunpa dezagun eta, ez hark, gu. Tt Onsa 61. Afin eta ihesi egin dezazun haier, ebita ditzazun. Tt Arima XV. [OEH]

Nabarmentzekoa iruditzen zait nóla "-eta" indartzailea kasu honetan atxiki zaio ki oinarri mailegatuá "afin", erakutsiz bere versatilitatea.

Eta, jarraituz ber bidea edo mekanismoa nola an antzeko estrukturak, hor ere erabil litezke aditz-forma ez-jokatuak, nola aditz-erroa edo partizipioa, ordezta aditz-forma subjuntibo jokatuak:

Afin eta ihesi egin dezazun haier, .... Tt Arima XV. [OEH]
Afin ihesi egin haier, ...

non, ohi bezala, "-eta" ere aukeran liteke. [⇶]