Etxepare (1545): 'Kontu hertsi behar dugu harzaz eman segurki nori baitu bere odolaz karioki erosi'

Oso interesgarriak atzoko adibideok ganik Gilen:

Kontu hertsi behar dugu harzaz [gure arimaz] eman segurki nori baitu bere odolaz karioki erosi. (Etxepare)

Sainduei ere egin ezak heure ezagutzea, singularki nortan baituk heure debozioa. (Etxepare) 

Ez da munduan morroirik nork desakedan "nola hago?". (Lazarraga)  

Juglare pare bat norekin konplitu. (Lazarraga)  

Bera da norgatik dagoen esanik: horra non neuk bidaltzen dudan neure aingerua. (Astarloa) 

Guztietan aditza (edo auxiliarra, agertuz gero) izenordainaren ondo-ondoan. [Gilen]

zeintan lehenengoa (Etxepare, 1545) dá justuki ber kasua zeintaz atzo bertan mintzatu zén Josu Lavin:

Se lo he dicho a los que han venido

Erran derauet haiei ceinac ethorri baitira

Ez gara oraindic ausarcen honetara erraiterat:

haiei + ceinac = > ceinei
Erran derauet ceinei ethorri baitira [Josu Lavin]

Sarrera honetan ere aipatzen genuén honako erabilera ganik Leizarraga:

non halaber falta dén aurrekari erlatiboa ("haur da (hura) zeinez erraiten bainuen,..."), eta zein den oso antzekoa nola Gilen-en azkena ganik Astarloa:

Bera da norgatik dagoen esanik: horra non neuk bidaltzen dudan neure aingerua. (Astarloa)

Denak restriktiboak. [1049] [>>>]

"Noiz..." erlatiboa ere

Aurreko sarreran ikusten genuen nóla euskal partikula zahar (eta esango nuke distiratsu) batek eragin ahal dituén sensazio ondo desatseginak (très désagréable) an persona evidenteki lar sensibleak ki estimulu burulehenak. Baina gauza da ze partikula hori (denborazko "noiz..." hori), aparte izán distiratsua zatio partizipátu an korronte sintaktiko garatzailea zek eramanen luke euskal hizkuntza ki bere kota komunikatibo maximoa, dá halaber euskara hutsa, berdin nola dirén euskara hutsa "zein..." erlatibo murriztaileak, gaur egun inulergarriki zokoratuak, edota "noiz..." erlatiboak eurak, zeintaz Larrasquet mintzo dén honela:

Noiz
2.: (Como introductor de subordinada temporal; el verbo de la oración subordinada lleva bait- o -(e)n ). "Nuiz, lorsque, est un néologisme très désagréable, introduit par les jeunes prédicateurs, en mal de traduire en basque des sermons écrits en français. Même remarque pour nun, nunti, nur, dont ils font à tort des relatifs, alors qu'ils sont seulement interrogatifs" Lrq. Cf. Lrq. Cf. [Lrq. horrek esan nahi du Jean Larrasquet (1885-1953), OEH]

Horra hor bi "noiz..." erlatibo (OEH), nork eta Lazarraga-k (1547-1605) emanak:

Irugarren egunean, nox Sirenak eta Silviak il bear eben. Lazarraga 1153v. [OEH]

Ditxoso eguna nox galdu ninzan / ain gauza andia irabazteko. Ib. (B) 1193vb. [OEH]

Lehenengoa ez-murriztailea, bigarrena murriztailea, aukeran. [699] [>>>]